Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
Αντικατάσταση της σελίδας με '* psemata toy mpampiniwth' Ετικέτες: Αντικατάσταση IP σχολείου μεγάλη αφαίρεση άδειασμα Οπτική επεξεργασία |
Αναίρεση έκδοσης 7992350 από τον 81.186.135.27 (Συζήτηση) Ετικέτα: Αναίρεση |
||
Γραμμή 1:
{{πηγές|25|08|2010}}
[[Αρχείο:Sprachfamilien der Welt (non Altai).png|thumb|350px|Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες (ανοιχτό πράσινο) και άλλες γλωσσικές οικογένειες ανά τον κόσμο]]
Οι '''ινδοευρωπαϊκές γλώσσες''' αποτελούν μια [[γλωσσική οικογένεια]] τα μέλη της οποίας ήταν, στην αρχαιότερή τους μορφή, [[Διάλεκτος|διάλεκτοι]] μιας ενοποιημένης [[γλώσσα]]ς, οι οποίες διαφοροποιήθηκαν σταδιακά εξαιτίας των αλλεπάλληλων μεταναστεύσεων και των επαφών των [[Ινδοευρωπαίοι|Ινδοευρωπαίων]] με άλλα γλωσσικά ιδιώματα. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, οι ινδοευρωπαϊκές γλώσσες ομιλούνταν από λαούς που ζούσαν, ανεξαρτήτως της φυλετικής τους ταυτότητας, σε μια ενιαία αν και εκτεταμένη περιοχή, η οποία δικαιολογεί πολιτισμική και γλωσσική ομοιογένεια.
Οι ινδοευρωπαϊκές γλώσσες είναι ομάδα αρκετών εκατοντάδων γλωσσών και διαλέκτων<ref>Περιλαμβάνει 449 γλώσσες και διαλέκτους, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις (2005) του [[Εθνολόγος|Εθνολόγου]]. Εξωτερικός σύνδεσμος:[http://www.ethnologue.com/ethno_docs/distribution.asp?by=family Εθνολόγος λίστα [[Γλωσσική οικογένεια|γλωσσικών οικογενειών]]].</ref> που περιλαμβάνει τις περισσότερες από τις γλωσσικές υπο-οικογένειες της [[Ευρώπη|Ευρώπης]] όπως και πολλές γλώσσες της [[Ασία|Ασίας]]. Σύγχρονες γλώσσες που ανήκουν στην ινδοευρωπαϊκή γλωσσική οικογένεια είναι, ανάμεσα σε άλλες, η [[Αγγλική γλώσσα|Αγγλική]], η [[Γαλλική γλώσσα|Γαλλική]], η [[Γερμανική γλώσσα|Γερμανική]], η [[Ισπανική γλώσσα|Ισπανική]], η [[Μπενγκάλι γλώσσα|Μπενγκάλι]], η [[Πορτογαλική γλώσσα|Πορτογαλική]], η [[Ρωσική γλώσσα|Ρωσική]] και η [[Χίντι γλώσσα|Χίντι]], κάθε μία από τις οποίες είναι μητρική γλώσσα περισσότερων από 40 εκατομμύρια ανθρώπων. Επίσης στην ίδια γλωσσική οικογένεια ανήκουν πολυάριθμες άλλες μικρότερες εθνικές ή μειονοτικές γλώσσες όπως η [[Αλβανική γλώσσα|Αλβανική]], η [[Αρμενική γλώσσα|Αρμενική]], η [[Ελληνική γλώσσα|Ελληνική]], η [[Ιταλική γλώσσα|Ιταλική]], η [[Κουρδική γλώσσα|Κουρδική]], η [[Λιθουανική γλώσσα|Λιθουανική]], η [[Περσική γλώσσα|Περσική]] (ή Φαρσί).
Στην ινδοευρωπαϊκή γλωσσική οικογένεια ανήκουν επίσης γλώσσες που δεν έχουν πια ομιλητές όπως η [[Λατινική γλώσσα|Λατινική]], η [[Σανσκριτική γλώσσα|Σανσκριτική]], η [[Τοχαρική γλώσσα|Τοχαρική]], η [[Χιττιτική γλώσσα|Χεττιτική]] και άλλες. Η ινδοευρωπαϊκή είναι η μεγαλύτερη γλωσσική οικογένεια στον κόσμο σήμερα με τα μέλη της να αποτελούν τη μητρική γλώσσα περισσότερων από 3 δισεκατομμύρια ανθρώπων· η δεύτερη μεγαλύτερη οικογένεια γλωσσών είναι η [[Σινοθιβετικές γλώσσες|σινοθιβετική]].
Η ομοιότητα βασικών λέξεων στη σανσκριτική, αρχαία ελληνική, λατινική, γερμανική, αγγλική κ.ά. όπως ''πατέρας'' (σανσκ. ''pita'', αρχ. ελλ. ''πατήρ'', λατ. ''pater'', γερμ. ''Vater'', αγγλ. ''father''), ''μητέρα'' (σανσκ. ''mata'', αρχ. ελλ. ''μήτηρ'', λατ. ''mater'', γερμ. ''Mutter'', αγγλ. ''mother''), ''σπίτι'' (σανσκ. ''dáma-'', αρχ. ελλ. ''δόμος'', λατ. ''domus'') άλογο (σανσκ. ''áśva-'', αρχ. ελλ. ''ἵππος'', λατ. ''equus'') κλπ. οδήγησε τους γλωσσολόγους στην υπόθεση ότι οι λέξεις αυτές έχουν κοινή ρίζα. Η ύπαρξη κοινών ριζών οδήγησε με τη σειρά της στην υπόθεση ότι οι γλώσσες αυτές προέρχονται από μια κοινή [[πρωτογλώσσα]], η οποία ονομάζεται συμβατικά '''[[Πρωτοϊνδοευρωπαϊκή γλώσσα|Πρωτοϊνδευρωπαϊκή]]''' (ΠΙΕ). Η δυνατότητα τέτοιες ομοιότητες να οφείλονται σε [[δάνειο (γλώσσα)|δανεισμό]] μεταξύ γειτονικών γλωσσών αποκλείστηκε, διότι θεωρείται απίθανο ένας λαός με ξεχωριστή γλώσσα να μην έχει δικές του λέξεις για τόσο βασικές έννοιες, αλλά να χρησιμοποιεί τις λέξεις άλλων γλωσσών.
