Μάρκος Μπότσαρης: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Ο '''Μάρκος Μπότσαρης''' ([[Σούλι Θεσπρωτίας]], [[1790]] - [[Καρπενήσι|Καρπενήσι Ευρυτανίας]], [[9 Αυγούστου]] [[1823]]) ήταν [[Έλληνες|Έλληνας]] οπλαρχηγός της [[Ελληνική Επανάσταση του 1821|Ελληνικής Επανάστασης του 1821]] και καπετάνιος των [[Σουλιώτες|Σουλιωτών]]. Για τις συνολικές του υπηρεσίες και την μεγάλη συνεισφορά του στον αγώνα, μετά θάνατον έλαβε τιμητικά τον στρατιωτικό βαθμό του [[Στρατηγός|Στρατηγού]].

Ήταν ο πέμπτος γιος του [[Κίτσος Μπότσαρης|Κίτσου Μπότσαρη]] και της Χριστίνας Παπαζώτου-Γιώτη. Ο πατέρας του, ήτανόπως και ο παππούς του [[Γεώργιος Μπότσαρης|Γιώργης Μπότσαρης]], μιαυπήρξαν από τις επιφανέστερες μορφές της περιοχής του Σουλίου στην [[Ήπειρος (περιοχή)|Ήπειρο]]. Ύστερα από την πτώση του Σουλίου, πήγε στην [[Κέρκυρα]] μαζί και με άλλους [[Σουλιώτες]] όπου κατατάχτηκε ως υπαξιωματικός στο σώμα των Ηπειρωτών και Σουλιωτών που συγκρότησαν οι [[Γαλλία|Γάλλοι]]. Μετά την ήττα των Γάλλων εναντίον των [[Άγγλοι|Άγγλων]] ([[1811]]) επέστρεψε στην Ήπειρο όπου έχασε τον πατέρα του το [[1813]].<ref name="ReferenceA">ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, τεύχος 138, Φεβρουάριος 2008, σελ. 11.</ref> Το 1815 ο [[Αλή Πασάς]] τον διόρισε αρματολό στο [[Κακόλακκος Πωγωνίου Ιωαννίνων|Κακόλακκο Πωγωνίου]], στον παλιό πύργο του Κουρτ Πασά. Το [[1819]] μυήθηκε στη [[Φιλική Εταιρεία]]. Έμεινε στο Κακόλακο ως το 1820 τότε δηλαδή που ο Αλή πολιορκήθηκε από τον [[Ισμαήλ Πασόμπεης|Ισμαήλ Πασόμπεη]].<ref name="ReferenceA">ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, τεύχος 138, Φεβρουάριος 2008, σελ. 11.</ref>

O Μάρκος Μπότσαρης, μαζί με τον θείο του [[Νότης Μπότσαρης|Νότη]], αγωνιζόταν στο πλευρό των σουλτανικών δυνάμεων εναντίον του τυράννου της [[Ήπειρος|Ηπείρου]], του [[Αλή Πασάς|Αλή Πασά]], επειδή είχαν πάρει την υπόσχεση ότι θα ξαναγυρνούσαν στην ιδιαίτερη πατρίδα τους{{παραπομπή}}. Βλέποντας ότι οι [[Οθωμανοί]] αθετούσαν την υπόσχεση τους, όταν ο Αλή Πασάς πολιορκήθηκε από τα σουλτανικά στρατεύματα στα τέλη Οκτωβρίου του [[1820]], ο Μπότσαρης ήρθε σε συνεννόηση μαζί του και ζήτησε τον επαναπατρισμό των Σουλιωτών, με αντάλλαγμα να βοηθήσουν τον Αλή στον αγώνα εναντίον των στρατευμάτων του Σουλτάνου, πράγμα που έγινε. Ο Μπότσαρης, επικεφαλής 300-350 ανδρών, εμφανίστηκε επί του όρους Σατοβέτζας, απέναντι από το σουλτανικό στρατόπεδο και επιτέθηκε εναντίον των Τούρκων (5 Δεκεμβρίου 1820).<ref>ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, τεύχος 138, Φεβρουάριος 2008, σελ. 12.</ref> Κατόπιν κατέλαβε το φρούριο των Βαριάδων και οχυρώθηκε σε αυτό (7 Δεκεμβρίου 1820). Από εκεί, επικεφαλής 200 ιππέων, προσέβαλε μία σουλτανική εφοδιοπομπή στις Κόμψαδες (22 Δεκεμβρίου 1820).<ref>ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, τεύχος 138, Φεβρουάριος 2008, σελ. 12.</ref> Αμέσως μετά κατέλαβε τη θέση Πέντε Πηγάδια και συνέτριψε μία δύναμη 5.000 Αλβανών που εστάλη εναντίον του. Τους επόμενους μήνες άρχισε διαπραγματεύσεις με τους Τούρκους και τους Αλβανούς ώσπου τον Μάρτιο του 1821 να έρθει στην Ήπειρο ο [[Χριστόφορος Περραιβός]] και να ενημερώσει τους Σουλιώτες για την επικείμενη επανάσταση.<ref>ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, τεύχος 138, Φεβρουάριος 2008, σελ. 12.</ref>

