Άνδρος: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

 

=== Από την Προϊστορική στην Αρχαϊκή εποχή===

Η πρώτη κατοίκηση στην Άνδρο παρατηρήθηκε στο τέλος της [[Νεολιθική εποχή|νεολιθικής εποχής]], στον οικισμό του Στρόφυλα<ref name="Ιστορία2"/><ref name="Στρόφυλας1">{{cite web |url=http://www.archaiologia.gr/blog/2013/03/28/%CE%BF-%CE%BD%CE%B5%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%B8%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82-%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CF%83%CF%84%CF%81%CF%8C%CF%86%CE%B9%CE%BB%CE%B1-%CF%84/ |title=Ο νεολιθικός οικισμός στον Στρόφιλα της Άνδρου |date=28 Μαρτίου 2013 |publisher=arxaiologia.gr |accessdate=28 Σεπτεμβρίου 2017}}</ref><ref name="Αξιοθέατα">{{cite web |url=http://andros.gr/gr/periigisi/ta-axiotheata-tis-androu.html |title=Τα αξιοθέατα της Άνδρου |publisher=Δήμος Άνδρου |accessdate=28 Σεπτεμβρίου 2017}}</ref><ref name="Στρόφυλας2">{{cite web |url=https://andros-guide.gr/item/%CF%83%CF%84%CF%81%CF%8C%CF%86%CE%B9%CE%BB%CE%B1%CF%82-%CE%AC%CE%BD%CE%B4%CF%81%CE%BF%CF%85/ |title=Στρόφιλας Άνδρου |publisher=andros-guide.gr |accessdate=28 Σεπτεμβρίου 2017}}</ref>. Χρονολογείται περίπου από το 4.000 π.Χ. και η πόλη, σύμφωνα με την αρχαιολόγο Χριστίνα Τελεβάντου, ήταν πυκνά δομημένη με ψηλά κτήρια<ref name="Στρόφυλας3">{{cite web |url=http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=505418 |title=Από τον Στρόφιλα της Ανδρου άρχισε ο Κυκλαδικός Πολιτισμός |date=1 Απριλίου 2013 |publisher=ΤΟ ΒΗΜΑ |accessdate=28 Σεπτεμβρίου 2017}}</ref>, ενώ υπήρχαν πλήθος βραχογραφιών<ref name="Ιστορία1" /><ref>{{cite web |url=http://enandro.gr/strofilas-2014.html |title=Ο Στρόφιλας της Άνδρου στις κορυφαίες αρχαιολογικές ανακαλύψεις του 2014 |date=12 Μαΐου 2015 |publisher=enandro.gr |accessdate=11 Οκτωβρίου 2017}}</ref>, αγγείων και άλλων εργαλείων<ref name="Στρόφυλας2"/>. Θεωρείται κέντρο εμπορίου μεταξύ των Κυκλάδων και της [[Κρήτη]]ς με την ηπειρωτική Ελλάδα<ref name="Ιστορία1" />. Πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήταν οι [[Κάρες]], ενώ ακολούθησαν οι [[Φοίνικες (αρχαίος λαός)|Φοίνικες]], οι Κρήτες, οι [[Πελασγοί]] και τελευταίοι οι [[Ίωνες]]<ref name="Ιστορία3"/>.

 

====Μαρίνο Ντάντολο====

 

Η Άνδρος δέχθηκε επίθεση από τους Βενετούς (1127) και λίγο αργότερα από τους [[Νορμανδοί|Νορμανδούς]] (1147), οι οποίοι κατάφεραν να την κατακτήσουν προσωρινά, μέχρι το τέλος του 12ου αι. ακολούθησαν κι άλλες νορμανδικές επιθέσεις<ref name="Τόμος 7 (2)"/>.

