Κοσμάς ο Αιτωλός: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Μαθήτευσε στα διδασκαλεία της Παρνασσίδας και της [[Ναυπακτία|Ναυπακτίας]] πλάι σε ονομαστούς ιεροδιδασκάλους: τα στοιχειώδη γράμματα τα έμαθε από τον ιεροδιάκονο Γεράσιμο Λύτσικα, ενώ γύρω στα είκοσι, τα ''γραμματικά'', δηλαδή την εγκύκλιο παιδεία την έλαβε από τον ιεροδιάκονο ΑνανιαΑνανία, ενώ δίδασκε συγχρόνως και ως ''υποδιδάσκαλος''.<ref> Ι. Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές και Βιογραφία, Ζ' έκδοση, Εκδόσεις "Ακρίτας", Αθήνα, σελ. 231</ref> Το [[1749]] πήγε στην [[Αθωνιάδα Σχολή]] του [[Άγιο Όρος|Αγίου Όρους]] (χερσόνησος του Άθω), όπου έκανε σπουδές ανωτέρου επιπέδου στη [[θεολογία]] και τη [[φιλοσοφία]]. Εκεί υπήρξε μοναχός για δύο περίπου χρόνια στη [[μονή Φιλοθέου]] του Αγίου Όρους. Στα [[1759]] εγκατέλειψε το μοναστήρι και με εντολή του [[Σεραφείμ Β΄|Πατριάρχη Σεραφείμ]] ξεκίνησε τις περιοδείες του στη Δυτική και Βόρεια [[Ελλάδα]] και την Ήπειρο προκειμένου να αντιμετωπίσει τον αυξανόμενο τότε εξισλαμισμό των Χριστιανών<ref>Πατσέλης Β. Νικόλαος (1967) Οι Μωαμεθανοί εις Ήπειρον, ''Ηπειρωτική Εστία'', τεύχ. 717-178, σελ. 1-20</ref>. Παρακινούσε με θέρμη τους Ορθοδόξους Χριστιανούς να ιδρύσουν σχολεία που θα διδάσκουν την ορθοδοξία. Το σχολείο αντιμετωπίζεται από τον Κοσμά σαν απαραίτητη προϋπόθεση για την προώθηση της ορθοδοξίας και η εκπαίδευση σαν ένα εργαλείο κατήχησης στην ορθοδοξία<ref>[http://www.pare-dose.net/?p=2945 Η Ζωή και το Έργο του Κοσμά του Αιτωλού]</ref>. Εκτός από τη σημασία της Ελληνικής γλώσσας αναφέρεται συχνά και στο «ποθούμενο» που ήταν η απελευθέρωση του γένους. {{πηγή}} Η αποδοχή του κηρύγματός του συνδέεται με την αναβίωση των χιλιαστικών δοξασιών στα μέσα του 18ου αιώνα.<ref name="Kitrom2013-126">{{cite book|title=Enlightenment and Revolution: The Making of Modern Greece|last=Kitromilides|first=Paschalis M.|year=2013|location=Harvard|publisher=Harvard University Press|page=126}}</ref> Ένα από τα χαρακτηριστικά του είναι η απόλυτη αφιλοχρηματία. Έλεγε επί λέξει: «''Δεν έχω άλλο ράσο από αυτό που φορώ''».

Σύμφωνα με τον ιστορικό Πασχάλη Κιτρομηλίδη, η δράση του Κοσμά αποτελεί «ιδιοσυγκρατική έκφραση της Ρωσικής προπαγάνδας»· Ο Κοσμάς σχετιζόταν με τον [[Ευγένιος Βούλγαρης|Ευγένιο Βούλγαρη]] και την Αθωνιάδα Σχολή, ενώ ο Πατριάρχης Σεραφείμ συνδεόταν με την πολιτική της Ρωσίας στην Οθωμανική αυτοκρατορία.<ref name="Kitrom2013-126"/> Μετά την Ελληνική επανάσταση του [[1770]] στην [[Πελοπόννησος|Πελοπόννησο]], κατά την περίοδο των [[Ορλωφικά|Ορλωφικών]], οι Τούρκοι τον υποπτεύονταν ως πράκτορα των Ρώσων. Κατά άλλους ερευνητές στην καταδίκη του Κοσμά συνέβαλαν κάποιοι Εβραίοι της Ηπείρου διότι με το κήρυγμά του κατόρθωσε να μεταφερθεί η διενέργεια του παζαριού από την Κυριακή στο Σάββατο, γεγονός που έφερε οικονομικές ζημίες στους Εβραίους<ref>Ιωαν. Μενουνου, Ο Πάτερ Κοσμάς, 1969, σσ.102-103</ref>. Τελικά συνελήφθη και εκτελέστηκε στις [[24 Αυγούστου]], ημέρα Σάββατο του [[1779]] στο χωριό ''Κολικόντασι'' κοντά στην πόλη του [[Βεράτιο|Βερατίου]] στην σημερινή [[Αλβανία]]<ref>ε.α. σελ. 108</ref>.Ο Άγιος συχνά αναφερόταν στα κηρύγματά του αρνητικά για τους Εβραίους, πάντως σε κήρυγμά του είχε πει ρητά:«''Όσοι αδικήσατε χριστιανούς ή Εβραίους ή Τούρκους, να δώσετε το άδικον οπίσω''». Εναντίον του υπήρξαν επίσης οι Ενετοί, οι κοτσαμπάσηδες, οι πλούσιοι και άλλοι ισχυροί οι οποίοι θεωρούσαν ότι θίγονται. Αντίθετα, ο Κοσμάς είχε τη λαϊκή στήριξη από Χριστιανούς και ακόμα και από Τούρκους. Δεν υπήρξε καμία επίσημη κατηγορία εναντίον του ούτε δικάστηκε πριν τον θάνατό του<ref>Ιω. Μενούνος, Κοσμάς ο Αιτωλός..., σελ. 242, 243</ref>. Για την καχυποψία των Ενετών απέναντί του σώζονται μέχρι σήμερα αναφορές κατασκόπου τους για το πρόσωπό του στα ενετικά αρχεία.<ref>Βλέπε και Ιωαν. Μενούνου "Ο κατάσκοπος Μάρκο για τον Κοσμά Αιτωλό", εκδόσεις Ακρίτας που έχει ιστορικό πυρήνα, σελ.21</ref>