Αθανάσιος Ψαλίδας: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

{{πληροφορίες προσώπου}}Ο '''Αθανάσιος Ψαλίδας''' ([[1767]]- [[20 Ιουλίου]] [[1829]]<ref>Αυγερινός Ανδρέου, [http://www.haniotika-nea.gr/athanasios-psalidas/ Αθανάσιος Ψαλίδας], Χανιώτικα Νέα, 26-11-2013.</ref>) υπήρξε λόγιος, συγγραφέας και διδάσκαλος, από τις σημαντικότερες μορφές του [[Νεοελληνικός Διαφωτισμός|Νεοελληνικού Διαφωτισμού]]. Εργάστηκε με πάθος για τη διαφώτιση και τη συνειδητοποίηση ταυτότητας των υπόδουλων Ελλήνων ενώ αφού ξέσπασε η [[Ελληνική Επανάσταση του 1821|Επανάσταση]] του 1821 στρατολόγησε και εξόπλισε με δικές του δαπάνες Σουλιώτες και Χιμαριώτες πρόσφυγες και τους προώθησε στην επαναστατημένη Ελλάδα.

Στη Βιέννη ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε 1793 τη Josepha, κόρη του ράφτηκαλτσοποιού Joseph Schicktanz, η οποία όμως πέθανε απροσδόκητα σε ηλικία μόλις 22 ετών.

Το 1793 συνελήφθη ανακρίθηκε ως ύποπτος φιλελεύθερων και φιλογαλλικών απόψεων από την αυστριακή αστυνομία. Ο ίδιος απόκρουσε τις κατηγορίες κι αφέθηκε ελεύθερος, όμως η παραμονή του στη Βιέννη παρέμεινε επικίνδυνη και το 1796 αποφάσισε να επιστρέψει τελικά στην υπόδουλη Ελλάδα και την Ήπειρο, αν και είχε πρόταση διδασκαλίας από το Πανεπιστήμιο Πέστης της Ουγγαρίας. Φαίνεται πως είχε αποφασίσει να εργαστεί στο εξής για τη διαφώτιση και τη συνειδητοποίηση των υποδούλων<ref name=":3">{{Cite web|url=http://www.ygeiaonline.gr/component/k2/item/14120-calidas_auanasios|title=Βιογραφία του Αθανάσιου Ψαλίδα|last=|first=|ημερομηνία=2012|website=Υγεία online|publisher=|archiveurl=|archivedate=|accessdate=}}</ref>

Στα [[Ιωάννινα]] διηύθυνε για 25 χρόνια την πιο σημαντική ίσως σχολή των Ιωαννίνων, τη Μαρουτσαία. Έτσι ονομάστηκε ως κληροδότημα του Γιαννιώτη εμπόρου Μαρούτση ενώ το 1797 ονομάστηκε [[Καπλάνειος Σχολή|Καπλάνειος]] αφού ανέλαβε τα χρέη της ο έμπορος [[Ζώης Καπλάνης]] που ζούσε στη Ρωσία αλλά καταγόταν από τα Ιωάννινα.<ref>[http://www.zosimaia.gr/MeNuDynamic.asp?menu=10&submenu=23&aID=96] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070822001501/http://www.zosimaia.gr/MeNuDynamic.asp?menu=10&submenu=23&aID=96 |date=2007-08-22 }}Το 1805 η σχολή παίρνει το όνομα του μεγάλου Ιωαννίτη ευεργέτη [[Ζώης Καπλάνης|Ζώη Καπλάνη]], εμπόρου στη Ρωσία, και τίθεται υπο την προστασία του Πατριαρχείου. Πρώτος διευθυντής της ορίζεται ο διαπρεπής καθηγητής Αθανάσιος Ψαλίδας που είχε ολοκληρώσει τις σπουδές του στη Ρωσία και τη Βιέννη.</ref>. Στη θέση αυτή ο Α. Ψαλίδας εμπλουτίζει με όρεξη το πρόγραμμα της σχολής με μαθήματα φυσικών επιστημών, ιστορίας, γεωγραφίας, εμπορικών γνώσεων και ξένων γλωσσών. Έφερνε από ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ειδικά όργανα μετρήσεων και χάρτες, με τα οποία δίδασκε [[αστρονομία]] και [[κοσμογραφία]], και εκτελούσε πειράματα φυσικής και χημείας, προσελκύοντας το ενδιαφέρον ακόμη και εξωσχολικών θεατών. Μια τέτοια περίπτωση εξωσχολικού θεατή των πειραμάτων του ήταν Ο [[Αλή Πασάς]], στον οποίο επέδειξε πείραμα στατικού ηλεκτρισμού.<ref>Henry Holland, Ταξίδια στα Ιόνια νησιά, Ήπειρο, Αλβανία (1812-1813), μτφρ. Χρήστος Ιωαννίδης, εκδ.Αφοί Τολίδη, Αθήνα, 1989, σελ.164</ref> Παράλληλα συγκρότησε αξιόλογη [[βιβλιοθήκη]] ανοικτή στο ευρύ κοινό, προσέλαβε εξειδικευμένο διδακτικό προσωπικό και εξασφάλιζε υποτροφίες στους καλύτερους μαθητές του. Έγραψε μια σειρά από διδακτικά εγχειρίδια (γραμματικής, ρητορικής, γεωγραφίας, αριθμητικής, ιστορίας, ηθικής κ.ά.), μεταφράζοντας και διασκευάζοντας αντίστοιχα έργα Ευρωπαίων λογίων.<ref name=":3" />

