Κοσμάς ο Αιτωλός: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Το [[1961]] ανακηρύχθηκε [[άγιος]] της [[Ορθόδοξη Εκκλησία|Ορθόδοξης Εκκλησίας]] και εορτάζεται στις 24 Αυγούστου. Η δράση του συνδέεται με τον παλιότερο θρησκευτικό ουμανισμό.<ref>[[Κωνσταντίνος Δημαράς]], «Κοσμάς ο Αιτωλός», στο: Κ.Θ. Δημαράς, Σύμμικτα Α' Από την παιδεία στην λογοτεχνία, (επιμ. Αλέξης Πολίτης), Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, Αθήνα, 2000, σελ. 74</ref>

Γεννήθηκε στην Αιτωλία και όπως αναφέρει ο ίδιος αόριστα «Η πατρίδα μου είναι Ελλάδα από το [[Απόκουρο|Απόκουρον]]». Κατά τον βιογράφο και σύγχρονό τoυ [[Νικόδημος ο Αγιορείτης|Νικόδημο Αγιορείτη]] γεννήθηκε στο χωριό [[Μέγας Δένδρος Αιτωλοακαρνανίας|Μέγα Δένδρο Απόκουρου]] κοντά στο [[Θέρμο]], ενώ κάποιοι μελετητές θεωρούν πιθανόπιθανή γενέτειρα το γειτονικό [[Ταξιάρχης Αιτωλοακαρνανίας|Ταξιάρχη]]<ref>[http://www.imdlibrary.gr/index.php?option=com_flippingbook&view=book&id=640:2010-11-15-10-10-21&catid=1:2010-05-31-05-02-15&tmpl=component Σύνοψη των βιογραφικών πληροφοριών για τον Κοσμά υπάρχουν στο έργο του Ι. Μενούνου, ''"Μενούνος Ιωάννης (2004) Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές και Βιογραφία, Ζ' έκδοση, Αθήνα, σελ. 230]</ref>. ΟΩς πιθανός χρόνοςέτος γέννησής του είναιφέρεται το [[1714]], διότι ο Νικόδημος ο Αγιορείτης αναφέρει πως πέθανε σε ηλικία 65 ετών. Οι Παπακυριακού και Κώνστας την τοποθετούν στα 1700-1707<ref>Ι. Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές και Βιογραφία, Ζ' έκδοση, Εκδόσεις "Ακρίτας", Αθήνα, σελ. 229-244"</ref>. Πιστεύεται από χριστιανούς ότι διέθετε [[Προφήτης|προφητικές]] και [[Θαύμα|θαυματουργικές]] ικανότητες<ref>[http://web.archive.org/20041205100857/www.agioskosmas.gr/agioskosmas.asp?sitem=1&artid=57 Η Ζωή και το Έργο του Ιερομάρτυρος, Εθνομάρτυρος και Ισαποστόλου Κοσμά του Αιτωλού], στον ιστότοπο του Ορθόδοξου ιεραποστολικού συνδέσμου [http://www.agioskosmas.gr/ Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός]</ref>.

ΕπίσηςΤο από το [[2016]] έχει ανακυρηχθείανακυρήχθηκε ''Προστάτης της Δασικής Υπηρεσίας της Ελλάδας και των υπαλλήλων αυτής''.<ref>[https://dasarxeio.com/2016/08/23/34049/ Ιστορικό της ανακήρυξης του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού «ως Προστάτου της Δασικής Υπηρεσίας της Ελλάδας και των υπαλλήλων αυτής»]</ref>

