Πολιτεία του Πλάτωνα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Η αρχική [[αρχαία ελληνικά|αρχαιοελληνική]] ονομασία ''Πολιτεία'' σημαίνει το δόγμα και τον χαρακτήρα μιας πολιτικής κοινωνίας, δηλαδή το [[Πολίτευμα|πολίτευμά]] της. Το όνομα συναντάται πρώτη φορά στα ''[[Πολιτικά (Αριστοτέλης)|Πολιτικά]]'' του [[Αριστοτέλης|Αριστοτέλους]],<ref>Πολιτικά 1264b 24</ref>, ενώ το έτερο όνομα «''Περὶ δικαίου''» πιθανώς προσετέθη κατά τον πρώτο αιώνα αποαπό τον [[Θράσυλλος|Θράσυλο]] (ο οποίος και χώρισε την πολιτεία σε δέκα βιβλία, όχι κατά νόημα αλλά κυρίως κατά μέγεθος ώστε να χωρούν στους παπύρους της τότε εποχής). Σχετικά με τον δεύτερο τίτλο, αξίζει να σημειωθεί ότι δεν αναφέρεται στα καλύτερα των χειρογράφων. Στα [[λατινικά]] ονομάστηκε ''[[Res publica|Res Publica]]'' που σημαίνει "''καθεστώς διαχείρισης των δημοσίων πραγμάτων"''. Η λατινική ορολογία ταυτιζόταν με τη [[Ρωμαϊκή Δημοκρατία]], αν και δεν πρόκειται για ένα έργο το οποία αναφέρεται στην έννοια της [[δημοκρατίαΔημοκρατία|δημοκρατίας]]<nowiki/>ς, όπως γίνεται αντιληπτή στο σύγχρονο πλαίσιο του όρου.

Η Πολιτεία χωρίζεται σε 10 βιβλία. Ο διαχωρισμός δεν προέρχεται από τον [[Πλάτων]]α αλλά από τους μεταγενέστερους εκδότες και μελετητές. Ο [[Μπέρτραντ Ράσελ]] χωρίζει σε τρία τμήματα την ''Πολιτεία'' του Πλάτωνα:<ref name="russell">''History of Western Philosophy'', Βιβλίο Α', β' μέρος, κεφ.14</ref>:

Η ιδεώδης πολιτεία χαρακτηρίζεται από τέσσερις αρετές: [[σοφία]], ανδρεία, [[σωφροσύνη]] και [[δικαιοσύνη]]: ο κάθε ένας στην κοινωνία κάνει αυτό που χρειάζεται, ανάλογα με τον ρόλο του μέσα σε αυτήν, χωρίς να εμποδίζει τη λειτουργία των άλλων και να ξεφεύγει από τα πλαίσια που έχουν οριστεί για τον ίδιο, χωρίς δηλαδή να είναι ''πολυπράγμων'' (433a-433b). Για να διατηρήσει τη δικαιοσύνη, που ορίζεται ως ο άξονας της [[Ισορροπία|ισορροπίας]] στην ηθική και πολιτική, ο Πλάτων φτάνει, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η ''Romilly'',<ref>Romilly, J., Γιατί η Ελλάδα; µτφρ. Μ. Αθανασίου, Κ. Μηλιαρέση, Το άστυ, Αθήνα, 1999, 270.</ref>, στα άκρα.<ref name=dede>[http://web.archive.org/20070927212733/www.archive.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=201 Δέδε, Θεώνη, Η έννοια του Φιλοσόφου στον Πλάτωνα και στον Αριστοτέλη]</ref>.

