Ανορθωτικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Πάντως, η ιδρυτική συνέλευση του ΑΚΕΛ αποτελούσε πρωτοβουλία πολιτικών που βρίσκονταν πέρα από το χώρο του ΚΚΚ. Ωστόσο, το ΚΚΚ συμμετείχε στην προσπάθεια ίδρυσης του ΑΚΕΛ διαμέσου του Γενικού Γραμματέα του, Πλουτή Σέρβα. Σύμφωνα με τον ίδιο, η πλειοψηφία της ηγεσίας του ήταν μη κομμουνιστές πολιτικοί. Το ΑΚΕΛ ήταν ένα νέο κόμμα, πολυσυλλεκτικό, πολυφωνικό. Εξέφρασε γενικά τα νεοεμφανιζόμενα μεσαία κοινωνικά στρώματα και ειδικά τη νεοεμφανιζόμενη πνευματική ελίτ, που σπούδασαν σε Βρετανία και Αθήνα.<ref>{{Cite web|url=https://politis.com.cy/article/to-louloudi-pou-den-anthise---i-alithia-gia-tin-idrisi-tou-akel|title=Λουλούδι που δεν άνθισε-Η αλήθεια για την ίδρυση του ΑΚΕΛ|last=Τζιαμπάζης|first=Κυριάκος|date=2016-08-30|website=|publisher=[[Πολίτης (εφημερίδα)|Πολίτης]]|archiveurl=https://archive.istoday/vuYo920170814090902/https://politis.com.cy/article/to-louloudi-pou-den-anthise---i-alithia-gia-tin-idrisi-tou-akel|archivedate=2017-08-14|accessdate=2017-08-14|url-status=live}}</ref>

Το ΑΚΕΛ ακολούθησε ηπιότερη τακτική και ρητορική από τους νεοφώτιστους πρωτοπόρους του ΚΚΚ. Το νέο κόμμα είχε εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξης και τον Οκτώβριο του 1941 αριθμούσε 1300 μέλη. Η οργάνωσή του ήταν βασισμένη σε πρωτόγνωρα πρότυπα για την Κύπρο και στο πρώτο συνέδριό του (Λεμεσός, Οκτώβριος 1941), εκλέχθηκε γενικός γραμματέας ο [[Πλουτής Σέρβας]]. Το πρώτο πρόγραμμα και καταστατικό του ΑΚΕΛ ανάφερε ότι το ΑΚΕΛ ήταν «''το κόμμα των εργατών, των εργαζομένων αγροτών και των εργαζομένων στρωμάτων των κυπριακών πόλεων»'', με σκοπό «''την κατάκτηση της πλειοψηφίας της εργατικής τάξης και του εργαζομένου λαού των πόλεων και της υπαίθρου, για την εφαρμογή στην Κύπρο ενός απόλυτα δημοκρατικολαϊκού διακυβερνητικού συστήματος, που να εξυπηρετεί τα συμφέροντα των εργατών και του εργαζομένου λαού και να εξασφαλίζει την άνθιση και την ευδαιμονία στην νήσο»''. Στα πρώτα κείμενα του νέου κόμματος εντοπίζονται [[Μαρξισμός|μαρξιστικές]]-[[Λενινισμός|λενινιστικές]] επιρροές («πρεσβεύει στις αρχές της λαϊκής Δημοκρατίας») αλλά και πιο μετριοπαθείς θέσεις («Το ΑΚΕΛ σαν κόμμα ρεαλιστικό, θα ρυθμίζει την δράση του και τις ενέργειές του πάνω στην κυπριακή πραγματικότητα και τις διαγραφόμενες προοπτικές»). Στα επόμενα χρόνια, το κόμμα ριζοσπαστικοποιήθηκε στο ζήτημα του πολιτικού συστήματος και στο εθνικό πρόβλημα, και στο καταστατικό του 1946 αναφερόταν ως τελικός σκοπός «η ανοικοδόμηση της [[Σοσιαλισμός|σοσιαλιστικής]] - [[Κομμουνισμός|κομμουνιστικής]] κοινωνίας» και «ότι στο σημερινό στάδιο -κάτω από συνθήκες εθνικής υποδούλωσης του κυπριακού λαού- το ΑΚΕΛ βάζει στην πρώτη γραμμή τον αγώνα για την εθνική αποκατάσταση του λαού, την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα».<ref name=":0">{{Cite news|url=http://archive.philenews.com/el-gr/p-papapolyviou/1419/309003/akel-ta-prota-vimata-aprilios-1941|title=ΑΚΕΛ: Τα πρώτα βήματα (Απρίλιος 1941)|last=Παπαπολυβίου|first=Πέτρος|date=2016-04-16|work=|first5=|archive-url=https://archive.istoday/3bhU220170816123945/http://archive.philenews.com/el-gr/p-papapolyviou/1419/309003/akel-ta-prota-vimata-aprilios-1941|archive-date=2017-08-16|accessdate=2017-08-16|via=|url-status=live}}</ref>