Μαθήτευσε στα διδασκαλεία της Παρνασσίδας και της [[Ναυπακτία|Ναυπακτίας]] πλάι σε ονομαστούς ιεροδιδασκάλους: τα στοιχειώδη γράμματα τα έμαθε από τον ιεροδιάκονο Γεράσιμο Λύτσικα, ενώ γύρω στα είκοσι, έλαβε τα ''γραμματικά'', δηλαδή την εγκύκλιο παιδεία την έλαβε από τον ιεροδιάκονο Ανανία, ενώ δίδασκε συγχρόνως και ως ''υποδιδάσκαλος''.<ref> Ι. Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές και Βιογραφία, Ζ' έκδοση, Εκδόσεις "Ακρίτας", Αθήνα, σελ. 231</ref> Το [[1749]] πήγε στην [[Αθωνιάδα Σχολή]] του [[Άγιο Όρος|Αγίου Όρους]], όπου έκανε σπουδές ανωτέρου επιπέδου στη [[θεολογία]] και τη [[φιλοσοφία]]. Εκεί υπήρξε μοναχός για δύο περίπου χρόνια στη [[μονήΜονή Φιλοθέου]] του Αγίου Όρους. ΣταΤο [[1759]] εγκατέλειψε το μοναστήρι και με εντολή του [[Σεραφείμ Β΄|Πατριάρχη Σεραφείμ]] ξεκίνησε τις περιοδείες του στη Δυτική και Βόρεια [[Ελλάδα]] και την Ήπειρο, προκειμένου να αντιμετωπίσει τον αυξανόμενο τότε εξισλαμισμό των Χριστιανών<ref>Πατσέλης Β. Νικόλαος (1967) Οι Μωαμεθανοί εις Ήπειρον, ''Ηπειρωτική Εστία'', τεύχ. 717-178, σελ. 1-20</ref>. Παρακινούσε με θέρμη τους Ορθοδόξους Χριστιανούς να ιδρύσουν σχολεία που θα διδάσκουν την ορθοδοξία. Το σχολείο αντιμετωπίζεται από τον Κοσμά σαν απαραίτητη προϋπόθεση για την προώθηση της ορθοδοξίας και η εκπαίδευση σαν ένα εργαλείο κατήχησης στην ορθοδοξία<ref>[http://www.pare-dose.net/?p=2945 Η Ζωή και το Έργο του Κοσμά του Αιτωλού]</ref>. Εκτός από τη σημασία της Ελληνικής γλώσσας ο Κοσμάς ο Αιτωλός αναφέρεται συχνά και στο «ποθούμενο», που ήταν η απελευθέρωση του γένους. {{πηγή}} Η αποδοχή του κηρύγματός του συνδέεται με την αναβίωση των χιλιαστικών δοξασιών στα μέσα του 18ου αιώνα.<ref name="Kitrom2013-126">{{cite book|title=Enlightenment and Revolution: The Making of Modern Greece|last=Kitromilides|first=Paschalis M.|year=2013|location=Harvard|publisher=Harvard University Press|page=126}}</ref> Ένα από τα χαρακτηριστικά του είναι η απόλυτη αφιλοχρηματία. Έλεγε επί λέξει: «''Δεν έχω άλλο ράσο από αυτό που φορώ''».

Αναφέρεται ότι μέσα σε 16 χρόνια ίδρυσε περίπου 200 σχολεία<ref>Ιωαν. Μενούνου "Ο Πάτερ Κοσμάς", σελ. 98-99</ref>. Στις Διδαχές του παρότρυνε τους γονείς να σπουδάζουν τα παιδιά τους [[Ελληνική γλώσσα|Ελληνικά]], τα οποία είναι η «γλώσσα της Εκκλησίας».

Σύμφωνα με τον ιστορικό Πασχάλη Κιτρομηλίδη, η δράση του Κοσμά αποτελεί «ιδιοσυγκρατική έκφραση της Ρωσικής προπαγάνδας»·. Ο Κοσμάς σχετιζόταν με τον [[Ευγένιος Βούλγαρης|Ευγένιο Βούλγαρη]] και την Αθωνιάδα Σχολή, ενώ ο Πατριάρχης Σεραφείμ συνδεόταν με την πολιτική της Ρωσίας στην Οθωμανική αυτοκρατορία.<ref name="Kitrom2013-126"/> Μετά την ανεπιτυχή [[Ορλωφικά|Ελληνική επανάσταση του [[1770]] στην [[Πελοπόννησος|Πελοπόννησο]], κατά την περίοδο των [[Ορλωφικά|Ορλωφικών]], οι Τούρκοι τον υποπτεύονταν ως πράκτορα των Ρώσων. Κατά άλλους ερευνητές στην καταδίκη του Κοσμά συνέβαλαν κάποιοι Εβραίοι της Ηπείρου, διότι με το κήρυγμά του κατόρθωσε να μεταφερθεί η διενέργεια του παζαριού από την Κυριακή στο Σάββατο, γεγονός που έφερε οικονομικές ζημίες στους Εβραίους<ref>Ιωαν. ΜενουνουΜενούνου, Ο Πάτερ Κοσμάς, 1969, σσσελ. 102-103</ref>. Τελικά συνελήφθη και εκτελέστηκε στις [[24 Αυγούστου]] 1779, ημέρα Σάββατο του [[1779]], στο χωριό ''Κολικόντασι'' κοντά στην πόλη του [[Βεράτιο|Βερατίου]] στηνστη σημερινή [[Αλβανία]]<ref>ε.α. σελ. 108</ref>.Ο Άγιος συχνά αναφερόταν στα κηρύγματά του αρνητικά για τους Εβραίους, πάντως σε κήρυγμά του είχε πει ρητά: «''Όσοι αδικήσατε χριστιανούς ή Εβραίους ή Τούρκους, να δώσετε το άδικον οπίσω''». Εναντίον του υπήρξανστρέφονταν επίσης οι Ενετοί, οι κοτσαμπάσηδες, οι πλούσιοι και άλλοι ισχυροί, οι οποίοι θεωρούσαν ότι θίγονται. Αντίθετα, ο Κοσμάς είχε τη λαϊκή στήριξη από Χριστιανούς και ακόμα και από Τούρκους. Δεν υπήρξε καμίακαμμία επίσημη κατηγορία εναντίον του, ούτε δικάστηκε πριν τοντο θάνατό του<ref>Ιω. Μενούνος, Κοσμάς ο Αιτωλός..., σελ. 242, 243</ref>. Για την καχυποψία των Ενετών απέναντί του σώζονται μέχρι σήμερα αναφορές κατασκόπου τους στα ενετικά αρχεία.<ref>Βλέπε και Ιωαν. Μενούνου "Ο κατάσκοπος Μάρκο για τον Κοσμά Αιτωλό", εκδόσεις Ακρίτας που έχει ιστορικό πυρήνα, σελ. 21</ref>

