Σουμεριακή γλώσσα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας |
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας |
||
Γραμμή 488:
* Οι '''παρεμφατικοί''' σχηματισμοί (''finite forms'') χρησιμεύουν ως κύριο ρήμα μιας προτάσεως και συνδέονται πάντα με κάποιο πρόσωπο. Υπό αυτή την έννοια θεωρείται ότι τα ρήματα «κλίνονται». Οι ρηματικοί αυτοί σχηματισμοί αποτελούνται από τρία ή τέσσερα προθήματα, την ρηματική ρίζα και πιθανώς ένα αντωνυμικό επίθημα. Π.χ. '''mu-na-ni-kur-en''' = εγώ (υποδηλώνεται από το πρόθημα '''mu''' - ένα ρηματικό πρόσφυμα που φανερώνει «συναισθηματική εμπλοκή» του δρώντος προσώπου - και την κατάληξη '''–en''' για το α' πρόσωπο) μπήκα (η ρίζα '''kur''') εκεί ( '''-ni-''', δηλώνει τόπο) πριν από αυτόν ('''-na-''').
Ένας παρεμφατικός ρηματικός σχηματισμός έχει τρεις συζυγίες: την αμετάβατη, την μεταβατική hamtu, και την μεταβατική maru
Σε ορισμένες σπάνιες περιπτώσεις (σε λογοτεχνικά κείμενα, και κυρίως σε θρήνους) υπάρχουν παρεμφατικοί ρηματικοί σχηματισμοί δίχως σειρά από προθήματα. Μία περίπτωση «ανώμαλου» παρεμφατικού σχηματισμού είναι η περίπτωση της προστακτικής, όπου εδώ η «προθηματική αλυσίδα» (η οποία, σε αυτή την περίπτωση είναι πολύ μικρή) έπεται και δεν προηγείται της ρηματικής ρίζας (Βλ. Thomsen, σελ. 137).
Γραμμή 500:
==== Είδη ρηματικών ριζών (hamtu και maru) ====
Υπάρχουν δύο διαφορετικές ρίζες (ή βάσεις) στα ρήματα της Σουμεριακής. Οι Ακκάδιοι γραφείς έδωσαν ακκαδικά ονόματα σε αυτές τις δύο ρίζες του σουμεριακού ρήματος: την μία ρίζα ονόμασαν '''hamtu''' («ταχεία» στα ακκαδικά) και θεωρείται ότι υποδηλώνει είτε το τετελεσμένο είτε, σε μερικά απλά κείμενα, τον αόριστο χρόνο. Η άλλη ρηματική ρίζα ονομάστηκε στα ακκαδικά '''maru''', δηλαδή «παχεία» (και επομένως «αργή», «βραδεία»), και υποδήλωνε μάλλον είτε το μη τετελεσμένο ή, σε ορισμένες απλές περιπτώσεις, το ενεστώς ή και το μελλοντικό. Στα σουμεριακά ως βασική ρίζα θεωρείται η hamtu. Από τους περισσότερους σουμεριολόγους γίνεται δεκτό ότι στην hamtu η Σουμεριακή γλώσσα λειτουργεί με «εργαστική» βάση, ενώ στην maru λειτουργεί ως γλώσσα με «αιτιατική» βάση (πιθανώς υπό την επιρροή της Ακκαδικής).
Εκτός από την διαφοροποίηση όσον αφορά τις ρίζες hamtu και maru υπάρχει και μια διαφοροποίηση όσον αφορά την διάκριση μεταξύ ενικού - πληθυντικού. Υπάρχουν κάποια ρήματα που σχηματίζουν δύο εντελώς ξεχωριστές ρίζες για ενικό και πληθυντικό. Αυτά, κατά την Thomsen, είναι μόλις επτά - π.χ. το ρήμα «στέκομαι» είναι '''gub''' στον ενικό και '''su(g)''' ή '''šu(g-)''' στον πληθυντικό. Το '''dug''' = μιλώ έχει '''e''' για τον πληθυντικό, αλλά έχει και '''e''' επίσης για τη maru, ενώ ο μη παρεμφατικός τύπος στην maru έχει '''di'''. Το πιο ανώμαλο ρήμα, κατά τον Edzard, είναι το '''ǧen''' ('''ǧin'''), «πηγαίνω» (hamtu), που πιθανώς έχει '''ere''' στον πληθυντικό (για την hamtu), ενώ στην maru, ο ενικός έχει '''du''' και ο πληθυντικός '''su(-b)'''.
