Αγία Σοφία (Κωνσταντινούπολη): Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας |
|||
Γραμμή 32:
|coord_region = TR
}}
Η '''Αγία Σοφία''' ή '''Αγια-Σοφιά''' ([[τουρκική γλώσσα|τουρκικά]]: ''Ayasofya'', [[λατινικά]]: ''Sancta Sophia'' ή ''Sancta Sapientia''), γνωστή και ως '''ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας''' ή, απλά, '''η Μεγάλη Εκκλησία''',<ref>O ναός αναφέρεται με αρκετές διαφορετικές ονομασίες και παραλλαγές. Αρχικά αναφερόταν ως «ἡ μεγάλη ἐκκλησία», όπως ίσχυε και με τις μεγάλες εκκλησίες άλλων πόλεων, όπως της [[Αντιόχεια]]ς και της [[Αρχαία Αλεξάνδρεια|Αλεξάνδρεια]]ς. Όπως παραδίδει ο [[Σωκράτης ο Ιστορικός]] στην ''Εκκλησιαστική Ιστορία'' του, ο όρος «Σοφία» χρησιμοποιήθηκε μεταγενέστερα. Άλλοι τύποι που συναντώνται επίσης είναι «Ιερό της Σοφίας», «Αγία Σοφία του Θεού», «μεγάλη εκκλησία της επωνύμου Θεού Σοφίας» και «μέγα του Θεού Λόγου τέμενος». Βλ. {{cite journal|first=Glanville|last=Downey|title=The Name of the Church of St. Sophia in Constantinople|journal=The Harvard Theological Review|volume=52|issue=1|year=1959|pages=37-41}}</ref> είναι ναός που βρίσκεται στην [[Κωνσταντινούπολη]]. Από το 537 (ο ομώνυμος ναός του 360 που είχε ανεγερθεί στο ίδιο σημείο, απαλλοτριώθηκε προς θεμελίωση του υπάρχοντος)<ref name="dio">Χ. Μπούρας, Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής (2ος τόμος) - Αρχιτεκτονική στο Βυζάντιο, το Ισλάμ και την Δυτική Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα, κεφ. V, σελ. 128, § 2</ref> μέχρι το 1453 λειτουργούσε ως [[ορθοδοξία|ορθόδοξος]] καθεδρικός [[Ναός (χριστιανισμός)|ναός]] της πόλης, με εξαίρεση την περίοδο 1204–1261, κατά την οποία ήταν [[Ρωμαιοκαθολική εκκλησία|ρωμαιοκαθολικός]] ναός. Μετά την [[Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453)|άλωση της Κωνσταντινούπολης]] μετατράπηκε σε [[Ισλάμ|ισλαμικό]] [[τζαμί|τέμενος]], ενώ το 1934 μετατράπηκε σε [[μουσείο|μουσειακό]] χώρο (''Ayasofya Müzesi'').
