Παύλος Μελάς: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

 

=== Θάνατος ===

Έχοντας οργανώσει την άμυνα των χωριών της Καστοριάς, ο Μελάς σκόπευε να αφήσει περίπου πενήντα άνδρες να ελέγχουν την περιοχή και ο ίδιος να περάσει μέσα από το [[Ζέλοβο]] και το [[Πισοδέρι]] στην περιοχή του [[Μεγάροβο|Μεγάροβου]] και του [[Μπίτολα|Μοναστηρίου]], για να εκδιώξει από εκεί τις ανταρτοομάδες των κομιτατζήδων και να οργανώσει την άμυνά τους για το χειμώνα. Στις 9 Οκτωβρίου περιέγραψε τη θέλησή του να παραμείνει στην περιοχή σε ένα γράμμα -το τελευταίο του-, που έστειλε στην κουνιάδα του [[Έφη Καλλέργη]], κόρη του [[Στέφανος Δραγούμης|Στέφανου Δραγούμη]] και σύζυγο του αξιωματικού του ιππικού Γιάννη Καλλέργη,<ref>{{harvnb|Dakin|1966|p=190}}</ref> με την οποία ο Μελάς είχε ερωτικό δεσμό τους τελευταίους μήνες της ζωής του.<ref>{{cite news|url=http://archive.efsyn.gr/?p=73179|date=14-07-2013|accessdate=15-11-2018|title=Και ο παντρεμένος είχε ψυχή - Ο άγνωστος έρωτας του Παύλου Μελά|newspaper=[[Η Εφημερίδα των Συντακτών]]|author=Ο ΙΟΣ|}}</ref> Την ίδια μέρα έλαβε ενισχύσεις από την Ελλάδα και δύο μέρες αργότερα με δύναμη 60 ανδρών επιτέθηκε εναντίον προγραμμένων μελών των κομιτάτων στο Νερέτ (σημ. [[Πολυπόταμο Φλώρινας|Πολυπόταμο]]),<ref name="Kostopoulos20181014"/> όπου τους ειδοποίησε ότι κρύβονταν τρεις συμμορίες κομιτατζήδων ο γιος του δολοφονημένου ιερέα του χωριού, που είχε στοχοποιηθεί και ο ίδιος από την [[ΕΜΕΟ]].<ref>{{harvnb|Gounaris|2005|p=38}}</ref> Η επιχείρηση απέβη άκαρπη και κατά την υποχώρηση του το ελληνικό σώμα δέχτηκε επίθεση κομιτατζήδων με αποτέλεσμα να τραπεί σε φυγή. Μετά την αποτυχημένη επιδρομή στο Νερέτ, ο Μελάς έμεινε με τους μισούς άνδρες του,<ref name="Kostopoulos20181014"/> διανυκτέρευσε υπό βροχήν στο [[Βίτσι]]<ref name="Γούναρης">{{cite news|newspaper=[[Η Καθημερινή]]|author=Βασίλης Κ. Γούναρης|date=17-10-2004|accessdate=16-07-2014|url=http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathglobal_3_17/10/2004_1283360|archiveurl=http://archive.is/xviW|archivedate=03-08-2012|title=Tο μοιραίο δεκαήμερο}}</ref> και έστειλε μήνυμα στον [[Παύλος Κύρου|Κύρου]] και τον [[Ευθύμιος Καούδης|Καούδη]] να συναντηθούνε στις 14 Οκτωβρίου κοντά στη Στάτιστα (σημερινός [[Μελάς Καστοριάς|Μελάς]]), χωριό τότε [[Σλαβόφωνοι στην οθωμανική Μακεδονία|σλαβόφωνο]] και μικτού πληθυσμού πατριαρχικών και [[Βουλγαρική Εξαρχία|εξαρχικών]],<ref>{{harvnb|Dakin|1966|p=190}}</ref><ref>{{cite book|author=Brancoff, D.M.|title=La Macédoine et sa Population Chrétienne|location=Παρίσι|year=1905|pages=182-3|url=https://archive.org/stream/lamacdoineetsap01mishgoog#page/n197/mode/2up|quote=67. Statichta: 960 Bulgares Exarchistes}}</ref> που διέθετε οργανωμένο [[Βούλγαροι Μακεδόνες|βουλγαρικό]] πυρήνα.<ref name="Γούναρης"/> Παρά την αντίρρηση του Πύρζα ότι θα ήταν ασφαλέστερο να μην μπουν στη Στάτιστα, καθώς ήταν πέρασμα των τουρκικών δυνάμεων που μετακινούνταν τακτικά από το Ζέλοβο στο [[Κονοπλάτι]], ο Μελάς επέμενε να εισέλθουν στο χωριό.<ref>{{harvnb|Dakin|1966|p=190}}</ref>

[[File:Mitre vlaha cheta.jpg|thumb|Ο [[Μήτρος Βλάχος]] και η ανταρτοομάδα του.]]