Για να στηριχθεί η υπόθεση της κοινής καταγωγής των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών, έπρεπε να καταδειχθεί ότι οι αποκλίσεις από την κοινή ρίζα στις διάφορες γλώσσες οφείλονται σε αλλαγές που δεν έγιναν τυχαία, αλλά ακολουθώντας μια κανονικότητα (ξεχωριστή για κάθε γλώσσα). Έτσι διατυπώθηκαν νόμοι για τις φωνητικές μεταβολές ([[φωνητικός νόμος|φωνητικοί νόμοι]]), οι οποίοι έχουν καθολική ισχύ και οι εξαιρέσεις των οποίων υπακούουν και αυτές με τη σειρά τους σε δικούς τους κανόνες. Παράδειγμα τέτοιων νόμων είναι οι [[Μετατόπιση συμφώνων στις γερμανικές γλώσσες|νόμοι για τη μετατόπιση συμφώνων στις γερμανικές γλώσσες]]. Με βάση αυτούς τους φωνητικούς νόμους και με βάση τη μορφή που έλαβε η κοινή ρίζα στις διάφορες γλώσσες μπορεί να [[επανασύνθεση|επανασυντεθεί]] ο αρχικός της τύπος και να υποτεθεί, με περισσότερη ή λιγότερη βεβαιότητα, ποια μορφή είχε η κοινή λέξη στην πρωτογλώσσα. Επειδή η Πρωτοϊνδοευρωπαϊκή ανάγεται σε βάθος χρόνου πριν την ανακάλυψη της [[γραφή|γραφής]], θεωρείται απίθανο να βρεθούν γραπτά τεκμήριά της που να επιβεβαιώνουν ή να διαψεύδουν άμεσα τους επανασυντιθέμενους τύπους. Η ανακάλυψη όμως και η αποκρυπτογράφηση αρχαίων γλωσσών (όπως η [[Χεττιτική γλώσσα|Χεττιτική]]) και συστημάτων γραφής (όπως η [[Γραμμική Β']]) βοηθούν στην επιβεβαίωση ή διάψευση και χρονολόγηση των φωνητικών νόμων.
== Ταξινόμηση ==
Οι διάφορες υποομάδες της ινδοευρωπαϊκής οικογένειας περιλαμβάνουν (με τη σειρά που μαρτυρούνται για πρώτη φορά γραπτά):
[[Αρχείο:IE expansion.png|thumb|260px|Χάρτης της θεωρίας Κουργκάν, της πιο αποδεκτής θεωρίας ινδοευρωπαϊκής καταγωγής των σχετικών γλωσσών. Σύμφωνα με τη θεωρία, υπήρξαν Ινδο-Ευρωπαϊοι οι οποίοι μετανάστευαν συνεχώς στην περίοδο 4000 - 1000 π.Χ. Η κόκκινη περιοχή αντιστοιχεί με τον γεωγραφικό προσδιορισμό της θεωρίας που ίσως κατοικείτο από Ινδο-Ευρωπαϊους έως το 2500 π.Χ.]]
* [[Γλώσσες της Ανατολίας]]· ο παλιότερα μαρτυρημένος κλάδος, από τον [[18ος αιώνας π.Χ.|18ο αιώνα π.Χ.]]· εξαφανισμένες, η σημαντικότερη ανάμεσά τους ήταν η γλώσσα των [[Χετταίοι|Χετταίων]], η [[Χιττιτική γλώσσα|χεττιτική]].
* [[Ινδοϊρανικές γλώσσες]]· κατάγονται από ένα κοινό πρόγονο την [[Πρωτοϊνδοϊρανική γλώσσα|πρωτοϊνδοϊρανική]]
** [[Ινδικές γλώσσες]] (ή ινδοάριες)· συμπεριλαμβανομένης της [[Σανσκριτική γλώσσα|σανσκριτικής]], μαρτυρημένες από τη [[2η χιλιετία π.Χ.]]
** [[Ιρανικές γλώσσες]]· μαρτυρημένες περίπου από το [[1000 π.Χ.]], συμπεριλαμβανομένης της [[Αβεστικής γλώσσας|αβεστικής]] και της [[Περσική γλώσσα|περσικής]]
** [[Δαρδικές γλώσσες]]
** [[Νουριστάνι γλώσσες]]
* [[Ελληνικές γλώσσες]]· αποσπασματικές μαρτυρίες στη [[Μυκηναϊκή γλώσσα|μυκηναϊκή ελληνική]] από το [[14ος αιώνας π.Χ.|14ο αιώνα π.Χ.]]· ο [[Όμηρος]] χρονολογείται τον [[8ος αιώνας π.Χ.|8ο αιώνα π.Χ.]]· βλέπε [[πρωτοελληνική γλώσσα]].
* [[Ιταλικές γλώσσες]]· περιλαμβάνουν τη [[Λατινική γλώσσα|λατινική]] και τις καταγόμενες από αυτήν γλώσσες, τις [[Λατινογενείς γλώσσες|ρομανικές γλώσσες]], μαρτυρημένες από την [[1η χιλιετία π.Χ.]]
* [[Κελτικές γλώσσες]]· οι [[Γαλατική γλώσσα|γαλατικές]] [[Επιγραφή|επιγραφές]] χρονολογούνται από τον [[6ος αιώνας πΧ.|6ο αιώνα π.Χ.]]· [[Αρχαία ιρλανδική γλώσσα|αρχαία ιρλανδικά]] κείμενα από το [[6ος αιώνας μ.Χ.|6ο αιώνα μ.Χ.]]· βλέπε [[πρωτοκελτική γλώσσα]].