Το καλοκαίρι του [[1823]] προσπάθησε να ανακόψει το δρόμο στα τούρκικα στρατεύματα που επέδραμαν προς την δυτική [[Ρούμελη]]. Στις αρχές Ιουλίου ο [[Μουσταφά Πασάς Μπουσάτλι|Μουσταής πασάς]], επικεφαλής 15.000 επίλεκτων ανδρών, εκστράτευσε εναντίον της Επανάστασης και πρόσφατα κατέφθασε ο Ομέρ πασάς και ο Σούλτζη Κόρτσα με τα πολυάριθμα στρατεύματα τους.<ref>ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, τεύχος 138, Φεβρουάριος 2008, σελ. 16.</ref> Ο Μπότσαρης, τη νύχτα της [[8 Αυγούστου|8]]-[[9 Αυγούστου]],<ref>ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, τεύχος 138, Φεβρουάριος 2008, σελ. 16.</ref> μαζί με τον [[Κίτσος Τζαβέλας|Κίτσο Τζαβέλα]] και άλλους 450 [[Σουλιώτες]], επιτέθηκε κατά της εμπροσθοφυλακής των εχθρών, που είχαν στρατοπεδεύσει στο [[Κεφαλόβρυσο Ευριτανίας|Κεφαλόβρυσο]] του [[Καρπενήσι|Καρπενησίου]], στη μάχη που έμεινε γνωστή ως [[μάχηΜάχη του Κεφαλόβρυσου]]. Παρά τον αρχικά ελαφρύ τραυματισμό του, συνέχισε να πολεμάει και κατάφερε να νικήσει τους τουρκαλβανούςΤουρκαλβανούς. Όμως μια εχθρική σφαίρα έπληξε το μάτι του. Ιστορικοί αναφέρουν πως τότε ο Μπότσαρης είπε πριν ξεψυχήσει: «''Αδέλφια, με βάρεσαν''». Εκείνη τη στιγμή, οι Σουλιώτες, αν και νικούσαν, διέκοψαν τον αγώνα για να παραλάβουν τον νεκρό αρχηγό τους και τα λάφυρα. Οι Σουλιώτες σκότωσαν εκατοντάδες εχθρούς χωρίς όμως να καταφέρουν να σταματήσουν την τουρκική προέλαση. Μεταφέροντας τοντο νεκρόσώμα του Μπότσαρη προς το Μεσολόγγι όπου τελικά τον ενταφίασαν, σταμάτησαν για λίγο στον νάρθηκα της [[Μονή Προυσού|Μονής Προυσσού]] όπου ευρισκόταν ο [[Καραϊσκάκης|Γεώργιος Καραϊσκάκης]] κατάκοιτος. Αυτός τον ασπάστηκε λέγοντας "''Άμποτε ήρωα Μάρκο, κι' εγώ από τέτοιο θάνατο να πάω''".<ref>Ι. Βλαχογιάννη, ''Τα ανέκδοτα του Καραϊσκάκη και του Κολοκοτρώνη'', Αθήναι 1922, σελ. 8</ref><br />

