|
=== Η μετατροπή σε αυτοκινητόδρομο ===
{{Κύριο|Αυτοκινητόδρομος 1 (Αθήνα - Θεσσαλονίκη - Εύζωνοι)|}}
Τα έργα αναβαθμίσεως της οδού και τη μετατροπή της σε κλειστό αυτοκινητόδρομο, ξεκίνησαν στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Στα τέλη της ίδιας δεκαετίας, παραδόθηκαν στην κυκλοφορία (ως αυτοκινητόδρομος πλέον) τα τμήματα:
* Κόμβος Κλειδίου - Γαλλικός ποταμός ([[1988]])
Το [[1995]], η Εθνική Οδός No 1 είχε διατομή αυτοκινητόδρομου στα εξής τμήματα:
* ΑθήναιΑθήνα - Υλίκη
* Κατερίνη - Κορινός
* Κλειδί - Θεσσαλονίκη
* [[Πολύκαστρο]] - [[Εύζωνοι Κιλκίς|Εύζωνοι]].
== Τμήματα ==
=== Πειραιάς-Αθήνα ===
Το τμήμα από το λιμάνι του [[Πειραιάς|Πειραιά]] εώς τον κόμβο της Μεταμόρφωσης με την [[Αττική Οδός|Αττική Οδό]] στην [[Αθήνα]] είναι γνωστό ως '''Λεωφόρος Κηφισού'''. Τα έργα για την κατασκευή του ξεκίνησαν το [[1979]]. Οι πρώτες γέφυρες ήταν «προσωρινές» και είχαν σκοπό να ανακουφίσουν το τεράστιο κυκλοφοριακό πρόβλημα της περιοχής. Η προοπτική ήταν να κατασκευαστούν αργότερα άλλες, μεγαλύτερες. Μέχρι το [[2000]], οι μισές από τις γέφυρες αυτές είχαν αποπερατωθεί.<ref>[http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=125367 Τα σύγχρονα «γεφύρια της Αρτας»| Άρθρα | Βημα]</ref> Από το [[2001]] και λόγω των [[Ολυμπιακοί Αγώνες 2004|Ολυμπιακών Αγώνων]] τα έργα επιταχύνθηκαν και το ανέλαβε η [[ΑΕΓΕΚ|Α.Ε.ΓΕ.Κ]]. Α.Ε. (ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΓΕΝΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ Α.Ε.) και η εταιρεία ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ Α.Τ.Ε. η οποία κατασκεύασε τη μεγάλη γέφυρα της Λεωφόρου Κηφισού.''' '''Τελικά παραδόθηκε στην κυκλοφορία το [[2004]].<ref>[http://www.aegek.gr/new/gre/projects42.html Αegek.gr] ΛΕΩΦΟΡΟΣ ΚΗΦΙΣΟΥ ΤΜΗΜΑ ΑΠΟ Χ.Θ 0+700 ΕΩΣ Χ.Θ 1+400</ref> Το έργο είχε τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
* Η λεωφόρος κατασκευάζεται υπερυψωμένη (στο επίπεδο +1) με τρεις λωρίδες ανά κατεύθυνση, Λ.Ε.Α. πλάτους 2,5μ. και κεντρική νησίδα με αμφίπλευρο μεταλλικό στηθαίο ασφαλείας. Όλες οι διασταυρώσεις και στρέφουσες κινήσεις διεξάγονται επί εγκαρσίων γεφυρών στο επίπεδο 0 (γέφυρα αναστροφής Λαχαναγοράς και γέφυρα οδού Πειραιώς).
* Ο φορέας της γέφυρας αποτελείται από διαμήκη προεντεταμένες δοκούς και εγκάρσιες σιδηροδοκούς και εδράζεται επί πασσαλοστοιχιών, οι οποίες ορίζουν και το τελικό εύρος του ποταμού Κηφισού στα 30,5 μ.
* Η διευθέτηση του ποταμού περιλαμβάνει την εκβάθυνση κατά 4 μέτρα, την διαπλάτυνση και την επένδυση της κοίτης του.
Επίσης παραλήλλα με τη λεωφόρο το εργό περιλάμβανε και παράπλευρα έργα μικρότερης κλίμακας όπως:
* Η κατασκευή των εγκαρσίων γεφυρών οδού Θεσσαλονίκης, ΗΣΑΠ και Ελευθερίας.
* Η κατασκευή των παράπλευρων οδών SR1 και SR2.
* Η κατασκευή μεταλλικών γεφυρών πεζών και Ο.Κ.Ω.
