|
Ο '''Παιάναςπαιάνας''', καθαρεύουσα ''παιάν'', επικά ''παιήων, αιολικό πάων'' και αρχαία αττική διάλεκτο ''[[παιών]]''<ref>{{Cite book|title=Νέον ορθογραφικόν ετυμολογικόν λεξικόν|first=Δημήτριος|last=Δημητράκος|isbn=|year=1970|location=Αθήνα|page=1037}}</ref>, είναι συνώνυμο με το σύγχρονο [[Εμβατήριοεμβατήριο]]. Κατά την [[αρχαιότητα]], και πολύ πριν αποτελέσει αρχαίο ελληνικό μουσικό είδος αποδίδονταν με τη σημασία του θεράποντα ιατρού.<br>
Ειδικότερα επί [[Όμηρος|Ομήρου]] με το όνομα «γιοι του Παιήωνος» αποκαλούνταν οι γιατροί της τότε εποχής. Μετά τον Όμηρο η λέξη αυτή σήμαινε θεραπεία που αποδίδονταν ως έργο στον Απόλλωνα τον οποίον επικαλούνταν οι έχοντες την ανάγκη βοηθείαςτης βοήθειάς του με την επίκληση ''Παιάν''. Η επωνυμία όμως αυτή αποδίδονταν και σε άλλους Ολύμπιους Θεούς, όπως προς τον Δία στη Ρόδο, στον Διόνυσο, στον Πάνα, στον Ασκληπιό, αλλά και στην Αθηνά καλούμενη Παιανία, εξ ου και ο [[Παιανία|Δήμος Παιανίας]] (Αθηνάς) της αρχαίας [[Αθήνα]]ς (''υπένερθεν'' και ''καθύπερθεν'' Παιανία).<br>
Ως προσηγορικό όνομα ο Παιάναςπαιάνας σήμαινε στη κυριολεξία τον σωτήρα και λυτρωτή και με αυτή την ερμηνεία αποδίδεται στο έργο του [[Αισχύλος|Αισχύλου]] «Αγαμέμνων» (99), του [[Σοφοκλής|Σοφοκλή]] «Φιλοκτήτης» (168), αλλά και του [[Ευριπίδης|Ευριπίδη]] «Ιππόλυτος» (1373).
Στη συνέχεια των παραπάνω ο παιάνας σήμαινε θρησκευτικό τραγούδι, ύμνος, και μάλιστα ως «ευχαριστήριος ύμνος» που αποτεινόταν προς τον [[Απόλλων]]α μετά από κάποια λύτρωση ή προς τον Ποσειδώνα για διάσωση από σεισμό ή πνιγμό στη θάλασσα. Έτσι σιγά - σιγά ο παιάνας κατέληξε σε είδος αρχαίας λυρικής ποίησης που επικράτησε, είτε από την αρχαία φράση «'''ίε παί'''» (= κτύπα νέε), αντίστοιχο με το σύγχρονο παράγγελμα «ρίχτου» ή «πυρ», που ενθάρρυνε η [[Λητώ]] το γιο της Απόλλωνα, που μαχόταν τον δράκο [[Πύθων (μυθολογία)|Πύθωνα]], είτε από την φράση «'''Ιήιε Παιάν'''» ή ''Ιή'' ή ''Ιώ Παιάν'' που επικαλούνταν οι ζητούντες τη βοήθεια του Απόλλωνα, άποψη που κρίνεται επικρατέστερη.
Γενικά ο Παιάναςπαιάνας αποτελούσε θριαμβικό τραγούδι μετά από κάποιο επιτυχή αγώνα ή εξέλιξη. Όπως όμως περιγράφει και ο [[Αισχύλος]], παιάνες τραγουδούσαν και οι στρατιώτες οι επερχόμενοι σε μάχη, δηλαδή ως σύγχρονο εμβατήριο, και μάλιστα με τη φράση «εξάρχειν τον παιάνα», ή «εξάρχεσθαι τον παιάνα» κατά συνομολογία του [[Ξενοφών]]τος. Τους παιάνες τους τραγουδούσαν αφενός πριν από την έναρξη επιχειρήσεων ως «καλό οιωνό» επιτυχίας, ή ακόμα σε γάμους (αντίστοιχο με σύγχρονο γαμήλιο εμβατήριο), ή και σε συμπόσια (αντίστοιχα με αυτά των σύχρονων επί των στρατιωτικών παρατάξεων), αλλά ακόμη, και όχι σπάνια και σε θανάτους (ως πένθιμα εμβατήρια). Σπουδιάοτεροι όμως εξ όλων αυτών ήταν οι πολεμικοί παιάνες.
Στην αρχαιότητα οι παιάνες αποδίδονταν μουσικά με λύρα, κιθάρα και αυλούς με χορούς που τους συγκροτούσαν μόνο άνδρες, με εξαίρεση στη [[Δήλος|Δήλο]] που μετείχαν μόνο ιέρειες γυναίκες. Συγγράφονταν σε στροφές και ανιστροφές ή είχαν ελεύθερη σύνθεση. Ως κύριο μέτρο μουσικό αυτών ήταν ο πεντάχρονος ρυθμός τον οποίο εισήγαγε στον αρχαίο ελλαδικό ηπειρωτικό χώρο ο Βαλήτας από την Κρήτη.
|