Γραμμή 40 ⟶ 39 :
==Ιστορικά==
Μετά τα [[Γενέθλιον της Κωνσταντινούπολης|εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης]] στις 11 Μαΐου 330μ.Χ. , η ανέγερση ενός ναού της Αγίας Σοφίας υπήρξε τμήμα ενός ευρύτερου προγράμματος οικοδόμησης γύρω από το Μέγα Παλάτι. Η πρώτη Αγία Σοφία εγκαινιάστηκε το 360 επί της αυτοκρατορίας του [[Κωνστάντιος Β΄|Κωνσταντίου Β΄]] και μαζί με το ναό της [[Ναός της Αγίας Ειρήνης|Αγίας Ειρήνης]] αποτελούσε τον κύριο καθεδρικό ναό της πρωτεύουσας και έδρα του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης. Εικάζεται ότι επρόκειτο για ξυλόστεγη βασιλική, τρίκλιτη ή πεντάκλιτη<ref name="EME"/>. Καταστράφηκε από πυρκαγιά το 404 και χτίστηκε εξαρχής τα επόμενα χρόνια. Ο νέος ναός εγκαινιάστηκε το 415 επί βασιλείας του [[Θεοδόσιος Β´ (αυτοκράτορας)|Θεοδοσίου Β΄]] και καταστράφηκε από τους οπαδούς του πατριάρχη επειδή ο Θεοδόσιος είχε μια διαμάχη με τον Πατριάρχη. Αν και λίγα συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν ως προς την αρχιτεκτονική αξία του οικοδομήματος, οι ιστορικές πηγές μαρτυρούν πως στο εσωτερικό του φυλάσσονταν ιερά κειμήλια μεγάλης αξίας, από χρυσό ή ασήμι. Σύμφωνα με τις πλέον πρόσφατες προσπάθειες αναπαράστασης του ναού, υποθέτουμε πως είχε εύρος 52 μ. αποτελούμενη από ένα κεντρικό κλίτος και τέσσερις διακριτούς διαδρόμους<ref name="grove">Paul Magdalino, et al. "Istanbul." ''Grove Art Online''. Oxford Art Online. Dec. 2009</ref>. Κατά τη [[Στάση του Νίκα]] το [[532]], υπέστη μεγάλη φθορά και το κτίσιμο του ναού που διατηρείται ως σήμερα δρομολογήθηκε από τον αυτοκράτορα [[Ιουστινιανός Α'|Ιουστινιανό Α']].
Γραμμή 59 ⟶ 56 :
Ο αριθμός των κληρικών είχε ελαττωθεί κατά τα τελευταία έτη του κράτους, όταν τα εισοδήματα της εκκλησίας αρκούσαν μόλις για την φωταψία του ναού.<ref name="vyzantinaimelet00unkngoog"/>
[[Αρχείο:Hagia Sophia, Constantinople - Lorck Melchior - 1559.jpg|μικρογραφία|350x350εσ|Απεικόνιση της Αγίας Σοφίας το 1559, μόλις έναν αιώνα μετά την [[Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453)|άλωση του 1453]], [[Μελχιώρ Λορκ]]]]
Είκοσι χρόνια μετά τα πρώτα εγκαίνια, εξαιτίας των σεισμών του 557, ο τολμηρότατος στη σύλληψη και κατασκευή, για την εποχή του, θόλος κατέπεσε και συνέτριψε την αψίδα παρά τον ιερό άμβωνα, τον ίδιο τον άμβωνα, το κιβώριο και την Αγία Τράπεζα. O ανιψιός του Ισιδώρου, ο [[Ισίδωρος ο νεότερος]], ανέλαβε και έκτισε το νέο θόλο που υφίσταται μέχρι σήμερα. Μια περιγραφή του παραδίδεται από τον ιστορικό [[Αγαθίας|Αγαθία]], από την οποία συμπεραίνεται πως ο αρχικός τρούλος ήταν μάλλον ευρύτερος και χαμηλότερος από το δεύτερο<ref name="EME"/>. Στις [[24 Δεκεμβρίου]] του [[563]] υπό τον Πατριάρχη Ευτύχιο τελέστηκαν τα δεύτερα εγκαίνια παρουσία του Αυτοκράτορα και του λαού της Κωνσταντινούπολης.
