Μάχη της Κρήτης: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

'''Μάχη της Κρήτης''' (Γερμανικά '''Luftlandeschlacht um Kreta''') ονομάζεται η επιχείρηση κατάληψης της [[Κρήτη]]ς από τους [[Ναζιστική Γερμανία|Γερμανούς]] κατά το [[Β' Παγκόσμιος Πόλεμος|Β' Παγκόσμιο Πόλεμο]], και συγκεκριμένα από το πρωί της [[20 Μαΐου|20ής Μαΐου]] [[1941]], όταν ξεκίνησε η [[αεραπόβαση|μεγαλύτερη ιστορικά αεροπορική έφοδος]] (αεραπόβαση) των Γερμανών με συνθηματικό όνομα '''«Unternehmen Merkur»''' (''Επιχείρηση [[Ερμής (μυθολογία)|Ερμής]]'') εναντίον του νησιού, ως την 1η Ιουνίου. Με την επιχείρηση αυτή οι Γερμανοί κατάφεραν να καταλάβουν το νησί από τις Aγγλοελληνικές συμμαχικές δυνάμεις, ωστόσο αυτή η επιτυχία κόστισε τόσο πολύ ώστε να μην επιχειρήσουν ξανά άλλη αεροπορική έφοδο της ίδιας κλίμακας κατά την διάρκεια του πόλεμου.

Η Κρήτη βρισκόταν στα σχέδια των Βρετανών από τα πρώτα στάδια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Τον Απρίλιο του 1940 οι Αρχηγοί των Γενικών Επιτελείων εξέτασαν το ενδεχόμενο κατάληψης της νήσου σε περίπτωση εισόδου στον πόλεμο της Ιταλίας, η οποία έως τότε κρατούσε ουδέτερη στάση. Τον Ιούνιο του ίδιου έτους με την διαφαινόμενη [[Μάχη της Γαλλίας (1940)|κατάρρευση της Γαλλίας]], συμμάχου του Ηνωμένου Βασιλείου, και την είσοδο τελικά της Ιταλίας στον πόλεμο, οι Βρετανοί έθεσαν ως στρατηγικούς στόχους στην ανατολική Μεσόγειο να μην πέσει η Κρήτη στα χέρια των Ιταλών και να εξουδετερωθούν οι ιταλικές δυνάμεις στα [[Ιταλικαί Νήσοι Αιγαίου Πελάγους|Δωδεκάνησα]]. Παράλληλα εξασφάλισαν τη συγκατάθεση της ελληνικής κυβέρνησης να καταλάβουν την Κρήτη και τη Μήλο σε περίπτωση που η Ελλάδα δεχόταν επίθεση από την Ιταλία.{{sfn|Richter|σ=118Χάγκεν Φλάϊσερ}} Οι Γερμανοί είχαν επίσης επισημάνει από αρκετά νωρίς τη σπουδαιότητα της γεωγραφικής θέσης της Κρήτης. Στις 25 Οκτωβρίου 1940 ο αντιστράτηγος [[Φραντς Χάλντερ]], αρχηγός του γενικού επιτελείου του στρατού ξηράς, ανέφερε ότι η κυριαρχία στην ανατολική Μεσόγειο εξαρτιόταν από την κατάληψη της Κρήτης και ότι ο καλύτερος τρόπος για να επιτευχθεί αυτό θα ήταν η εισβολή από αέρος, ενώ ο [[Άλφρεντ Γιοντλ]], αρχηγός του επιτελείου επιχειρήσεων της ανώτατης διοίκησης ενόπλων δυνάμεων, είχε προτείνει την κατάληψή της από τους Ιταλούς ώστε να μην πέσει στα χέρια των Βρετανών. Στις 28 Οκτωβρίου 1940, κατά τη διάρκεια της συνάντησής τους στη Φλωρεντία, ο [[Αδόλφος Χίτλερ|Χίτλερ]] πρόσφερε στο [[Μπενίτο Μουσολίνι|Μουσολίνι]] μια αερομεταφερόμενη μεραρχία και μια μεραρχία αλεξιπτωτιστών για αυτό ο σκοπό.{{sfn|Beevor|σ=117}}