* [[Γερμανικές γλώσσες]] (περιλαμβάνουν την [[Αγγλική γλώσσα|αγγλική]])· οι πρώτες μαρτυρίες σε [[Ρουνικό αλφάβητο|ρουνικές]] επιγραφές περίπου από το [[2ος αιώνας|2ο αιώνα μ.Χ.]], τα πρωιμότερα συμπαγή κείμενα στη [[Γοτθική γλώσσα|γοτθική]], [[4ος αιώνας]], βλέπε [[πρωτογερμανική γλώσσα]]
* [[Αρμενική γλώσσα]]· μαρτυρημένη από τον [[5ος αιώνας|5ο αιώνα]]
* [[Τοχαρική γλώσσα]]· εξαφανισμένη γλώσσα των [[Τοχάροι|Τοχάρων]], που σώζεται σε δύο διαλέκτους μαρτυρημένες περίπου από τον [[6ος αιώνας|6ο αιώνα]],
* [[Βαλτοσλαβικές γλώσσες]]· πολλοί [[Ινδοευρωπαϊστές]] πιστεύουν ότι προέρχονται από μια κοινή [[πρωτογλώσσα]] νεότερη από την [[Πρωτο-Ινδοευρωπαϊκή γλώσσα|πρωτοϊνδοευρωπαϊκή]] ενώ άλλοι πιστεύουν ότι οι βαλτικές και οι σλαβικές γλώσσες δε σχετίζονται περισσότερο από όσο δύο οποιοιδήποτε άλλοι κλάδοι της ινδοευρωπαϊκής.
** [[Σλαβικές γλώσσες]]· μαρτυρημένες από τον [[9ος αιώνας|9ο αιώνα]], τα παλαιότερα κείμενα στην [[Παλαιά εκκλησιαστική σλαβική γλώσσα|παλαιά εκκλησιαστική σλαβική]].
** [[Βαλτικές γλώσσες]]· μαρτυρημένες από τον [[14ος αιώνας|14ο αιώνα]] και, για γλώσσες μαρτυρημένες τόσο αργά, διατηρούν πολλά από τα αρχαϊκά χαρακτηριστικά της [[Πρωτοϊνδοευρωπαϊκή γλώσσα|πρωτοϊνδοευρωπαϊκής]].
* [[Αλβανική γλώσσα]]· μαρτυρημένη από τον [[15ος αιώνας|15ο αιώνα]] (1462)· έχει προταθεί η σχέση της με την ιλλυρική, τη δακική και τη θρακική.
Πέρα από τους δέκα κλασικούς κλάδους που αναφέρθηκαν παραπάνω, υπάρχουν αρκετές εξαφανισμένες γλώσσες για τις οποίες πολύ λίγα είναι γνωστά:
* [[Ιλλυρική γλώσσα]]· πιθανώς σχετίζεται με τη μεσσαπική ή τη βενετική· επίσης έχει προταθεί η σχέση της με την αλβανική.
* [[Βενετική γλώσσα]]· κοντά στις ιταλικές γλώσσες
* [[Λιβουρνική γλώσσα]]· φαίνεται να συνδέεται με τη Βενετική
* [[Μεσσαπική γλώσσα]]· δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί οριστικά
* [[Φρυγική γλώσσα]]· γλώσσα της αρχαίας [[Φρυγία|Φρυγίας]], πιθανώς κοντά στα ελληνικά, τα θρακικά ή τα αρμενικά.
* [[Παιονική γλώσσα]]· εξαφανισμένη γλώσσα που μιλιόταν βόρεια της μακεδονικής.
* [[Θρακική γλώσσα]]· πιθανώς κοντά με τη δακική.
* [[Δακική γλώσσα]]· πιθανώς κοντά στη θρακική και την αλβανική.
* [[Αρχαία μακεδονική γλώσσα]]· πιθανώς σχετίζεται με την ελληνική, άλλοι προτείνουν ότι σχετίζεται με την ιλλυρική, τη θρακική ή τη φρυγική.
* [[Λιγουρική γλώσσα]]· πιθανώς μη ινδοευρωπαϊκή· πιθανώς κοντά στις κελτικές ή κλάδος τους.
Υπήρχαν χωρίς αμφιβολία άλλες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες που χάθηκαν χωρίς να αφήσουν ίχνη. Η αποσπασματικά μαρτυρημένη [[Ραιτιτική γλώσσα|ραιτιτική]] δεν μπορεί να ταξινομηθεί με βεβαιότητα.
Άλλες υποοικογένειες της ινδοευρωπαϊκής έχουν προταθεί, ανάμεσα στις οποίες είναι η [[Ιταλοκελτικές γλώσσες|ιταλοκελτική]] και η [[ελληνοάριες γλώσσες|ελληνοάρια]] (δηλαδή η στενή σχέση ελληνικής και ινδοϊρανικών γλωσσών). Καμία από αυτές δεν είναι ευρύτερα αποδεκτές. Ο όρος [[Ινδοχεττιτικές γλώσσες|ινδοχεττιτική]] αναφέρεται στην υπόθεση ότι υπάρχει ένας σημαντικός διαχωρισμός ανάμεσα στις γλώσσες της Ανατολίας και τους υπόλοιπους κλάδους της ινδοευρωπαϊκής.
=== Σάτεμ και Κέντουμ γλώσσες ===
[[Αρχείο:Centum Satem map.png|thumb|260px|Διαχρονικός χάρτης που δείχνει τη γεωγραφική κατανομή των γλωσσών κέντουμ (μπλε) και σάτεμ (κόκκινο). Η προτεινόμενη περιοχή όπου ξεκίνησε η αλλαγή σε σάτεμ γλώσσες με σκούρο κόκκινο (πολιτισμοί [[Σιντάστα-Πέτροβκα]], [[Αμπάσεβο]], [[Σρούμπνα]]).]]
