Ιωάννης Γ´ Δούκας Βατάτζης: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

|προκάτοχος2 =

|διάδοχος2 =

|επίγονοι = [[Θεόδωρος Β' Λάσκαρης|Θεόδωρος Β΄]] αυτ. Ρωμαίων

|βασιλικός_οίκος = [[Δυναστεία των Βατάτζηδων|των Βατάτζηδων]]

 

== Καταγωγή - Πρώιμη δράση ==

Γεννήθηκε στο [[Διδυμότειχο]] της [[Θράκη|Θράκης]] το [[1193]]. Παρόλο που από τα μέσα του 12ου αιώνα αρκετές επιφανείς προσωπικότητες του Βυζαντίου (κυρίως στρατιωτικοί) φέρουν το επώνυμο Βατάτζης, δεν μπορεί να ανασυντεθεί με ακρίβεια το γενεαλογικό του δένδρο. Κάποιες πηγές τον θέλουν γιο του στρατηγού Βασιλείου Βατάτζη και κάποιας ανεψιάς των αυτοκρατόρων [[Ισαάκιος Β΄ Άγγελος|Ισαάκιου Β΄ Αγγέλου]] και [[Αλέξιος Β΄ Άγγελος|Αλεξίου Γ΄ Αγγέλου]], της οποίας το όνομα δεν μας διασώζεται. Αλλού πάλι φέρεται ως εγγονός του Κωνσταντίνου Βατάτζη, στρατοπεδάρχη του [[Μανουήλ Α΄ Κομνηνός|Μανουήλ Α΄ Κομνηνού]] ([[1148]]). Όλες αυτές οι πληροφορίες ελέγχονται για την ακρίβειά τους, καθώς προέρχονται, κατά ένα μεγάλο μέρος, από συναξάρια που γράφτηκαν αρκετούς αιώνες μετά την εποχή του και σε πολλές περιπτώσεις συγχέουν τον βίο του Ιωάννη Γ΄ με γεγονότα, που συνέβησαν κατά τη βασιλεία του Θεοδώρου Α΄ Λάσκαρη.<ref>[[Αντώνιος Μηλιαράκης|Αντωνίου Μηλιαράκη]], "Ιστορία του Βασιλείου της Νικαίας και του Δεσποτάτου της Ηπείρου (1204-1261)", Εκδόσεις ''ΙΩΝΙΑ΄'' (Εκδόσεις Ιονικής Τράπεζας), Αθήνα 1994 σελ. 418</ref> Πάντως, είχε προγόνους και στη περιφανή οικογένεια των Δουκών, ενώ αδελφός του ήταν ο περίφημος σεβαστοκράτωρ Ισαάκιος Δούκας.

 

 

== Συνωμοσίες και πρώτες κατακτήσεις ==

Η άνοδος του Ιωάννη Γ΄ στον θρόνο της Νικαίας δεν βρήκε σύμφωνους τους αδελφούς τού Θεοδώρου, τους Ισαάκιο και Αλέξιο Λάσκαρη. Δυσαρεστημένοι, κατέφυγαν στην αυλή του [[Λατινική Αυτοκρατορία|Λατίνου αυτοκράτορα]] της Κωνσταντινούπολης [[Ροβέρτος Β΄ ντε Κουρτεναί|Ροβέρτου Β΄ ντε Κουρτεναί]], ζητώντας βοήθεια για την ανατροπή του Ιωάννη Γ΄. Μάλιστα προς επισφράγιση της συμμαχίας τους, τού πρόσφεραν το χέρι της ανιψιάς τους, Ευδοκίας, κόρης του Θεοδώρου, την οποία είχαν απαγάγει και φέρει μαζί τους στην Κωνσταντινούπολη. Το συνοικέσιο μάλλον δεν ευοδώθηκε, αλλά ο Ροβέρτος Β΄ βοήθησε τους αδελφούς Λάσκαρη να στρατολογήσουν μισθοφόρους, όπως επίσης και προσφέροντάς τους στρατό.