Τελικά, προς το τέλος του έργου, ο Σωκράτης επανέρχεται στο ζήτημα της σύγκρισης δίκαιου και άδικου ανθρώπου, παραθέτοντας το παράδειγμα του τύραννουτυράννου [[Αρδιαίος|Αρδιαίου]]: αν ο άνθρωπος δεν κάνει καμιά προσπάθεια να θέσει το ''επιθυμητικόν'' υπό το λογιστικόν μέρος, τότε θα έρθει η στιγμή που τελικά θα τιμωρηθεί για τις πράξεις του. Ο τύραννος διαφέρει από τον "φιλόσοφο-βασιλιά" που είναι δίκαιος, αναζητά την αλήθεια, απολαμβάνει τις αληθινές, φιλοσοφικές απολαύσεις κι είναι ο μόνος που μπορεί να διακρίνει ποιο πολίτευμα είναι το καλύτερο, καθώς μόνο εκείνος διαβλέπει το Αγαθό.<ref>{{cite book|title=Philosopher-Kings: The Argument of Plato's Republic|author=C. D. C. Reeve|publisher=Hackett Publishing|year=2006|isbn=0872208141|chapter=Epistemology and Metaphysics, Psychopathology|pages=48}}</ref>

Κατά την εποχή του [[Διαφωτισμός|Διαφωτισμού]], ο [[Βολταίρος]] ήταν αυτός που εισήγαγε τον όρο ''[[Πεφωτισμένη δεσποτεία|"Πεφωτισμένη δεσποτεία"]]'', προκειμένου να περιγράψει τη διακυβέρνηση ορισμένων Ευρωπαίων μοναρχών, οι οποίοι υιοθετούσαν τις ιδέες του [[Διαφωτισμός|Διαφωτισμού]] και κυρίως έδιναν έμφαση στη [[Λογική]] με την οποία προσπαθούσαν να διακυβερνήσουν την χώρα τους. Από την άλλη πλευρά, ακριβώς αυτή η δομή του κοινωνικού βίου που περιγράφεται μέσω του Σωκράτη ώθησε φιλόσοφους και μελετητές του 20ού αιώνα στην κριτική εναντίον του [[Πλάτων]]α: ο φιλόσοφος [[Καρλ Πόπερ]], για παράδειγμα, εξέφραζε στο έργο του ότι η ''Πολιτεία'' του Πλάτωνα άσκησε μεγάλη επιρροή στα σύγχρονα [[Ολοκληρωτικό καθεστώς|ολοκληρωτικά]] καθεστώτα <ref>{{cite book|title=The Open Society and Its Enemies, The spell of Plato|author=Karl Raimund Popper|publisher=Princeton University Press|isbn=0691019681|chapter=Plato's theory of forms or ideas|pages=34}}</ref> ([[Στάλιν]], [[Χίτλερ]]).

Το ότι οι φυλακισμένοι, ωστόσο, μπορούν να δουν μόνο τις σκιές αυτές, δε σημαίνει ότι ο υπαρκτός κόσμος περιορίζεται μόνο μέσα στο σπήλαιο.<ref>[http://platosallegory.com/ Allegory Of The Cave - Home<!-- Αυτόματα δημιουργημένος τίτλος -->]</ref>. Αν κάποιοι καταφέρουν να λυθούν από τις αλυσίδες και βγουν από το σπήλαιο, θα τυφλωθούν από τη λάμψη του Ήλιου και θα επιστρέψουν πίσω. Αν, ωστόσο, συνηθίσουν το φως, θα δουν καθαρά τον [[Ήλιος|Ήλιο]], που συμβολίζει το Αγαθό, και θα καταλάβουν ότι όσα έβλεπαν μέσα στο σπήλαιο ήταν απλά προβολές, σκιές της αλήθειας. Ίσως σκεφτούν να επιστρέψουν πίσω, λυπούμενοι τους φυλακισμένους συντρόφους τους. Πίσω, όμως, στο σπήλαιο, δε θα μπορούν να συνηθίσουν στο σκοτάδι, και, προσπαθώντας να διδάξουν στους υπόλοιπους την αλήθεια, ίσως δεχτούν το μίσος και την αντίδρασή τους<ref name="dede" />. Ωστόσο, όσοι ελευθερώθηκαν, οι φιλόσοφοι, έχουν χρέος να επιστρέψουν πίσω και να διδάξουν και τους υπόλοιπους.

