Βίλλα Μαντάμα

Η Βίλλα Μαντάμα (Villa Madama) είναι ένα αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής εξοχικό μέγαρο (villa), που σήμερα βρίσκεται μέσα στην πόλη της Ρώμης, στην ομώνυμη οδό Via di Villa Madama αρ. 250, δυτικά του κέντρου της πόλης και μερικά χιλιόμετρα βορείως του Βατικανού. Παρότι ημιτελές, αυτό το μέγαρο με την κιονοστοιχία και τους κήπους του σχεδιάσθηκε αρχικώς από τον Ραφαήλ και άσκησε μεγάλη επίδραση στους κατοπινούς αρχιτέκτονες της ακμής της ιταλικής Αναγεννήσεως.

Βίλα Μαντάμα
Είδος	έπαυλη
Αρχιτεκτονική	Ύστερη Αναγέννηση
Διεύθυνση	Via di Villa Madama - Roma
Γεωγραφικές συντεταγμένες	41°55′42″N 12°27′10″E
Διοικητική υπαγωγή	Τομέας 1 της Ρώμης
Χώρα	Ιταλία
Ολοκλήρωση	1525
Ιδιοκτήτης	Ιταλία
Αρχιτέκτονας	Ραφαήλ
Χρηματοδότης	Πάπας Κλήμης Ζ΄
Προστασία	ιταλικό πολιτισμικό αγαθό
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Ανέγερση

Το 1518 ο τότε Καρδινάλιος Ιούλιος των Μεδίκων, ο μετέπειτα Πάπας Κλήμης Ζ΄, ανέθεσε την αρχική σχεδίαση του μεγάρου στον Ραφαήλ, ο οποίος ωστόσο απεβίωσε το 1520 και το έργο συνέχισαν οι μαθητές του, μεταξύ των οποίων και ο Αντόνιο ντα Σανγκάλλο ο Νεότερος. Στη διακόσμηση έλαβε μέρος μια μεγαλύτερη ομάδα καλλιτεχνών. Φαίνεται ότι υπήρχαν συχνές διχογνωμίες ως προς το αρχιτεκτονικό σχέδιο και ίσως εξαιτίας αυτών η οικοδόμηση σταμάτησε στα μισά μετά τον θάνατο του τότε Πάπα Λέοντος Ι΄ το 1521, οπότε ο Καρδινάλιος Ιούλιος επέστρεψε στη Φλωρεντία. Το 1523, όταν ο Καρδινάλιος έγινε Πάπας, τα έργα ξανάρχισαν και η κιονοστοιχία (loggia) του κήπου ολοκληρώθηκε το ίδιο έτος. Η διακόσμηση έγινε από τους Τζούλιο Ρομάνο και Μπαλντασσάρε Περούτσι, αμφότερους μεγάλους καλλιτέχνες, όχι απλώς ως διακοσμητές, αλλά και ως αρχιτέκτονες. Ο Τζοβάννι ντα Ούντινε ολοκλήρωσε τα γύψινα ανάγλυφα εμπνευσμένος από τα κλασικά ανάγλυφα της αρχαίας Ρώμης, που είχαν ανασκαφεί εκείνη την εποχή από τον «Χρυσό Οίκο» του Νέρωνα. Τέλος, για την ολοκλήρωση του μεγάρου εργάσθηκαν ο Φλωρεντινός γλύπτης Μπαρτολομμέο Μπαντινέλλι και ο Τζανφραντσέσκο Πέννι. Εκτός από την κιονοστοιχία του Ραφαήλου, το αξιολογότερο καλλιτεχνικό στοιχείο της βίλλας είναι το salone, ζωγραφισμένο από τον Τζούλιο Ρομάνο, με τη μεγαλόπρεπη θολωτή οροφή του.

Διακόσμηση της οροφής στην κιονοστοιχία του κήπου, από τον Τζοβάννι ντα Ούντινε, περ. 1521

Το 1527, κατά τη λεηλασία της Ρώμης, μέρη του συγκροτήματος της Βίλλα Μαντάμα λεηλατήθηκαν και έπαθαν ζημιές από πυρκαγιά. Μερικά τμήματα ξανακτίσθηκαν, αλλά η Βίλλα δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.

Περιγραφή και κήποι

The Βίλλα Μαντάμα ήταν μία από τις πρώτες μιμήσεις ρωμαϊκής εξοχικής έπαυλης, δηλαδή ενός κτίσματος σχεδιασμένου για δεξιώσεις και ελεύθερο χρόνο. Σχεδιάσθηκε επίτηδες έτσι ώστε να συναγωνίζεται τις περιγραφές των επαύλεων της αρχαιότητας, όπως την περίφημη περιγραφή που έδωσε ο Πλίνιος ο Νεότερος για τη δική του.

