|
Η '''Ελληνική Επανάσταση''' ή '''Επανάσταση του 1821''' ήταν η ένοπλη εξέγερση την οποία διεξήγαγαν επαναστατημένοι [[Έλληνες]] εναντίον της [[Οθωμανική Αυτοκρατορία|Οθωμανικής Αυτοκρατορίας]], με σκοπό την αποτίναξη της οθωμανικής κυριαρχίας και τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους.
Οι απαρχές του ελληνικού εθνικού κινήματος που οδήγησε στην Επανάσταση εντοπίζονται στην ώριμη φάση του [[νεοελληνικός διαφωτισμός|νεοελληνικού Διαφωτισμού]],το β΄ μισό του 18ου αιώνα.<ref>{{Cite book|title=Ανάλεκτα Νεοελληνικής Ιστορίας και Ιστοριογραφίας|last=Σβορώνος|first=Νίκος|publisher=Θεμέλιο|year=1983|isbn=|location=Αθήνα|page=225}}</ref> Την περίοδο αυτή, η διάδοση της παιδείας συνοδεύτηκε με τη διάδοση -αρχικά μεταξύ των Ελλήνων που ζούσαν στις παροικίες της Δυτικής Ευρώπης και είχαν φιλοδυτικό προσανατολισμό<ref>{{Cite book|title=Ανάλεκτα Νεοελληνικής Ιστορίας και Ιστοριογραφίας|last=Σβορώνος|first=Νίκος|publisher=Θεμέλιο|year=1983|isbn=|location=Αθήνα|page=226}}</ref>- της ιδέας της ύπαρξης ενός ελληνικού έθνους που συνδεόταν με την [[αρχαία Ελλάδα]] και δικαιούταν χωριστή πολιτική ύπαρξη. Ωστόσο,Μία κατάαπό τηντις άποψηοργανώσεις ορισμένωνπου ιστορικών,προετοίμασαν ητην αφύπνισηΕπανάσταση τηςήταν εθνικήςη συνείδησης[[Φιλική τωνΕταιρεία]], Ελλήνωνμια εντοπίζεταισυνωμοτική ενωρίτερα,οργάνωση περίπου τονιδρύθηκε 13οτο έως1814 15οστην αιώνα.<ref>[https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/frontend/file/lib/default/data/1327869/theFile[Οδησσός|Οδησσό]] Απόστολοςαπό Ε.τρεις Βακαλόπουλος,Έλληνες Ιστορίαεμπόρους τουμε Νέουσκοπό ελληνισμού,την προετοιμασία μιας ελληνικής τεπανάστασης. Α΄ (ΑρχέςΟι καιΦιλικοί διαμόρφωσήείχαν του)αρχικά περιορισμένη επιτυχία, Θεσσαλονίκηοικειοποιούμενοι, 1974.όμως, Αναφέρεταιμια στοπαράδοση Χρήστος[[Ορθόδοξη Ιωαννίδης,Εκκλησία|ορθόδοξων]] "Λόγιοιπροφητειών κληρικοίγια &την Νεοελληνικόςανασύσταση Διαφωτισμός:της μια[[ανατολική κρίσιμηΡωμαϊκή σχέση",αυτοκρατορία|ανατολικής ΕνικόΡωμαϊκής &αυτοκρατορίας]] Καποδιστριακόκαι Πανεπιστήμιοαφήνοντας Αθηνώννα εννοηθεί ότι είχαν τη στήριξη της [[Τσάρος|τσαρικής]] [[Ρωσική αυτοκρατορία|Ρωσίας]], Φιλοσοφικήκατάφεραν Σχολήεν μέσω μιας κρίσης της εμπορικής ναυτιλίας, Τμ.από Ιστορίαςτο 1815 και Αρχαιολογίαςεξής, Αθήνα,να Φεβρουάριοςπροσεταιριστούν 2017]τα παραδοσιακά ελληνορθόδοξα στρώματα.<ref>{{harvnb|Hatzopoulos|2009|p=81-2}}</ref>