Γραμμή 525:
Στην maru το παραπάνω παράδειγμα γίνεται '''lugal-e-e-(-)-i-b-du-e(-)''' = «ο βασιλιάς τον οίκο χτίζει / θα χτίσει» (ή «εργαζομένου του βασιλέως, ο οίκος χτίζεται /θα χτιστεί», όπου '''lugal''' = ο βασιλιάς, '''-e''' = κατάληξη εργαστικής πτώσης, '''-e-''' = οίκος, '''(-)''' = κατάληξη της απόλυτης πτώσης, '''-i-''' = ένα ρηματικό πρόθημα, '''-b-''' = ένα πρόθημα ρηματικής ρίζας που υποδηλώνει το απόλυτο (για άψυχα) και '''du-e''' = ρηματική ρίζα «χτίζω» ('''du''') στην hamtu (= χτίζει / θα χτίσει) ή πιθανώς το '''e''' αυτό να αποτελεί απλώς κατάληξη γ΄ ενικού. Εδώ το ('''-e''') της εργαστικής πτώσης στο lugal συσχετίζεται με το ('''-''') μετά την ρηματική ρίζα. Το δε ('''-''') της απόλυτης πτώσης (στο '''e''' = σπίτι) συσχετίζεται με το '''-b-''' πριν τη ρηματική ρίζα. Το '''-b-''' χρησιμοποιείται ως συσχετιστικό με ένα προηγηθέν άψυχο, ενώ το '''-n-''' ως συσχετιστικό με ένα προηγηθέν έμψυχο. Παρεμπιπτόντως, ο συσχετισμός '''bi-b''' (γράφεται '''bi-ib''') στην ρηματική αλυσίδα είναι πολύ συχνός.
==== Κλίση ρημάτων ====
Ο Edzard (σελ. 81-91) διακρίνει τριών ειδών «κλίσεις» των σουμερικών ρημάτων:
* Μία κλίση για τα '''αμετάβατα ρήματα''' που λαμβάνουν «υποκείμενο» σε απόλυτη πτώση. Η κλίση αυτή ('''«1»''') είναι ουδέτερη, όσον αφορά χρόνο ή διάθεση. Ένα παράδειγμα αυτής της κλίσης δίνει ο Edzard για το ρήμα «δραπετεύω, φεύγω» (ρίζα '''zah''') ως εξής:
α΄ εν. '''ba-zah-en'''
β΄ εν. '''ba-zah-en'''
γ΄ εν. '''ba-zah(-)'''
α΄ πλ. '''ba-zah-en-de-en''' ('''ba-zah-enden''')
β΄ πλ. '''ba-zah-en-ze-en''' ('''ba-zah-enzen''')
γ΄ πλ. '''ba-zah-eš'''
Σύμφωνα με τον Foxvog το πρώτο '''e''' των καταλήξεων ('''en''' κ.λπ.) δεν αποτελεί στην πραγματικότητα μέρος της κατάληξης, αλλά ένα βοηθητικό επενθετικό φωνήεν ανάμεσα σε μια ρηματική ρίζα που τελειώνει σε σύμφωνο και πριν το σύμφωνο της κατάληξης, το οποίο παρεισάγεται για λόγους ευφωνίας.
