Μοντερνισμός: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
Γραμμή 19:
Στον χώρο των εικαστικών τεχνών ο μοντερνισμός αποκρυσταλλώνεται αρχικά στο γαλλικό κίνημα του [[ιμπρεσιονισμός|ιμπρεσιονισμού]], το οποίο επικρατεί έναντι του ρομαντισμού μετά το 1870, με αφορμή την τεχνολογική εφεύρεση της [[φωτογραφία|φωτογραφίας]]• χάρη σε αυτήν ο αναπαραστατικός ρόλος της ζωγραφικής εξαλείφεται και ορισμένοι καλλιτέχνες νιώθουν ελεύθεροι να περιγράψουν την εξωτερική πραγματικότητα όπως τη νιώθουν υποκειμενικά ή όπως «ανακλάται» βιωματικά στον ψυχισμό τους. Αφετηρία του ιμπρεσιονισμού υπήρξε η παρατήρηση ότι οι άνθρωποι δεν βλέπουν τα ίδια τα υλικά αντικείμενα αλλά το φως που ανακλάται πάνω τους. Έτσι οι ιμπρεσιονιστές επιχειρούν να αποτυπώσουν την εικονιζόμενη σκηνή και κάθε φευγαλέο στοιχείο της (π.χ. το πέρασμα του χρόνου ή τη δυναμική κίνηση) στον στατικό πίνακα μέσω κατάλληλης χρήσης ζωντανών χρωμάτων και φωτισμού, απορρίπτοντας τις προγενέστερες επικρατούσες προσεγγίσεις του ρεαλισμού και του ρομαντισμού. Τα όρια μεταξύ των διαφορετικών αντικειμένων στις ζωγραφιές τους απεικονίζονται αδρά και ασαφή, οι λεπτομέρειες παραμερίζονται με στόχο την ανάδειξη της «ουσίας» κάθε αντικειμένου, το όποιο αντικειμενικά ακριβές στοιχείο της εικονιζόμενης πραγματικότητας απορρίπτεται προς όφελος της αποτύπωσης μίας υποκειμενικής οπτικής αίσθησης και της ελεύθερης έκφρασης του καλλιτέχνη. Οι ιμπρεσιονιστές ζωγραφίζουν σε ανοιχτούς χώρους με φυσικό φωτισμό και όχι σε κλειστά εργαστήρια, ενώ στα έργα τους το κεντρικό θέμα δεν ξεχωρίζει τόσο εύκολα από το σκηνικό υπόβαθρο όσο στην παραδοσιακή ζωγραφική. Αναμφίβολα συνεπέστεροι, επηρεαστικότεροι και σπουδαιότεροι ιμπρεσιονιστές ζωγράφοι είναι ο [[Κλωντ Μονέ]] (1840-1926) και ο [[Πιερ Ωγκύστ Ρενουάρ]] (1841-1919), αλλά σημαντική επίδραση είχε και η νεότερη γενιά ιμπρεσιονιστών στην Ευρώπη και τη Β. Αμερική οι οποίοι τελικώς αποκλήθηκαν [[μεταϊμπρεσιονισμός|μεταϊμπρεσιονιστές]]: π.χ. ο Ολλανδός [[Βίνσεντ Βαν Γκογκ]] (1853-1890) και ο Γάλλος [[Πωλ Γκωγκέν]] (1848-1903). Οι μεταϊμπρεσιονιστές επιδιώκουν την ενίσχυση του συναισθηματικού αντικτύπου των έργων τους, ενώ προτιμούν τελείως αφύσικα χρώματα και πιο απλές γεωμετρικές μορφές. Στη λογοτεχνία ο ιμπρεσιονισμός εκδηλώνεται μέσω λιτών, επιλεκτικών περιγραφών οι οποίες αφήνουν ανερμήνευτη και ανοιχτή την αντίληψη του κόσμου από τους χαρακτήρες.