Οι ινδοευρωπαϊκοί κλάδοι ταξινομούνται στις ομάδες γλωσσών [[Σάτεμ γλώσσες|σάτεμ]] (satəm) και [[Κέντουμ γλώσσες|κέντουμ]] (centum). Αυτή η διάκριση βασίζεται στη διαφορετική εξέλιξη των τριών αρχικών σειρών [[Υπερωικός|υπερωικών]] φθόγγων της πρωτοϊνδοευρωπαϊκής. Οι γλώσσες σάτεμ έχασαν τη διάκριση ανάμεσα στους χειλοϋπερωικούς και τους καθαρά υπερωικούς φθόγγους και συγχρόνως τα ουρανικοϋπερωικά συριστικοποιήθηκαν. Οι γλώσσες κέντουμ από την άλλη έχασαν τη διάκριση ανάμεσα στα ουρανικοϋπερωικούς και στους καθαρά υπερωικούς φθόγγους. Έτσι, γεωγραφικά, οι “ανατολικές” γλώσσες είναι σάτεμ (ιδοϊρανικές, βαλτοσλαβικές αλλά όχι η Τοχαρική και οι γλώσσες της Ανατολίας) και οι “δυτικές” γλώσσες είναι κέντουμ (γερμανικές, ιταλικές, κελτικές). Το [[ισόγλωσσο]] σάτεμ-κέντουμ τοποθετείται ανάμεσα στην ελληνική (κέντουμ) και την αρμενική (σάτεμ) (που αρκετοί ερευνητές πιστεύουν ότι σχετίζονται), με την ελληνική να παρουσιάζει κάποια περιθωριακά σάτεμ χαρακτηριστικά. Κάποιοι ερευνητές πιστεύουν ότι ίσως υπάρχουν κάποιες γλώσσες που δεν μπορούν να ταξινομηθούν ούτε ως σάτεμ ούτε ως κέντουμ (οι γλώσσες της Ανατολίας, η τοχαρική και πιθανώς η αλβανική). Αυτές οι ομαδοποιήσεις δεν υπονοούν ότι είναι αποτέλεσμα μονογένεσης: δεν υπήρξε ποτέ μια “πρωτοκέντουμ” ή “πρωτοσάτεμ” γλώσσα, αλλά οι αλλαγές στους φθόγγους διαδόθηκαν μέσω γεωγραφικής [[Γλωσσική επαφή|γλωσσικής επαφής]] ανάμεσα σε ήδη διακριτές μεταπρωτοϊνδοευρωπαϊκές γλώσσας (ίσως κατά την [[3η χιλιετία π.Χ.]]).
=== Προτεινόμενες μακροοικογένειες ===
Βασιζόμενοι στις ομοιότητές τους με άλλες γλώσσες της Ευρασίας, μερικοί γλωσσολόγοι προτείνουν ότι οι ινδοευρωπαϊκές γλώσσες είναι μέρος μιας υποθετικής [[Νοστρατικές γλώσσες|νοστρατικής]] γλώσσας που περιλαμβάνει τις [[νότιες καυκασιανές γλώσσες]] (ή καρτβελιανές), τις [[ουραλικές γλώσσες]], τις [[αλταϊκές γλώσσες]], τις [[δραβιδικές γλώσσες]] και τις [[αφροασιατικές γλώσσες]]. Παρόμοιες είναι η [[Ευρασιατικές γλώσσες|ευρασιατική]] θεωρία του [[Τζόζεφ Γρίνμπεργκ]] και η [[Πρωτοποντικές γλώσσες|πρωτοποντική]] του [[Τζον Κολαρούσο]].
== Ιστορία ==
{| align=right
|[[Αρχείο:IE5500BP.png|thumb|232px|right|Η ύστερη [[πρωτοϊνδοευρωπαϊκή γλώσσα]] στο πλαίσιο του πολιτισμού [[Κουργκάν]]]]
|-
|[[Αρχείο:IE4500BP.png|thumb|232px|right| κατανομή μέσα [[3η χιλιετία π.Χ.|3ης χιλιετίας π.Χ.]]]]
|-
|[[Αρχείο:IE3500BP.png|thumb|232px|right| κατανομή μέσα [[2η χιλιετία π.Χ.|2ης χιλιετίας π.Χ.]]]]
|-
|[[Αρχείο:IE2500BP.png|thumb|232px|right|κατανομή στα [[250 π.Χ.]]]]
|-
|[[Αρχείο:IE1500BP.png|thumb|232px|right| κατανομή στην εποχή μετά τη [[Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία]] και την [[Εποχή των Μεταναστεύσεων]]]]
|-
|[[Αρχείο:IE_countries.png|thumb|232px|πορτοκαλί: χώρες με πλειοψηφία ομιλητών ΙΕ γλωσσών. κίτρινο: χώρες όπου μία ΙΕ γλώσσα είναι [[Επίσημη γλώσσα|επίσημη]]]]
|}
''Δείτε επίσης: [[Πρωτοϊνδοευρωπαϊκή γλώσσα]], [[Ιστορική γλωσσολογία]], [[Γλωσσοχρονολογία]].''