Η Άνδρος αλώθηκε από τους Φράγκους στην [[Δ΄ Σταυροφορία]] στον δρόμο τους για την [[Κωνσταντινούπολη]] (1203).<ref>Setton 1976, p. 9.</ref> Όταν έπεσε η Κωνσταντινούπολη και δημιουργήθηκε η [[Λατινική Αυτοκρατορία]] οι Σταυροφόροι αποφάσισαν την διανομή των λαφύρων, σύμφωνα με το [[Partitio Terrarum Imperii Romaniae]] η Άνδρος δόθηκε στην [[Δημοκρατία της Βενετίας]].<ref>Setton 1976, p. 18.</ref><ref>Miller 1908, pp. 29, 579.</ref> Η Άνδρος έγινε τμήμα του [[Δουκάτο της Νάξου|Δουκάτου του Αρχιπελάγους]], ο δούκας [[Μάρκος Α΄ Σανούδος]] την έδωσε δώρο στον ξάδελφο του [[Μαρίνο Ντάντολο]] που την είχε καταλάβει, ήταν και οι δυο ανιψιοί του υπερήλικα δόγη της Βενετίας [[Ενρίκο Ντάντολο]].<ref>Miller 1908, p. 44, 579.</ref><ref>Setton 1976, p. 19 (note 78), 428.</ref> Παράλληλα, εκείνη τη χρονιά κατασκευάστηκε το κάστρο της Χώρας, το οποίο χρησίμευε ως ορμητήριο<ref>{{cite web |url=http://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=andros |title=Κάτω Κάστρο Άνδρου |publisher=kastra.eu |accessdate=11 Οκτωβρίου 2017}}</ref>, αλλά και ως κατοικία του Μαρίνο Ντάντολο. <ref name="Αξιοθέατα"/>. Καταστράφηκε μόλις το 1943 μετά το βομβαρδισμό της Χώρας από τους Γερμανούς. Τέλος, χτίζονται πολλοί πύργοι και το Άνω Κάστρο, με σκοπό τον έλεγχο της θάλασσας<ref name="Ιστορία3"/>.

====Οικογένεια Σανούδου====

 

Τα προβλήματα εμφανίστηκαν ξανά όταν πέθανε η Φελίτσια χωρίς διάδοχο. Ο [[Μάρκος Β΄ Σανούδος]] εισέβαλε στην Άνδρο και έκανε όλο το νησί δουκικό έδαφος αλλά πριν περάσει η χρονική προθεσμία των δυο ετών και δύο ημερών εμφανίστηκε στην Νάξο ο εγγονός του Μαρίνο Ντάντολο Νικολά Κουερίνι και διεκδίκησε την κληρονομιά του παππού του. Η Δημοκρατία της Βενετίας τους κάλεσε να εξετάσουν το πρόβλημα αλλά ο Δούκας του Αρχιπελάγους τους ζήτησε να μην επεμβαίνουν στα νησιά του. Η υπόθεση τελικά λύθηκε με τη επέμβαση του Βενετού βάιλου του Νεγκρεπόντε Νικολό Ιουστινιάνι (1291 - 1293), αποφάσισαν να γίνει η Άνδρος δουκικό έδαφος και να πάρει ο Κουερίνι σαν αποζημίωση 5.000 λίρες.<ref>Setton 1976, pp. 431–432.</ref><ref>Miller 1908, pp. 579–580.</ref> Οι δούκες του Αρχιπελάγους που ανήκαν στον [[Οίκος των Σανούδων|Οίκο των Σανούδων]] από τότε χρησιμοποιούσαν για τον εαυτό τους τον τίτλο ''"Κύριοι του δουκάτου της Νάξου και της Άνδρου"'', χρησιμοποιούσαν σποραδικά την Άνδρο σαν τόπο κατοικίας.<ref>Miller 1908, p. 580.</ref> Η Άνδρος και οι υπόλοιπες [[Κυκλάδες]] δέχτηκαν σκληρές επιδρομές από τον στόλο της Αραγωνίας υπό τον [[Ρουτζέρο ντι Λαούρια]] (1292).<ref>Miller 1908, p. 581.</ref> Τελευταία εκπρόσωπος του Οίκου των Σανούδων ήταν η [[Φιορέντσα Σανούντο]] που παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο τον [[Τζοβάννι νταλε Κάρτσερι]] και σε δεύτερο γάμο τον δεύτερο ξάδελφο της [[Νικόλαος Β΄ Σανούδος Σπετσαμπάντα|Νικόλαο Β΄ Σανούδο Σπετσαμπάντα]] με τον οποίο απέκτησε την [[Μαρία Σανούδου]]. Την Φιορέντσα διαδέχθηκε στο Δουκάτο του Αρχιπελάγους ο γιος της από τον πρώτο της γάμο [[Νικολό νταλε Κάρτσερι]] (1371) που έδωσε δώρο την Άνδρο στην ετεροθαλή αδελφή του Μαρία Σανούδου.<ref>Miller 1908, p. 592.</ref>