Την εποχή που δίδαξε στα Ιωάννινα υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες της πόλης. ΣυμμετείχεΠολυπράγμων και πληθωρικός, συμμετείχε σε [[δημογεροντία|δημογεροντίες]], ως ''αιρετοκριτής''<ref name=":3" /> (ένορκος) σε τοπικά δικαστήρια, και ακόμη, επειδή ήξερε ξένες γλώσσες, ο ίδιος ο [[Αλή Πασάς]] τον είχεεμπιστευόταν ως διπλωμάτη και τον αποστείλειέστελνε σε διπλωματικές αποστολές στην Ευρώπη εκ μέρους του. Χαρακτηρίζονταν από κάποιους «αρχιδιδάσκαλος των Ιωαννίνων». Επίσης υποδεχόταν επισήμους κι έτσι γνώρισε τον Άγγλο ποιητή και φιλέλληνα [[Λόρδος Βύρων|λόρδο Βύρωνα]], το Γάλλο περιηγητή [[Φρανσουά Πουκεβίλ]] και τον Άγγλο γιατρό [[Χένρι Χόλλαντ]] που έγραψε: "''Ο Ψαλίδας δεν είναι μόνο ένας πολύπλευρος επιστήμονας, αλλά κι ένας εξαιρετικός και εύγλωττος ομιλητής. Με απίστευτη ευκολία, μιλά τόσο την αρχαία όσο και τη σημερινή μορφή της ελληνικής γλώσσας, την ιταλική, τη γαλλική, τη γερμανική και τη ρωσική. Μιλάει έντονα και με μεγάλη δύναμη σε οποιοδήποτε θέμα της τέχνης, της επιστήμης, της φιλολογίας και ειδικά για την ένδοξη πατρίδα του, την Ελλάδα. Κατέχει τις φυσικές επιστήμες, τις οποίες σπούδασε στη Γερμανία(''εννοούσε Αυστρία''), αλλά από τη φύση του έχει μεγαλύτερη κλίση προς τη φιλοσοφική έρευνα. Ο ζήλος του για τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία και την ποίηση είναι μεγάλος"''.

Ήταν ένθερμος πατριώτης και υποστηρικτής της απελευθέρωσης του Γένους από τον τουρκικό ζυγό και αρχικά, όσο ήταν νέος, στήριζε τις ελπίδες του στη Ρωσία, όπως φαίνεται από το προοίμιο του έργου του ''Αληθής Ευδαιμονία,'' όπου παρακαλεί την [[Αικατερίνη Β΄ της Ρωσίας|Αικατερίνη Β' της Ρωσίας]] να επέμβει για λογαριασμό των Ελλήνων. ΔενΟι είναιελπίδες γνωστότου αναυτές διαψεύστηκαν γρήγορα με τη [[Συνθήκη του Ιασίου (1792)|συνθήκη του Ιασίου]] το 1792. Μαζί με τον [[Ιωάννης Κωλέττης|Ιωάννη Κωλέττη]], το [[Γεώργιος Σακελλάριος|Γεώργιο Σακελλάριο]], τον Κυρίτση Καραγιάννη, τον Διονύσιο Ταγιαπέρα και πότεκυρίως μυήθηκεμε στητον [[ΦιλικήΙωάννης ΕταιρείαΒηλαράς|Ιωάννη Βηλαρά]] συζήτησε και προώθησε σχέδια για την πνευματική και την εθνική αφύπνιση των Ελλήνων, διατηρώντας αλληλογραφία και με τους [[Αθανάσιος Χριστόπουλος (αγωνιστής 1821)|Αθανάσιο Χριστόπουλο]] και [[Χριστόφορος Περραιβός|Χριστόφορο Περραιβό]]. Όλοι αυτοί οι λόγιοι, οι οποίοι ήταν δημοτικιστές, οπαδοί του Διαφωτισμού και θαυμαστές του Ρήγα Φεραίου, είχαν άλλο ένα κοινό σημείο: ήταν οι περισσότεροι άνθρωποι του στενού περιβάλλοντος του Αλή πασά των Ιωαννίνων, τον οποίο επηρέαζαν σημαντικά. Όλοι τους, επίσης, δέχτηκαν επιθέσεις από τους συντηρητικούς λογίους και από τον κλήρο ως άθεοι και "''βολτερόφρονες''".<ref name=":3" />