Ο νεκρός μεταφέρθηκε στο Μεσολόγγι με θριαμβική πομπή που περιγράφει και ο [[Φρανσουά Πουκεβίλ|Πουκεβίλ]]. Του θριάμβου προηγούνταν Τούρκοι αιχμάλωτοι, ακολουθούσαν οι αιχμαλωτισμένοι ίπποι των αξιωματικών με πολύτιμα επισάγματα και πενήντα τέσσερεις σημαίες των εχθρών. Ο νεκρός Μάρκος ήταν καλυμμένος με γαλάζια χλαμύδα. Ακολουθούσαν τα λάφυρα που ήταν ζώα, όπλα, σκηνές, πολεμοφόδια και άλλα στρατιωτικά εφόδια και το ταμείο των εχθρών.<ref>[http://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager.php?rec=/metadata/b/2/3/metadata-02-0000302.tkl&do=99563_08.pdf&pageno=109&pagestart=1&width=368&height=575&maxpage=510&lang=en Γούδας Aν., ''Bίοι Παράλληλοι, Ήρωες της ξηράς,'' Εν Aθήναις 1876, Τ. 8, σ. 71]</ref> Η κηδεία ξεκίνησε το απομεσήμερο, από το οίκημα του Επάρχου [[Κωνσταντίνος Μεταξάς|Κωνσταντίνου Μεταξά]], για να δειχθεί ότι τον κηδεύει το Έθνος<ref>Ηλίας Παπαθανασόπουλος, «Ο θάνατος και η κηδεία του Μάρκου Μπότσαρη», Ιστορία Εικονογραφημένη,τχ.69 (Μάρτιος 1974), σελ.107</ref>. Η επικήδεια τελετή έγινε στον ναό Αγίου Νικολάου των προμαχώνων.

Για τον θάνατο του Μπότσαρη γράφηκαν πολλά έντεχνα [[Ποίηση|ποιήματα]] και [[Δημοτικό τραγούδι|δημοτικά τραγούδια]], ενώ φιλοτεχνήθηκαν και πίνακες [[Ζωγραφική|ζωγραφικής]]. Μεταξύ των άλλων ο Δ.[[Διονύσιος Σολωμός]] έγραψε ποίημα όπου παρομοιάζει την συρροή των Ελλήνων στην κηδεία του Μπότσαρη με την συρροή των Τρώων στην ταφή του Έκτορα.<ref>Κ.Σ. Κώνστα, ''Του Μάρκου Μπότσαρη'', Στερεοελλαδική Εστία, 1962, τ. 16, σελ. 117-130.</ref> <br/>

Μετά την ηρωική [[Έξοδος του Μεσολογγίου|Έξοδο]] και τη κατάληψη του Μεσολογγίου από τους οθωμανούςΟθωμανούς, οι τουρκαλβανοί[[Τουρκαλβανοί]] άνοιξαν τον τάφο του Μπότσαρη αναζητώντας τα πολύτιμα όπλα του.<ref>Σιμόπουλος, Πώς είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του '21, τομ. 1, σ. 282. Αναφέρεται στο [http://invenio.lib.auth.gr/record/128996/files/GRI-2012-8471.pdf Βαρβαρήγος Ποθητός (2012) Θρησκεία και θρησκευτική ζωή κατά τον πόλεμο της ανεξαρτησίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Μεταπτυχιακή διατριβή, σελ. 73.]</ref>

Ο Μάρκος Μπότσαρης έμεινε στην ιστορία για την ανδρεία του και τη σημαντική συμβολή του στον Αγώνα για την ανεξαρτησία των [[Έλληνες|Ελλήνων]] και δίκαια θεωρείται μεγάλος εθνικός ήρωας.