Οι Κύριοι της Άνδρου αναλυτικά από τον Οίκο των Σανούδων που κυβέρνησαν το νησί σαν τμήμα του Δουκάτου του Αρχιπελάγους ήταν :

====Διοίκηση Βενετού βάιλου Πιέτρο Τζένο====

 

Ο ευγενής [[Φραγκίσκος Α΄ Κρίσπος]] απεστάλη στην Νάξο για να ελέγξει την κακοδιαχείριση του δουκάτου από τον Νικολό Γ΄, ο Φραγκίσκος οργάνωσε την δολοφονία του και τον διαδέχθηκε αμέσως με την υποστήριξη της Βενετίας (1383), είναι ο ιδρυτής του [[Οίκος των Κρίσπων|Οίκου των Κρίσπων]]. Με την άνοδο του στο δουκάτο ο Φραγκίσκος Α΄ άρπαξε την Άνδρο από την Μαρία Σανούδου και την έδωσε δώρο στην κόρη του Πετρονίλλα που την πάντρεψε με τον [[Πιέτρο Τζένο]], τον γιο του Βενετού βάιλου του Νεγκρεπόντε.<ref>Miller 1908, pp. 593–595.</ref> Η Μαρία Σανούδου πήρε σαν αποζημίωση την φτωχότερη Πάρο υπό τον όρο να παντρευτεί έναν άσημο Βενετό ευγενή Γαλλικής καταγωγής τον [[Γκασπάρε Σομμαρίπα]] για να μην έχει αξιώσεις στο δουκάτο.

Ο Πιέτρο Τζένο ήταν πολύ καλός διπλωμάτης αλλά ήταν αδύνατο να χειριστεί τις μεγάλες δυνάμεις που εμφανίστηκαν στην εποχή του.<ref>Miller 1908, pp. 596, 604.</ref> Η [[Σύρος]], η [[Πάρος]] και τ υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων δέχτηκαν σκληρές επιθέσεις από τον [[Οθωμανική Αυτοκρατορία|Οθωμανικό]] στόλο, η Άνδρος είχε λιγότερες ζημιές αλλά υποχρεώθηκε να προμηθεύει με πλοία τον Τουρκικό στόλο και να παρέχει καταφύγια. Το 1416 ωστόσο σε μια νέα σκληρή Οθωμανική επίθεση σχεδον ολόκληρος ο πληθυσμός του νησιού αιχμαλωτίστηκε.<ref>Miller 1908, pp. 598–599, 603.</ref> Μετά την επίθεση αυτή ο Πιέτρο Τζένο εποίκισε το νησί με [[Αρβανίτες]], μεταφέρθηκαν από την νότια [[Εύβοια]] την γειτονική [[Κάρυστος|Κάρυστο]] δημιουργώντας μετέπειτα τον [[Δήμος Άρνης Άνδρου|Δήμο Άρνης]] και τον [[Δήμος Γαυρίου|Δήμο Γαυρίου]].<ref name="Τόμος 7 (2)"/><ref>Miller 1908, p. 600.</ref>

