Παν: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Ο '''ΠάνΠαν''' ([[Δημοτική γλώσσα|δημ.]] '''Πάνας''') είναι [[Αρχαία Ελλάδα|αρχαία ελληνική]], ιδεατή, ανθρωπόμορφη και δευτερεύουσα [[θεότητα]], που ήταν συνυφασμένη με την «[[πανίδα]]» της Φύσης, ([[άνθρωπος|άνθρωποι]] και ζώα) σε μια αμφίδρομη σχέση προστασίας, αλλά και προσωποποίηση της γενετικής δύναμης της ζωής.

Συνδυάζοντας τον ανθρώπινο και ζωικό παράγοντα, ο ΠάνΠαν απεικονιζόταν έχοντας κάτω άκρα ζώου, «Θεός τραγοπόδαρος», ως προστάτης των κτηνοτρόφων, των κυνηγών, των αλιέων και των ποιμένων με μόνιμη διαμονή σε χώρους της φύσης (όρη, δάση, σπήλαια, κοιλάδες, ρεματιές κλπ). Η λατρεία του έλαβε μέγιστη ανάπτυξη παράλληλα με εκείνη του [[Δίας (μυθολογία)|Δία]] και των άλλων Ολύμπιων Θεών σε όλονόλο τον [[Αρχαία Ελλάδα|ελλαδικό]] χώρο και πέραν αυτού.

Κατά τις κυριότερες μυθολογικές παραδόσεις των αρχαίων Ελλήνων, ο ΠάνΠαν ήταν γιος:

* (Αρκαδία): Του [[Ερμής (μυθολογία)|Ερμή]] και της νύμφης Πηνελόπης, που μετέστη αργότερα στον ουρανό ως υφάντρα του ουράνιου πέπλου και την οποία μεταγενέστεροι μυθογράφοι την ταύτισαν με τη Σπαρτιάτισσα σύζυγο του Οδυσσέα. ΚαιΒάσει αυτού του μύθου ο Παν είχε γεννηθεί στο όρος Κυλλήνη της αρχαίας Αρκαδίας.

* (Αρκαδία): Του Ερμή και της νύμφης [[Καλλιστώ (μυθολογία)|Καλλιστούς]], συνοδού της θεάς Άρτεμης στην Αρκαδία, που αργότερα μετέστη επίσης στον ουρανό σχηματίζουσασχηματίζοντας τη [[Μεγάλη Άρκτος|Μεγάλη Άρκτο]].

* Του Διός και της νύμφης Καλλιστούς ή του Διός και της νύμφης Θύμβριδος, ή.

* Του Ουρανού και της Γης, ή Γαίας.

* Του Αιθέρος και κάποιας νύμφης, ή τέλος.

Ο ΠάνΠαν ήταν ο σύντροφος των Νυμφών και εραστής κάθε νέας ή νέου που πλησίαζε τον χώρο του, δηλαδή τηντη Φύσηφύση. Προστάτης του πολλαπλασιασμού των αιγοπροβάτων, δεν άργησε να θεωρείται και ο ίδιος επιβήτορας ακόμη και αυτών. Αγαπούσε τη φυσική υπαίθρια ζωή και περνούσε ώρες ατέλειωτες παίζοντας με τον ποιμενικό του αυλό, τηντη [[Σύριγγα (μουσικό όργανο)|σύριγγα]]. Λέγεται μάλιστα ότι η Σύριγγα (αρχαία: [[Σύριγξ (Νύμφη)|Σύριγξ]]) ήταν και αυτή Νύμφη, η οποία, προκειμένου να τον αποφύγει, μεταμορφώθηκε σε καλαμιά. Τότε ο ΠάναςΠαν έκοψε απ΄ αυτήαυτήν ανόμοια τεμάχια καλαμιού, τα οποία και ένωσε σε σειρά και δημιούργησε τον αυλό του.

Χαρακτηριστικός, επίσης, σχετικά με το πρόσωπό του, είναι και ο θρύλος, ότι στη [[Μάχη του Μαραθώνα]] βοήθησε τους Έλληνες εναντίον των [[Πέρσες|Περσών]] με δυνατές και τρομακτικές φωνές, επαναλαμβάνοντας ρυθμικά το όνομά του "παν - παν - παν", με συνέπεια οι Πέρσες, ακούγοντάς τον, να καταληφθούν από '''πανικό''' (λέξη που προέρχεται από το όνομα Παν).