Αργότερα, υπό την επίδραση εθνικιστικού μύθου, ο Κοσμάς θεωρήθηκε πρόωρος εκφραστής των εθνικών ιδεωδών.<ref name="Kitrom2013-126"/> Παρόμοια άποψη εκφράζουν και οι εκπρόσωποι της αλβανικής εθνικιστικής διανόησης, οι οποίοι τον θεωρούν είτε ως πράκτορα του σουλτάνου είτε ως σπορέα της ελληνικής εθνικής ιδεολογίας στο αλβανικό έδαφος. Το μένος των Αλβανών εθνικιστών εναντίον του ιερομάρτυρα Πατροκοσμά εκδηλώθηκε και στην επέτειο των 300 χρόνων από τη γέννησή του, καιτο 2014 στον εορτασμό της μνήμης του στο χώρο όπου μαρτύρησε, το 2014 στο Κολικόντασι.<ref>Υφαντής Αρ. Παναγιώτης, Η παρουσία της θρησκευτικής ετερότητας στις Διδαχές του Κοσμά του Αιτωλου. ''Θεολογία'', τομ. 86, 1 (2015), σ. 86.</ref> Είναι γεγονός ότι ο Πατροκοσμάς είχε μια ηπιώτερηηπιότερη στάση ένταντι των μουσουλμάνων σε σύγκριση με τους εβραίους ή τους καθολικούς, ίσως λόγω του ότι οι πρώτοι αποδέχονταν τη δυνατότητα της μετάνοιας. Αυτή του η πεποίθηση επιβεβαιώθηκε με έναν δραματικό τρόπο, καθώς ο Αλή Πασάς, είτε για λόγους ευγνωμοσύνης είτε σε ένδειξη μετάνοιας, ζήτησε να γίνει η ανακομιδή των λειψάνων του αγίου και να χτιστεί ναός στο όνομά του, ο οποίος ολοκληρώθηκε το 1814.<ref>Τρίτος Μ.Γ., "Κοσμάς ο Αιτωλός. Ο φωτιστής του Γένους - Ο Προφήτης", σ. 98-100. Αναφέρεται στο Υφαντής Α. Π., 2015, σ. 92.</ref>

Ανακηρύχθηκε επίσημα [[άγιος]] από το [[Οικουμενικό Πατριαρχείο|Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως]] στις [[20 Απριλίου]] [[1961]] και η μνήμη του τιμάται στις [[24 Αυγούστου]]. Επίσης, εκτόςΕκτός από την Ελλάδα τιμάται αρκετές φορέςσυχνά και από τηνστη [[Ρωσία]], την [[Σερβία]], τη [[Βουλγαρία]], την [[Αρμενία]], τις [[Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής|ΗΠΑ]], την [[Κύπρος|Κύπρο]], την [[Ουκρανία]], τηντη [[Ρουμανία]], το [[Μαυροβούνιο]] και τη [[Βόρεια Μακεδονία]].