Την ίδια περίπου περίοδο, με κέντρο πάλι τη Γαλλία, ξεπήδησε το καλλιτεχνικό κίνημα του [[συμβολισμός|συμβολισμού]], μία γέφυρα μεταξύ του [[σκοτεινός ρομαντισμός|σκοτεινού ρομαντισμού]] και του μοντερνισμού η οποία επιχειρούσε να αντικρούσει την «πεζότητα» του ρεαλισμού επικεντρωνόμενη θεματολογικά στις «πνευματικές» διαστάσεις και στις άλογες ή ακατανόητες δυνάμεις της πραγματικότητας (π.χ. μυθικά πλάσματα, [[μυστικισμός]], όνειρα, σεξουαλικές ενορμήσεις, θνητότητα κλπ). Η αφετηρία του συμβολισμού εντοπίζεται στο ποιητικό έργο του [[Κάρολος Μπωντλαίρ|Καρόλου Μπωντλαίρ]] (1821-1867) και το κίνημα συσχετίστηκε στενά με τον ιμπρεσιονισμό. Για τους συμβολιστές η τέχνη είναι ένα καταφύγιο απέναντι στις φρικώδεις όψεις της ύπαρξης, διακρινόμενο από αισθητική αυταξία και όχι από κάποια υποτιθέμενη λειτουργία του ως αλληγορικός φορέας ηθικών αρχών. Στόχος της τέχνης είναι να συλλαμβάνει, να μορφοποιεί και να αναδεικνύει κρυφές, εξιδανικευμένες αλήθειες, μη προσπελάσιμες από τη συνήθη αισθητηριακή εμπειρία ή τη λογική σκέψη. Έτσι δίνουν έμφαση στην υπαινικτικότητα και σε μεταφορικά μοτίβα, όχι σπάνια εκφραζόμενα μέσω συγκεκριμένων υλικών αντικειμένων, αισθητικών εντυπώσεων ή άυλων παραστάσεων. Τα μοτίβα αυτά δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα κάποιο σαφώς ορισμένο κρυμμένο νόημα, αλλά ίσως στοχεύουν μόνο να επιφέρουν αλλαγές στη συνειδησιακή κατάσταση του αναγνώστη. Στην ποίηση οι συμβολιστές καταργούν την παραδοσιακή ομοιοκαταληξία προκειμένου να ενισχύσουν τη ρευστότητα και την ευελιξία του λόγου τους, ενώ συνηθίζουν να αναφέρονται στην εποχή τους ως περίοδο «παρακμής» και να την παρομοιάζουν με την εποχή της αποσύνθεσης και κατάρρευσης της [[Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία|Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας]] – πρόκειται για μία έκφραση της αντιπαράθεσής τους με το αστικό, [[βικτοριανή εποχή|βικτοριανό]] κατεστημένο και την αυστηρή ηθική του την οποία αντιλαμβάνονται ως παράλογη, υποκριτική και ασύμβατη με μία νέα εποχή που αθόρυβα αναδύεται. Στο πλαίσιο αυτής της αντιπαράθεσης ορισμένοι συμβολιστές συνδέθηκαν με αντιθετικιστικά αποκρυφιστικά ή [[ιδεαλισμός|ιδεαλιστικά]] διανοητικά κινήματα της εποχής, ή αρνήθηκαν να εναρμονιστούν με τις αστικές κοινωνικές συμβάσεις, προτιμώντας π.χ. να κερδίζουν χρήματα αποκλειστικά από την τέχνη τους. Στο [[Παρίσι]] και σε άλλα μεγάλα μητροπολιτικά κέντρα εμφανίστηκε έτσι μία ζωντανή κουλτούρα τέτοιων αντισυμβατικών καλλιτεχνών, οι οποίοι σκανδάλιζαν διαρκώς τη συντηρητική μερίδα της κοινής γνώμης αλλά ταυτόχρονα αναγνωρίζονταν για την ποιότητα και τις καινοτομίες των έργων τους. Στην ευρύτερη κατηγορία του συμβολισμού της περιόδου αυτής ξεχωρίζουν ο Άγγλος [[Όσκαρ Ουάιλντ]] (1854-1900), ο οποίος διώχθηκε ποινικά για την [[ομοφυλοφιλία]] του, οι Γάλλοι ποιητές [[Στεφάν Μαλαρμέ]] (1842-1898), [[Πωλ Βερλαίν|Πολ Βερλαίν]] (1844-1896) και [[Αρτύρ Ρεμπώ|Αρθούρος Ρεμπώ]] (1854-1891), ο Αυστριακός ζωγράφος [[Γκούσταφ Κλιμτ]] (1862-1918) και ο Νορβηγός ζωγράφος [[Έντβαρτ Μουνκ]] (1863-1944).
== Ο μοντερνισμός
Η ποίηση επηρεάζεται πρώτη από τον Μοντερνισμό. Ποιητές όπως οι Γάλλοι [[Σαρλ Μπωντλαίρ]], [[Λωτρεαμόν]], [[Στεφάν Μαλαρμέ]] , [[Αρθούρος Ρεμπώ]],[[Πολ Βερλαίν]] εγκαινιάζουν τη μοντέρνα ποιητική γραφή ήδη από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Εξάλλου οι [[Γκιγιώμ Απολλιναίρ]] και [[Πωλ Βαλερύ]], ο [[Ράινερ Μαρία Ρίλκε]], ο [[Τόμας Στερνς Έλιοτ|Τ..Σ Ελλιοτ,]] ο [[Έζρα Πάουντ]],[[Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς]] αποτελούν τους επιφανέστερους εκπροσώπους της ποίησης του μοντερνισμού στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Τέλος, οι Γερμανοί εξπρεσιονιστές, οι Γάλλοι υπερρεαλιστές, ο Ρώσος φουτουριστής [[Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι]] τοποθετούνται άλλοτε στο εσωτερικό του μοντερνισμού και άλλοτε στους αντίποδες του, θεωρούμενοι ως βασικές φυσιογνωμίες της πρωτοπορίας.