Η ιστορία αυτή επικεντρώνεται στην ιδέα ότι οι ηθικοί άνθρωποι επιβραβεύονται και οι ανήθικοι τιμωρούνται μετά το θάνατό τους. Ο [[Πλάτων]] έχει επηρεαστεί από παλαιότερες προφορικές παραδόσεις, από τους [[Ορφισμός (θρησκεία)|Ορφικούς]]<ref>{{cite book|title=The Orphic Moment: Shaman to Poet-thinker in Plato, Nietzsche, and Mallarmé|author=Robert McGahey|publisher=SUNY Press|year=1994|isbn=079141941X|chapter=Plato's Orphic Universe, Orphic Music: Er and the Music of the Spheres}}</ref> και τους [[Πυθαγόριοι|Πυθαγόρειους]], ενώ σύγχρονοι μελετητές επισημαίνουν επιδράσεις από τη θεωρία του [[ινδουϊσμός|ινδουϊσμούΙνδουϊσμού]] και του [[Ζωροαστρισμός|Ζωροαστρισμού]].<ref>A. D. Nock (1929), "Studien zum antiken Synkretismus aus Iran und Griechenland by R. Reitzenstein, H. H. Schaeder, Fr. Saxl", The Journal of Hellenic Studies 49 (1), p. 111-116</ref>

Από την άλλη πλευρά, ο [[Γάιος Κορνήλιος Τάκιτος|Τάκιτος]], χωρίς να αναφέρεται ονομαστικά στον Πλάτωνα και την ''Πολιτεία'', ασκώντας ίσως κριτική στο έργο του Κικέρωνα και του [[Αριστοτέλης|Αριστοτέλη]], αναφέρει ότι:<blockquote>'Πράγματι, ένα έθνος ή μια πόλη κυβερνείται είτε από το λαό είτε από μια ανώτερη τάξη είτε από ένα μονάρχη. Ένα εφευρεθέν σύστημα διακυβέρνησης από μια επιλογή των παραπάνω συστατικών είναι περισσότερο ιδεατό παρά πραγματικότητα. Κι ακόμα κι αν γίνει πραγματικότητα, δε θα έχει μέλλον.<ref>Nam cunctas nationes et urbes populus aut primores aut singuli regunt: delecta ex iis (his) et consociata (constituta) rei publicae forma laudari facilius quam evenire, vel si evenit, haud diuturna esse potest. [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus:text:1999.02.0077:book=4:chapter=33 Τάκιτος, ''Χρονικά'', Βιβλίο Δ', 33]</ref></blockquote>Ουσιαστικά, αυτό που εκφράζει στο συγκεκριμένο σημείο του έργου του είναι πως η ενδελεχής ανάλυση και περιγραφή της λειτουργίας ενός πραγματικού κράτους, έχει μεγαλύτερη πρακτικότητα απ' όσο φιλοσοφικές αναλύσεις για την ιδεώδη μορφή ενός πολιτεύματος.

Οι περισσότεροι σχολιαστές της πλατωνικής Πολιτείας αποτρέπουν την ανάγνωση του έργου ως ''εγχείριδιοεγχειρίδιο καλής διακυβέρνησης'', καθώς τα πιο πολλά είδη πολιτεύματος που περιγράφονται στο έργο φέρουν ελάχιστες ομοιότητες με ανάλογα πολιτεύματα στα σύγχρονα [[δημοκρατία|δημοκρατικά κράτη]] ή [[συνταγματική μοναρχία|κράτη με συνταγματική μοναρχία]]. Οι ιδέες της δημοκρατίας και της ουτοπίας, όπως περιγράφονται στο έργο, είναι άρρηκτα δεμένες με τις [[πόλη κράτος|πόλεις-κράτη]] της [[Αρχαία Ελλάδα|Αρχαίας Ελλάδας]].