ΤοΚατ' εφαρμογή ενός γενικότερου σχεδίου, το Φεβρουάριο του 1821 ο αρχηγός της Εταιρείας, [[Αλέξανδρος Υψηλάντης (Φιλικός)|Αλέξανδρος Υψηλάντης]], εισέβαλε στη [[Μολδοβλαχία]], ενώ τον επόμενο μήνα οι Φιλικοί δημιούργησαν επαναστατικές εστίες από τη [[Μακεδονία (περιοχή)|Μακεδονία]] ως την [[Κρήτη]]. Οι επαναστάτες αφορίστηκαν από τη σύνοδο του [[Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης|Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως]], αλλά οι οθωμανικές αρχές προχώρησαν σε σφαγές αμάχων και εκτελέσεις προυχόντων, συμπεριλαμβανομένου του [[Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως|Πατριάρχη]] [[Πατριάρχης Γρηγόριος Ε'|Γρηγορίου Ε']]. Η εκστρατεία του Υψηλάντη απέτυχε και σε σύντομο χρονικό διάστημα τα οθωμανικά στρατεύματα έσβησαν τις περισσότερες από τις επαναστατικές εστίες της ηπειρωτικής Ελλάδας, όμως οι επαναστάτες κατάφεραν να υπερισχύσουν στην [[Πελοπόννησος|Πελοπόννησο]], τη [[Στερεά Ελλάδα]] και σε πολλά νησιά του [[Αιγαίο πέλαγος|Αιγαίου]]. ▼Μία από τις οργανώσεις που προετοίμασαν την Επανάσταση ήταν η [[Φιλική Εταιρεία]], μια συνωμοτική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1814 στην [[Οδησσός|Οδησσό]] από τρεις Έλληνες εμπόρους με σκοπό την προετοιμασία μιας ελληνικής επανάστασης. Οι Φιλικοί είχαν αρχικά περιορισμένη επιτυχία, οικειοποιούμενοι, όμως, μια παράδοση [[Ορθόδοξη Εκκλησία|ορθόδοξων]] προφητειών για την ανασύσταση της [[ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία|ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας]] και αφήνοντας να εννοηθεί ότι είχαν τη στήριξη της [[Τσάρος|τσαρικής]] [[Ρωσική αυτοκρατορία|Ρωσίας]], κατάφεραν από το 1815 και εξής, να προσεταιριστούν τα παραδοσιακά ελληνορθόδοξα στρώματα.<ref>{{harvnb|Hatzopoulos|2009|p=81-2}}</ref>
▲Το Φεβρουάριο του 1821 ο αρχηγός της Εταιρείας, [[Αλέξανδρος Υψηλάντης (Φιλικός)|Αλέξανδρος Υψηλάντης]], εισέβαλε στη [[Μολδοβλαχία]], ενώ τον επόμενο μήνα οι Φιλικοί δημιούργησαν επαναστατικές εστίες από τη [[Μακεδονία (περιοχή)|Μακεδονία]] ως την [[Κρήτη]]. Οι επαναστάτες αφορίστηκαν από τη σύνοδο του [[Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης|Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως]], αλλά οι οθωμανικές αρχές προχώρησαν σε σφαγές αμάχων και εκτελέσεις προυχόντων, συμπεριλαμβανομένου του [[Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως|Πατριάρχη]] [[Πατριάρχης Γρηγόριος Ε'|Γρηγορίου Ε']]. Η εκστρατεία του Υψηλάντη απέτυχε και σε σύντομο χρονικό διάστημα τα οθωμανικά στρατεύματα έσβησαν τις περισσότερες από τις επαναστατικές εστίες της ηπειρωτικής Ελλάδας, όμως οι επαναστάτες κατάφεραν να υπερισχύσουν στην [[Πελοπόννησος|Πελοπόννησο]], τη [[Στερεά Ελλάδα]] και σε πολλά νησιά του [[Αιγαίο πέλαγος|Αιγαίου]].