Βασικό γνώρισμα της ποίησης του μοντερνισμού είναι η διάλυση της μορφής και η διάθεση για πειραματισμό. Ο ελεύθερος στίχος εξοστρακίζει το μέτρο και την ομοιοκαταληξία. Οι γραμματικοί και συντακτικοί κανόνες παραβιάζονται, οι προτάσεις γίνονται αποσπασματικές και ελλειπτικές, τα σημεία στίξης καταργούνται. Τα διακοσμητικά στοιχεία και η φροντίδα για το "ωραίο ύφος" εγκαταλείπονται και συχνά επιλέγονται στοιχεία που μέχρι τότε θεωρούνταν αντι-ποιητικά. Οι τολμηρές μεταφορές και οι ετερόκλητοι συνδυασμοί λέξεων κυριαρχούν. Οι εικόνες, οι ελεύθεροι συνειρμοί αφθονούν-κυρίως στην υπερρεαλιστική ποίηση. Η ποιητική γλώσσα γίνεται συμβολική, υπαινικτική, πολύσημη ενώ αδιαφορεί για τις συμβάσεις και την ανάγκη κατανόησης. Η αρχή της μίμησης της πραγματικότητας, πάνω στην οποία θεμελιώθηκε η τέχνη του λόγου από την αρχαιότητα μέχρι τον 18ο αιώνα εγκαταλείπεται. Η ποίηση δεν αναφέρεται πλέον στον εμπειρικό κόσμο και καθίσταται αυτάρκης και αυτόνομη. Το ποίημα εξακολουθεί να θεωρείται φορέας νοημάτων με τη διαφορά οτι αυτά πλέον δεν αναζητούνται στην εξωτερική πραγματικότητα.
==Βιβλιογραφία==▼
* Β. Κιντή, Π. Τουρνικιώτης, Κ. Τσιαμπάος (επιμ.), ''Το μοντέρνο στη σκέψη και τις τέχνες του 20ού αιώνα'', Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2013.▼
Σε σχέση με την ποίηση η μοντερνιστική πεζογραφία εμφανίζεται με κάποια καθυστέρηση. Ο σημαντικότερος πρόδρομος της κατά τον 19ο αιώνα είναι ο [[Γκυστάβ Φλωμπέρ]] ενώ μερικοί σπουδαίοι εκπρόσωποι της στον 20ο αιώνα είναι οι [[Μαρσέλ Προυστ|Προυστ]], Αndre Gide, [[Ντ. Χ. Λώρενς]], [[Βιρτζίνια Γουλφ|Βιρτζίνια Γούλφ]], [[Τζέιμς Τζόυς|Τζέιμς Τζόις]], [[Σάμιουελ Μπέκετ|Μπέκετ]], [[Γουίλιαμ Φώκνερ|Γουίλιαμ Φώλκνερ]], [[Τόμας Μαν|Τόμας Μάν]], [[Φραντς Κάφκα|Φράντς Κάφκα]], [[Ρόμπερτ Μούζιλ]] και [[Χέρμαν Μπροχ|Χέρμαν Μπρόχ]].
Η ανοιχτή και ελεύθερη μορφή του μοντερνιστικού μυθιστορήματος αποκλίνει από τις παραδοσιακές μορφές της πεζογραφίας. Η πλοκή παύει να είναι προσεκτικά διαρθρωμένη και συνεκτική, χαλαρώνει και σε ορισμένες περιπτώσεις εκλείπει τελείως. Η διαδοχή των γεγονότων καταστρατηγεί τις αιτιολογικές και χρονολογικές σχέσεις, είναι αυθαίρετη, ασυνεχής και αντιφατική, γεμάτη χάσματα και κενά. Το μοντέρνο μυθιστόρημα συχνά δεν έχει αρχή με την παραδοσιακή έννοια του όρου: ο αναγνώστης "ρίχνεται" απευθείας στη ροή των γεγονότων και μόνο σταδιακά εξοικειώνεται με τις αφηγηματικές καταστάσεις.
Αυτή η αμφισβήτηση της πλοκής συνδυάζεται με την ολοκληρωτική άρνηση της πεζογραφίας να αναπαριστά τον εμπειρικό και φυσικό κόσμο. Το γεγονός αυτό περιορίζει την υποχρεωτική ως τότε, αναφορά στον κοινωνικό και ιστορικό περίγυρο μέσα στον οποίο εκτυλίσσεται η πλοκή. Το μυθιστόρημα πλέον δίνει προτεραιότητα στον εσωτερικό κόσμο και στην υποκειμενικότητα του ατόμου. Βέβαια τα εξωτερικά συμβάντα δεν απουσιάζουν. Εκείνο όμως που ενδιαφέρει είναι η υποκειμενική τους πρόσληψη. Η ενδοσκόπηση, η ψυχολογική ανάλυση και ο στοχασμός έχουν πλέον σταθερό προβάδισμα έναντι της αναπαράστασης της εξωτερικής πραγματικότητας.<ref>{{Cite book|title=Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων|first=Ιωάννης|last=Παρίσης|first2=Νικήτας|last2=Παρίσης|publisher=Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων|isbn=|year=2004|location=Αθήνα|page=114-116|quote=}}</ref>
<br />
▲== Βιβλιογραφία ==
▲
Παρίσης, Ιωάννης; Παρίσης, Νικήτας (2004). ''Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων''. Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων. σελ. 114-116
== Δείτε επίσης ==
| |||