<small>«Καλώ τον κρατερό Πάνα, τον νόμιο, τον κοσμούντα το σύμπαν, τον ουρανό, την θάλασσα, την παμβασίλεια χθόνα και το αθάνατο πυρ. Γιατί αυτά είναι τα μέλη του Πανός. Έλθε, μάκαρ, σκιρτήτα, περίδρομε, σύνθρονε των Ωρών, αιγομελή, βακχευτή, φιλένθεε, αστροδίεται, που αρμόζεις την αρμονία της φιλοπαίγμονας μόλπης του Κόσμου, επαρωγέ των φαντασιών, έκπαγλε για τους φόβους των βροτών, εσύ που χαίρεσαι στους πίδακες μαζί με τους αιγονόμους και τους αγελαδάρηδες, εύσκοπε, θηρευτή, φίλε της Ηχούς, σύγχορε των Νυμφών, που φύεις τα πάντα, γενέτωρ των πάντων, πολυώνυμε Δαίμονα, Κοσμοκράτωρα, αυξητά, φαεσφόρε, κάρπιμε Παιάν, που χαίρεσαι στα και με τα άντρα, βαρύμηνη, αληθής ΖεύςΖευς ο κεράστης. Σε σένα στηρίχτηκε το άπειρο πεδίο της γαίας, καθώς υποχωρεί το βαθύροο ύδωρ του ακάμαντου πόντου και ο Ωκεανός που ελίσσει τα ύδατα του γύρω από την γαία, και το αέριο μέρισμα της τροφής. Είσαι έναυσμα της ζωής και το όμμα του ελαφρότατου πυρός, πάνω από την κορυφή των πάντων. Γιατί βαίνουν τα θεία διακρινόμενα από τις δικές σου προσταγές. ΑλάζειςΑλλάζεις τις φύσεις των πάντων, βόσκοντας τη γενεά των ανθρώπων με τις δικές σου πρόνοιες, στον άπειρο Κόσμο. Αλλά, μάκαρ, βακχευτή, φιλένθεε, έλα στις ευίερες σπονδές, φέρε μας αγαθό τέλος του βίου εκπέμποντας τον Πανικό οίστρο στα τέρματα της γαίας.»

Ο ΠάναςΠαν και οι Νύμφες σε σπήλαιο, 330 π.Χ.

Όπως είναι φυσικό, στην αρχή ο ΠάνΠαν λατρευόταν στην [[αρχαία Αρκαδία|Αρκαδία]] στο όρος που γεννήθηκε ως ποιμενικός και νόμιος δευτερεύων θεός, εξ ού και παλαιότερα η Αρκαδία λεγόταν ''Πανία''. Στο Λύκαιο υπήρχε ο αρχαιότερος ναός αφιερωμένος στον Πάνα και τη Σελήνη. Αργότερα στη Λυκόσουρα δημιουργήθηκε σημαντικός ναός του Πανός, στον οποίο ασκούσαν, -όπως σημειώνει ο [[Παυσανίας]],- και [[μαντική]]. Επίσης στη θέση Μέλπεια εκτός από τον ναό του Πανός βρέθηκαν πολυάριθμα πήλινα και χάλκινα [[ειδώλιο|ειδώλια]] του 6ου και [[5ος αιώνας π.Χ.|5ου αιώνα π.Χ.]], μάλλον υπό μορφή ταμάτων. Σταδιακά ο ΠάνΠαν λατρεύτηκε και από τους [[αλιεία|αλιείς]], εξ ου και η προσωνυμία "''ΠάνΠαν ο ΑκτιοςΆκτιος''" ή "''ΠάνΠαν Άκτιος''" και δημιουργήθηκαν παράλια ιερά, κυρίως σε [[αλιευτικό καταφύγιο|αλιευτικά καταφύγια]] της [[αρχαιότητα]]ς.<br />

Όταν επίσης οι [[Αρχαία Αθήνα|Αθηναίοι]] τόν θεώρησαν σημαντικό συντελεστή στη νίκη τους κατά των [[Πέρσες|Περσών]] ο ΠάνΠαν απέκτησε και τον χαρακτήρα πολεμικής θεότητας. Έτσι, πολλά σπήλαια (άντρα) και λόφοι στην [[Αττική]] πήραν το όνομά του. Μεταξύ αυτών είναι το σπήλαιο της βορειοδυτικής πλευράς του βράχου της Ακρόπολης της Αθήνας, ένα άλλο στη [[Πάρνηθα]], ένα τρίτο στο [[Μαραθώνας|Μαραθώνα]] και ένα τέταρτο στη [[Βάρη Αττικής|Βάρη]] το λεγόμενο "''Σπήλαιο του Νυμφολήπτου ή Αρχεδήμου''". Σε όλα αυτά βρέθηκαν ανάγλυφα που παρουσιάζουν τον Πάνα, τον Ερμή και τις Νύμφες καθώς και πολλά αναθήματα, ένα εκ των οποίων είναι και το [[αναθηματικό ανάγλυφο]] που εκτίθεται στη [[Στοά του Αττάλου]] (της εικόνας). Επίσης το Πάνειο ή Πανείο όρος, βορειοανατολικά της Βάρης καθώς και ο λόφος ο λεγόμενος σήμερα "Πανί" στην περιοχή Αλίμου ήσαν τόποι αφιερωμένοι στον Πάνα. Επίσης ο ΠάνΠαν λατρευόταν στην [[Αίγινα]], στο [[Άργος]], στη [[Ψυττάλεια]], στη [[Σικυώνα]], στη [[Τροιζήνα]], στον [[Ωρωπός|Ωρωπό]], στη [[Μεγαλόπολη]], στο Κωρύκειο άντρο και κυρίως στην [[Πιάνα Αρκαδίας]] καθώς το χωριό πήρε την ονομασία του από το θεό. Στο τελευταίο χωριό υπάρχει και η σπηλιά του Πανός, την οποία μπορεί κανείς να επισκεφτεί μόνο με τα πόδια ακολουθώντας το μονοπάτι ή, όπως χαρακτηριστικά μας ενημερώνουν και οι ταμπέλες, ένα "κατσικόδρομο" μέσω μιας διαδρομής απαράμιλλης ομορφιάς (η οποία ξεκινά από την πλατεία του χωριού) και να δει επάνω στο βράχο σχηματισμένη τη μορφή της θεότητας (κοιτάζοντας την είσοδο της σπηλιάς στο επάνω μέρος, διαγωνίως δεξιά). Κατά το πρόσφατο παρελθόν η σπηλιά είχε χρησιμοποιηθεί από ντόπιους βοσκούς οι οποίοι έβρισκαν εκεί ένα καταφύγιο για να προστατευθούν οι ίδιοι και τα ζώα τους από την βροχή. Το μαύρο χρώμα, που ίσως κάνει εντύπωση στον επισκέπτη, στα τοιχώματα της σπηλιάς προέρχεται από τις φωτιές που άναβαν οι βοσκοί, για να ζεσταθούν το χειμώνα.