Τα επόμενα δύο χρόνια οι Έλληνες νίκησαν τις στρατιές που έστειλε εναντίον τους ο Σουλτάνος [[Μαχμούτ Β΄]], οργανώθηκαν πολιτικά και συνέστησαν [[Προσωρινή Διοίκησις της Ελλάδος|προσωρινή κεντρική διοίκηση]], η οποία επέβαλε την εξουσία της στους επαναστατημένους μετά από [[Ελληνικός Εμφύλιος 1823 - 1825|δύο εμφυλίους πολέμους]]. Οι οθωμανικές δυνάμεις με τη συνδρομή του [[Ιμπραήμ Πασάς|Ιμπραήμ πασά]] της [[Αίγυπτος|Αιγύπτου]] κατάφεραν να περιορίσουν σημαντικά την επανάσταση, αλλά η [[Έξοδος του Μεσολογγίου|πτώση του Μεσολογγίου]], το 1826, σε συνδυασμό με το κίνημα του [[Φιλελληνισμός|Φιλελληνισμού]], συνέβαλαν στη μεταβολή της διπλωματικής στάσης των [[Μεγάλες Δυνάμεις|ευρωπαϊκών Μεγάλων Δυνάμεων]], που είχαν αντιμετωπίσει με δυσαρέσκεια το ξέσπασμα της επανάστασης. Η διπλωματική ανάμιξη της [[Αγγλία]]ς, της [[Γαλλία]]ς και της Ρωσίας και η ένοπλη παρέμβασή τους με τη [[ναυμαχία του Ναυαρίνου]], τη γαλλική [[εκστρατεία του Μοριά]] και το [[Ρωσοτουρκικός Πόλεμος (1828-1829)|ρωσοτουρκικό πόλεμο]] συνέβαλαν στην επιτυχή έκβαση του αγώνα των Ελλήνων, αναγκάζοντας την Πύλη να αποσύρει τις δυνάμεις της αρχικά από την Πελοπόννησο και έπειτα από τη Στερεά Ελλάδα.
Η κοινή επιδίωξη των υποστηρικτών τόσο της μοναρχίας όσο και αβασίλευτων πολιτευμάτων κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, η δημιουργία πολιτεύματος "παραστατικού", δηλαδή κοινοβουλευτικού και συνταγματικού,<ref name="Βόγλη">{{harvnb|Βόγλη|1999|p=363}}.</ref> επιτεύχθηκε με την [[Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου|Επανάσταση του 1843]], ως αποτέλεσμα της συμμαχίας φιλελεύθερων επικριτών της απόλυτης οθωνικής μοναρχίας και των παραγκωνισμένων προεστών <ref name="Κολ137-8">{{harvnb|Κολιόπουλος|2000|p=137-8}}.</ref>
Η Ελληνική Επανάσταση ήταν η μόνη από τις φιλελεύθερες επαναστάσεις των ετών 1820-1822 που ευοδώθηκε. Έτσι, τη δεκαετία του 1820 η Ελλάδα έγινε η πηγή έμπνευσης του διεθνούς φιλελευθερισμού<ref name="Hob171">{{harvnb|Hobsbawm|1997|p=171}}.</ref> αλλάκαι προκάλεσε το κίνημα του [[Φιλέλληνας|Φιλελληνισμού]] ενώ το ''ελληνικό ζήτημα'' απασχόλησε την ευρωπαϊκή διπλωματία επί δώδεκα χρόνια. Παρέσυρε τις κυβερνήσεις Μεγάλων Δυνάμεων να ενδιαφερθούν θετικά για την τύχη της, να συνεργαστούν και τωννα θρησκευτικώνυπογράψουν κύκλωνΠρωτόκολλα και Συνθήκες για την αίσια έκβασή της, Ευρώπηςσε αντίθεση με την τότε πολιτική τους. Απετέλεσε, έτσι, ισχυρό πλήγμα για το καθεστώς της Ρωσίας[[Ιερά Συμμαχία|Ιεράς Συμμαχίας]] και σήμανε το θρίαμβο της αρχής των εθνοτήτων.<ref>[https://digitalcommons.unf.