Όταν άρχιζε η ένταση με την Ιταλία, αρκετούς μήνες πριν την ιταλική εισβολή, η ελληνική κυβέρνηση εκπόνησε αμυντικά σχέδια και έλαβε μέτρα για την απόκρουση ενδεχόμενης ιταλικής εισβολής στο νησί. Η άμυνα της Κρήτης ήταν έργο της 5ης Μεραρχίας Πεζικού,{{sfn|Λιναρδάτος|σ=170}} της Μεραρχίας Κρητών, δύναμης 22.000 ανδρών. Αποτελούνταν από 3 συντάγματα Πεζικού, το 14ο, το 43ο και το 44ο που βρίσκονταν στα Χανιά, το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο, καθώς και το 5ο Σύνταγμα Πυροβολικού που ήταν εγκατεστημένο στον όρμο της Σούδας. Με την έναρξη του [[Ελληνοϊταλικός Πόλεμος|ελληνοϊταλικού πολέμου]] η ελληνική κυβέρνηση κάλεσε του Βρετανούς να αναλάβουν την άμυνα της Κρήτης και μετέφερε την 5η Μεραρχία στο μέτωπο της Ηπείρου με εξαίρεση κάποιες μονάδες του εφοδιασμού και τη Χωροφυλακή.{{sfnmsfn|1a1=Richter|1σ=397|2a1=Beevor|2σσ=32}}.

Η άμυνα της Κρήτης πέρασε στην ευθύνη του βρετανικού Αρχηγείου της Μέσης Ανατολής με έδρα το [[Κάιρο]] και επικεφαλής το στρατηγό Άρτσιμπαλντ Ουέηβελ. Ωστόσο η Κρήτη αποτελούσε χαμηλή προτεραιότητα για τους Βρετανούς στρατιωτικούς. Το φθινόπωρο του 1940 ήταν ακόμα ανοικτό το ενδεχόμενο γερμανικής εισβολής στο νησί τους, είχαν να αντιμετωπίσουν τους γερμανικούς αεροπορικούς βομβαρδισμούς και τον υποβρυχιακό πόλεμο στον Ατλαντικό Ωκεανό. Το Αρχηγείο της Μέσης Ανατολής, που πολεμούσε εναντίον των Ιταλών στη Λιβύη και την [[Ιταλική Ανατολική Αφρική|Ανατολική Αφρική]], ήταν επιφορτισμένο με την άμυνα ενός εκτεταμένου μετώπου που περιλάμβανε την Αίγυπτο, το Σουδάν, την [[Παλαιστίνη υπό Βρετανική Εντολή|Παλαιστίνη]], την [[Υπεριορδανία]], την [[Αγγλοκρατία στην Κύπρο (1878-1960)|Κύπρο]], τη Βρετανική Σομαλιλάνδη, το Άντεν, το Ιράν και την περιοχή του Περσικού Κόλπου. Ο ανεφοδιασμός του γινόταν με νηοπομπές που έκαναν τον περίπλου της Αφρικής και διαρκούσαν 6 εβδομάδες. Ο Ουέηβελ δεν μπορούσε να αναπτύξει νοτιοαφρικανικά στρατεύματα παρά μόνο στο μέτωπο της Ανατολικής Αφρικής, ενώ για τη χρησιμοποίηση νεοζηλανδικών και αυστραλιανών μονάδων χρειαζόταν την έγκριση των κυβερνήσεων των χωρών αυτών.<ref>{{cite book|συγγραφέας=Higham, Robin |τίτλος=Το ημερολόγιο μιας καταστροφής. Η βρετανική βοήθεια στην Ελλάδα 1940-1941 |εκδότης=Εκδόσεις Γκοβόστη |έτος=2008 |pages=29–30 |isbn=978-960-446-073-1}}</ref> Αντίστοιχα μεγάλες ελλείψεις εξοπλισμού και εφοδιασμού υπήρχαν στην [[Βασιλική Πολεμική Αεροπορία (Βρετανία)|αεροπορία]] και το [[Βασιλικό Ναυτικό|ναυτικό]]. Στις 29 Οκτωβρίου 1940 ο Βρετανός πρωθυπουργός [[Ουίνστον Τσώρτσιλ]] σε σύσκεψη επιτελών στο Λονδίνο ζήτησε να σταλούν στην Κρήτη 2 ταξιαρχίες, να κατασκευαστούν αεροδρόμια και να μετατραπεί ο όρμος της Σούδας σε βάση ανεφοδιασμού του βρετανικού στόλου της Μεσογείου.{{sfn|RichterBeevor|σσσ=46–4850}}