 

 

=== Οι σχέσεις με τους Βυζαντινούς της Ηπείρου ===

Στον αντίποδα της μικρασιατικής Αυτοκρατορίας είχε δημιουργηθεί η [[Δεσποτάτο της Ηπείρου|ηγεμονία της Ηπείρου]], το οποίο ενσάρκωνε τις ελπίδες των Βυζαντινών της [[Βαλκάνια|Βαλκανικής]] χερσονήσου για την αποτίναξη του λατινικού, όσο και του βουλγαρικού ζυγού. Η ηγεμονία, με πρωτεύουσα την [[Άρτα]], περιλάμβανε τμήματα της σημερινής [[Αλβανία|Αλβανίας]], Δυτικής Ελλάδας ([[Ήπειρος]], Δυτικής Μακεδονίας, Δυτικής Στερεάς. Σύντομα, υπό την ηγεσία του ικανού, θυελλώδους όσο και τυχοδιώκτη [[Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας|Θεοδώρου Κομνηνού Δούκα]], ακολούθησε επεκτατική πολιτική, καταλαμβάνοντας το [[1223]] τη [[Θεσσαλονίκη]] καθώς και μεγάλα τμήματα της [[Μακεδονία|Μακεδονίας]], της [[Θεσσαλία|Θεσσαλίας]] και της Θράκης. Φαινόταν λοιπόν, ότι η Ήπειρος θα πετύχαινε την ανακατάληψη της Βασιλεύουσας. Το [[1227]] μάλιστα, ο ηγεμόνας της Ηπείρου εγκατέλειψε τον τίτλο του δεσπότη και στέφθηκε "Αυτοκράτορας" στην Θεσσαλονίκη.

 

Ο ισχυρότερος πλέον άνδρας της Βαλκανικής ήταν ο Βούλγαρος ηγεμόνας και ο Βατάτζης έσπευσε να συμμαχήσει μαζί του. Η συμμαχία επισφραγίστηκε, κατά το έθος της εποχής, με τον γάμο τού γιου τού Βατάτζη, [[Θεόδωρος Β' Λάσκαρης|Θεοδώρου]], με την κόρη του Ασέν Ελένη. Μετά την υπογραφή των συμφωνιών, οι δύο σύμμαχοι ξεκίνησαν εκστρατείες στην Θράκη. Αμφότεροι έφτασαν μέχρι τα τείχη της Κωνσταντινούπολης, την οποία και πολιόρκησαν από κοινού το [[1235]] και το [[1236]], χωρίς όμως επιτυχία. Η επέμβαση Βενετών και [[Πριγκιπάτο της Αχαΐας|Φράγκων της Πελοποννήσου]] απέτρεψε την πτώση της Πόλης. Είχε γίνει όμως σαφές, ότι η πτώση της λατινοκρατούμενης Κωνσταντινούπολης δεν ήταν παρά θέμα χρόνου. Ο ίδιος ο [[Πάπας]] [[Αφορισμός|αφόρισε]] τον Ασέν,<ref> Ο τσάρος [[Καλογιάν της Βουλγαρίας]] ([[1197]]-[[1207]]) είχε πιο πριν κηρύξει την ένωση με την [[Καθολική Εκκλησία|Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία]] με αντάλλαγμα τον τίτλο του ''βασιλέα'' (rex), που του απένειμε ο πάπας.</ref> απαίτησε από τον βασιλιά της Νίκαιας να σταματήσει τις εχθροπραξίες και κάλεσε τους ηγεμόνες της Δύσης να συνδράμουν με στρατεύματα τους εν τη Πόλει ομοεθνείς τους. Τότε ο ηγεμόνας των Βουλγάρων αποκήρυξε τη συμμαχία του με τον Βατάτζη, αντιλαμβανόμενος ότι ο σύμμαχός του ωφελείται πολύ περισσότερο από τον ίδιο· επεδίωξε μάλιστα και επέτυχε να προσεταιριστεί τους Λατίνους της Πόλης, με την ελπίδα να γίνει κύριός της κατόπιν κάποιου διακανονισμού ή συνοικεσίου. Τελικά, εξ αιτίας αστάθμητων παραγόντων,<ref>την ίδια χρονιά, [[1237]], ξέσπασε επιδημία στην πρωτεύουσα του Ασέν, Τύρνοβο, κατά την οποία έχασαν τη ζωή τους η γυναίκα του, ένας γιος του και ο Βούλγαρος πατριάρχης. Συντετριμμένος ο Ιβάν Ασέν Β΄, θεώρησε τις απανωτές συμφορές ως θεοδικία για την αθέτηση των συμφωνιών με τον Βατάτζη και την επαναπροσέγγιση προς τη Δυτική Εκκλησία.</ref> η συμμαχία Βουλγάρων και Φράγκων δεν ευοδώθηκε. Εγκαταλείποντας τις κοινές με τους Λατίνους επιχειρήσεις, ο Ιβάν Ασέν Β΄ ανανέωσε τις συνθήκες και τις συμφωνίες με τον Βατάτζη. Το 1241 ο Βούλγαρος ηγεμόνας απεβίωσε, αφήνοντας στον θρόνο τον δεκαετή γιο του, [[Καλιμάν Ασέν Α΄]]. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η Αυτοκρατορία της Νίκαιας απαλλάχθηκε από έναν επικίνδυνο και ικανό αντίπαλο και ο Βατάτζης έστρεψε την προσοχή του στο Δεσποτάτο της Ηπείρου. Ήθελε να στερεώσει τις ευρωπαϊκές κτίσεις του πριν δώσει το οριστικό χτύπημα στην παραπαίουσα Κωνσταντινούπολη.