Η πρώτη εκλογική μάχη του ΑΚΕΛ έγινε το 1943, όταν για πρώτη φορά ο λαός θα εξέλεγε ο ίδιος τους δημάρχους των πόλεων και δεν θα διορίζονταν από τους Βρετανούς. Oι πρώτες εκλογές διεξήχθησαν στις 21 Mαρτίου 1943 για τη δημαρχία της [[Λευκωσία|Λευκωσίας]]. Ήταν η πρώτη μάχη αριστεράς και δεξιάς στην Κύπρο. Αντίπαλοι ήταν ο [[Ιωάννης Κληρίδης]] (πατέρας του [[Γλαύκος Κληρίδης|Γλαύκου Κληρίδη]]) με τον Λαϊκό Συνδυασμό, υποστηριζόμενος από το ΑΚΕΛ, και ο [[Θεμιστοκλής Δέρβης]] -διορισμένος δήμαρχος της πόλης έως τότε από τους Βρετανούς-, υποστηριζόμενος από τη δεξιά. Από τους 4085 ψηφοφόρους ψήφισαν οι 3568. O Eθνικός Συνδυασμός πήρε ποσοστό 58,66% και εξέλεξε και τους 8 υποψηφίους του.<ref name=":1">{{Cite web|url=http://archive.philenews.com/afieromata/dimotikes/taxidi.htm|title=DHMOTIKES EKLOGES - TAXIDI STO XRONO|last=|first=|date=|website=archive.philenews.com|publisher=|archiveurl=https://archive.istoday/ZG2Sp20170816130716/http://archive.philenews.com/afieromata/dimotikes/taxidi.htm%231946|archivedate=2017-08-16|accessdate=2017-08-16|url-status=live}}</ref> Όμως, το κόμμα πέτυχε εντυπωσιακά ποσοστά και ανέδειξε δύο δημάρχους, τον [[Πλουτής Σέρβας|Πλουτή Σέρβα]] στη [[Λεμεσός|Λεμεσό]] και τον [[Αδάμ Αδάμαντος]] στην [[Αμμόχωστος|Αμμόχωστο]].<ref name=":0" /><ref>{{Cite web|url=http://www.famagusta.org.cy/images/users/1/ammochostos_istoria%20tou%20dimou.pdf|title=Δημαρχεία - Τοπική Αυτοδιοίκηση|last=|first=|date=|website=|publisher=[[Δήμος Αμμοχώστου]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170816134807/http://www.famagusta.org.cy/images/users/1/ammochostos_istoria%20tou%20dimou.pdf|archivedate=2017-08-16|accessdate=2017-08-16}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://countrystudies.us/cyprus/10.htm|title=Cyprus - World War II and Postwar Nationalism|last=|first=|date=|website=countrystudies.us|publisher=|archiveurl=https://archive.istoday/WwC1l20170816212841/http://countrystudies.us/cyprus/10.htm|archivedate=2017-08-16|accessdate=2017-08-16|url-status=live}}</ref> Ωστόσο, τον Νοέμβριο του 1944 όταν αποφασίστηκε η συγχώνευση ΑΚΕΛ και ΚΚΚ, το ΚΚΚ έθεσε ως όρο ότι ο «ο Γενικός Γραμματέας του ΑΚΕΛ πρέπει απαραιτήτως να κατοικεί στη Λευκωσία».<ref name=":0" /> Ο Πλουτής Σέρβας αναγκάστηκε σε παραίτηση από Γενικός Γραμματέας του ΑΚΕΛ, τον Ιούλιο 1945, για «αντικομματική δραστηριότητα και απειθαρχία στο κόμμα», επειδή αρνήθηκε εντολή του κόμματος να μετοικήσει από τη Λεμεσό στη Λευκωσία και επειδή έθεσε όρους στο κόμμα.<ref>{{Cite web|url=http://www.sigmalive.com/archive/simerini/columns/eks+aformis/411391|title=«Ξέχασαν» πάλι τον Πλουτή Σέρβα|last=Δημητρίου|first=Μάριος|date=2011-08-20|website=www.sigmalive.com|publisher=|archiveurl=https://archive.istoday/cHIOU20170816124743/http://www.sigmalive.com/archive/simerini/columns/eks+aformis/411391|archivedate=2017-08-16|accessdate=2017-08-16|url-status=live}}</ref> Σύμφωνα με την εφημερίδα [[Η Καθημερινή (εφημερίδα Κύπρου)|Η Καθημερινή]], ενώπιον του Σέρβα τέθηκε από συντρόφους του της ηγεσίας του κόμματος, το δίλημμα δήμαρχος ή Γενικός Γραμματέας του ΑΚΕΛ. Παρόλο που ο ίδιος θεωρούσε ότι δεν ήταν ασύμβατα τα δύο αξιώματα, προτίμησε να συνεχίσει το έργο που είχε ξεκινήσει στη Λεμεσό και να παραιτηθεί από Γενικός Γραμματέας του ΑΚΕΛ.<ref name=":2" /> Νέος Γενικός Γραμματέας του ΑΚΕΛ εξελέγει ο [[Φίφης Ιωάννου]].<ref name=":2">{{Cite web|url=http://pdf.kathimerini.com.cy/issues/20150426_ALL.pdf|title=90 χρόνια ΑΚΕΛ μέσα από τους ηγέτες του|last=|first=|date=2015-04-26|website=|publisher=[[Η Καθημερινή (εφημερίδα Κύπρου)|Η Καθημερινή]]|page=13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170814110250/http://pdf.kathimerini.com.cy/issues/20150426_ALL.pdf|archivedate=2017-08-14|accessdate=2017-08-14}}</ref>