Οι πρώτες δυνάμεις που στάλθηκαν στο νησί, ήταν στις 31 Οκτωβρίου ένα τάγμα Πεζικού στον κόλπο της Σούδας και ακόμη 2.500 άνδρες που αφίχθησαν στις 6 Νοεμβρίου, εξοπλισμένοι με αντιαεροπορικά πυροβόλα. Πρώτος διοικητής των βρετανικών δυνάμεων στην Κρήτη ήταν ο ταξίαρχος Ορντ Τίντμπουρι.{{sfn|Richter|σσ=118–119}}

Την πρόταση για εισβολή από αέρος στην Κρήτη έκανε στον αρχηγό της γερμανικής πολεμικής αεροπορίας [[Χέρμαν Γκαίρινγκ]] ο πτέραρχος [[Κουρτ Στούντεντ]], δημιουργός της μεραρχίας αλεξιπτωτιστών και διοικητής του 11ου Αεροπορικού Σώματος. Οι δυο τους επισκέφτηκαν τον Χίτλερ στις 21 Απριλίου 1941, ο οποίος εξέφρασε επιφυλάξεις προβλέποντας μεγάλες απώλειες και προτείνοντας τη χρησιμοποίηση των αλεξιπτωτιστών για την κατάκτηση της Μάλτας. Ωστόσο έδωσε την έγκρισή του για την επιχείρηση που ονομάστηκε ''Ερμής'' εκδίδοντας τη σχετική διαταγή στις 25 Απριλίου 1941.{{sfn|Beevor|σσ=118–120}} Ο σχεδιασμός και διεξαγωγή της επιχείρησης ανατέθηκε στον πτέραρχο [[Αλεξάντερ Λερ]], διοικητή του 4ου Αεροπορικού Στόλου. Ο 4ος Αεροπορικός Στόλος περιλάμβανε το 11ο και το 8ο Αεροπορικό Σώμα. Το 11ο Αεροπορικό Σώμα αποτελούνταν από τις μονάδες που θα πολεμούσαν στο έδαφος, την 7η Μεραρχία Αλεξιπτωτιστών και την 22η Αερομεταφερόμενη Μεραρχία. Το 8ο Αεροπορικό Σώμα περιλάμβανε 550 βομβαρδιστικά και καταδιωκτικά αεροσκάφη. Επίσης, είχε στη διάθεσή του δέκα σμηναρχίες μεταγωγικών αεροσκαφών από τις οποίες οι εννέα θα μετέφεραν τους αλεξιπτωτιστές και μία θα ρυμουλκούσε ανεμοπλάνα των μονάδων εφόδου.{{sfn|Richter|σσ=126–132}} Η επιχείρηση ''Ερμής'' ήταν η πρώτη αποστολή που επρόκειτο να φέρει σε πέρας μόνης της η πολεμική αεροπορία.{{sfn|RichterBeevor|σ=126120}}