Ο ΠάναςΠαν (ρωμαϊκό ψηφιδωτό)

Λατρεία όμως του Πανός υπήρχε και εκτός τού ελλαδικού χώρου. Συγκεκριμένα στην [[Αρχαία Αίγυπτος|αιγυπτιακή]] πόλη Χέμμιν, την "Πανόπολη" των αρχαίων Ελλήνων, ο ΠάνΠαν ταυτιζόταν με τον θεό [[Μιν (θεότητα)|Μιν]]. Στην δε [[Αρχαία Ρώμη|Ρώμη]] συνδυάστηκε με τον Λούπερκο, προς τιμή του οποίου γίνονταν τα [[Λουπερκάλια]]. Επίσης στη [[Ελληνιστική περίοδος|ελληνιστική περίοδο]] οι [[Στωικοί φιλόσοφοι]] αλλά και οι [[Ορφικοί φιλόσοφοι]] ανήγαγαν τον Πάνα σε θεό του "σύμπαντος κόσμου" (εκ του παν = όλος, σύμπαν) και ιδεατή προσωποποίηση της Φύσης και των δυνάμεών της. Στους δε ύστερους χρόνους τής αρχαιότητας ο Παν θεωρήθηκε θνητή [[δαιμονική μορφή]]. Έτσι, με την έλευση του [[Χριστιανισμός|Χριστιανισμού]], η μορφή του Πανός αντί της ιδεατής μορφής της υπαίθριας ζωής υιοθετήθηκε μεν, αλλά διαστρεβλωμένη ως μορφή του [[διάβολος|διαβόλου]] της [[κόλαση]]ς.

Ο θεός ΠάνΠαν κατέχει ιδιαίτερη σημαντική θέση στην τέχνη. Τα ιερά του δένδρα ήσαν η δρυς και η πίτυς (βελανιδιά και πεύκο). Σύμβολά του η σύριγγα (ο αυλός του) και η σφενδόνη. Στις θυσίες πού τού πρόσφεραν περιλαμβάνονταν αγελάδες, κριάρια και πρόβατα καθώς γάλα και μέλι. Η αρχαία τέχνη τον απεικόνισε στις διάφορες ασχολίες του και σε ερωτικές σκηνές με τους [[Σάτυρος|Σατύρους]], τον Ερμή και τον Διόνυσο. Σε αττικά αγγεία των κλασικών χρόνων σε ανάγλυφα εδώλια, νομίσματα, τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, και σε σαρκοφάγους των ρωμαϊκών χρόνων, ο ΠάνΠαν κατέχει ιδιαίτερη θέση.<br />

Σημαντικοί γλύπτες της αρχαιότητας έλαβαν τα θέματά τους από τον Πάνα, πωςόπως ο [[Πραξιτέλης]] και ο [[Ζεύξις]], μερικά των οποίων διασώζονται σε ρωμαϊκά αντίγραφα. Χαρακτηριστικό είναι το σύμπλεγμα του Πανός (1η εικόνα), που εκτίθεται στο [[Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο]] της Αθήνας, όπου η Αφροδίτη απειλεί τον Πάνα με το σανδάλι της.

Στους νεότερους χρόνους ο ΠάνΠαν συνέχισε ν΄να αποτελεί έμπνευση καλλιτεχνών, όπως οι γλύπτες [[Φραγκαβίλα]], [[Ροντέν]] και οι ζωγράφοι [[Ρομάνο]], [[Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς|Ρούμπενς]], [[Πουσέν]] και [[Πάμπλο Πικάσο|Πικάσο]].

File:Pan goat MAN Napoli Inv27709 n01.jpg|Ο ΠάνΠαν να συνευρίσκεταισυνευρισκόμενος με μια αίγα.

{{βικιλεξικό|ΠάναςΠαν}}