====Οικογένεια Σομμαρίπα====

 

Η Βενετία αντέδρασε ταχύτατα, κύρηξε τους νέους κατόχους ανεπιθύμητους και συγκάλεσε το Κοινοβούλιο της για να λύσει το ζήτημα της διαδοχής στην Άνδρο, κάλεσε όλους τους υποψήφιους διεκδικητές να εμφανιστούν. Ο σπουδαιότερος διεκδικητής ήταν ο [[Κρουσίνο Α΄ Σομμαρίπα]], Κύριος της Πάρου και [[Τριτημόριοι της Εύβοιας|Τριτημόριος της Εύβοιας]], γιος της παλιάς κατόχου Μαρίας Σανούδου και του συζύγου της Γκασπάρε Σομμαρίπα, κουνιάδος του Δούκα του Αρχιπελάγους [[Ιάκωβος Α΄ Κρίσπος|Ιάκωβου Α΄ Κρίσπου.]] Η μητέρα του δεν έπαψε ποτέ να διεκδικεί τα δικαιώματα της στην Άνδρο μέχρι τον θάνατο της (1426), ο γιος της συνέχισε να τα διεκδικεί το ίδιο. Το Κοινοβούλιο αποφάσισε υπέρ του Κρουσίνο (1440) δικαιώνοντας την αδικία που έγινε στην μητέρα του πριν από 50 χρόνια.<ref>Miller 1908, pp. 595, 604–605.</ref><ref>Setton 1978, p. 93 (note 47).</ref> Ο Κρουσίνο Α΄ Σομμαρίπα ήταν έντονα μορφωμένος και ασχολήθηκε με την αρχαιολογία, οι σπουδαιότεροι Κύριοι της Άνδρου από την Οικογένεια Σομμαρίπα ήταν :

 

=== Ελληνική επανάσταση ===

 

Παρόλο που οι Ανδριώτες δεν είχαν καταπιεστεί από την τουρκική κυριαρχία<ref>{{cite book |author=Διαμαντής Μπασαντής, Σταμάτης Καμπάνης |title=Η Άνδρος μέσα στο χρόνο |publisher=Gutenberg |id=ISBN 978-960-01-1551-2 |pages=104 }}</ref>, η [[Ελληνική Επανάσταση του 1821|Ελληνική επανάσταση]] ξεκίνησε στην Άνδρο στις [[10 Μαΐου]] [[1821]], έπειτα από λόγο του [[Θεόφιλος Καΐρης|Θεόφιλου Καΐρη]]<ref name="Ιστορία1"/>. Πολλά μοναστήρια, με κύριο τη Μονή της Αγίας, προσέφεραν οικονομικούς πόρους για την επανάσταση. Πολλοί κάτοικοι της Άνδρου βρέθηκαν στις μάχες στην [[Πελοπόννησος|Πελοπόννησο]], στα [[Ψαρά]] και στην [[Ύδρα]]. Η Άνδρος, με το μικρό στόλο που είχε (40 ιστιοφόρα), της ανατέθηκε η φύλαξη του στενού του Καφηρέα και των περιοχών της [[Κάρυστος|Καρύστου]] και του [[Γαύριο Άνδρου|Γαυρίου]]<ref name="σελ. 169">{{cite book |author=Διαμαντής Μπασαντής, Σταμάτης Καμπάνης |title=Η Άνδρος μέσα στο χρόνο |publisher=Gutenberg |id=ISBN 978-960-01-1551-2 |pages=169-173 }}</ref>.