Κατά το σχεδιασμό της επιχείρησης είχαν σχηματιστεί δυο σενάρια. Το πρώτο, το οποίο υποστηριζόταν από τον Λερ, προέβλεπε την απόβαση μόνο στο δυτικό μέρος του νησιού, από τον αεροδρόμιο του Μάλεμε έως τα Χανιά, ενώ στη συνέχεια θα γινόταν προώθηση προς τα ανατολικά. Το σενάριο αυτό εξασφάλιζε τη συγκέντρωση δυνάμεων σε ένα μόνο σημείο και κατά συνέπεια γερμανική κυριαρχία τόσο στο έδαφος όσο και στον αέρα. Τα μειονεκτήματά του ήταν ότι παρατεινόταν η διάρκεια της επιχείρησης, τα στρατεύματα θα έπρεπε να ανεφοδιάζονται από αέρος, άφηνε τα άλλα δυο αεροδρόμια της Κρήτης στη διάθεση των αντιπάλων, ενώ ήταν αμφίβολη η δυνατότητα του διαδρόμου προσγείωσης στο Μάλεμε να εξυπηρετήσει τόσο μεγάλη κίνηση. Το δεύτερο σενάριο, το οποίο υποστηριζόταν από τον Στούντεντ, προέβλεπε την ταυτόχρονη επίθεση σε επτά σημεία, με σκοπό να πέσουν αμέσως στα χέρια των αλεξιπτωτιστών οι μεγάλες πόλεις και τα αεροδρόμια. Αυτό όμως θα είχε ως συνέπεια τη διάσπαση την λιγοστών γερμανικών δυνάμεων και θα καθιστούσε ευχερή τη δυνατότητα εξόντωσής τους. Ο Στούντεντ επιθυμούσε επίσης να μην υπάρξουν προπαρασκευστικοί βομβαρδισμοί με σκοπό τον αιφνιδιασμό των αμυνομένων. Στο παράτολμο αυτό σχέδιο ήταν αντίθετος ο διοικητής του 8ου Αεροπορικού Σώματος [[Βόλφραμ φον Ρίχτχοφεν]], καθώς το Σώμα του δεν θα μπορούσε να υποστηρίξει επαρκώς τις επίγειες δυνάμεις. Ο ίδιος επιθυμούσε να προηγηθεί της απόβασης τετραήμερος αεροπορικός βομβαρδισμός με σκοπό την καταστροφή των εχθρικών αεροσκαφών, πλοίων, αντιαεροπορικών πυροβόλων και επικοινωνιακού δικτύου.{{sfn|Richter|σσ=133–134Beevor}}

Τελικά αποφασίστηκε η πραγματοποίηση επίθεσης σε τέσσερα σημεία, στο Μάλεμε, τα Χανία, το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο. Η επίθεση θα γινόταν σε δύο κύματα, καθώς δεν επαρκούσαν τα μεταγωγικά αεροσκάφη για την ταυτόχρονη επίθεση. Το πρώτο κύμα θα εξαπολυόταν στις 07:15 το πρωί και αποτελούνταν από δύο ομάδες. Η ομάδα ''Κομήτης'' θα έπρεπε να καταλάβει το διάδρομο προσγείωσης προσγείωσης του Μάλεμε και να τον διατηρήσει ανοικτό ώστε να είναι δυνατή η προσγείωση γερμανικών αεροσκαφών. Το πρώτο κλιμάκιο της ομάδας ''Άρης'' θα καταλάμβανε την πόλη των Χανίων και το λιμάνι της Σούδας. Το δεύτερο κύμα θα εξαπολυόταν στις 15:15 το απόγευμα, αποτελούμενο επίσης από δύο ομάδες. Το δεύτερο κλιμάκιο της ομάδας ''Άρης'' θα καταλάμβανε το Ρέθυμνο και τον διάδρομο προσγείωσης της περιοχής. Τέλος η ομάδα ''Ωρίων'' θα καταλάμβανε την πόλη και το αεροδρόμιο του Ηρακλείου. Την κατάληψη του τελευταίου θα ακολουθούσε προσγείωση αερομεταφερόμενων μονάδων οι οποίες μαζί με τους αλεξιπτωτιστές θα κινούνταν προς τα Χανιά και θα κύκλωναν το σύνολο των αμυνομένων, Το 8ο Αεροπορικό Σώμα θα παρείχε, τελικά, αεροπορική υποστήριξη στην επιχείρηση.{{sfn|Richter|σσ=133–135}} Την δεύτερη μέρα της επιχείρησης, δύο στολίσκοι αποτελούμενοι από επιταγμένα πλοία, εξήντα τρία μηχανοκίνητα καΐκια και επτά μικρά φορτηγά, θα απέπλεαν από τα Μέγαρα και τη Χαλκίδα μεταφέροντας ενισχύσεις, εφόδια και υποζύγια. Ο πρώτος στολίσκος θα είχε προορισμό τον κόλπο της Σούδας ή τα Χανιά και ο δεύτερος το Ηράκλειο. Μετά την κατάληψη του Ηρακλείου, θα αναχωρούσε από τον Πειραιά ένας τρίτος στολίσκος από μεγαλύτερα ακτοπλοϊκά σκάφη που θα μετέφερε ελαφρά τεθωρακισμένα και μηχανοκίνητα μέσα μεταφοράς. Για την προστασία των στολίσκων, το ιταλικό πολεμικό ναυτικό διέθεσε δύο παλαιές τορπιλακάτους. Το σχέδιο μεταφοράς από τη θάλασσα είχε προστεθεί, ως ασφαλιστική δικλίδα, κατόπιν επιμονής του Χίτλερ.{{sfnmsfn|1a1=Richter|1σσ=131, 235|2a1=Beevor|2σσσ=126–127126-127}}