Εκεί δέχτηκαν τη φιλοξενία προκρίτων του χωριού και του Ντίνα ή Ντίνε Στεργίου,<ref>{{harvnb|Dakin|1966|p=190}}</ref> ενός εικοσιτετράχρονου πρώην [[κομιτατζής|κομιτατζή]] και μέλους της ομάδας του Μήτρου Βλάχου, που είχε φύγει από αυτή για λόγους αντιζηλίας και, συστημένος από το μητροπολίτη Καστοριάς [[Γερμανός Καραβαγγέλης|Γερμανό Καραβαγγέλη]], είχε ενταχθεί τον περασμένο Αύγουστο στο σώμα των Καούδη και Κύρου, δίχως να έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη τους για το οριστικό της μεταστροφής του στην ελληνική πλευρά. Ο Ντίνε θα οδηγούσε το σώμα του Μελά στον τόπο συνάντησης με τον Καούδη και τον Κύρου στις 14 Οκτωβρίου και βοήθησε το Μελά να μοιράσει τους άνδρες της ομάδας σε πέντε σπίτια.<ref name="Γούναρης" /><ref name="IosB">{{cite news|url=http://www.iospress.gr/ios2004/ios20041010b.htm|title=Ποιος σκότωσε τον Παύλο Μελά; -- Το πορτρέτο του "εκτελεστή"|author=Ο Ιός|newspaper=[[Ελευθεροτυπία (εφημερίδα)|Ελευθεροτυπία]]|date=10-10-2004|accessdate=15-11-2018}}</ref> Το απόγευμα της 13ης Οκτωβρίου, όταν πληροφορήθηκαν ότι ένα οθωμανικό απόσπασμα είχε αναχωρήσει από το Κονοπλάτι, ο Μελάς δεν ανησύχησε, γνωρίζοντας ότι δεν ήταν τουρκική πολιτική να επιτίθενται σκόπιμα στις ελληνικές ομάδες, που τους απάλλασσαν από το καθηκον καταδίωξης των κομιτατζήδων. Ωστόσο, το απόσπασμα είχε κινητοποιηθεί μετά την παραλαβή ένός παραπλανητικού γράμματος γραμμένου στα ελληνικά που είχε συντάξει και στείλει με έναν χωρικό ο επικηρυγμένος [[Μήτρος Βλάχος]], ο κομιτατζής, και έγραφε ότι στη Στάτιστα βρισκόταν ο ίδιος, υπολογίζοντας ότι ο τούρκος λοχαγός θα επετίθετο στη Στάτιστα για να λάβει το ποσό με το οποίο είχε επικηρυχθεί ο Μήτρος Βλάχος, προξενώντας, ωστόσο, το θάνατο του Μελά.<ref>{{harvnb|Dakin|1966|p=190}}</ref> Στις 13 Οκτωβρίου το χωριό περικυκλώθηκε από οθωμανικό απόσπασμα 150 ανδρών και ξεκίνησαν αψιμαχίες. Το ξημέρωμα της επόμενης ημέρας θα έβρισκε τον Μελά νεκρό υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες.

 

Για τις ακριβείς συνθήκες του θανάτου του Μελά υπάρχει πλήθος εκδοχών.<ref name=":0">{{Cite news|title = Ποιος σκότωσε τον Παύλο Μελά;|date = 10 Οκτωβρίου 2004|url = http://www.iospress.gr/ios2004/ios20041010a.htm|author = Ο Ιός|newspaper = [[Ελευθεροτυπία]]|accessdate=23-05-2014}}</ref> Το οθωμανικό απόσπασμα εντόπισε ένα από τα κρησφύγετα των Ελλήνων και ξέσπασαν πυροβολισμοί.<ref name=":0" /> Περικύκλωσε επίσης το σπίτι όπου έμεναν ο Μελάς, ο Πύρζας, ο Ντίνας και ένας Κρητικός ονόματι Στρατινάκης, το οποίο καταδεικνυόταν σαφώς στο γράμμα του Μήτρου Βλάχου.<ref>{{harvnb|Dakin|1966|p=190}}</ref> Οι περισσότερες αφηγήσεις συντρόφων του Μελά αμφισβητούν το ότι υπήρξε σημαντική μάχη και είναι αμφίβολο αν ο Μελάς και όσοι ήταν μαζί του συμμετείχαν. Όλες οι εκδοχές συγκλίνουν πως κάποια στιγμή τη νύχτα ο Μελάς προσπάθησε να διαφύγει, όμως τραυματίστηκε θανάσιμα. Οι μαρτυρίες ποικίλουν για το αν ο Μελάς τραυματίστηκε από βόλι του τουρκικού αποσπάσματος ή των ανδρών του σώματός του, συγκεκριμένα από εκπυρσοκρότηση του όπλου του [[Λάκης Πύρζας|Πύρζα]], όπως και το αν, ύστερα από τον τραυματισμό του, ο Μελάς απεβίωσε, αυτοκτόνησε, ζήτησε από τον Ντίνα να τον αποτελειώσει ή ο τελευταίος τον σκότωσε αυτόβουλα. Φαίνεται να ήταν ο μοναδικός νεκρός της ελληνικής πλευράς.<ref name=":0" /><ref name="Γούναρης" /> Σύμφωνα με μια αφήγηση των συμβάντων που διαδόθηκε από τις εφημερίδες της εποχής πέθανε στα χέρια του φίλου του, [[Γεώργιος Στρατινάκης|Γεώργιου Στρατινάκη]] και η τελευταία του φράση πριν ξεψυχήσει ήταν<ref>Ε Ιστορικά:Μακεδονικό, η περιπέτεια ενός ονόματος από το 1850 έως σήμερα, Έκδοση της [[Ελευθεροτυπία (εφημερίδα)|Ελευθεροτυπίας]], σελ.40</ref> «Βούλγαρος να μη μείνει». Η εκδοχή αυτή δεν επιβεβαιώνεται από καμία μαρτυρία.