Καθώς το κήρυγμά του Κοσμά του Αιτωλού διασώθηκε μέσω της προφορικής παράδοσης, η ακρίβεια του είναι σχεδόν αδύνατο να βεβαιωθεί.<ref name="Kitrom2013-126"/> Στον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό αποδίδεται μια σειρά κειμένων, σημαντικότερες των οποίων είναι οι «Διδαχές» και οι «Προφητείες», που πιστεύεται ότι βασίζονται σε κηρύγματα του ίδιου του Αγίου που καταγράφηκαν αμέσως ή σύντομα μετά την απαγγελία τους. Σύμφωνα με τη πλειοψηφία των ερευνητών<ref>Φαλτάιτς, Φ. Μιχαλόπουλος, Μ. ΚαλινδερηςΚαλινδέρης, Κ. ΚουρκουλαςΚούρκουλας, Κ. Κώνστας, Απ. Βακαλόπουλος</ref> αποτελούν άμεσες καταγραφές των ομιλιών του<ref>Ιω. Μενούνος, ο.π., σελ. 286</ref>, με πιθανότερο σενάριο κατά τον Ιω. Μενούνο, να αποτελούν υπαγορευμένες ομιλίες σε μαθητές του<ref>Ιω. Μενούνος, ''"Κοσμά Αιτωλού Διδαχές και Βιογραφία"'', Ακρίτας, σελ. 340-341</ref>. Σε ότι αφορά τη χρονολόγηση των κειμένων, αυτές διαχωρίζονται σε δύο κατηγορίες με βάση το χρόνο εκφώνησης και το χρόνο καταγραφής ή αντιγραφής. Σύμφωνα με τα διασωθέντα πρωτότυπα, τα οποία μας παρέχουν πληροφορίες σχετικά με το χρόνο<ref>Όπως για παράδειγμα το κείμενο του Αποστολιά, που μας αναφέρει ότι η διδαχή εκφωνήθηκε από τον Κοσμά 320 χρόνους από την Άλωση</ref><ref>Ημερομηνίες αναφέρονται σε πλειάδα χειρογράφων σχετικά με το πότε εκφωνήθηκαν και πότε ανεγράφησαν (Ιω. Μενούνος, ο.π., σελ. 294-301)</ref>, αυτές εκφωνήθηκαν από το 1772 ως το 1779, ενώ η καταγραφή τους ξεκινά από το 1780 και φτάνει μέχρι το 1830<ref>Ιω. Μενούνος, ο.π.</ref>. Η κάθε διδαχή του δεν φαίνεται να αποτελεί το περιεχόμενο μιας ομιλίας του, αλλά σύνθεση επί μέρους ομιλιών, που έκανε σε διάφορους τόπους. Έτσι εξηγείται η ανωμαλία ως προς τη διαδοχή των θεμάτων που συζητούνται, αλλά και η συχνή επανάληψη των ίδιων διηγήσεων και ιδεών.<ref>Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τομ. Δ' Τουρκοκρατία (1669-1812), εκδ. Ηρόδοτος, Αθήνα, 2005, σελ. 367</ref> Οι Διδαχές και οι Προφητείες έτυχαν επανειλημμένων αντιγραφών και εκδόσεων και αποτέλεσαν δημοφιλή λαϊκά θρησκευτικά αναγνώσματα. Σε ορισμένα από τα κείμενα αυτά, που έχουν τύχει ερμηνειών και παρερμηνειών, αναπτύσσονται σύγχρονοι προβληματισμοί, όπως η έννοια της Ελληνικότητας, του «Γένους» κτλ.<ref>[http://www.oodegr.com/oode/sygxronoi/dragoumis_aitwlos_1.htm π. Μεταλληνός Δ. Γεώργιος (χωρίς ημ/νία) ''Η διαλεκτική των ταυτοτήτων του Πατροκοσμά και του Ίωνα Δραγούμη''.] Δημιουργία αρχείου 2008.</ref>. Τα μόνα σωζόμενα ιδιόχειρα γραπτά του Αγ. Κοσμά είναι μερικές επιστολές.

==Παρατηρήσεις επί του κηρύγματος και των προφητειών του Κοσμά του Αιτωλού==

Το κήρυγμα του αναφέρεται σε καθημερινότητες που συνιστούν αμαρτίες: σχέσεις ατόμων, σχέσεις αγοράς, σχέσεις ανδρών και γυναικών, σχέσεις που ανάγονται στην ελλιπή συνείδηση για το κακό. Εδώ πηγάζει η ανάγκη για παιδεία, για θεογνωσία, μέσω της κατανόησης των ιερών Γραφών και επομένως δια της γνώσεως της ελληνικής γλώσσας, όχι όμως και της ελληνικής σκέψης<ref>Σπύρος Ασδραχάς, «Η διπλή παράδοση», στο: έργο του ιδίου, «Ιστορικά απεικάσματα», εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα, 1995, σελ. 50</ref>.