Η προετοιμασία της επιχείρησης ''Ερμής'' συνάντησε πολλές οργανωτικές δυσκολίες που οφείλονταν στο φτωχό οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο των Βαλκανίων καθώς και στον ελάχιστο διαθέσιμο χρόνο προετοιμασίας λόγω της επερχόμενης [[Ανατολικό μέτωπο (Β' Παγκόσμιος Πόλεμος)|γερμανικής εισβολής στη Σοβιετική Ένωση]]. Ο 4ος Αεροπορικός Στόλος είχε ήδη μεταφέρει προς ανατολάς μεγάλο τμήμα του προσωπικού εδάφους, των πυρομαχικών και των αεροσκαφών του.{{sfn|Richter|σ=127}} Η 22η Αερομεταφερόμενη Μεραρχία, η οποία βρισκόταν στη Ρουμανία, ήταν αδύνατον να μεταφερθεί εγκαίρως στην Ελλάδα. Αντικαταστάθηκε από την 5η Ορεινή Μεραρχία η οποία είχε πάρει μέρος στην κατάληψη της Ελλάδας και στρατοπέδευε στη Χαλκίδα. Εξαιτίας των σοβαρών απωλειών της στις μάχες στη στενωπό του Ρούπελ, η 5η Ορεινή Μεραρχία ενισχύθηκε με ένα τμήμα ορεινού συντάγματος από άλλη μεραρχία.{{sfnmsfn|1a1=Richter|1σ=128–129|2a1=Beevor|2σσσ=124, 143}} Για τον εφοδιασμό με καύσιμα των μεταγωγικών αεροσκαφών έπρεπε να μεταφερθούν από την Ιταλία με δύο ατμόπλοια 12.000.000 λίτρα καυσίμων. Καθώς για λόγους ασφαλείας έπρεπε να διέλθουν από τη διώρυγα της Κορίνθου, κλήθηκαν βατραχάνθρωποι του πολεμικού ναυτικού από το [[Κίελο]] για την καθαρίσουν. Η καθυστέρηση αυτή ανάγκασε τη μεταφορά της έναρξης της επιχείρησης ''Ερμής'' από τις 17 στις 20 Μαΐου.{{sfn|Richter|σ=129}} Για την εξυπηρέτηση ενός τόσο μεγάλου αριθμού αεροσκαφών, οι Γερμανοί, μέσα σε λίγες εβδομάδες είχαν καθαρίσει, επεκτείνει και κατασκευάσει εκ νέου διαδρόμους απογείωσης χρησιμοποιώντας ανηλεώς καταναγκαστική εργασία πολιτών.{{sfn|Beevor|σ=158–159}}

Τα αντίποινα στην Κρήτη ήταν σφοδρά, όπως η πλήρης καταστροφή και ισοπέδωση του χωριού της [[Κάντανος Χανίων | Κανδάνου]]. Ένας Γερμανός αλεξιπτωτιστής θυμάται την κατάσταση του πολέμου στην Κρήτη. ''Οι Κρητικοί πολίτες για να μας ξεγελούν κουβάλαγαν σημαίες με την Σβάστικαξεγελούσαν. Δεν τους κάλυπτε ούτε ο Κανονισμός Πολέμου Εδάφους της Χάγης, ούτε η σύμβαση της Γενεύης. Τους αποκαλούσαμε ελεύθερους σκοπευτές και ήμασταν πολύ θυμωμένοι.''<ref>Αρχείο Μ. Φαφαλιού, Μαρτυρία Άντολφ Στράους, Ε.Λ.Ι.Α</ref><ref>Η συνομωσία της Αγγλίας κατά της Ελλάδος (1935-1944), Ιακωβος Χονδροματίδης, εκδόσεις Θούλη </ref>