* Η κατασκευή αγωγών αποχέτευσης όμβριων και ακαθάρτων, και
* Εργασίες μετατόπισης δικτύων Ο.Κ.Ω., σήμανσης, τοποθέτησης ηλεκτροφωτισμού και ηχοπετασμάτων.
=== Λαμία-Λάρισα ===
Το τμήμα Λαμία–Λάρισα κατασκευάστηκε στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού του οδικού δικτύου της χώρας τη δεκαετία του 1960. Η χάραξή του (μέσω [[Πελασγία]]ς–[[Αλμυρός|Αλμυρού]]–[[Βελεστίνο]]υ) επελέγη με στόχο να παρακαμφθεί ο ορεινός όγκος της Όθρυος. Τα έργα για την κατασκευή του ξεκίνησαν το [[1962]]. Τα εγκαίνιά του πραγματοποιήθηκαν στις 22 Οκτωβρίου [[1967]], σε τελετή στον κόμβο Ροδίτσας (στο σημερινό νότιο Ανισόπεδο Κόμβο Λαμίας) από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον τότε Πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων Κωνσταντίνο Ροδόπουλο. Το μήκος του είναι 143 χιλιόμετρα. Το πλάτος του ήταν 14 μέτρα, δηλαδή ένας κλάδος διπλής κατευθύνσεως, με τα δύο ρεύματα κυκλοφορίας σε επαφή. Εξαίρεση αποτέλεσε ένα μικρό τμήμα μήκους τριών χιλιομέτρων στην τοποθεσία «Αυχένας Εικονίσματος» (περιοχή Αγίων Θεοδώρων Μαγνησίας), που κατασκευάστηκε με διατομή αυτοκινητοδρόμου (δύο ξεχωριστοί κλάδοι κυκλοφορίας με νησίδα στη μέση, συνολική διατομή 24 μέτρα). Το έργο κόστισε συνολικά 996 εκατομμύρια δραχμές, εκ των οποίων τα 185 από δάνειο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Αναπτύξεως. Ταυτόχρονα με την παράδοσή του στην κυκλοφορία, ξεκίνησε και η είσπραξη διοδίων. Για το λόγο αυτό καθορίστηκαν τρία σημεία είσπραξης (σταθμοί διοδίων) στα εξής σημεία:
* [[Πελασγία]],
* [[Δρυμώνας]]
* [[Μοσχοχώρι Φθιώτιδας|Μοσχοχώρι]].
Λίγα χρόνια αργότερα, ο σταθμός διοδίων Δρυμώνα καταργήθηκε. Η είσπραξη διοδίων εξακολουθεί μέχρι και σήμερα, για τους κινούμενους από Λαμία προς Λάρισα στο σταθμό διοδίων Πελασγίας (255ο χμ. της Ν.Ε.Ο. Αθηνών - Θεσσαλονίκης, για τους κινούμενους από Λάρισα προς Λαμία στο σταθμό διοδίων Μοσχοχωρίου (σημερινό 337ο χμ. της Ν.Ε.Ο. Αθηνών - Θεσσαλονίκης). Το τμήμα αρχικά έλαβε τον χαρακτηριστικό αριθμό [[E92]] (ως τμήμα της συγκεκριμένης ευρωπαϊκής αρτηρίας), ενώ αργότερα (με την επαναρίθμηση του συστήματος ευρωπαϊκών αρτηριών) έλαβε τον χαρακτηριστικό αριθμό [[E75]], που διατηρεί μέχρι και σήμερα.
Αποτέλεσε έργο ευρύτερου προγράμματος οδοποιίας στην Ελλάδα. Είχε ήδη προηγηθεί η κατασκευή του τμήματος Λαρίσης - Κατερίνης (1959), η κατασκευή του τμήματος Αθηνών - Λαμίας (1962), καθώς και η κατασκευή του τμήματος Αθηνών - Κορίνθου της [[Εθνική Οδός 8α (Ελλάδα)|Εθνικής Οδού 8α]] (1962). Τα επόμενα χρόνια ολοκληρώθηκε η κατασκευή και άλλων τμημάτων: Κορίνθου - Πατρών (1969), Κατερίνης - Γιδἀ - Θεσσαλονίκη (1973) και Χαλάστρας - Ευζώνων (1973).