 

 

Το [[1825]] πραγματοποιήθηκε μία [[Ναυμαχία της Άνδρου (1825)|ναυμαχία ανοιχτά της Άνδρου]] μεταξύ των Ελλήνων επαναστατών, με αρχηγό το [[Γεώργιος Σαχτούρης|Γεώργιο Σαχτούρη]], και των Οθωμανών. Κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας, κάηκαν δύο τουρκικά πλοία και συνελήφθησαν άλλα έξι, εκ των οποίων τα πέντε μετέφεραν πολεμοφόδια που προορίζονταν για την [[Πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου|Πολιορκία του Μεσολογγίου]]. Παράλληλα, κατά τα χρόνια της επανάστασης, το νησί δεχόταν λεηλασίες από [[Λιάπηδες]], δημιουργώντας προβλήματα στο νησί μέχρι το [[1827]], όπου μετά από επίθεση των κατοίκων, αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν<ref name="Τόμος 7 (4)"/>.

 

Κατά τη διάρκεια της [[Μικρασιατική Καταστροφή|Μικρασιατικής Καταστροφής]], οι εφοπλιστές της Άνδρου εκμεταλλεύτηκαν το μεταναστευτικό κύμα που προκαλέθηκε, δρομολογώντας τα πλοία τους στη γραμμή Ελλάδα-Ν. Υόρκη. Εκείνη την εποχή, άρχισαν να νηολογούν τα πλοία τους κυρίως στην [[Αγγλία]], ώστε να επωφεληθούν από την ναυτιλιακή κίνηση, αφήνοντας στο [[νηολόγιο]] της Άνδρου λίγα πλοία. Τα χωριά της Άνδρου, με κυριότερα τις [[Στενιές Άνδρου|Στενιές]] και τη Χώρα, αναπτύχθηκαν οικονομικά και κοινωνικά. Αυτή η ανάπτυξη οφειλόταν στο ότι οι κάτοικοι είχαν στραφεί στη θάλασσα και ενίσχυαν την τοπική οικονομία. Παράλληλα και οι ίδιοι οι εφοπλιστές έχουν ενισχύσει την κοινωνία της Άνδρου μέσω δωρεών και ευεργεσιών. Το [[1939]] υπήρχαν στο νηολόγιο της Άνδρου 80 πλοία, το δεύτερο λιμάνι σε αριθμό πλοίων μετά του [[Λιμάνι του Πειραιά|Πειραιά]]<ref name="σελ. 169"/>.

 

=== Νεότερα χρόνια ===

Κατά το [[Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος|Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο]], η Άνδρος έχασε πολλά πλοία λόγω τορπιλισμών, έχοντας το [[1945]] μόνο 21 πλοία. Κατά τη διάρκεια της [[Κατοχή της Ελλάδας 1941-1944|κατοχής]], η Άνδρος βρισκόταν υπό ιταλική κατοχή. Στις [[23 Σεπτεμβρίου]] [[1943]] οι Γερμανοί βομβάρδισαν τη Χώρα από τη θάλασσα, για να αναγκαστεί η ιταλική φρουρά να παραδοθεί σε αυτούς (καθώς η Ιταλία είχε ήδη [[Συμμαχική εισβολή στην Ιταλία|συνθηκολογήσει]]). Αποτέλεσμα ήταν η καταστροφή των αρχοντικών των Εμπειρίκων στη περιοχή Ρίβα, του Κάστρου της Χώρας και του φάρου Τουρλίτη<ref>{{cite web |url=http://enandro.gr/2015-04-02-04-50-45.html |title=Τα εγκλήματα των Γερμανών στην κοινωνία της Άνδρου |last1=Σταυρόπουλος |first1=Δημήτρης |date=14 Μαρτίου 2015 |publisher=enandro.gr |accessdate=13 Οκτωβρίου 2017}}</ref>. Μετά τον πόλεμο Τα αρχοντικά κατεδαφίστηκαν και δημιουργήθηκε η πλατεία του αφανούς ναύτη, ενώ ο φάρος αρχικά επισκευάστηκε με σιδερένιο σκελετό και το [[1994]] ανακατασκευάστηκε στην αρχική του μορφή μετά από δωρεά της [[Οικογένεια Γουλανδρή|οικογένειας Γουλανδρή]]<ref>{{cite web |url=http://www.faroi.com/gr/turlitis_gr.htm |title=Φάρος Τουρλίτης |publisher=faroi.com |accessdate=13 Οκτωβρίου 2017}}</ref>.