* Μαμασούλα, Μαρία, «Παιδεία και γλώσσα στον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό», Διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Σχολή Επιστημών Αγωγής. Τμήμα Παιδαγωγικό Νηπιαγωγών 2001, [http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/13147#page/1/mode/2up]

* Στέργιος Σάκκος, «Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἱτωλός - Προφητεῖες» [http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/tributes/patrokosmas/profhteiai.htm]

* Νικόλαος Ψημμένος, «Αἰτωλοακαρνάνες Λόγιοι-Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς (1714-1779)», Αἰτωλοακαρνανική (Απρίλιος 1981), σελ. 2 [http://www.kenef.phil.uoi.gr/dynamic/bookfull.php?Book_ID=1520&contents=]

*Παναγιώτης Υφαντής, «''Η παρουσία της ετερότητας στις Διδαχές του αγΑγ. Κοσμά του Αιτωλού''» στο: «Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός. Ο Αγιορείτης Φωτιστής του Γένους» [http://www.pemptousia.gr/video/i-parousia-tis-eterotitas-stis-didaches-tou-ag-kosma-tou-etolou/]

* Σπύρος Ασδραχάς, «Η διπλή παράδοση», στο: έργο του ιδίου, «Ιστορικά απεικάσματα», εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα, 1995, σελ. 49-55

* Μ. Γκιόλιας, «Ο Κοσμάς ο Αιτωλός και η εποχή του», Αθήνα 1972

* Ιωάννης Μενούνος, «Κοσμά Αιτωλού Διδαχές», Αθήνα 1979

* Αρτ. Ξανθοπούλου-Κυριακού, «Ο Κοσμάς ο Αιτωλός και οι Βενετοί (1777-79)», Θεσσαλονίκη 1984

* Βασίλειος Ἀθ. Τσίγκος, “Ἡ«Ἡ δογματική διδασκαλία τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ”Αἰτωλοῦ», στόν τόμο «Στά βήματα τοῦ Ἀποστόλου Βαρνάβα». (Χαριστήριος τόμος πρός τι­μήν τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Νέας Ἰουστινιανῆς καί πάσης Κύπρου κ. κ. Χρυ­σο­στόμου Β΄ γιά τά τριάντα χρόνια ἀρχιερατικῆς του διακονίας), Λευκω­σία 2008, σσσελ. 715-741

* Γεώργιος Μαρζέλος, «Θεολογία και ζωή στις Διδαχές του αγίου Κοσμά του Αιτωλού», στο: «Πρακτικά Θεολογικού Συνεδρίου εις τιμήν και μνήμην των Νεομαρτύρων, Προνοία και προεδρία του Παναγιωτάτου Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης κ.κ. Παντελεήμονος Β'», Θεσσαλονίκη 1988, σσελ. 393-412.

* Απόστολος Βακαλόπουλος, Ἀπόστολος, «Σκέψεις γιὰ τὴν προσωπικότητα καὶ τὴ διδασκαλία τοῦ Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ καὶ γιὰ τὴ μελέτη τῶν προβλημάτων τους » , Ἑλληνικὸς Ἀστήρ, 37-38 (1991), σσσελ. 81-88

* Δημήτριος Τσάκωνας, «Η κοινωνιολογία του Κοσμά του Αἰτωλού», Ηπειρώτικη Εστία, τ/χ. 82, (1959), σελ. 114-124

* π. Βασίλειου Καλλιακμάνη, «Υπάρχει αντισημιτισμός καί εθνοφυλετισμός στίς Διδαχές του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού;» Θεσσαλονίκη 2003.

*Σαρδελής Κώστας Σαρδελής, «Αναλυτική βιβλιογραφία Κοσμά του Αιτωλού 1765-1973» (2η εκδ. συμπληρωμένη), εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 1974

* Χρήστος Ιωαννίδης, «''Λόγιοι κληρικοί και Νεοελληνικός Διαφωτισμός: μια κρίσιμη σχέση''», μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, Αθήνα: ΕΚΠΑ, τμήμα Ιστορίας & Αρχαιολογίας, 2017. https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/frontend/browse.html?p.id=1327869