Στο παραπάνω παράδειγμα έχουμε τα εξής: το '''ba-''' είναι ένα ρηματικό πρόθημα που χρησιμοποιείται για '''αμετάβατα''' ρήματα, το '''zah''' είναι η ρίζα («δραπετεύω») και τα λοιπά καταλήξεις που υποδηλώνουν το πρόσωπο. Παρατηρούμε ότι οι καταλήξεις ('''-en'''), είναι κοινές για το α΄ και το β΄ ενικό πρόσωπο. Επίσης στο γ΄ ενικό πρόσωπο δεν υφίσταται διαφορά μεταξύ εμψύχων και αψύχων.
Ο Foxvog θεωρεί ότι στο γ΄ πληθυντικό το πρόσφυμα '''-eš''' αφορά μόνο τα έμψυχα, ενώ σε παλιότερα κείμενα το πρόσφυμα αυτό μπορεί να είναι απλώς'''-e'''.
Ο Edzard θεωρεί ότι με την προσθήκη του '''-ed''' στην ρίζα του ρήματος υποδηλώνεται ο μέλλοντας, π.χ. '''ba-zah-ed-en''' = θα δραπετεύσω. Επίσης αναφέρει ότι το '''-e-''' των καταλήξεων αφομοιώνεται με το φωνήεν της ρηματικής ρίζας, συχνά κατά μη προβλέψιμο τρόπο (βλ. Edzard, σελ. 82). Ο Foxvog (σελ. 64) θεωρεί ότι το '''-e-''' αυτό δεν είναι μέρος των καταλήξεων, αλλά απλώς ευφωνικό, που αλλάζει ανάλογα με το φωνήεν της ρηματικής ρίζας.
* Δύο κλίσεις για '''μεταβατικά ρήματα''' (τις «'''2α'''» και «'''2β'''»), των οποίων το «υποκείμενο» είναι σε εργαστική, ενώ το «αντικείμενο» σε απόλυτη πτώση.
Η κλίση «'''2α'''» έχει για το ρήμα «πληρώνω» (ρίζα '''la''') κατά τον Edzard ως εξής:
α΄ εν. '''i-la-en'''
β΄ εν. '''i-la-en'''
γ΄ εν. '''i-la-e'''
α΄ πλ. '''i-la-en-de-en'''
β΄ πλ. '''i-la-en-ze-en'''
γ΄ πλ. '''i-la-e-ne'''
Στο παραπάνω παράδειγμα έχουμε το εξής: το '''i-''' είναι ένα ρηματικό πρόθημα, το '''la''' η ρίζα στην maru και τα λοιπά οι καταλήξεις που υποδηλώνουν το πρόσωπο. Παρατηρούμε ότι στο α΄ και β΄ πρόσωπο η κλίση αυτή ('''«2α»''') είναι όμοια με την προηγούμενη ('''«1»'''), ενώ διαφέρει στο γ΄ (ενικού - πληθυντικού) όπου οι δείκτες της απόλυτης πτώσης '''(-)''' και '''(-eš)''' έχουν αντικατασταθεί από αυτούς της εργαστικής '''(-e)''' και '''(-ene)''', που είναι κοινοί με τους αντίστοιχους τύπους της εργαστικής στα ονόματα για το γ΄ ενικού - πληθυντικού '''(-e, -ene)'''. Σημειώνεται ότι το '''-e''' που εμφανίζεται σε αυτή την κλίση ('''-en''' κ.λπ.) για τους περισσότερους σουμεριολόγους είναι το στοιχείο '''-e''' της maru και (και άρα πρέπει να γράφουμε '''i-la-e-n''').
Και στις δύο προηγούμενες κλίσεις («1» και «2α»), το '''-e''' της κατάληξης μπορεί να αφομοιωθεί από το (τελικό ή μη) φωνήεν της ρηματικής ρίζας, π.χ. '''šum-un''' = δίνω (όχι šum-en). Η αφομοίωση αυτή, και στις δύο κλίσεις, δεν είναι προβλέψιμη.