Το 1791, στα 24 του, εξέδωσε το φιλοσοφικό έργο του «'''''Αληθής Ευδαιμονία'''''», γραμμένο σε αρχαΐζοντα ελληνικά και στα λατινικά. Με το έργο αυτό, που στο προοίμιο αφιερώνει με διθυράμβους στην "''κραταιοτάτη Άνασσα''" τσαρίνα [[Αικατερίνη Β΄ της Ρωσίας|Αικατερίνη Β' της Ρωσίας]]<ref name=":1">{{Cite web|url=https://books.google.gr/books?id=1NtYAAAAcAAJ&pg=PP5&dq=intitle:Vera+felicitas+1791&as_brr=3&hl=el&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q=intitle%3AVera%20felicitas%201791&f=false|title=Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών - Πανεπιστημίου Κρήτης|last=|first=Πανεπιστήμιο Κρήτης - Ρέθυμνο|ημερομηνία=|website=|publisher=|archiveurl=|archivedate=|accessdate=}}</ref>, επανεξετάζει και επανατοποθετεί θεμελιώδη ζητήματα του [[Διαφωτισμός|Διαφωτισμού]], όπως η ύπαρξη του Θεού, η [[αθανασία]] της ψυχής, η μετά θάνατον ανταμοιβή("''αντίδοσις''"), η ελευθερία του ανθρώπου και τα όριά της<ref name=":1" />. Στο έργο αυτό εκθιειάζει τη γνώση, τη μόρφβσημόρφωση κι εξορκίζει την άγνοια, που χαρακτηρίζει αποτέλεσμα της κυριαρχίας των παθών πάνω στο νου. Το έργο αυτὸ είχε προγραμματισθεί νὰ κυκλοφορήσει σε τρεις τόμους, ωστόσο από τα πιεστήρια βγήκε μόνο ο πρώτος τόμος, που περιέχει και τη λατινικὴ μετάφραση του κειμένου, που επιμελήθηκε ο ίδιος ο Ψαλίδας. ΕκείΣτο αναφέρειέργο ωςαυτό πρώτοςαντέκρουε Έλληναςτις αποσπάσματααπόψεις απότου το φιλόσοφοΒολτέρου, του ορθολογισμού [[ΙμμάνουελΖαν-Ζακ ΚαντΡουσσώ]],<ref name=":0">{{Citeκαι web|url=https://books.google.at/books?id=tFqXDwAAQBAJ&pg=PA46&lpg=PA46&dq=athanasios+psalidas+wien&source=bl&ots=-41AwTuFWT&sig=ACfU3U35_77md6CHk3vCKUAZCveFkCMYHA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwio-P-_guPnAhWNRBUIHXE3ChMQ6AEwD3oECAcQAQ#v=onepage&q=athanasios%20psalidas%20wien&f=false|title=Theάλλων Rennaisanceδιαφωτιστών of the Levant: Arabic and Greek discourses of Reform in the Age of Nationalism|last=Kreuz|first=Michael|ημερομηνία=2019|website=|publisher=Walter de Gruyter GmbH|archiveurl=|archivedate=21 Φεβρουαρίου 2020|accessdate=}}</ref> που πριν λίγα χρόνια είχε εκδώσει στα γερμανικά το μνημειώδες έργο του ''Κριτική του Ορθού Λόγου''ως (1781)καινοφανείς και ''Κριτικήεχθρικές τουπρος Πρακτικούτη Λόγου(''1787)θρησκεία. Φαίνεται επίσης οτι ο Ψαλίδας είχε διαβάσει κι επηρρεαστεί και από τους εμπειριστές φιλοσόφους [[Τζων Λοκ|Τζον Λοκ]], [[Μπαρούχ Σπινόζα]], [[Τόμας Χομπς]] και [[Γκότφριντ Βίλχελμ Λάιμπνιτς|Γκότφριντ Βιλχελμ Λάιμπνιτς]]<ref name=":03" />.