Η πιθανότητα κοινής καταγωγής κάποιων από αυτές τις γλώσσες προτάθηκε για πρώτη φορά από τον [[Μάρκους Τσίριους φαν Μπόξχορν]] το [[1647]], που θεωρούσε ότι εξελίχτηκαν από τη [[Σκυθική γλώσσα|σκυθική]], μια ιρανική γλώσσα. Η θεωρία του φαν Μπόξχορν δεν έγινε ευρύτερα γνωστή και δεν είχε συνέχεια. Η υπόθεση της κοινής καταγωγής προτάθηκε και πάλι από τον [[Γουίλιαμ Τζόουνς|Σερ Γουίλιαμ Τζόουνς]] (William Jones) που επισήμανε το [[1796]] τις ομοιότητες ανάμεσα στις τέσσερις από τις παλιότερες γλώσσες που ήταν γνωστές στην εποχή του, τη [[Λατινική γλώσσα|λατινική]], την [[Ελληνική γλώσσα|ελληνική]], τη [[Σανσκριτική γλώσσα|σανσκριτική]] και την [[Αρχαία περσική γλώσσα|περσική γλώσσα]]. Τον 19ο αιώνα άρχισε η συστηματική σύγκριση αυτών και άλλων αρχαίων γλωσσών από Γερμανούς γλωσσολόγους όπως ο [[Φραντς Μποπ]] (Franz Bopp), Rasmus Rask, αδελφοί Grimm, August Schleicher κ.ά. και θεσπίστηκε η ειδικότητα της συγκριτκικής γλωσσολογίας, που θεωρείται η αρχή των ινδοευρωπαϊκών σπουδών.
Η κοινή προγονική (αποκατεστημένη) γλώσσα ονομάζεται [[Πρωτοϊνδοευρωπαϊκή γλώσσα|πρωτοϊνδοευρωπαϊκή]] (ΠΙΕ). Μαζί με τις γλώσσες μελετήθηκαν συγκριτικά και οι μυθολογίες των αντίστοιχων λαών, όπου επίσης εντοπίστηκαν κοινά στοιχεία, κυρίως η πίστη σε έναν "θεό-πατέρα-ουρανό", αντίστοιχο του ελληνικού Δία και του ρωμαϊκού Jupiter. Από πολλούς επιστήμονες προτάθηκε ότι υπήρχε ένας αρχικός ινδο-ευρωπαϊκός λαός ή πολιτισμός.<ref>[https://books.openedition.org/editionsmsh/14545 Jean-Paul Demoule, L’indo-européen et les « Indo-Européens », σειρά "L' archéologie cognitive", 2011]</ref>
Υπάρχει διαφωνία για την αρχική γεωγραφική θέση (η αποκαλούμενη "Urheimat" ή "[[κοιτίδα]]") που εντοπίζεται. Υπάρχουν σήμερα κυρίως δύο προτάσεις:
# οι στέπες βόρεια του [[Εύξεινος Πόντος|Εύξεινου Πόντου]] και της [[Κασπία Θάλασσα|Κασπίας]] (βλ. [[Υπόθεση Κουργκάν]])
# η [[Ανατολία]] (βλ. [[Κόλιν Ρένφριου]])
Οι υποστηρικτές της υπόθεσης Κουργκάν τείνουν να χρονολογούν την πρωτογλώσσα περίπου στο [[4.000 π.Χ.]], ενώ οι υποστηρικτές της καταγωγής από την Ανατολία συνήθως τη χρονολογούν αρκετές χιλιετίες νωρίτερα, συνδέοντας τη διάδοση των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών με τη [[Νεολιθική περίοδος|νεολιθική]] διάδοση της [[Γεωργία (εργασία)|γεωργίας]] (βλ. [[Ινδοχεττιτική γλώσσα|Ινδοχεττιτική]]), τέλος οι υποστηρικτές τής [[θεωρία της παλαιολιθικής συνέχειας|παλαιολιθικής]] συνέχειας την χρονολογούν ακόμα παλαιότερα κάπου στην ανώτερη [[παλαιολιθική]].
Και για τις δύο υποθέσεις υπάρχουν αντιρρήσεις, και δεδομένα τα οποία αυτές δεν εξηγούν.
Έχει επισημανθεί η προβληματική σχέση μεταξύ της γλωσσικής συγγένειας, των πολιτισμών και των φαινοτυπικών δεικτών, ειδικά μετά τη θεωρία των Αρίων επί Ναζιστικής Γερμανίας. Ειδικοί διαπιστώνουν την αναγκαστική ιστορική και ιδεολογική επιρροή σε κάθε προσπάθεια να διερευνηθεί η έννοια του "ινδο-ευρωπαϊκού". Για τα κυρίαρχα μοντέλα έχει γίνει η κριτική ότι δεν στηρίζονται τόσο πολύ σε γεγονότα, αλλά μάλλον στην κυκλική λογική και κατευθυνόμενες (biased) ερμηνείες.<ref>[http://www.mapageweb.umontreal.ca/tuitekj/publications/Tuite-Vanseveren.pdf .
(186 pp.)
Kevin Tuite, (Université de Montréal) "Explorations in the ideological infrastructure of Indo-European studies", ανασκόπηση του Sylvie Vanséveren (εκδ.), ''Modèles linguistiques et Idéologie: “Indo-Européen”'', Bruxelles, Éditions Ousia, 2000, σ. 1, 2, 8 κλπ]</ref>
=== Υπόθεση Κουργκάν ===
Η ''Υπόθεση Κουργκάν'' προτάθηκε αρχικά από τη [[Μαρίγια Γκιμπούτας]] στη [[Δεκαετία 1950|δεκαετία του 1950]]. Σύμφωνα με την ''Υπόθεση Κουργκάν'', η πρώιμη ΠΙΕ ομιλούνταν από τον ομώνυμο [[Χαλκολιθικός|χαλκολιθικό]] πολιτισμό της στέπας της [[5η χιλιετία π.Χ.|5ης χιλιετίας π.Χ.]], ανάμεσα στον [[Εύξεινος Πόντος|Εύξεινο Πόντο]] και το [[Βόλγας|Βόλγα]].
=== Χρονολόγιο ===
* [[4500 π.Χ.]] – [[4000 π.Χ.]]: '''Πρώιμη ΠΙΕ'''. Πολιτισμός [[πολιτισμός Σρέντνυ Στογκ|Στρέντνυ Στογκ]], [[πολιτισμός Δνείπερου – Δον|Δνείπερου - Δον]] και [[Πολιτισμός Σαμάρα|Σαμάρα]], [[εξημέρωση του αλόγου]].
