Μιχαήλ Ατταλειάτης: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Ο '''Μιχαήλ Ατταλειάτης''' (1022-1080) ήταν [[Βυζαντινή Αυτοκρατορία|Βυζαντινός]] αξιωματούχος και ιστορικός, που έζησε στην [[Κωνσταντινούπολη]] και τις γύρω επαρχίες της αυτοκρατορίας το δεύτερο μισό του ενδέκατου αιώνα. Ηταν νεότερος σύγχρονος (πιθανόν ακόμη και μαθητής) του [[Μιχαήλ Ψελλός|Μιχαήλ Ψελλού]] και ενδεχομένως μεγαλύτερος συνάδελφος του [[Ιωάννης Σκυλίτζης|Ιωάννη Σκυλίτζη]], των δύο άλλων Βυζαντινών ιστορικών του ενδέκατου αιώνα, πουτων σώζωνταιοποίων σώζονται τα έργα τους.

Ο Ατταλειάτης πιθανότατα πέθανε γύρω στα 1080, λίγο πριν τη αρχή της [[Δυναστεία Κομνηνών|εποχής των Κομνηνών]]. Έτσι δεν είχε την ευκαιρία να επαναφιερώσει το έργο του στον ιδρυτή της [[Δυναστεία Κομνηνών|δυναστείας των Κομνηνών]], [[Αλέξιος Α΄ Κομνηνός|Αλέξιο Α΄ Κομνηνό]], τον οποίο η ''Ιστορία'' αντιμετωπίζει ως δυνάμει σωτήρα του Βυζαντινού κράτους. Ετάφη, όπως και ο γιος του και οι δύο σύζυγοί του, Ειρήνη και Σοφία, στον περίβολο της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου των Κυπαρισσιών στη νοτιοδυτική πλευρά της Κωνσταντινούπολης. Αυτή ήταν η περιοχή όπου ήταν μάλλον συγκεντρωμένα τα Κωνσταντινουπολίτικακωνσταντινουπολίτικα ακίνητα της οικογένειας, κοντά στο μοναστήρι του Χριστού Πανοικτίρμονος, του οποίου οι Ατταλειάτες ήταν προστάτες. Είναι ακόμη και σήμερα εφικτή η επίσκεψη της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου, που σήμερα, μετά από δύο πυρκαγιές και εκτεταμένες ανακατασκευές, δε μοιάζει καθόλου με την εκκλησία της εποχής του Ατταλειάτη.

Η ''Ιστορία'' του Ατταλειάτη είναι μια συνειδητά δομημένη περιγραφή της στρατιωτικής παρακμής του Βυζαντίου. Στο πλαίσιο της ανάλυσής του ο συγγραφέας συχνά παρεκκλίνει από τη σύγχρονη πολιτική και στρατιωτική ιστορία και διανθίζει τις σελίδες του έργου του με εικόνες της δόξας της [[Ρωμαϊκή Δημοκρατία|Ρωμαϊκής Δημοκρατίας]], που αντιπαρατίθενται πρόδηλα με την ανικανότητα των συγχρόνων του. Παρόλαυτα η επιστροφή του συγγραφέα στο παρελθόν δεν είναι δείγμα ανόητης αρχαιοπληξίας. Δεν είναι προσπάθεια εκ μέρους του Ατταλειάτη να εντυπωσιάσει τον αναγνώστη με επίδειξη πολυμάθειας. Αντίθετα, στην πολιτική των ηρώων της Δημοκρατίας στην ''Ιστορία'' ο αναγνώστης διαβλέπει την αναζήτηση ενός νέου Ρωμαϊκούρωμαϊκού πατριωτισμού, που θα έβγαζε την αυτοκρατορία από την κρίση της. Την ίδια στιγμή η ιστοριογραφία επιτρέπει στον Ατταλειάτη να αναλογισθεί το ταραγμένο παρόν της αυτοκρατορίας μέσα από το πρίσμα του παρελθόντος κατά τρόπου που υπαινίσσεται την ικανότητά της να σχεδιάσει για ένα αβέβαιο μέλλον. Κατά συνέπεια η ''Ιστορία'' επιβεβαιώνει την ιδιότητα του συγγραφέα ως πολιτικά ενεργού αξιωματούχου και ικανού αυτοκρατορικού συμβούλου. Η ιστοριογραφία γενικά, και η ''Ιστορία'' ιδιαίτερα, κατατάσσει τον Ατταλειάτη ως ένα φιλόδοξο, πατριώτη και οξυδερκή παρατηρητή των πολιτικών εξελίξεων της εποχής του, που καταγγέλει τις αδυναμίες της Βυζαντινήςβυζαντινής διοίκησης και συμμετέχει σε στενό διάλογο σχετικά με τις τρέχουσες υποθέσεις με τους συγχρόνους του για τοτον Ρωμαϊκόρωμαϊκό κόσμο, που καταρρέει γύρω τους.