Το σύστημα περιέχει επίσης τα ακόλουθα προθήματα, τα οποία εκφράζουν (ή υποδηλώνουν) στοιχεία «απολύτου» ως προς το «αντικείμενο» του ρήματος (τόσο για άψυχα, όσο και για έμψυχα) και δεν πρέπει να συγχέονται με τα προθήματα τα οποία προηγούνται αυτών και αφορούν τον δράστη της ενέργειας.
α΄ εν. '''-(e)n-Β''' (Β η βάση -ή αλλιώς ρίζα- του ρήματος)
β΄ εν. '''-(e)n-Β'''
γ΄ εν. '''-n-Β''' (για έμψυχα)
γ΄ εν. '''-b-Β''' (για άψυχα)
α΄ πλ. '''?''' (άγνωστο)
β΄ πλ. '''?''' (άγνωστο)
γ΄ πλ. '''-ne-Β'''
Η κλίση αυτή ('''«2α»'''), για όσους δέχονται ότι η Σουμεριακή εργάζεται ως γλώσσα ονομαστικής - αιτιατικής στην maru, δεν μπορεί να εξετάζεται με όρους εργαστικότητας όπως κάνει ο Edzard.
Η επόμενη κλίση ('''«2β»''') έχει κατά τον Edzard) ως εξής:
α΄ εν. '''-(Φ?)-la''' «πλήρωσα»
β΄ εν. '''-e-la'''
γ΄ εν. '''-n-la''' (για έμψυχα)
γ΄ εν. '''-b-la''' (για άψυχα)
α΄ πλ. '''?-la-enden'''
β΄ πλ. '''-e-la-enzen'''
γ΄ πλ. '''-n-la-eš'''
Στην κλίση αυτή, σε αντιστροφή με την προηγούμενη, η <u>εργαστικότητα</u> εκφράζεται με συσχετιστικά '''προθήματα''', ενώ το <u>απόλυτο</u> με συσχετιστικά '''επιθήματα'''. Οι δείκτες της εργαστικής στον ενικό και στον γ΄ πληθυντικό προηγούνται αμέσως της ρίζας του ρήματος (το οποίο είναι στην hamtu). Επίσης, τα εργαστικά προθήματα '''-n-''' και '''-b''' για το γ΄ ενικό είναι τα ίδια με τα προθήματα για το «απόλυτο» της προηγούμενης κλίσης ('''«2α»'''), ενώ το εργαστικό πρόθημα (φωνήεν) για το α΄ ενικό είναι αβέβαιο (πιθανώς να είναι '''e''' όπως το β΄ ενικό, ενώ κάποιοι θεωρούν ότι είναι μηδενικό). Για το β΄ ενικό υπάρχει επίσης η υπόνοια ότι το συσχετιστικό εργαστικό πρόθημα είναι '''er''', αντί για '''e'''. Επίσης στο α΄ πληθυντικό δεν είναι βέβαιο αν το πρόθημα είναι e (όπως το β΄ πληθυντικό) ή κάτι άλλο.
Σε αντίθεση με την προηγούμενη κλίση, το <u>απόλυτο</u> εκφράζεται από επιθήματα, τα οποία έπονται της ρηματικής ρίζας κατά τον ακόλουθο τρόπο:
α΄ εν. '''-Β-en'''
β΄ εν. '''-Β-en'''
γ΄ εν. '''-Β-(-)''' (για έμψυχα)
γ΄ εν. '''-Β-(-)''' (για άψυχα)
α΄ πλ. '''-Β-enden'''
β΄ πλ. '''-Β-enzen'''
γ΄ πλ. '''-Β-eš (?)'''
Παρατηρείται ότι οι καταλήξεις αυτές είναι ίδιες με της κλίσης '''«1»''', που αφορούσαν επίσης το απόλυτο, αφού επρόκειτο για αμετάβατα ή παθητικά ρήματα.
== Το πρόβλημα της καταγωγής της Σουμεριακής γλώσσας ==
| |||