 

Εν τω μεταξύ, τα πράγματα στην "αυτοκρατορία" της Θεσσαλονίκης εξελίχθηκαν ως εξής: ο Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας, μετά τη μάχη της Κλοκοτνίτσας, είχε καταστεί αιχμάλωτος του Ιβάν Ασέν Β΄. Μερικά χρόνια αργότερα, συνελήφθη να συνωμοτεί εναντίον του τελευταίου και τιμωρήθηκε με την ποινή της τύφλωσης. Τον θρόνο της Θεσσαλονίκης είχε καταλάβει ο Μανουήλ, αδελφός του τυφλού Θεοδώρου και την Ήπειρο ο [[Μιχαήλ Β΄ Κομνηνός Δούκας]], ανιψιός του τελευταίου. Όταν ο Ιβάν Ασέν Β΄ χήρεψε, ο πολυμήχανος Θεόδωρος του πρόσφερε την κόρη του. Έτσι κατάφερε τελικά να αφεθεί ελεύθερος. Μπήκε κρυφά στην Θεσσαλονίκη, όπου ανέτρεψε τον αδελφό του, τον Μανουήλ και ανέβασε στον θρόνο τον γιο του, τον [[Ιωάννης δεσπότης Θεσσαλονίκης|Ιωάννη]]. Ο Μανουήλ κατέφυγε αρχικά στους [[Σουλτανάτο του Ρουμ|Σελτζούκους του Ικονίου]] και κατόπιν στη Νίκαια. Υποσχέθηκε στον Βατάτζη, ότι αν τον συνέδραμε, ώστε να καταλάβει τη συμβασιλεύουσα, θα την κυβερνούσε υπό την επικυριαρχία του. Όντως, ο Αυτοκράτορας του έδωσε στρατό και στόλο και ο Μανουήλ απέπλευσε για την Ελλάδα. Αποβιβάστηκε στην Θεσσαλία, στον Παγασητικό το [[1239]]. Χρησιμοποιώντας τον στρατό του ως μέσω πίεσης και χωρίς να πραγματοποιηθούν στρατιωτικές επιχειρήσεις, κατάφερε να γίνει διανομή των εδαφών του Βασιλείου της Θεσσαλονίκης. Ο ίδιος έλαβε την Θεσσαλία, ο αδελφός του, Θεόδωρος τη δυτική Μακεδονία και ο Ιωάννης παρέμεινε στην Θεσσαλονίκη.