Από τις πρώτες γραμμές της ''Ιστορίας'' ο Ατταλειάτης εξηγεί στους αναγνώστες του ότι θα αναζητήσει τις αιτίες πίσω από τα διάφορα ιστορικά γεγονότα που παρουσιάζονται στο έργο του. Αυτή η προγραμματική δήλωση λαμβάνεται σοβαρά υπ' όψη από τον ιστορικό σε όλο του το έργο. Ο Ατταλειάτης παρέχει, στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό, την κατάλληλη ιστορική ανάλυση για κάθε γεγονός και εστιάζει κάθε φορά στη δράση των ανθρώπων. Το ενδιαφέρον του συγγραφέα για τις αιτίες των πραγμάτων επεκτείνεται επίσης στις περιγραφές του του φυσικού κόσμου. Ετσι φυσικά φαινόμενα, όπως σεισμοί και κεραυνοί, περιγράφονται και εξηγούνται στην ''Ιστορία'' με ότιό,τι με τον καιρό καθιερώθηκε ως επιστημονική ανάλυση. Γράφοντας όμως για ένα κοινό διαποτισμένο με τη Χριστιανικήχριστιανική πίστη, ο Ατταλειάτης είναι προσεκτικός και συχνά αναφέρει τοτον Χριστιανικόχριστιανικό Θεό ως μια πιθανή δύναμη πίσω από ιστορικά και φυσικά γεγονότα, που αλλιώς επεξηγεί μέσω ιστορικής ή επιστημονικής αιτιολόγησης. Ετσι ο αναγνώστης συχνά συναντά αντιφατικές εξηγήσεις του ίδιου γεγονότος. Η προσεκτική όμως ανάλυση της ''Ιστορίας'' δείχνει τηντον ανάλυση του ιστορικούιστορικό να ρίχνει το βάρος της στην τεκμηριωμένη ανάλυση. Την ίδια στιγμή η επίκληση του θείου από τον Ατταλειάτη είναι αρκετά αόριστη ώστε να υπαινίσσεται μάλλον την κλασική έννοια της τύχης, παρά τον ίδιο τοτον Χριστιανικόχριστιανικό Θεό. Σε αυτό ο Ατταλειάτης είναι σωστός μαθητής του Μιχαήλ Ψελλού, του φιλόσοφου που σημάδεψε το πνευματικό περιβάλλον της Κωνσταντινούπολης με τη φιλοπεριέργειά του και την αναζήτηση της γνώσης.

==Θέση στη Βυζαντινήβυζαντινή πνευματική παράδοση==

Ενώ ο Ατταλειάτης μελετάται κυρίως για το άκρως κατατοπιστικό ιστορικό του έργο και δευτρευόντωςδευτερευόντως για τα ιστορικά παραλειπόμενα που βρίσκονται στη ''Διάταξι'', το έργο του, ιστορικό και νομικό, πρέπει να διαβάζεται στο πλαίσιο της πνευματικής άνθησης και των ζυμώσεων του ενδέκατου αιώνα. Ο [[Αλέξανδρος Καζντάν]] θεωρεί τον Ατταλειάτη σχετικά συντηρητική φωνή, ευθυγραμμιζόμενο με τον κύκλο του πατριάρχη [[Μιχαήλ Α΄ Κηρουλάριος|Μιχαήλ Κηρουλάριου]]. Θα ήταν καλύτερα όμως να τον θεωρήσουμε ως κομμάτι του συναρπαστικού κόσμου των διανοούμενων από το Μιχαήλ Ψελλό και τον Ιωάννη Μαυρόποδα μέχρι τους ΞιφιλινούςΞιφιλίνους (Η οικογένεια των Ξιφιλίνων καταγόταν από την [[Τραπεζούντα]] και άκμασε τον 11ο και 12ο αιώνα. Πολλά μέλη της διετέλεσαν διοικητικοί αξιωματούχοι κυρίως στη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη, ενώ άλλοι υπηρέτησαν την Εκκλησία. Από την οικογένεια προήλθαν δύο πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως, ο Ιωάννης Η΄ και ο Γεώργιος Β΄ (1191-1198) Ξιφιλίνοι. Ο Ιωάννης Η΄ Ξιφιλίνος και ο ανιψιός του Ιωάννης Ξιφιλίνος ο Νέος ανήκαν στους κύκλους των διανοουμένων της εποχής και άφησαν συγγραφικό έργο.) και τον [[Συμεών Σηθ]].