Σημαντική ημέρα στην ιστορία του κόμματος αποτελεί η 16η Ιουνίου 1943. Την ημέρα εκείνη, η κεντρική επιτροπή του ΑΚΕΛ κάλεσε τα μέλη του κόμματος να καταταχθούν εθελοντικά στον αγγλικό στρατό (η Κύπρος ήταν αποικία των Βρετανών όπου μόνο διαμέσου του αγγλικού στρατού μπορούσαν να καταταγούν), για να πολεμήσουν τις δυνάμεις του [[Αδόλφος Χίτλερ|Χίτλερ]]. Η απόφαση έλεγε: «Να γίνει έκκλησις προς όλα τα μέλη του Κόμματος δι’ εθελοντικήν κατάταξιν εις τας ενόπλους δυνάμεις προς ενίσχυσιν του αγώνος δι’ απελευθέρωσιν της Ελλάδος από την Χιτλερικήν τυραννίαν, απελευθέρωσιν των υποδούλων χωρών και εξασφάλισιν του εθνικού, πολιτικού και κοινωνικού μέλλοντος της Νήσου». Οι πρώτοι που προσφέρθηκαν να καταταγούν ήταν τα ίδια τα 17 μέλη της Κεντρικής επιτροπής (τελικά πήγαν μόνο τα 11 μέλη καθώς κρίθηκε αναγκαίο να παραμείνουν μερικά άτομα στην Κύπρο και στο κόμμα). Η έκκληση του κόμματος για εθελοντική κατάταξη έγινε αποδεκτή με ενθουσιασμό ανάμεσα στις λαϊκές μάζες. Παράλληλα με την κατάταξη, ξεκίνησαν να διεξάγονται και έρανοι για την στήριξη των οικογενειών των εθελοντών. Στις 27 Ιουνίου 1943 πραγματοποιήθηκε παγκύπρια συνδιάσκεψη του κόμματος στο δημόσιο κήπο της Λεμεσού, από τον οποίο ξεκίνησε παρέλαση της φάλαγγας των εθελοντών του ΑΚΕΛ. Μέχρι την ημέρα εκείνη είχαν προσφερθεί 731 εθελοντές (τα μέλη του ΑΚΕΛ δεν ξεπερνούσαν τότε τις 2 χιλιάδες). Οι εθελοντές-μέλη του κόμματος πολέμησαν σε Βόρεια Αφρική, Ιταλία και σε άλλα μέρη της Ευρώπης.<ref>{{Cite web|url=http://dialogos.com.cy/blog/16i-iouniou-1943-antifasistiko-pnevma-ke-enthousiasmos/#.WZRSaFEjHIU|title=16η Ιουνίου 1943 – Αντιφασιστικό πνεύμα και ενθουσιασμός|last=Κολοκασίδης|first=Γιώργος|date=2016-06-12|website=|publisher=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170816142347/http://dialogos.com.cy/blog/16i-iouniou-1943-antifasistiko-pnevma-ke-enthousiasmos/#.WZRVn1Gg_IU|archivedate=2017-08-16|accessdate=2017-08-16}}</ref><ref name=":3">{{Cite web|url=https://papapolyviou.com/2013/06/16/to-akel-gia-tin-ellada-1943/|title=Το ΑΚΕΛ για την Ελλάδα (1943)|last=Παπαπολυβίου|first=Πέτρος|date=2013-06-16|website=Περί Ιστορίας|publisher=|archiveurl=https://archive.istoday/20170816143220/https://papapolyviou.com/2013/06/16/to-akel-gia-tin-ellada-1943/5UTVC|archivedate=2017-08-16|accessdate=2017-08-16|url-status=live}}</ref> Ο ιστορικός Πέτρος Παπαπολυβίου αναφέρει ότι ίσως τελικά στον πόλεμο να πήγαν περίπου 400 άτομα  καθώς φαίνεται ότι και σε αυτή την περίπτωση δεκάδες υποψήφιοι εθελοντές απορρίφθηκαν για ιατρικούς λόγους.<ref name=":3" /> Σημαντικό στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι μια προσπάθεια αντιακελικής παράταξης για ανάλογη κατάταξη δεν καρποφόρησε, αλλά οι προθέσεις του κόμματος αμφισβητήθηκαν μόνο μέσω αρθρογραφίας.<ref name=":3" /> Σύμφωνα με τον ιστορικό Πέτρο Παπαπολυβίου, η απόφαση της 16ης Ιουνίου 1943, αποτελούσε την κορυφαία ενέργεια στον αγώνα του ΑΚΕΛ για ένωση με την Ελλάδα.<ref name=":3" />