Θεόφιλος Καΐρης: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

===Οι θρησκευτικές ιδέες του Καΐρη===

Ο ίδιος ο Καΐρης δεν αυτοσυστηνόταν ως εισηγητής ή ιδρυτής νέας Θρησκείας ή νέας Εκκλησίας. Θεωρούσε τον Θεό ως μόνο δάσκαλο της Θεοσέβειας.<ref>Γιάννης Καράς. Θεόφιλος Καΐρης. Ο επιστήμονας, ο φιλόσοφος, ο αιρετικός. Μια εξέχουσα μορφή των νεοελληνικών γραμμάτων. εκδ. Gutenberg, Αθήνα, 2013, σελ.219</ref>Ο Καΐρης όριζε την Θεοσέβεια ως εκείνη τη δύναμη προς την οποία ο άνθρωπος προς «τον απόλυτον και απεριόριστον του υπέρτατου Όντος και Θεού των όλων τείνει σεβασμόν και εξ αυτού αναπτυχθείσα ενέργεια», είναι «εν πνεύματι και αληθεία του υψίστου και μόνου λατρευτέου Όντος άμεσος και έμμεσος λατρεία». Και αλλού, «οδηγεί (ενν. η Θεοσέβεια) τον άνθρωπιν εις το υπέρ φύσον άκτισον και απειροτέλειον όν, το μόνον και να δημιουργή και να πλάττη, και να φωτίζη και να ζωογονή και να τελειοποιή δυνάμενον[...] διδάσκει αναντιρρήτους,υψηλάς, αμεταβλήτυς, αϊδίους, υπερφυσικάς, αλλ' εν αυτώ απλουστάτας, φωτεινάς και ευκαταλήπτους, και αγαπητότατας αληθείας[...]κατασταίνουσα τον άνθρωπον αληθώς ένθεον, θεοφώτιστον και θεοδίδακτον, θεόπνευστον και θεοκίνητον, θεότευκτον τω όντι του μόνου κτιστού και πλάστου,του μόνου ζωοποιού και απειροτέλειου όντος πλαστούργημα και ζωοοποίημα και δημιούργημα».<ref>Γιάννης Καράς. Θεόφιλος Καΐρης. Ο επιστήμονας, ο φιλόσοφος, ο αιρετικός. Μια εξέχουσα μορφή των νεοελληνικών γραμμάτων. εκδ. Gutenberg, Αθήνα, 2013, σελ.220-221</ref>

Στα Πρακτικά της Συνόδου του Βασιλείου με ημερομηνία 21 Οκτωβρίου 1839 ο Καΐρης «εναντίον της Χριστιανικής Θρησκείας δεν εδίδαξεν ούτε ωμίλησε [...]ό,τι δ' αυτός φρονείδεν εκήρυξε εις ουδένα».<ref>Παρατίθεται στο Γιάννης Καράς. Θεόφιλος Καΐρης. Ο επιστήμονας, ο φιλόσοφος, ο αιρετικός. Μια εξέχουσα μορφή των νεοελληνικών γραμμάτων. εκδ. Gutenberg, Αθήνα, 2013, σελ.218-219</ref>

Για τον Χρήστο Γιανναρά επρόκειτο για μια ''ιδιότυπη θρησκοληψία μυστικιστικού ηθικισμού''<ref>Χρήστος Γιανναράς, Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα, εκδ.Δόμος, Αθήνα, 1992,σελ.237</ref> Ο ίδιος συγγραφέας γενεαλογεί το θεωρητικό-μεταφυσικό και ηθικο-πρακτικό μέρος του Καΐρειου θρησκευτικού συστήματος στις μεταρρυθμιστικές φιλοδοξίες του Κοραή και γενικά των Διαφωτιστών. «Πρόκειται για ένα τυπικό ''Δεϊσμό''» <ref>Χρήστος Γιανναράς, Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα, εκδ.Δόμος, Αθήνα, 1992,σελ.238</ref>

Για τον Γιάννη Καρά,Διευθυντή Ερευνών στο Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, «ο Θεόφιλος Καΐρης δεν ήταν άθεος.Πιστεύει εις έναν Θεόν Πατέρα Παντοκράτορα.Ποιητήν ουρανού και γη, ορατων τε πάντων και αοράτων»<ref>Γιάννης Καράς. Θεόφιλος Καΐρης. Ο επιστήμονας, ο φιλόσοφος, ο αιρετικός. Μια εξέχουσα μορφή των νεοελληνικών γραμμάτων. εκδ. Gutenberg, Αθήνα, 2013, σελ.215</ref>