Φυσικά η ιδέα της βυζαντινής γραμματείας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιδέα της παιδείας, στην οποία χρειάζεται να σταθούμε λίγο. Για τη βυζαντινή κοινωνία η έννοια παιδεία επιδέχεται διαφορετικώνδιαφορετικές ερμηνείωνερμηνείες. Στη μία περίπτωση, σύμφωνα με τα λόγια του Κύριλλου Αλεξανδρείας, ενός επιθετικού θεωρητικού της Ορθοδοξίας, είναι «αλήθεια προερχόμενη εκ των ευαγγελικών παραγγελμάτων...» (Guillou 1998:371). Για τον [[Μιχαήλ Ψελλός|Μιχαήλ Ψελλό]], συγκλονιστικά εντυπωσιασμένο από την αρχαία ελληνική γραμματεία, η παιδεία περιλαμβάνει την αρχαία [[ρητορική]] και [[φιλοσοφία]], ενώ παράλληλα δείχνει να αγνοεί τη «σοφία» των πατέρων της εκκλησίας.
Ωστόσο, η εκπαίδευση στη γενικότερη μορφή της, αρχής γενόμενηςγενομένης από το δημοτικό σχολείο, είναι ιδιωτική και η πρόσβαση στη διδασκαλία εξαρτάται από τη δυνατότητα των οικογενειών να πληρώσουν τα μαθήματα του δάσκαλου. Θεωρητικά όλοι μπορούσαν να παρακολουθήσουν τη μέση εκπαίδευση που ακολουθούσε, αλλά τα σχολεία δέχονταν κυρίως τους γιους πολιτικών, στρατιωτικών ή θρησκευτικών λειτουργών, των μεγάλων γαιοκτημόνων και των πλούσιων εμπόρων. Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλιζόταν η διαδοχή στην ανάληψη των διοικητικών και ιερατικών θέσεων του βυζαντινού κράτους. Οι ανώτατες θέσεις, όμως, απαιτούσαν ανώτερη [[Εγκυκλοπαίδεια|εγκυκλοπαιδική]] μόρφωση και συχνά πρόσκτηση της ''θύραθεν παιδείας'', παρόλο που ήταν απαγορευμένη για το πλατύ κοινό.