Το ίδιο έτος (1791) μετέφρασε από τα γερμανικά και δημοσίευσε την "'''''Αριθμητική'''''" του αυστριακού μαθηματικού Metzburg. Το 1792 εκδίδει ανώνυμα με τον [[Ιωάννης Καρατζάς (λόγιος)|Ιωάννη Καρατζά]] από την [[Κύπρος|Κύπρο]] (ο οποίος εκτελέστηκε το 1798 μαζί με τον [[Ρήγας Φεραίος|Ρήγα]]) το «'''''Έρωτος αποτελέσματα'''''». Πρόκειται για ένα από τα πρώτα σωζόμενα πεζογραφήματα στα ελληνικά με ερωτικό περιεχόμενο, μαζί ίσως με το "''[[Σχολείον των ντελικάτων Εραστών|Σχολείον των Ντελικάτων Εραστών]]''"του Ρήγα που εκδοθηκε λίγο πριν(1790) από το ίδιο τυπογραφείο. Ο τρόπος ανάπτυξής του εκφράζει τις νεωτεριστικές φιλοσοφικές ιδέες που διαμορφώθηκαν στο πλαίσιο του Διαφωτισμού σχετικά με τη φυσική καταγωγή των παθών, για τα οποία κανείς δεν έπρεπε να ντρέπεται αλλά να τα αποδέχεται. Το έργο περιλαμβάνει πολλά φαναριώτικα στιχουργήματα. Η επιτυχία του ήταν αξιοσημείωτη και τυπώθηκε πέντε φορές από το 1792 ως το 1836.

'''Λογική''': Χειρόγραφο του 1793 που συνιστά ένα άγνωστο έως τώρα τεκμήριο για την πρώιμη απήχηση της καντιανής φιλοσοφίας του [[Ιμμάνουελ Καντ]] στην νεοελληνική σκέψη, με δεδομένο το γεγονός ότι η Β΄έκδοσηέκδοση της "Κριτικής του ΚαθαρούΠρακτικού Λόγου" έγινε το 1787, δηλαδή μόλις πριν έξι χρόνια από την συγγραφή της "Λογικής" του Ψαλίδα»<ref name=":2">{{Cite news|url=https://www.protothema.gr/politics/article/977369/paulopoulos-o-athanasios-psalidas-ethese-ti-filosofia-stin-upiresia-tou-fotismou-tou-genous/|title=Πρώτο θέμα (Εφημερίδα)|last=|first=|work=|date=22 Φεβροαρίου 2020|page=|archive-url=https://www.protothema.gr/politics/article/977369/paulopoulos-o-athanasios-psalidas-ethese-ti-filosofia-stin-upiresia-tou-fotismou-tou-genous/|archive-date=23 Φεβρουαρίου 2020|accessdate=|via=}}</ref>. Όλα,Ήταν σχεδόν,ο ταπρώτος σημαντικάΈλληνας έργαπου εισήγαγε το φιλόσοφο του Ψαλίδα,ορθολογισμού<ref name="'''''Μεταφυσική''''':0">{{Cite web|url=https://books.google.at/books?id=tFqXDwAAQBAJ&pg=PA46&lpg=PA46&dq=athanasios+psalidas+wien&source=bl&ots=-στην41AwTuFWT&sig=ACfU3U35_77md6CHk3vCKUAZCveFkCMYHA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwio-P-_guPnAhWNRBUIHXE3ChMQ6AEwD3oECAcQAQ#v=onepage&q=athanasios%20psalidas%20wien&f=false|title=The οποίαRennaisance ακολουθείof τονthe ChristianLevant: Wolff),Arabic "'''''Ηθική'''''"and -Greek γίνεταιdiscourses λόγοςof γιαReform τιςin νεότερεςthe προσεγγίσειςAge τηςof εποχήςNationalism|last=Kreuz|first=Michael|ημερομηνία=2019|website=|publisher=Walter τουde καιGruyter GmbH|archiveurl=|archivedate=21 Φεβρουαρίου 2020|accessdate=}}</ref> που πριν λίγα χρόνια είχε εκδώσει στα γερμανικά το [[Φυσικόμνημειώδες Δίκαιο]]έργο -του "Φυσική",''Κριτική "Μαθηματικά",του "Γεωγραφία",Ορθού κ.ά.,Λόγου'' παρέμειναν(1781) ανέκδοτακαι ''Κριτική του Πρακτικού Λόγου(''1787). ΧειρόγραφαΦαίνεται καιεπίσης σχετικάοτι τεκμήριαο απόκεινταιΨαλίδας στοείχε Εργαστήριοδιαβάσει Ερευνώνκι Νεοελληνικήςεπηρρεαστεί Φιλοσοφίας,και τηςαπό Φιλοσοφικήςτους Σχολήςεμπειριστές τουφιλοσόφους Πανεπιστημίου[[Τζων Λοκ|Τζον Λοκ]], όπου[[Μπαρούχ Σπινόζα]], [[Τόμας Χομπς]] και ετοιμάζεται[[Γκότφριντ ηΒίλχελμ έκδοσήΛάιμπνιτς|Γκότφριντ τουςΒιλχελμ Λάιμπνιτς]]<ref name=":20" /> το 2020.