 

== Οι σχέσεις με τις δυτικοευρωπαϊκές δυνάμεις ==

 

Μονάρχης της [[Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία|Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας]] στην εποχή του Ιωάννη Γ΄ Βατάτζη ήταν ο [[Φρειδερίκος Β΄ Χοενστάουφεν]] ([[1194]] – [[1250]], βασιλιάς από το 1220). Μεγαλωμένος στην νορμανδική [[Σικελία]], όπου συνυπήρχαν [[Άραβες]], [[Έλληνες]], Ιταλόφωνοι και [[Ιουδαίοι]], είχε αναπτύξει μια πολύ διαφορετική αντίληψη και νοοτροπία από τους υπόλοιπους ηγεμόνες της Δύσης.<ref>Βασίλιεφ, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, εκδόσεις Μπεργαδή, 1954, σελ.651</ref> Υπέρμαχος της «ελέω Θεού μοναρχίας», δεν συμμεριζόταν την τάση του ποντίφηκα για επιβολή και κυριαρχία της εκκλησιαστικής εξουσίας επί της πολιτικής. Δεν άργησε, λοιπόν, να έρθει σε σύγκρουση με το παπικό κράτος.

 

 

=== Οι σχέσεις με τον πάπα ===

Έντονη διπλωματική δραστηριότητα αναπτύχθηκε μεταξύ Νίκαιας και Αγίας Έδρας, επί των ημερών του Ιωάννη Γ΄ Βατάτζη. Έχοντας απέναντί του τον πανίσχυρο πάπα [[Πάπας Γρηγόριος Θ΄|Γρηγόριο Θ΄]] ([[1227]]-[[1241]]), που ακολουθούσε την ανατολική πολιτική των προκατόχων του, προτρέποντας του ηγεμόνες της Δύσης να ενισχύσουν τους Λατίνους της Πόλης, ο Αυτοκράτορας απέστειλε αίτηση διά του Πατριάρχη Γερμανού Β΄ για την ένωση των Εκκλησιών. Συνήλθε, λοιπόν, σύνοδος στο [[Νυμφαίο Ιωνίας|Νυμφαίο]] της [[Μικρά Ασία|Μικράς Ασίας]] το [[1232]], που όμως γρήγορα διαλύθηκε χωρίς να επέλθη κάποια συμφωνία. Ο Βατάτζης είχε θέσει ως όρο την μη αποστολή βοήθειας προς τους Φράγκους της Κωνσταντινούπολης, πράγμα που ο πάπας απέρριπτε ασυζητητί. Παρόμοια προσπάθεια κατά τα επόμενα έτη ([[1234]]) κατέληξε σε ανταλλαγή ύβρεων.<ref>Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Θ΄ σελ.86</ref> Μολονότι ο Αυτοκράτορας αντιλήφθηκε, ότι δεν μπορούσε να κερδίσει πολλά μέσω διαπραγματεύσεων, εξακολούθησε να κρατά επαφές με το [[Βατικανό]]. Οι θέσεις και οι επιδιώξεις του, όμως, παρέμεναν σταθερές, έτσι ώστε οι υπήκοοί του (κλήρος και λαός) δεν αισθάνθηκαν ποτέ, ότι θίγονται οι θρησκευτικές πεποιθήσεις τους χάριν πολιτικών στόχων.

[[Αρχείο:B Gregor IX2.jpg|200px|left|thumb|Ο Πάπας Γρηγόριος Θ', δεινός διπλωμάτης και φανατικός υποστηρικτής της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης, αποτέλεσε επί μία δεκαπενταετία έναν ικανότατο αντίπαλο του Βατάτζη.]]

 

=== Αντιπαράθεση με τις ιταλικές ναυτικές δημοκρατίες ===

Τον 13ο αιώνα η [[Μεσόγειος Θάλασσα|Μεσόγειος]] βρισκόταν υπό την κυριαρχία και τον έλεγχο των ιταλικών ναυτικών δημοκρατιών. Ιδίως η [[Βενετία]] διήνυε το χρυσό αιώνα της. Είχε αποκομίσει τεράστια οφέλη από την υποταγή της Κωνσταντινούπολης στους σταυροφόρους το 1204, από τα οποία προσπαθούσε ζηλότυπα να κρατήσει μακριά τις υπόλοιπες ανταγωνίστριές της, κυρίως τη [[Γένουα]].