Η Βίλλα Μαντάμα διέθετε αυλή με μνημειακή κλίμακα, μια κυκλική διάταξη γύρω από την οποία απλώνονταν συμμετρικοί κήποι, ένα υπαίθριο θέατρο κατασκευασμένο στην πλαγιά ενός λόφου, από κάτω ένα ιπποδρόμιο και έναν κήπο σε βαθμίδες με θέα τον ποταμό Τίβερη.

Στον κήπο μπροστά από την κιονοστοιχία, η Κρήνη του Ελέφαντα, σε σχέδιο του Τζοβάννι ντα Ούντινε, είναι εμπνευσμένη από τον ινδικό ελέφαντα με το όνομα «Άννων» (Annone), που έφερε στη Ρώμη ο Πορτογάλος πρέσβυς ως δώρο στον Πάπα Λέοντα Ι΄ το 1514.

Η μετέπειτα ιδιοκτησία

Η Βίλλα από την πλευρά του Τίβερη

Η «Μαντάμα» του ονόματος της Βίλλας, δηλαδή η «Κυρία», ήταν συγκεκριμένο πρόσωπο: η Μαργαρίτα της Πάρμας (ή «της Αυστρίας»), η ίδια που τιμάται και με την επωνυμία (Παλάτσο Μαντάμα) του μεγάρου που στεγάζει την Ιταλική Γερουσία στη Ρώμη. Μετά τον θάνατο του Πάπα Κλήμη Ζ΄, η Βίλλα παρέμεινε στην ιδιοκτησία της ευρύτερης οικογένειας των Μεδίκων. Πρώτα πέρασε στην ιδιοκτησία του Ιππολύτου των Μεδίκων και μετά του Δούκα Αλεξάνδρου, Κυρίου της Φλωρεντίας, ο οποίος πήρε ως σύζυγό του τη Μαργαρίτα της Πάρμας, εξώγαμη θυγατέρα του Αυτοκράτορα Καρόλου Ε΄, αλλά την άφησε χήρα σε ηλικία 15 μόλις ετών. Αργότερα η «Μαντάμα» παντρεύτηκε τον Οκτάβιο Φαρνέζε, ανεψιό του Πάπα Παύλου Γ΄, αλλά έμεινε και πάλι χήρα. Κατόπιν όμως του δεύτερου αυτού γάμου, μετά τον θάνατο και της Μαργαρίτας η Βίλλα πέρασε στον Οίκο των Φαρνέζε, δουκών της Πάρμας και της Πλακεντίας, που με την πάροδο των αιώνων την άφησαν αργά να ερειπωθεί.

Η Βίλλα αναστηλώθηκε και αποκαταστάθηκε από τον Κάρολο, κόμη του Φράσσο, που την αγόρασε το 1925. Τελικώς οι Φράσσο την παρεχώρησαν με λήζινγκ στο ιταλικό Υπουργείο Εξωτερικών και σύντομα, το 1941, αγοράσθηκε από τον Μουσολίνι. Το μεγαλοπρεπές αθλητικό συγκρότημα του Μουσολίνι «Foro Italico» κατασκευάσθηκε δίπλα στη Βίλλα, στον χώρο του παλαιού ιπποδρομίου της και επέκεινα.

Σήμερα η Βίλλα αποτελεί ιδιοκτησία του ιταλικού δημοσίου, που τη χρησιμοποιεί για τη φιλοξενία ξένων προσκεκλημένων της κυβερνήσεως και για συνεντεύξεις τύπου. Π.χ. στις 20 Απριλίου 2015 η ιταλική προεδρία της Ευρωπαϊκής Ενώσεως παρέθεσε τραπέζι στη Βίλλα Μαντάμα για όλους τους προέδρους των εθνικών κοινοβουλίων των χωρών της Ε.Ε..

Η είσοδος στη Βίλλα είναι ελεγχόμενη και το περπάτημα στους κήπους της απαιτεί την άδεια του ιταλικού Υπουργείου Εξωτερικών.

Βιβλιογραφία

• Attlee, Helena (2006). Italian Gardens - A Cultural History (paperback). Λονδίνο: Frances Lincoln. ISBN 978-0-7112-3392-8. 
• Greenwood, W.E.: Villa Madama Rome, A Reconstruction, εκδ. William Helburn Inc., Νέα Υόρκη 1928

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Η Βίλλα στον ιστότοπο του ιταλικού Υπουργείου Εξωτερικών
• Απεικόνιση από δορυφόρο