Πολλοί [[Φιλέλληνες]] που επισκέφθηκαν την [[Ελλάδα]], θαύμασαν την ανδρεία του Μπότσαρη, ενώ πολλοί ποιητές έγραψαν ποιήματα γι' αυτόν. Ο Fitz-Greene Halleck, [[Αμερικανός|Αμερικάνος]] [[ποιητής]], έγραψε ένα ποίημα με τίτλο ''MARCO BOZZARIS''<ref>http://www.poetry-archive.com/h/marco_bozzaris.html - στα Αγγλικά</ref>, ενώ ο [[Ελβετία|Ελβετός]] ποιητής Juste Olivier έγραψε επίσης ένα ποίημα-έπαινο προς τιμήν του, το [[1825]].<ref>{{Cite journal|url=https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Olivier,_Juste_Daniel|title=Olivier, Juste Daniel|journal=1911 Encyclopædia Britannica|volume=Volume 20}}</ref> Επίσης ο εθνικός ποιητής της Ελλάδας, ο [[Διονύσιος Σολωμός]], αφιέρωσε μία από τις ωδές του στο Μάρκο Μπότσαρη. Ο [[Ζάκυνθος|Ζακύνθιος]] μουσουργός [[Παύλος Καρρέρ]] συνέθεσε το 1858 την όπερα ''Μάρκος Βότζαρης'' [Marco Bozzari], σε λιμπρέτο του [[Ιταλία|Ιταλού]] ποιητή Giovanni Caccialupi, η οποία παρουσιάστηκε με μεγάπη επιτυχία σε όλα τα γνωστά ελληνικά θέατρα του 19ου αιώνα, από λυρικά σχήματα όπως ο [[Ελληνικό Μελόδραμα|Ελληνικός Μελοδραματικός Θίασος]].<ref>{{Cite journal|url=https://www.academia.edu/723546/_%CE%9F_%CE%9C%CE%AC%CF%81%CE%BA%CE%BF%CF%82_%CE%92%CF%8C%CF%84%CE%B6%CE%B1%CF%81%CE%B7%CF%82_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%A0%CE%B1%CF%8D%CE%BB%CE%BF%CF%85_%CE%9A%CE%B1%CF%81%CF%81%CE%AD%CF%81._%CE%9C%CE%AF%CE%B1_%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CF%8C%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B1_%CE%9C%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%9B%CF%8C%CE%B3%CE%BF%CF%82_5_2003_27-63_The_Marco_Bozzari_by_Pavlos_Carrer_a_national_Opera_Moussikos_Logos_5_2003_27-63|title=Ο Μάρκος Βότζαρης του Παύλου Καρρέρ. Μία εθνική όπερα|last=Ξεπαπαδάκου|first=Αύρα|date=2003|journal=Μουσικός Λόγος 5, 27-63|accessdate=|doi=}}</ref> Από την όπερα αυτή ιδιαίτερα δημοφιλής έχει καταστεί η άρια του Μάρκου "Εγέρασα, μωρές παιδιά", ευρύτερα γνωστή και ως "Γερο-Δήμος".<ref>{{Cite book|title=Παύλος Καρρέρ|first=Αύρα|last=Ξεπαπαδάκου|isbn=9789606685521|year=2013|location=Αθήνα: Fagottobooks|page=91-92}}</ref> Ένας σταθμός του μετρό του Παρισιού ([[Botzaris (Paris Métro)|σταθμός Botzaris]]) έχει ονομαστεί προς τιμήν του. Αναφέρεται ότι ήδη το 1825 υπήρχε λαϊκό-σχολικό δράμα για τον Μάρκο Μπότσαρη γραμμένο από την [[Ευανθία Καΐρη]], το οποίο διαρκούσης της Επανάστασης διδασκόταν σε όποια σχολεία το επέτρεπαν οι συνθήκες (αναφέρεται η [[Τήνος]]) για να τονώνεται το αίσθημα υπέρ της ελευθερίας.<ref>Ευαγγελίδης Τρύφων, ''Η παιδεία επί τουρκοκρατίας'', Αθήνα, 1936, τόμ. Β', σελ. 79</ref>

Ο Μάρκος Μπότσαρης είχε παντρευτεί την Χρυσούλα Καλόγερου και έκανε μαζί της πέντε παιδιά από τα οποία μόνο τα δύο επιβίωσαν όσο ο Μπότσαρης ήταν εν ζωή.{{πηγή}} Ο γιος του, [[Δημήτριος Μπότσαρης (του Μάρκου)|Δημήτριος Μπότσαρης]], ο οποίος γεννήθηκε το [[1814]], έγινε στρατιωτικός και διατέλεσε υπουργόςΥπουργός Στρατιωτικών το [[1859]] και [[1866]]-[[1877]], ενώ οργάνωσε το Μετοχικό Ταμείο Στρατού. Πέθανε στις [[17 Αυγούστου]] [[1871]] στην [[Αθήνα]]. Η κόρη του Μπότσαρη, [[Ρόζα Μπότσαρη|Κατερίνα "Ρόζα" Μπότσαρη]], γεννημένη στο Σούλι το 1818, ήταν στην υπηρεσία της Βασίλισσας της Ελλάδος [[Αμαλία της Ελλάδας|Αμαλίας]].