 

== Εσωτερική πολιτική ==

[[Αρχείο:Johannes_III_Vatatzes_coin.jpg|thumb|200px|Ο Ιωάννης Βατάτζης στέφεται από την Παναγία σε υπέρπυρον (χρυσό νόμισμα)]]

Στην ιστορία έμεινε το «ωάτον» στέμμα που πρόσφερε στην γυναίκα του. Επρόκειτο για ένα στέμμα κατασκευασμένο από μαργαριτάρια, το οποίο χρηματοδοτήθηκε αποκλειστικά από τις πωλήσεις αυγών του κτήματός του.<ref>[http://www2.egiklopedia.gr/asiaminor/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaId=4636#noteendNote_9 Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού]</ref> Με αυτόν τον τρόπο ήθελε να δείξει, πού μπορεί να φτάσει κάποιος με συνετή και συνεπή διαχείριση. Μάλιστα αναφέρεται, ότι ασχολείτο και ο ίδιος με αγροτικές εργασίες στα κτήματά του, όταν του το επέτρεπαν οι κρατικές υποθέσεις.

Η Ειρήνη κατά τη διάρκεια ενός κυνηγιού, έπεσε από το άλογό της και τραυματίστηκε άσχημα με αποτέλεσμα να μην μπορέσει να τεκνοποιήσει έκτοτε. Απεβίωσε το 1239, αφού πρώτα είχε αποσυρθεί σε ιερά μονή με το όνομα Ευγενία.

 

 

 

== Επίλογος ==

Ο Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης απεβίωσε στις 3 Νοεμβρίου του 1254 στο [[Νυμφαίο Ιωνίας|Νυμφαίο Μικράς Ασίας]] και ενταφιάστηκε με μεγάλες τιμές και λαϊκό πένθος στην Μονή Σωσάνδρων, που ο ίδιος είχε κτίσει προς τιμήν της [[Θεοτόκος|Παναγίας]]. Έπασχε από [[επιληψία]], που με τον καιρό εκδηλωνόταν όλο και πιο έντονα. Ωστόσο η βασιλεία του υπήρξε ιδιαίτερα επιτυχημένη και η δράση του υμνείται ομόφωνα από όλους τους ιστορικούς, σύγχρονους ή μεταγενέστερους, κάτι εξαιρετικά σπάνιο στην Ιστορία. Υπήρξε πολύ αγαπητός στον λαό του και αρκετά χρόνια μετά το θάνατό του αναγνωρίστηκε ως άγιος με το όνομα ''Άγιος Ιωάννης Βατάτζης ο Ελεήμων''.

[[Αρχείο:St. John Vatatze the Merciful.jpg|thumb|180x180px|Ο Ιωάννης Δούκας Βατάτζης ως άγιος. ]]

 

== Γενεαλογία ==

 

== Σημειώσεις - Παραπομπές ==

 

== Βιβλιογραφία ==

* [[Αντώνιος Μηλιαράκης|Αντωνίου Μηλιαράκη]], "''Ιστορία του Βασιλείου της Νικαίας και του Δεσποτάτου της Ηπείρου (1204-1261)''", Εκδόσεις ''ΙΩΝΙΑ΄'' (Εκδόσεις Ιονικής Τράπεζας), Αθήνα 1994

* "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους", Τόμος θ' (Μεσοβυζαντινοί και Υστεροβυζαντινοί Χρόνοι), Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1972

* [[Νικηφόρος Γρηγοράς|Νικηφόρου Γρηγορά]], "''Ρωμαϊκή Ιστορία''", εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 1997.

* Χρήστου Μιχαλόπουλου, "''Η Λατινική Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης (1204-1261)''", εκδόσεις Σπανίδη, Ξάνθη 2007. ISBN 978-

 

== Εξωτερικοί σύνδεσμοι ==

 

{{Βυζαντινός Αυτοκράτορας | προηγούμενος=[[Θεόδωρος Α' Λάσκαρης]] | συναυτοκράτορας= | επόμενος=[[Θεόδωρος Β' Λάσκαρης|Θεόδωρος Β' Βατάτζης]] }}

{{Βυζαντινοί Αυτοκράτορες}}

{{Authority control}}