* [[4000 π.Χ.]] – [[3500 π.Χ.]]: Ο [[πολιτισμός Γιάμνα]], οι πρωτοτυπικοί οικοδόμοι [[κουργκάν]], εμφανίζονται στη στέπα και ο [[πολιτισμός Μαϊκόπ]] στο βόρειο [[Καυκασία|Καύκασο]]. Οι ινδοχεττιτικές θεωρίες τοποθετούν το διάσπαση της πρωτοανατολικής γλώσσας πριν από αυτήν την περίοδο.
* [[3500 π.Χ.]] – [[3000 π.Χ.]]: '''Μέση ΠΙΕ'''. Ο πολιτισμός Γιάμνα βρίσκεται στην ακμή του, αντιπροσωπεύοντας την κλασική ανασυγκροτημένη [[Πρωτοϊνδοευρωπαϊκή κοινωνία]], με [[Ουκρανικές λίθινες στήλες|λίθινα είδωλα]], πρώιμα δίτροχα πρωτοάρματα, ασκώντας κυρίως την [[κτηνοτροφία]] αλλά επίσης με μόνιμους οικισμούς και φρούρια πάνω σε λόφους (hillforts), συντηρούμενη από τη γεωργία και το ψάρεμα κατά μήκος των ποταμών. Η επαφή του πολιτισμού Γιάμνα με τους πολιτισμούς της ύστερης [[Νεολιθική Ευρώπη|Νεολιθικής Ευρώπης]] είχε ως αποτέλεσμα την “κουργκανοποίηση” των πολιτισμών των [[πολιτισμός των Σφαιρικών αμφορέων|Σφαιρικών αμφορέων]] και [[Πολιτισμός Μπάντεν|Μπάντεν]]. Ο πολιτισμός Μάικοπ μας δινει τις πρωιμότερες μαρτυρίες της έναρξης της [[Εποχή του Χαλκού|Εποχής του Χαλκού]] και χάλκινα όπλα και αντικείμενα (artifacts) κάνουν την εμφάνισή τους στην περιοχή Γιάμνα. Πιθανώς πρώιμη σατεμοποιήση.
* [[3000 π.Χ.]] – [[2500 π.Χ.]]: '''Ύστερη ΠΙΕ'''. Ο πολιτισμός Γιάμνα εκτείνεται σε όλη τη στέπα του Εύξεινου Πόντου. Ο [[πολιτισμός των Σχοινοειδών Προϊόντων]] (Corded Ware culture) εκτείνεται από το [[Ρήνος|Ρήνο]] ως το [[Βόλγας|Βόλγα]] και αντιστοιχεί στην ύστερη φάση της ινδοευρωπαϊκής ενότητας με την αχανή “κουργκανοποιημένη” περιοχή να αποσυντίθεται σε διάφορες ανεξάρτητες γλώσσες και κουλτούρες, ακόμα σε χαλαρή επαφή που επιτρέπει τη διάδοση της τεχνολογίας και των πρώιμων δανείων ανάμεσα στις ομάδες, εκτός από τον κλάδο των γλωσσών της Ανατολίας και τον Τοχαρικό, που είναι ήδη απομονωμένοι από αυτές τις διαδικασίες. Η διάσπαση σε κέντουμ και σάτεμ είναι πιθανώς ολοκληρωμένη αλλά οι φωνητικές τάσεις της σατεμοποίησης παραμένουν ενεργές.
* [[2500 π.Χ.]] – [[2000 π.Χ.]]: Η διάσπαση των αποδεδειγμένων διαλέκτων σε πρωτογλώσσες έχει ολοκληρωθεί. Η [[Πρωτοελληνική γλώσσα|πρωτοελληνική]] μιλιέται στα [[Βαλκάνια]], η [[Ινδοϊρανικές γλώσσες|πρωτοϊνδοιρανική]] βόρια τις Κασπίας στον [[πολιτιμός Σιντάσα – Πέτροβκα|πολιτισμό Σντάσα – Πέτροβκα]]. Η [[Κεντρική Ευρώπη]] φτάνει στην Εποχή του Χαλκού με τον [[Πολιτισμός του Λάγυνου|πολιτισμού του Λάγυνου]], που αποτελείται πιθανόν από διάφορες κέντουμ διαλέκτους. Η [[Πρωτοσλαβική γλώσσα|πρωτοσλαβική]] (ή εναλλακτικά η πρωτοσλαβική και η πρωτοβαλτική κονότητα με στενή επαφή μεταξύ τους) αναπτύσσονται στην βορειοανατολική Ευρώπη. Οι [[μούμιες Ταρίμ]] πιθανόν αντιστοιχούν στους πρωτο[[Τοχάροι|τοχάρους]].
* [[2000 π.Χ.]] – [[1500 π.Χ.]]: Εφευρίσκεται το [[άρμα]] οδηγώντας στη διάσπαση και τη γρήγορη διάδοση των Ιρανικών και των Ινδικών γλωσσών από τον [[Πολιτισμός Αντρόνοβο|πολιτσμό Αντρόνοβο]] και το [[Αρχαιολογικό Σύμπλεγμα Βακτριανής-Μαργκιάνα]] (Vactria-Margiana) σε μεγάλο μέρος της [[Κεντρική Ασία|Κεντρικής Ασίας]], της βόρειας [[Ινδία|Ινδίας]], του [[Ιράν]] και της ανατολικής [[Ανατολία|Ανατολίας]]. Η πρωτοανατολική διασπάται σε Χεττιτική και [[Λουβική γλώσσα|Λουβική]]. Ο προ-πρωτοκελτικός [[πολιτισμός Ουνέτισε]] (Unetice) έχει μια δραστήρια μεταλλουργική βιομηχανία (ουράνιος δίσκος Νέμπρα) (Nebra skydisk).