Γραμμή 83 ⟶ 80 :
===Ο έξω και ο κυρίως νάρθηκας===
[[Αρχείο:Hagia-Sophia-Laengsschnitt.jpg|thumb|right|350px|Διαμήκης τομή|σύνδεσμος=https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B5%CE%AF%CE%BF:Hagia-Sophia-Laengsschnitt.jpg]]Πέντε πύλες από το αίθριο οδηγούν στον έξω νάρθηκα και από αυτόν άλλες πέντε πύλες οδηγούν στον εσωτερικό νάρθηκα, από τις οποίες η μεσαία πύλη λέγεται και Μεγάλη ή ''[[Ωραία Πύλη]]''. Από τον έσω νάρθηκα εννέα πύλες, τρεις ανά κλίτος οδηγούν στον κυρίως Ναό. Οι τρεις μεσαίες εξ αυτών καλούνται ''[[Βασιλικές πύλες]]'' επειδή εξ αυτών εισήρχετο ο Αυτοκράτορας στις επίσημες τελετές. Και οι δύο νάρθηκες καταλάμβάνουν περίπου το ίδιο πλάτος του Ναού με μικρό μήκος εισόδου ο καθένας. Εκατέρωθεν του νάρθηκα διασώζονται προσαρτήματα μεγάλης ιστορικής σημασίας. Το προς Ν. εκαλείτο Προπύλαιο του Νάρθηκα ή Ωραία Πύλη που από τον 10ο αιώνα ήταν η κύρια είσοδος στον Ναό. Δεξιά αυτού του προπυλαίου ήταν το ''αποδυτήριον'' (μητατώριον) όπου ο Αυτοκράτορας κατά την είσοδό του άλλαζε το [[τζιτζάκιο]] και φορούσε το [[σαγίο]]. Πάνω από τον έσω νάρθηκα είναι ο [[γυναικωνίτης]], εξ ου και το όνομα "νάρθηξ γυναικωνίτιδος" η είσοδος στον οποίο οδηγούσε άλλο προαύλιο της Β. πλευράς (στο σχέδιο κάτω πλευράς).▼
<big>'''Ο κύριος Ναός'''</big>[[Αρχείο:Hagia Sophia 1877.jpg|thumb|right|350px|Σχέδιο της Αγίας Σοφίας το 1877]]Η είσοδος στον κυρίως Ναό, όπως προαναφέρθηκε, ήταν οι τρεις Βασιλικές πύλες και οι έξι, ανά τρεις εκατέρωθεν, του έσω [[Νάρθηκας (αρχιτεκτονική)|νάρθηκα]]. Ο κυρίως Ναός χωρίζεται σε τρία κλίτη (στοές θα λέγαμε σήμερα), των οποίων το μεσαίο είναι διπλάσιου πλάτους των εκατέρωθεν. Το εσωτερικό σχέδιο είναι απλούν. Τέσσερις πεσσοί, κτιστοί στύλοι, συνδέονται μεταξύ τους με υπερώα τόξα στα οποία και φέρονται επιθόλια τόξα συναποτελώντας έτσι μια περιμετρική βάση επί της οποίας και εδράζει ο τεράστιος θόλος. Η περιμετρική βάση φέρει πλήθος στυλιδίων υπό μορφή παραθύρων από τα οποία και ολόκληρος ο Ναός καταυγάζεται από το φως. Η όλη κατασκευή παρουσιάζει πράγματι την εντύπωση μια αρμονίας φωτός και αρχιτεκτονικής. Τα 100 αυτά παράθυρα, 40 επί της στεφάνης του θόλου και τα υπόλοιπα στα ημιθόλια,τις κόγχες και τους τοίχους προσδίδουν την εικόνα της ανακρέμασης του θόλου από τον ουρανό, οι δε ακτίνες του Ήλιου που εισέρχονται στο χώρο δίνουν την εντύπωση να άγονται από τους ουρανούς. Γενικά τα τόξα, τα ημιθόλια και ο εκπληκτικός θόλος στηρίζονται στους τέσσερις πεσσούς οι λίθοι των οποίων φέρονται στερεομένοι με χυτό μόλυβδο και σιδερένιους μοχλούς. Στη δε κατασκευή του θόλου έχουν χρησιμοποιηθεί ελαφρόπετρες από τη [[Ρόδος|Ρόδο]] που φέρουν την επιγραφή "Μεγάλης Εκκλησσίας του Κωνσταντίνου". Εξωτερικά και επί της κορυφής του θόλου φέροταν ο μέγας "ερυσίπτολις σταυρός" (=έρεισμα της πόλης), που έχει αντικατασταθεί με την ημισέληνο.▼