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer=https://www.google.gr/&httpsredir=1&article=1018&context=ahis_facpubΑλέξανδρος ProusisΔεσποτόπουλος,« TheophilusΠαράγοντες, C.διάρκεια, "Russianφάσεις Philorthodoxκαι Reliefιδιομορφία Duringτης TheΕλληνικής GreekΕπανάστασης», WarΙστορία Ofτου Independence"Ελληνικού (1985)Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τομ. HistoryΙΒ, Faculty1975, Publicationsσελ.8</ref> Καθώς ο [[Εξελληνισμός#Γλώσσα|γλωσσικός εξελληνισμός]] των αλλόφωνων εγγράμματων ορθοδόξων άρχισε να ταυτίζεται με την πολιτική υποστήριξη του νέου κράτους, εντάθηκε η άνοδος των εθνικισμών των υπόλοιπων βαλκανικών λαών.<ref name="Hob203-4">{{harvnb|Hobsbawm|1997|p=203-4}}.</ref>
17]</ref> και της Αμερικής, και προκάλεσε το κίνημα του [[Φιλέλληνας|Φιλελληνισμού]] ενώ το ''ελληνικό ζήτημα'' απασχόλησε την ευρωπαϊκή διπλωματία επί δώδεκα χρόνια. Παρέσυρε τις κυβερνήσεις Μεγάλων Δυνάμεων να ενδιαφερθούν θετικά για την τύχη της, να συνεργαστούν και να υπογράψουν Πρωτόκολλα και Συνθήκες για την αίσια έκβασή της, σε αντίθεση με την τότε πολιτική τους. Απετέλεσε, έτσι, ισχυρό πλήγμα για το καθεστώς της [[Ιερά Συμμαχία|Ιεράς Συμμαχίας]] και σήμανε το θρίαμβο της αρχής των εθνοτήτων.<ref>Αλέξανδρος Δεσποτόπουλος,« Παράγοντες, διάρκεια, φάσεις και ιδιομορφία της Ελληνικής Επανάστασης», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τομ. ΙΒ, 1975, σελ.8</ref> Καθώς ο [[Εξελληνισμός#Γλώσσα|γλωσσικός εξελληνισμός]] των αλλόφωνων εγγράμματων ορθοδόξων άρχισε να ταυτίζεται με την πολιτική υποστήριξη του νέου κράτους, εντάθηκε η άνοδος των εθνικισμών των υπόλοιπων βαλκανικών λαών.<ref name="Hob203-4">{{harvnb|Hobsbawm|1997|p=203-4}}.</ref>
Η [[Εορτασμός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821|25η Μαρτίου είναι εθνική εορτή]], όπως ορίστηκε με βασιλικό διάταγμα του Όθωνα στις 15 Μαρτίου του 1838 ως επέτειος της έναρξης της Επανάστασης.
Διαπιστώνεται ότι στη σύγχρονη (αρχές 21ου αι.) εποχή υπάρχει μια αύξηση του ενδιαφέροντος για την ιστορία, ακαδημαϊκή και μή ("δημόσια"). Στη δημόσια σφαίρα, το ενδιαφέρον για την ιστορία, περιλαμβανομένης της Επανάστασης του '21, παίρνει συχνά τη μορφή αντιπαραθέσεων, με τη συμμετοχή συγγραφέων, αρθρογράφων και πολιτικών. Ως ένα παράδειγμα αναφέρεται επετειακό άρθρο του Νίκου Δήμου την 25-3-2014 που προκάλεσε δηλώσεις υπουργών και βουλευτών σε τηλεοπτικά κανάλια.<ref>[http://www.chronosmag.eu/index.php/el-950.html Έφη Αβδελά, "Η σχολική ιστορία πρόσφορο έδαφος για πολιτική προπαγάνδα", ηλεκτρον. περιοδικό "Χρόνος", 12, Απρίλιος 2014.]</ref>
Για την Επανάσταση έχουν γίνει και δηλώσεις και από πολιτικούς, οι οποίες έχουν προκαλέσει σχόλια και αντιδράσεις.