 

 

=== Πεζοπορία ===

Τα μονοπάτια στην Άνδρο έχουν ιστορία 4.000 ετών. Χρησιμοποιούνταν μέχρι και τη δεκαετία του '30, όπου και ξεκίνησε η κατασκευή του οδικού δικτύου, και ένωνε τους οικισμούς με ξωκλήσια και ναούς και με τα λιμάνια. Το συνολικό μήκος των μονοπατιών υπολογίζεται περίπου στα 300 χλμ. Έπειτα, και με την διάδοση του αυτοκινήτου, η χρήση των μονοπατιών ελαττώθηκε, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις αντικαταστάθηκαν από δρόμους.

 

== Πολιτισμός και παράδοση ==

=== Μουσεία ===

 

Στην Άνδρο βρίσκονται πολλά μουσεία, με γνωστότερο το [[Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Άνδρου|Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης]] στη Χώρα, το οποίο ιδρύθηκε το 1979 από το [[Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή]]<ref>{{cite web |url=https://www.moca-andros.gr/el/to-mouseio/istoriko/ |title=Ιστορία Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Άνδρου |publisher=moca-andros.gr |accessdate=5 Ιουλίου 2018}}</ref>. Στη Χώρα επίσης υπάρχουν το [[Αρχαιολογικό Μουσείο Άνδρου]], όπου βρίσκονται εκθέματα από τον αρχαίο οικισμό της Ζαγοράς, το Ναυτικό Μουσείο, με φωτογραφίες και μοκέτες πλοίων, το Ψηφιακό Μουσείο, το Μουσείο Λαογραφίας και Χριστιανικής Τέχνης και το Ίδρυμα Κιδωνιέως, στο οποίο διοργανώνονται σε ετήσια βάση οι "Πλόες", μία έκθεση με έργα ζωγράφων.<ref>{{cite web |url=http://www.tovima.gr/vimagazino/views/article/?aid=621545 |title=Ρεαλιστικοί πλόες στην Άνδρο |date=13 Αυγούστου 2014 |author=Μαστροπαύλος Νίκος Γ. |publisher=tovima.gr |accessdate=5 Ιουλίου 2018}}</ref><ref>{{cite web |url=https://enandro.gr/politismos/4071-%CE%AF%CE%B4%CF%81%CF%85%CE%BC%CE%B1-%CE%BA%CF%85%CE%B4%CF%89%CE%BD%CE%B9%CE%AD%CF%89%CF%82-%CE%BF%CE%B9-24%CE%BF%CE%B9-%CF%80%CE%BB%CF%8C%CE%B5%CF%82,-%CE%B7-%CE%B1%CE%B8%CE%B7%CE%BD%CE%AC-%CF%83%CF%87%CE%B9%CE%BD%CE%AC-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BF%CE%B9-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CF%86%CE%BF%CF%81%CE%AD%CF%82-%CE%BC%CE%B5-%CF%84%CE%BF-%CE%AC%CE%BB%CE%BB%CE%BF-%CE%AF%CE%B4%CF%81%CF%85%CE%BC%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%AC%CE%BD%CE%B4%CF%81%CE%BF%CF%85.html |title=Ίδρυμα Κυδωνιέως: οι εφετινοί 24οι Πλόες, η Αθηνά Σχινά και οι διαφορές δύο Ιδρυμάτων... |date=15 Μαΐου 2018 |publisher=enandro.gr |accessdate=5 Ιουλίου 2018}}