Το τμήμα κατασκευάστηκε με τα ακόλουθα γεωμετρικά χαρακτηριστικά:
* Ελάχιστη ακτίνα καμπύλης: 300 m
* Ελάχιστη ορατότητα: 200 m
* Μέγιστη κλίση (κατά μήκος): 4%
* Μέγιστο υψόμετρο οδού: 256,44 m από την επιφάνεια της θάλασσας
* Ανισόπεδοι κυκλοφοριακοί κόμβοι: 12
* Τεχνικά έργα ανοίγματος μικρότερου ή ίσου των τεσσάρων μέτρων: 516
* Τεχνικά έργα ανοίγματος μεγαλύτερου των τεσσάρων μέτρων: 157
Η μελέτη και εκτέλεση/κατασκευή του έργου έγινε αποκλειστικά από Έλληνες τεχνικούς. Στη μελέτη συμμετείχαν υπηρεσίες του υπουργείου Δημοσίων Έργων, η κοινοπραξία Χατζηνικολή Καρρά Αμπαδογιάννη και η Α.Ε. Ευπαλίνος. Στην κατασκευή του έργου συμμετείχαν οι ακόλουθες εργοληπτικές τεχνικές εταιρίες:
* [[ΔΟΜΙΚΗ]] (τμήματα συνολικού μήκους 18,5 km
* [[ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ]] (τμήματα συνολικού μήκους 29,5 km)
* ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑ [[ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ]]/[[ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ]] (τμήματα συνολικού μήκους 15 km)
* [[ΣΚΑΠΑΝΕΥΣ]] (τμήματα συνολικού μήκους 36 km)
* [[ΤΕΒ]] (ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΒΟΛΟΥ) (τμήματα συνολικού μήκους 21,5 km)
* [[ΕΤΕΘ]] (τμήματα συνολικού μήκους 22,5 km)
Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 ξεκίνησαν σταδιακά τα έργα για τη μετατροπή του τμήματος σε αυτοκινητόδρομο, από τις [[Ράχες Φθιώτιδας|Ράχες]] (240 km από [[Αθήνα]]) μέχρι και τη [[Νίκαια Λάρισας|Νίκαια]] (346 km από [[Αθήνα]]). Εξαίρεση αποτέλεσε το τμήμα [[Νίκαια Λάρισας|Νίκαια]]-[[Λάρισα]], για το οποίο κρίθηκε μη σκόπιμη η μετατροπή του λόγω της κατασκευής της [[ανατολική παράκαμψη Λάρισας|ανατολικής παράκαμψης Λάρισας]] και το τμήμα [[Λαμία]]-[[Αγία Μαρίνα]], το οποίο μετατρέπεται αυτή την περίοδο σε αυτοκινητόδρομο. Για το τμήμα [[Αγία Μαρίνα]]-[[Στυλίδα]]-[[Καραβόμυλος]]-[[Ράχες Φθιώτιδας|Ράχες]], αποφασίστηκε νέα χάραξη.
=== Λάρισα-Κατερίνη ===
Το τμήμα Λάρισα–Κατερίνη κατασκευάστηκε στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού του οδικού δικτύου της χώρας τη δεκαετία του 1950. Η χάραξή του (μέσω Τεμπών-Πλαταμώνα) επελέγη με στόχο να παρακαμφθούν οι ορεινές διαβάσεις Σαρανταπόρου και Καστανιάς. Τα έργα για την κατασκευή του ξεκίνησαν το [[1954]]. Τα εγκαίνιά του πραγματοποιήθηκαν στις 4 Σεπτεμβρίου [[1959]], σε τελετή στον κόμβο Βόλου (1 χλμ. ανατολικά του κέντρου της Λάρισας). Το μήκος της οδού είναι 84 km. Το πλάτος του ήταν 13 m, δηλαδή ένας κλάδος διπλής κατεύθυνσης (τα δύο ρεύματα κυκλοφορίας σε επαφή). Εξαίρεση αποτέλεσε η περιοχή της κοιλάδας των Τεμπών, όπου κατασκευάστηκε με πλάτος 10,5 m λόγω του δύσκολου αναγλύφου της περιοχής. Οι εκβραχισμοί στα Τέμπη έγιναν από ειδικές μονάδες των Μ.Ο.Μ.Α. Το έργο κόστισε συνολικά 296 εκατομμύρια δραχμές, εκ των οποίων τα 123 οικονομική βοήθεια από τις Η.Π.Α. Ταυτόχρονα με την παράδοσή του στην κυκλοφορία, ξεκίνησε και η είσπραξη διοδίων. Για το λόγο αυτό καθορίστηκαν το Σεπτέμβριο του 1959 δύο σημεία είσπραξης (σταθμοί διοδίων) στα εξής σημεία:
* Τέμπη
* Λεπτοκαρυά.