Για την Επανάσταση έχουν γίνει και δηλώσεις και από πολιτικούς, οι οποίες έχουν προκαλέσει σχόλια και αντιδράσεις. Για παράδειγμα, κατά τον εθνικό εορτασμό της Επανάστασης το 2015, ο τότε Υπουργός Παιδείας απέστειλε έγγραφο στα σχολεία όπου ανέφερε ότι «η ελληνική Επανάσταση υπήρξε τέκνο του Διαφωτισμού ...". Για τη δήλωση αυτή κατακρίθηκε ότι "προσπαθεί να ξαναγράψει ή/και να σβήσει την Ιστορία". Οι επικριτές του υπενθυμίζουν ότι: "η Ελληνική Επανάσταση έγινε εναντίον αλλοεθνών και αλλόθρησκων κατακτητών, ενώ π.χ. η Γαλλική επανάσταση έγινε εναντίον αυτοκρατόρων ομοεθνών και ομόθρησκων... Αυτός είναι και ο βασικός λόγος που ο Κολοκοτρώνης λέει ότι: «''η Επανάσταση η εδική μας δεν ομοιάζει με καμίαν απ' όσες γίνονται την σήμερον εις την Ευρώπη''».<ref>[http://www.avgi.gr/article/10811/5429113/osa-xechase-na-pei-o-k-mpaltas-gia-ten-epanastase-tou-1821 Στάθης Διομήδης "Όσα «ξέχασε» να πει ο κ. Μπαλτάς για την Επανάσταση του 1821", Αυγή, 31 Μαρτίου 2015]</ref>
===Κινηματογράφος===
Τη μεταπολεμική περίοδο, στο κλίμα που όριζε ο παραλληλισμός της δεκαετίας του ΄40 με την Επανάσταση και η θεώρηση της επανάστασης διαζευκτικά ως γεγονότος εθνικού ή κοινωνικού, προς την προεπαναστατική περίοδο και την Επανάσταση στράφηκαν τα ερευνητικά ενδιαφέροντα των ιστορικών [[Σπύρος Ασδραχάς|Σπύρου Ασδραχά]] και [[Βασίλης Κρεμμυδάς|Βασίλη Κρεμμυδά]], που ασχολήθηκαν ο πρώτος με τον αρματολισμό και έπειτα την αγροτική οικονομία, εισηγούμενος το σχήμα «παράδοση»-«νεωτερικότητα», και ο δεύτερος με την εμπορική και ναυτιλιακή οικονομία, ερευνώντας την οικονομική κρίση που προηγήθηκε της επανάστασης.<ref>{{cite news|url=http://www.avgi.gr/article/10812/8794321/oi-istorikoi-spyros-asdrachas-kai-basiles-kremmydas-synkliseis-kai-apokliseis|first=Παναγιώτης|last=Στάθης|title=Οι ιστορικοί Σπύρος Ασδραχάς και Βασίλης Κρεμμυδάς: συγκλίσεις και αποκλίσεις|newspaper=[[Η Αυγή]]|date=25-03-2018|accessdate=16-05-2018}}</ref>
Την ιστοριογραφία που παράγεται από ένα στρώμα διανουμένων της σύγχρονης (μετά το 1990) ευρύτερης Αριστεράς κριτικάρει ο Γ. Καραμπελιάς. Θεωρεί ότι αυτό χρησιμοποιήθηκε για την "πρόσληψη και μεταφορά της ευρωπαϊκής ιδεολογίας στην Ελλάδα, αλλά [και] για την ενσωμάτωση των ελληνικών ελίτ στο υπό διαμόρφωση στρώμα των ευρωκρατών." Κατά την άποψή του, αυτό το στρώμα επιδιώκει την εξαφάνιση της λαϊκής ψυχής που εμποδίζει την ευρωπαϊκή ενσωμάτωση της χώρας. Μέσα στην ιστοριογραφική άποψη αυτών των διανοουμένων περιλαμβάνεται η άποψη περί κατασκευής του νεοελληνικού έθνους στις αρχές του 19ου αιώνα.<ref>[https://es.scribd.com/document/189826291/%CE%93-%CE%9A%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%BC%CF%80%CE%B5%CE%BB%CE%B9%CE%AC%CF%82-H-%CE%91%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%AC-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF-%CE%91%CE%BD%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CE%96%CE%AE%CF%84%CE%B7%CE%BC%CE%B1 Γ. Καραμπελιάς "Η αριστερά και το ανατολικό ζήτημα", Εναλλακτικές Εκδόσεις, 1998, χωρίς αρίθμηση σελίδων. Βλ. σελίδα όπου υποσημ. 41, κ.ε.]</ref>
==Δείτε επίσης==
|