* [[1500 π.Χ.]] – [[1000 π.Χ.]]: Η σκανδιναβική Εποχή του Χαλκού αναπτύσσει την (προ-)[[Πρωτογερμανική γλώσσα|πρωτογερμανική]] και οι (προ-)πρωτοκελτικοί πολιτισμοί [[Πολιτισμός Ούρφιλντ|Ούρφιλντ]] και [[Χάλστατ]] εμφανίζονται στην Κεντρική Ευρώπη εγκαινιάζοντας την [[Εποχη του Σιδήρου]]. [[Πρωτοϊταλική γλώσσα|Πρωτοϊταλική]] μετανάστευση στην [[Ιταλική χερσόνησο]]. Παρακμή της [[Ρίγκβεδα]] και άνοδος του [[Βεδικός πολιτισμός|βεδικού πολιτισμού]] στο [[Παντζάμπ]]. Άνθηση και πτώση της [[Χετταίοι|Χεττιτικής Αυτοκρατορίας]]. Ο [[Μυκηναϊκός πολιτισμός]] δίνει τη θέση του στους [[Ελληνικοί Σκοτεινοί Αιώνες|Ελληνικούς Σκοτεινούς Αιώνες]].
* [[1000 π.Χ.]] – [[500 π.Χ.]]: Οι κελτικές γλώσσες διαδίδονται στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη. Η Βόρεια Ευρώπη μπάινει στην προ-ρωμαϊκή Εποχή του Σιδήρου, τη φάση διαμόρφωσης της πρωτογερμανικής. Ο [[Όμηρος]] εγκαινιάζει την ελληνική λογοτεχνία και την πρώιμη [[Κλασική Αρχαιότητα]]. Ο βεδικός πολιτισμός δίνει τη θέση του στις [[Μαχανατζαναπάντας]] (Mahajanapadas). Ο Ζωροάστρης (Ζαρατούστρα) συνθέτει τις Γκάθα (“ύμνοι”), άνοδος της αυτοκρατορίας των [[Αχαιμενίδες|Αχαιμενιδών]] παίρνοντας τη θέση των [[Ελαμίτες|Ελαμιτών]] και της [[Βαβυλώνα|Βαβυλωνάς]]. Οι [[Κιμμέριοι]] ([[πολιτισμός Σρούμπνα]]) αντικαθίστανται από τους [[Σκύθες]] στη στέπα του Εύξεινου Πόντου. Οι [[Αρμένιοι]] διαδέχονται τον [[πολιτισμός Ουράρτου|πολιτισμό Ουράρτου]]. Διαχωρισμός των πρωτοϊταλικών σε [[Οσκοουμβρικές γλώσσες|οσκοουμβρική]] και [[Λατινοφαλισκικές γλώσσες|λατινοφαλισκική]] και ίδρυση της [[Αρχαία Ρώμη|Ρώμης]]. Δημιουργία του [[Ελληνικού αλφαβήτου|ελληνικού]] και του [[Αρχαίο Ιταλικό αλφάβητο|αρχαίου ιταλικού αλφαβήτου]]. Μια ποικιλία [[Παλαιοβαλκανικές γλώσσες|παλαιοβαλκανικών γλωσσών]] μιλιέται στη Νότια Ευρώπη. Οι γλώσσες της Ανατολίας έχουν εκλείψει.
=== Ανταγωνιστικές υποθέσεις ===
Ο [[Κόλιν Ρένφριου]] το [[1987]] υποστήριξε ότι η διάδοση της ινδοευρωπαϊκής βασίστηκε στην διάδοση της γεωργίας.
Μια τρίτη υπόθεση, η [[θεωρία της παλαιολιθικής συνέχειας]], υποστηρίζει ότι οι ινδοευρωπαϊκές γλώσσες έχουν συνεχή παρουσία στην Ευρώπη από την [[παλαιολιθική εποχή]].
== Δένδρο ινδο-ευρωπαϊκών γλωσσών ανά οικογένειες (449) ==
[[Αρχείο:IndoEuropeanTree.svg|thumb|300px|Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες]]
Σύμφωνα με τη βάση δεδομένων του [http://www.ethnologue.com/show_family.asp?subid=90017 Εθνολόγου] στην Ινδοευρωπαϊκή οικογένεια ανήκουν οι παρακάτω γλώσσες:
=== [[Αλβανική γλώσσα|Αλβανική]] (4) ===
'''''Γκεγκ (Gheg) (1)'''''
* Αλβανική, Γκεγκική [aln] ([[Κοσσυφοπέδιο]], [[Βόρεια Μακεδονία]])
'''''Τοσκ (Tosk) (3)'''''
* Αλβανική, Τοσκική [als] (Αλβανία)
* Αλβανική, Αρμπερέσε (Arbëreshë) [aae] (Ιταλία)
* Αλβανική, Αρβανίτικα [aat] (Ελλάδα)
=== [[Αρμενική γλώσσα|Αρμενική]] (1) ===
Αρμενική [hye] (Αρμενία)
=== [[Βαλτικές γλώσσες]] (3) ===
'''''Ανατολική (2)'''''
* Λεττονική [lav] (Λεττονία)
* Λιθουανική [lit] (Λιθουανία)
'''''Δυτική (1)'''''
* Πρωσική [prg] (Πολωνία)
=== [[Κελτικές γλώσσες]] (7) ===
'''''Νησιωτικές (7)'''''
* Βρυθωνική (Brythonic) (3)
** Βρετονική [bre] (Γαλλία)
** Κορνουαλική [cor] (Ηνωμένο Βασίλειο)
** Ουαλική [cym] (Ηνωμένο Βασίλειο)
* Γαελική (4)
** Γαελική, Σκωτική [ghc] (Ηνωμένο Βασίλειο)
** Γαελική, Σκωτική [gla] (Ηνωμένο Βασίλειο)
** Ιρλανδική [gle] (Ιρλανδία)
** Μανξ (Manx) [glv] (Ηνωμένο Βασίλειο)
=== [[Γερμανικές γλώσσες]] (53) ===
'''''[[Ανατολικές γερμανικές γλώσσες|Ανατολικές γερμανικές]]'''''
* [[Γοτθική γλώσσα|Γοτθική]] [got] (Ουκρανία)
'''''[[Βορειογερμανικές γλώσσες|Βορειογερμανικές]] (11)'''''
* Ανατολική Σκανδιναβική (6)
** Δανική-Σουηδική (6)
*** Δανική Μποκμάλ (Βokmal) (1)
*** Δανική Ριξμάλ (Riksmal) (2)
*** Σουηδική (3)
* Δυτική Σκανδιναβική (5)
** Φεροϊκή (Faroese) [fao] (Δανία)
** Ισλανδική [isl] (Ισλανδία)
** Γιάμτσκα (Jamtska) [jmk] (Σουηδία)
** Νορβηγική, Nynorsk [nno] (Νορβηγία)
** Νορν (Norn) [nrn] (United Kingdom)
'''''[[Δυτικές γερμανικές γλώσσες|Δυτικές γερμανικές]] (41)'''''
* Αγγλική (3)