Την άνοιξη του 2008 η εκμετάλλευση των διοδίων πέρασε στην [[Αυτοκινητόδρομος Αιγαίου Α.Ε.]] με αλλαγές στο τιμολόγιο και τον τρόπο είσπραξης. Η [[Αυτοκινητόδρομος Αιγαίου Α.Ε.]] κατασκεύασε νέο σταθμό διοδίων, στην περιοχή Πυργετού, ο οποίος τέθηκε σε λειτουργία στις 24 Αυγούστου [[2009]]. Από την ίδια ημερομηνία έπαψε πλέον η λειτουργία του σταθμού διοδίων Τεμπών. Έτσι, η είσπραξη διοδίων εξακολουθεί μέχρι και σήμερα, για τους κινούμενους από Λάρισα προς Κατερίνη στο σταθμό διοδίων Πυργετού (394ο χμ. της Ν.Ε.Ο. Αθηνών - Θεσσαλονίκης), ενώ για τους κινούμενους από Κατερίνη προς Λάρισα στο σταθμό διοδίων Λεπτοκαρυάς (412ο χμ. της Ν.Ε.Ο. Αθηνών - Θεσσαλονίκης). Το τμήμα Λάρισα–Κατερίνη αρχικά έλαβε τον χαρακτηριστικό αριθμό [[E92]] (ως τμήμα της συγκεκριμένης ευρωπαϊκής αρτηρίας), ενώ αργότερα (με την επαναρίθμηση του συστήματος ευρωπαϊκών αρτηριών) έλαβε τον χαρακτηριστικό αριθμό [[E75]], που διατηρεί μέχρι και σήμερα.
Το τμήμα Λάρισα-Κατερίνης αποτέλεσε την αρχή ενός ευρύτερου προγράμματος οδοποιίας στην Ελλάδα. Τα επόμενα χρόνια ολοκληρώθηκε η κατασκευή και άλλων τμημάτων: Αθήνα-Λαμία (1962), Αθήνα-Κόρινθος (1962), Λαμία–Λάρισα (1967), Κόρινθος-Πάτρα (1969), Κατερίνη-Θεσσαλονίκη (1973) και Χαλάστρα-Εύζωνοι (1973).
* Μέγιστο υψόμετρο οδού: 96 m από επιφάνεια θάλασσας
* Ελάχιστο υψόμετρο οδού: 22 m από επιφάνεια θάλασσας
Η μελέτη και εκτέλεση/κατασκευή του έργου έγινε αποκλειστικά από Έλληνες τεχνικούς. Στην κατασκευή του έργου συμμετείχαν οι ακόλουθες εργοληπτικές τεχνικές εταιρίες:
* [[ΔΟΜΙΚΗ]]
* [[ΟΔΩΝ & ΟΔΟΣΤΡΩΜΑΤΩΝ]] (κατασκεύασε το τμήμα: [[Λάρισα]] - Ευαγγελισμός)
* [[ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ]]
* [[ΑΣΦΑΛΤΙΚΑ ΕΡΓΑ]] (τοποθέτησε τον ασφαλτικό τάπητα σε όλο το μήκος της οδού)
* [[ΚΥΒΟΣ]]
Το τμήμα εντός της κοιλάδας των Τεμπών (10 χιλιόμετρα) καθώς και το τμήμα Πλαταμώνας - Σιδ. Στ. Λεπτοκαρυάς (18 χιλιόμετρα), κατασκευάστηκε από μονάδες μηχανικού του στρατού ([[Μ.Ο.Μ.Α.]]).
Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 ξεκίνησαν σταδιακά τα έργα για τη μετατροπή του τμήματος σε αυτοκινητόδρομο.
=== Λοιπά τμήματα ===
Τα υπόλοιπα τμήματα του αυτοκινητόδρομου έως τα σύνορα με την [[ΠΓΔΜ]], είναι:
# '''Τμήμα [[Κατερίνη]]ς - [[Χαλάστρα]]ς''', 58 χλμ.
# '''Τμήμα [[Χαλάστρα]]ς - [[Πολύκαστρο|Πολυκάστρου]]''' (το τμήμα αυτό δεν έχει διαχωριστική νησίδα στα δύο ρεύματα), 46 χλμ.
# '''Τμήμα [[Πολύκαστρο|Πολυκάστρου]] - [[Εύζωνοι Κιλκίς|Ευζώνων]]''', 16 χλμ.
== Πηγή ==
| 