▲Πέντε πύλες από το αίθριο οδηγούν στον έξω νάρθηκα και από αυτόν άλλες πέντε πύλες οδηγούν στον εσωτερικό νάρθηκα, από τις οποίες η μεσαία πύλη λέγεται και Μεγάλη ή ''[[Ωραία Πύλη]]''. Από τον έσω νάρθηκα εννέα πύλες, τρεις ανά κλίτος οδηγούν στον κυρίως Ναό. Οι τρεις μεσαίες εξ αυτών καλούνται ''[[Βασιλικές πύλες]]'' επειδή εξ αυτών εισήρχετο ο Αυτοκράτορας στις επίσημες τελετές. Και οι δύο νάρθηκες καταλάμβάνουν περίπου το ίδιο πλάτος του Ναού με μικρό μήκος εισόδου ο καθένας. Εκατέρωθεν του νάρθηκα διασώζονται προσαρτήματα μεγάλης ιστορικής σημασίας. Το προς Ν. εκαλείτο Προπύλαιο του Νάρθηκα ή Ωραία Πύλη που από τον 10ο αιώνα ήταν η κύρια είσοδος στον Ναό. Δεξιά αυτού του προπυλαίου ήταν το ''αποδυτήριον'' (μητατώριον) όπου ο Αυτοκράτορας κατά την είσοδό του άλλαζε το [[τζιτζάκιο]] και φορούσε το [[σαγίο]]. Πάνω από τον έσω νάρθηκα είναι ο [[γυναικωνίτης]], εξ ου και το όνομα "νάρθηξ γυναικωνίτιδος" η είσοδος στον οποίο οδηγούσε άλλο προαύλιο της Β. πλευράς (στο σχέδιο κάτω πλευράς).
▲Η είσοδος στον κυρίως Ναό, όπως προαναφέρθηκε, ήταν οι τρεις Βασιλικές πύλες και οι έξι, ανά τρεις εκατέρωθεν, του έσω [[Νάρθηκας (αρχιτεκτονική)|νάρθηκα]]. Ο κυρίως Ναός χωρίζεται σε τρία κλίτη (στοές θα λέγαμε σήμερα), των οποίων το μεσαίο είναι διπλάσιου πλάτους των εκατέρωθεν. Το εσωτερικό σχέδιο είναι απλούν. Τέσσερις πεσσοί, κτιστοί στύλοι, συνδέονται μεταξύ τους με υπερώα τόξα στα οποία και φέρονται επιθόλια τόξα συναποτελώντας έτσι μια περιμετρική βάση επί της οποίας και εδράζει ο τεράστιος θόλος. Η περιμετρική βάση φέρει πλήθος στυλιδίων υπό μορφή παραθύρων από τα οποία και ολόκληρος ο Ναός καταυγάζεται από το φως. Η όλη κατασκευή παρουσιάζει πράγματι την εντύπωση μια αρμονίας φωτός και αρχιτεκτονικής. Τα 100 αυτά παράθυρα, 40 επί της στεφάνης του θόλου και τα υπόλοιπα στα ημιθόλια,τις κόγχες και τους τοίχους προσδίδουν την εικόνα της ανακρέμασης του θόλου από τον ουρανό, οι δε ακτίνες του Ήλιου που εισέρχονται στο χώρο δίνουν την εντύπωση να άγονται από τους ουρανούς. Γενικά τα τόξα, τα ημιθόλια και ο εκπληκτικός θόλος στηρίζονται στους τέσσερις πεσσούς οι λίθοι των οποίων φέρονται στερεομένοι με χυτό μόλυβδο και σιδερένιους μοχλούς. Στη δε κατασκευή του θόλου έχουν χρησιμοποιηθεί ελαφρόπετρες από τη [[Ρόδος|Ρόδο]] που φέρουν την επιγραφή "Μεγάλης Εκκλησσίας του Κωνσταντίνου". Εξωτερικά και επί της κορυφής του θόλου φέροταν ο μέγας "ερυσίπτολις σταυρός" (=έρεισμα της πόλης), που έχει αντικατασταθεί με την ημισέληνο.
Μετά τη μετατροπή του ναού σε μουσουλμανικό τέμενος προστέθηκαν τέσσερις [[μιναρές|μιναρέδες]].
| |||