** Αγγλική [eng] (Ηνωμένο Βασίλειο)
** Σκωτική [sco] (Ηνωμένο Βασίλειο)
** Γίνγκλις [yib] (Η.Π.Α.)
* Φρισική (3)
** Φρισική, Δυτική [fri] (Κάτω χώρες)
** Φρισική, Βόρεια [frr] (Γερμανία)
** Σατερφρίζις, (Saterfriesisch) [stq] (Γερμανία)
* Έσω Γερμανική (20)
** Γερμανική (18)
*** Φράνκις (Frankish) [frk] (Γερμανία)
*** Κεντρική Γερμανική (9)
*** Άνω Γερμανική (8)
** Γερμανοεβραϊκή (Γίντις) (Yiddish) (2)
*** Γερμανοεβραϊκή, Ανατολική [ydd] (Ισραήλ)
*** Γερμανοεβραϊκή, Δυτική [yih] (Γερμανία)
* Κάτω Σαξονική – Κάτω Φρανκονική (15)
** Ανατολική Φρισική [frs] (Γερμανία)
** Κάτω Φρανκονική (4)
*** Αφρικάανς Afrikaans [afr] (Νότιος Αφρική)
*** Ολλανδική [nld] (Κάτω Χώρες)
*** Φλαμανδική (Vlaams) [vls] (Βέλγιο)
*** Ζίους Zeeuws [zea] (Κάτω Χώρες )
** Κάτω Σαξονική (10)
*** Άχτερχεκς (Achterhoeks) [act] (Κάτω Χώρες )
*** Ντρεντς (Drents) [drt] (Κάτω Χώρες )
*** Γκρόνινγκς (Gronings) [gos] (Κάτω Χώρες )
*** Κάτω Σαξονική (Saxon, Low) [nds] (Γερμανία)
*** Πλαουτντίετς (Plautdietsch) [pdt] (Καναδάς)
*** Σαλλανδική Sallands [sdz] (Κάτω Χώρες )
*** Στέλλινγκβερφς (Stellingwerfs) [stl] (Netherlands)
*** Τβεντς (Twents) [twd] (Netherlands)
*** Βέλουβς (Veluws) [vel] (Netherlands)
*** Βεστφαλική [wep] (Germany)
=== Ελληνικές διάλεκτοι ===
* [[Καππαδοκική διάλεκτος]] (Ελλάδα, παλαιότ. Καππαδοκία)
* [[Κατωιταλική διάλεκτος|Κατωιταλική διάλεκτος ή Γκρίκο]] (Νότια Ιταλία , «Μεγάλη Ελλάδα»)
* [[Κρητική διάλεκτος]] (Κρήτη)
* [[Κυπριακή διάλεκτος]] (Κύπρος)
* [[Ποντιακή διάλεκτος]] (Ελλάδα, παλαιότ. Πόντος)
* [[Ρωμανιώτικη διάλεκτος|Ρωμανιώτικη ή Γεβανική διάλεκτος]] (Ισραήλ, παλαιότ. Ελλάδα)
* [[Τσακωνική διάλεκτος]] (Ελλάδα)
=== [[Ινδοϊρανικές γλώσσες]] (308) ===
=== [[Λατινογενείς γλώσσες]] (48) ===
=== [[Σλαβικές γλώσσες]] (19) ===
== Παραπομπές ==
<references />
== Βιβλιογραφία ==
* Γ. Γιαννάκης, Οι Ινδοευρωπαίοι: Γλώσσα και Πολιτισμός, εκδ. Ίδρυμα Μανώλη Τριανταφυλλίδη, 2015
* Beekes, R. S. P., ''Εισαγωγή στη συγκριτική ινδοευρωπαϊκή γλωσσολογία'', μετ. Γ. Παπαναστασίου & Σ. Τσολακίδης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη), Θεσσαλονίκη 2004.
* Γιαννάκης, Γεώργιος Κ., ''Οι Ινδοευρωπαίοι. Μέρας Α: Γλώσσα και Πολιτισμός'', Ινστιτούτο του Βιβλίου – Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2005.
* [http://home.arcor.de/urdeutsche/ Jolkesky, M. ''Uralisches Substrat im Deutsch – oder gibt es eigentlich die indo-uralische Sprachfamilie?'' UFSC 2004.]
* Mallory, J. P., ''Οι Ινδοευρωπαίοι. Γλώσσα, Αρχαιολογία και Μύθος'', μετ. Ελ. Αστερίου, Δελφίνι, Αθήνα 1995 .
* Meier-Brügger, Michael, ''Indo-European Linguistics''. With contributions by Matthias Fritz and Manfred Mayrhofer. Berlin/New York: de Gruyter, 2003. 386 pages. ISBN 3-11-017433-2.
{{Authority control}}
[[Κατηγορία:Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες|*]]
| |||