Σε ηλικία 19 ετών, ενώ ζούσε στην Κέρκυρα, ο Μάρκος Μπότσαρης κατά παραγγελία του Πουκεβίλ και με τη βοήθεια μεγαλυτέρων του συνέγραψε ένα ελληνο-αλβανικό γλωσσάριο.<ref>{{harvnb|Γιοχάλας|1980|p=39-42}}</ref> Αποτελεί μάλιστα το πρώτο ελληνο-αλβανικό λεξικό.<ref>{{harvnb|Γιοχάλας|1980|p=29}}</ref> ΟΗ ονομασία του έργου αυτού όπου και ο ίδιος επιγράφειο Μπότσαρης το έργοεπιγράφει έτσι αυτόείναι "''Λεξικόν της Ρωμαϊκής και Αρβανητηκής Απλής''". Το χειρόγραφο αφιερώθηκε από τον Πουκεβίλ στην Εθνική Βιβλιοθήκη των Παρισίων και φέρει την ιδιόγραφη σημείωση "''Ce lexique est écrit de la main de Marc Botzaris à Corfou en 1809 devant moi.'' ''Pouqueville''".<ref>« Αυτό το λεξικό γράφτηκε από το χέρι του Μαρκ Μποτσαρί (Μάρκου Μπότσαρη) στο Κόρφου (Κέρκυρα), το 1809, παρουσία μου. Πουκεβίλ. »</ref> Το ίδιο χειρόγραφο περιλαμβάνει και ένα είδος ελληνο-αλβανικής μεθόδου άνευ διδασκάλου και ελληνο-αλβανικούς διαλόγους. Είναι γραμμένο με ελληνικά γράμματα μερικά των οποίων είναι ιδιόμορφα και φαίνεται τα είχε επινοήσει ο ίδιος ο Μπότσαρης. Ο ίδιος γνώριζε λίγα γράμματα που πιθανώς είχε διδαχθεί από τον καλόγηρο Σαμουήλ ή, κατά μία πληροφορία, στη Μονή του Προφήτου Ηλιού.

Σύμφωνα με σημείωση του Πουκεβίλ, ο Μ. Μπότσαρης έγραψε το λεξικό καθ' υπαγόρευση του πατέρα του Κίτσου, του θείου του Νότη και του πεθερού του Χρηστάκη Καλόγερου. Ο καθηγητής και ακαδημαϊκός Τίτος Γιοχάλας που μελέτησε το χειρόγραφο πιστεύει ότι ο Μ. Μπότσαρης έγραφε τα ελληνικά λήμματα και οι μεγαλύτεροι έδιναν την αλβανική μετάφραση. Είχε παλαιότερα υποστηριχτεί από κάποιους ότι το λεξικό γράφηκε για να εξυπηρετήσει την επικοινωνία μεταξύ των Σουλιωτών και των άλλων Ελλήνων.{{παραπομπή}}, Αυτόβέβαια αυτό δεν θεωρείται ιδιαίτερα πιθανό. κατάΚατά τον Τ. Γιοχάλα μάλιστα δεν θεωρείται σε καμία περίπτωση πιθανό διότι αφ' ενός οι Σουλιώτες γνώριζαν φυσικά την Ελληνική αφ' ετέρου το περιεχόμενο του λεξικού δεν είναι χρηστικό για την καθημερινή ζωή. Επίσης οι λέξεις δεν είναι με αλφαβητική σειρά ώστε το λεξικό να είναι χρηστικό. Θεωρείται πιθανότερο ότι το λεξικό γράφηκε κατόπιν πρωτοβουλίας του Πουκεβίλ ο οποίος είχε ενδιαφέρον για την Αλβανική γλώσσα και τελικώς παρήγαγε ένα Αλβανο-γαλλικό γλωσσάριο μεταφράζοντας τα Ελληνικά λήμματα του Μπότσαρη και μεταγράφοντας τα Αλβανικά με λατινικούς χαρακτήρες. Αυτό το δημοσίευσε στο έργο του ''Voyage dans la Grèce'', τομ. 2, σελ. 617-623 το 1820.

Θεωρείται άξιο προσοχής το ότι συχνά ο Μπότσαρης και οι συνεργάτες του αποδίδουν τις ελληνικές φράσεις σταστην αλβανικάαλβανική σκεπτόμενοι αποκλειστικά "ελληνικά", μεταφέροντας δηλαδή την ελληνική σύνταξη στην αλβανική. Το ίδιο συμβαίνει και με σύνθετες ελληνικές λέξεις ενώ παρατηρείται και λανθασμένη μεταφορά των γενών ουσιαστικών και επιθέτων από την ελληνική στην αλβανική. Επίσης δύο ελληνικές λέξεις δεν μεταφράστηκαν στην αλβανική είτε από άγνοια είτε εκ παραδρομής, ενώ υπάρχουν και άλλα είδη λαθών στην αλβανική. Η παρουσία αυτών των φαινομένων ερμηνεύεται κατά τον Γιοχάλα με δύο τρόπους: