Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

| μέγεθος_εικόνας = 220px

Ο '''Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ'''<ref>Ατατούρκ: ''Εθνάρχης, Πατέρας των Τούρκων''. Μέχρι το 1934, οπότε τέθηκε σε ισχύ ο νόμος για το ονόματα της οικογένειας, η τουρκική ιστοριογραφία αναφέρεται στον Κεμάλ ως Μουσταφά Κεμάλ Πασά, αλλά από το 1934 με ψήφιση ειδικού νόμου από τη Βουλή (Ν.2587/24.11.1934) αναγνωρίστηκε και έλαβε το επίθετο '''Ατατούρκ'''. Με νεότερο νόμο στις 17 Δεκεμβρίου του 1934 απαγορεύτηκε η χρήση αυτού του επιθέτου από οποιονδήποτε άλλον ακόμα και στενών συγγενών του. Συνέπεια αυτού είναι, σε νόμοινόμους και συνθήκες που υπέγραψε πριν την παραπάνω ημερομηνία, να μην αναφέρεται το επίθετο Ατατούρκ.</ref> (''Mustafa Kemal Atatürk'', {{προφορά|mustaˈfa ceˈmal aˈtaˌtyɾc}}, [[Θεσσαλονίκη]], [[1881]] - [[Κωνσταντινούπολη]], [[10 Νοεμβρίου]] [[1938]]) ήταν [[Τουρκία|Τούρκος]] στρατιωτικός και πολιτικός. Ήταν ιδρυτής και πρώτος πρόεδρος της [[Τουρκική Δημοκρατία|Τουρκικής Δημοκρατίας]]. Ουσιαστικά ανέλαβε πραξικοπηματικά μια διαμελισμένη [[Οθωμανική αυτοκρατορία]], της οποίας το εναπομείναν υπόλοιπο των εδαφών στην [[Ανατολία]], κατόρθωσε να το μετατρέψει σε κράτος δυτικού προτύπου, ονομάζοντάς το [[Τουρκία]].

Προκειμένου να εφαρμόσει την πολιτική του, δεν δίστασε να συνεχίσει τις αγριότητες των [[Νεότουρκοι|Νεοτούρκων]], όπως η [[γενοκτονία των Αρμενίων]] και των [[Γενοκτονία των Ελλήνων|Ελλήνων]]. Θεωρείται, παρ' όλ' αυτά, χαρισματικός ηγέτης, του οποίου η μορφή, σύμφωνα με τους σύγχρονους ιστορικούς, συγκαταλέγεται ανάμεσα στις σημαντικότερες προσωπικότητες που επηρέασαν καθοριστικά με την παρουσία τους τον 20ό αιώνα. Από τον λαό ο Κεμάλ προσέλαβεΠροσέλαβε τον χαρακτηρισμό «Ατατούρκ», που σημαίνει «πατέρας των Τούρκων».

Πατέρας του ήταν ο [[Μουσουλμάνοι|μουσουλμάνος]] Αλή Ριζά (ή Ριζί) Εφέντη (τουρκ. Ali Rıza Efendi), ο οποίος αρχικά δούλευε για λογαριασμό μουσουλμανικών θρησκευτικών ιδρυμάτων, επιθεωρώντας τις φιλανθρωπικές δραστηριότητές τους. Υπηρέτησε ως υπολοχαγός εθελοντικής στρατιωτικής μονάδας, κατά τον [[Ρωσοτουρκικός πόλεμος (1877-1878)|Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877-8]], και στο τέλος του πολέμου έγινε τελωνειακός υπάλληλος. Ο Αλή Ριζά πέθανε όταν ο Μουσταφά ήταν επτά ετών. Μητέρα του ήταν η Ζουμπεϊντέ Χανούμ (τουρκ. Zübeyde Hanım), με καταγωγή από την κωμόπολη του [[Λαγκαδάς|Λαγκαδά]], της οποίας ο πατέρας ίσως ήταν επιστάτης σε αγρόκτημα, όπως ο αδελφός της.<ref name="Mango 2004, σ.26">Mango 2004, σ.26.</ref><ref>[http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=83&artid=157570&dt=07/03/2004 Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ 1881-1938] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120430011002/http://www.tovima.gr/default.asp/?pid=2 |date=2012-04-30 }}, εφημερίδα ''[[Το Βήμα]]'', Κυριακή 7 Μαρτίου 2004</ref>

Επισήμως η γέννηση του Ατατούρκ καταγράφεται το έτος 1296 του ημερολογίου [[Ρουμί]], το οποίο εκτείνεται από τις 13 Μαρτίου 1880 έως τις 12 Μαρτίου 1881 του [[Γρηγοριανό ημερολόγιο|Γρηγοριανού ημερολογίου]]<ref name="Mango 2004, σ.26"/>. Γεννήθηκε στην τότε οθωμανική [[Θεσσαλονίκη]]<ref>. To πατρικό σπίτι του πατέρα του βρισκόταν στη συνοικία Γενί Καπί της πόλης όπου πιθανώς γεννήθηκε και ο Μουσταφά Κεμάλ. Ο πατέρας του έχτισε επίσης σπίτι στη συνοικία Κοτζακασίμ, το οποίο διατηρείται σήμερα ως [[Μουσείο Ατατούρκ Θεσσαλονίκης|μουσείο]] και έχει ανακηρυχθεί τόπος γέννησής του (Mango 2004, σ.28-29).</ref> και το όνομα του ήταν Μουσταφά. Η ακριβής ημερομηνία γέννησης δεν είναι γνωστή. Όταν ρωτήθηκε από τα μέλη συγγραφικής ομάδας εγκυκλοπαίδειας, απάντησε πως γεννήθηκε τη [[19 Μαΐου|19η Μαΐου]] του [[1919]], δηλαδή την ημέρα που αποφάσισε να γίνει αντάρτης.<ref>Εφημερίδα ''Το Βήμα'', [https://web.archive.org/web/20070929122854/http://tovima.dolnet.gr/print_article.php?e=B&f=13564&m=Y04&aa=1 Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ], 19 Μαΐου [[2002]]</ref> Μετά τον θάνατο του πατέρα του, η μητέρα του κατέφυγε στο σπίτι του αδερφού της στο χωριό Σαρήγιαρ (σημ. [[Χρυσαυγή Θεσσαλονίκης|Χρυσαυγή]]) του Λαγκαδά, στο οποίο υπήρχε σημαντική παρουσία του μουσουλμανικού στοιχείου. Από εκεί έφυγε λίγα χρόνια αργότερα, επιστρέφοντας πάλι στη Θεσσαλονίκη όπου έζησε με τη θεία του, Χατιτζέ.<ref>Hanioğlu (2011), σελ. 21</ref> Σύμφωνα με άλλη αφήγηση, που σχετίζεται με το "Σπίτι Μνήμης" του πατέρα του, Αλί Ρεζά Εφέντη, που βρίσκεται στη [[Βόρεια Μακεδονία]], ο Κεμάλ έζησε εκεί ως παιδί. Επιδεικνύεται μάλιστα και ομοίωμά του σε παιδική ηλικία να παίζει με την αδελφή του Μακμπουλέ μέσα σε δωμάτιο του σπιτιού. Ανεπίσημα το σπίτι γίνεται αντιληπτό ως "Σπίτι Μνήμης Ατατούρκ".<ref>[http://dx.doi.org/10.1080/00905992.2017.1287690 Anna Zadrożna (2017): Reconstructing the past in a postOttoman village: Turkishness in a transnational context, Nationalities Papers, DOI: 10.1080/00905992.2017.1287690]</ref>

Στα δώδεκά του χρόνια, και παρά τις αντιρρήσεις της μητέρας του, ο Μουσταφά εισήχθη στην κατώτερη στρατιωτική σχολή της Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια φοίτησε στη Στρατιωτική Σχολή του Μοναστηρίου, για να καταλήξει το [[1899]] στην Αυτοκρατορική Στρατιωτική Ακαδημία της [[Κωνσταντινούπολη]]ς από την οποία εξήλθε το [[1902]]. Αμέσως μετά, εισήχθη στη Σχολή Ειδικής Εκπαίδευσης του Γενικού Επιτελείου, από όπου το [[1904]] αποφοίτησε με τον βαθμό του λοχαγού. Κατά τη διάρκεια της φοίτησής του στη στρατιωτική σχολή της Θεσσαλονίκης διακρίθηκε στα [[μαθηματικά]] και ύστερα από προτροπή ενός δασκάλου του, που συμπτωματικά ονομαζόταν Μουσταφά, υιοθέτησε το όνομα Κεμάλ, που σημαίνει «τελειότητα»<ref name="britannica">"Kemal Atatürk." Encyclopædia Britannica. 2010. Encyclopædia Britannica Online. 8 Μαρτίου. 2010 <http://www.britannica.com/EBchecked/topic/40411/Kemal-Ataturk></ref><ref>Οι αναφορές σε απόκτηση του ονόματος Κεμάλ από τον δάσκαλό του στηρίζονται σε εξιστόρηση του ίδιου του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Πιθανό θεωρείται επίσης να επέλεξε ο ίδιος το όνομα ως φόρο τιμής στον ποιητή Ναμκ Κεμάλ (Mango 2004, σ.37).</ref>. Από εκείνη την εποχή οι πολιτικές του απόψεις ήταν αντίθετες προς το οθωμανικό κράτος και γι' αυτό είχε αρχίσει να εκδίδει πολιτική εφημερίδα, η οποία μοιραζόταν στους συμμαθητές του, ενάντια στο τότε καθεστώς.

Το [[1905]], διορίστηκε υπαρχηγός του Γενικού Επιτελείου της Ακαδημίας στην [[Κωνσταντινούπολη]], αλλά θεωρήθηκε αντικαθεστωτικός με αποτέλεσμα να φυλακιστεί για λίγους μήνες και έπειτα να σταλεί, ουσιαστικά να εξοριστεί, στο 5ο τάγμα [[Δαμασκός|Δαμασκού]]. Εκεί ίδρυσε μυστικό πολιτικό σωματείο, το οποίο ονόμασε ''Vatan ve Hürriyet'', που στα τουρκικά σημαίνει ''Πατρίδα και Ελευθερία''. Κατάφερε να μυήσει αρκετούς αξιωματικούς και να δημιουργήσει παρακλάδια στη Θεσσαλονίκη. Όμως γρήγορα η επαναστατική κίνηση αποκαλύφθηκε και αναγκάστηκε να διαλύσει την οργάνωση. Στη συνέχεια μετατέθηκε στη [[Γιάφα]] (σημ. [[Ισραήλ]]).

[[Αρχείο:Yeniçeri Atatürk.JPG|αριστερά|upright|μικρογραφία|Φωτογραφία του 1914, με τον Ατατούρκ ντυμένο ως [[Γενίτσαροι|γενίτσαρο]]]]

Το [[1911]], στάλθηκε στη [[Λιβύη]] για να οργανώσει την αντίσταση εναντίον των Ιταλών και σύντομα διακρίθηκε στον Ιταλοτουρκικό πόλεμο. Κατά την διάρκεια του Ιταλοτουρκικού πολέμου ο Ατατούρκ ασθένησε και νοσηλεύτηκε για ένα διάστημα από έναν Έλληνα ιατρό ονόματι Τσατσάνη (Çaçani) στην Αίγυπτο. Παρά την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το [[1912]], προβιβάσθηκε σε [[Ταγματάρχης|ταγματάρχη]]. Το ξέσπασμα του [[Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος|Α΄ Βαλκανικού πολέμου]] τον βρήκε στην [[Καλλίπολη]], όπου λίγο αργότερα προάχθηκε σε [[Αντισυνταγματάρχης|αντισυνταγματάρχη]] και διορίστηκε στρατιωτικός ακόλουθος στη [[Σόφια]] της [[Βουλγαρία]]ς. Στις επιχειρήσεις του [[Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος|Α΄ Παγκοσμίου πολέμου]] κατάφερε να διακριθεί, με αποτέλεσμα να γίνει διοικητής του 2ου Σώματος Στρατού, με το οποίο υπηρέτησε στον [[Καύκασος|Καυκάσου]] στις επιχειρήσεις του [[1916]], και στη συνέχεια να προαχθεί σε Πασά.<ref name=auto1 />

[[Αρχείο:Mustafa Kemal Atatürk (1918).jpg|200pxupright|thumb|Ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ ως διοικητής του στρατού (1918)]]

Συγκεκριμένα, η μεγάλη διάκριση ήρθε στις πολεμικές επιχειρήσεις της χερσονήσου της Καλλίπολης ή των Δαρδανελίων το [[1915]], όταν ο Κεμάλ κατάφερε να αποκρούσει τις δυνάμεις της [[Αντάντ]], και συγκεκριμένα τις Αγγλογαλλικές, εισπράττοντας σχόλια του τουρκικού τύπου όπως ''«υπερασπιστής του Ισλάμ»'' και ''«σωτήρας της Κωνσταντινούπολης»''.<ref>Εφημερίδα Το ΒΗΜΑ, [https://web.archive.org/web/20070926223246/http://tovima.dolnet.gr/print_article.php?e=B&f=14108&m=Y10&aa=1 Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, ο πατέρας της Τουρκίας], 7 Μαρτίου 2004</ref> Έχοντας προβλέψει τη συγκεκριμένη κίνηση των συμμάχων, ο Κεμάλ είχε ζητήσει νωρίτερα να αναλάβει την διοίκηση της άμυνας της [[Ραιδεστός|Ραιδεστού]], τις οποίες ανέλαβε προαχθείς σε συνταγματάρχη, για να εφαρμόσει δική του αμυντική τακτική. Το [[1917]], ως διοικητής του 2ου Αυτοκρατορικού Σώματος, νίκησε τους ήδη ανοργάνωτουςαποδιοργανωμένους, απόλόγω τηντης [[Οκτωβριανή Επανάσταση|Οκτωβριανής Επανάστασης]], Ρώσους, στο μέτωπο του Καυκάσου, και ανέκοψε την προέλαση ρωσικής στρατιωτικής δύναμης, αποσπώντας τις περιοχές [[Μπιτλίς]] και [[Μους (πόλη Τουρκίας)|Μους]]. Εξ αιτίας αυτού, η οθωμανική κυβέρνηση τον προήγαγε σε [[Υποστράτηγος|υποστράτηγο]] (Πασά).

Στη συνέχεια μετατέθηκε στο 7ο σώμα στρατού στην [[Παλαιστίνη (ιστορική περιοχή)|Παλαιστίνη]] και τη Συρία, αλλά στις [[7 Οκτωβρίου]] επέστρεψε στη Κωνσταντινούπολη για να συνοδεύσει τον διάδοχο του θρόνου, Μεχμέτ, στη [[Γερμανία]]. Κατά τη διάρκεια όμως του ταξιδιού αρρώστησε και αναγκάστηκε να παραμείνει για λίγο στη [[Βιέννη]]. Επέστρεψε στις [[28 Αυγούστου]] του 1918 στη Παλαιστίνη, όπου μελέτησε αναλυτικά την κατάσταση στη [[Συρία]]. ΟΤότε αντελήφθη πως ο ερχομός των Άγγλων ήταν θέμα χρόνου ενώ οι οθωμανικές δυνάμεις ήταν φανερό ότι δεν μπορούσαν να τους αναχαιτίσουν. Σχολιάζοντας την όλη κατάσταση είπε: ''«{{ασαφές|είμαστε όπως ένα νήμα βαμβακιού που σύρεται στο μονοπάτι του}}»''.<ref>Mango 2004, σ. 179.</ref> Μέσα σε λίγες μέρες ο οθωμανικός στρατός είχε υποχωρήσει στην [[Ιορδανία]] ενώ χιλιάδες ήταν οι νεκροί. Αξίζει να σημειωθεί ότι την υποχώρηση την είχε οργανώσει ο Κεμάλ ενώ ταυτόχρονα είχε αναλάβει και τη διοίκηση του Νοτιο-Ανατολικού μετώπου, χωρίς όμως καμία επιτυχία. Σε εκείνη την υποχώρηση μόλις που κατάφερε να διαφύγει την αιχμαλωσία. Ύστερα από αυτή την εξέλιξη, απέστειλε οργισμένο τηλεγράφημα στον Σουλτάνο, όπου κατηγορούσε τους ανωτέρους του για την υποχώρηση και τις τεράστιες απώλειες του στρατού.

Στις [[30 Οκτωβρίου]] του [[1918]], πραγματοποιήθηκε η [[ανακωχή του Μούδρου]] μεταξύ της Αντάντ και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την οποία όμως ο Κεμάλ θεώρησε ταπεινωτική για την πατρίδα του.

[[Αρχείο:Mustafa Kemal Atatürk (1936).jpg|μικρογραφία|upright|Ο Ατατούρκ το 1936, 2 χρόνια πριν τον θάνατο του]]

Στις [[17 Νοεμβρίου]] του [[1922]] ο [[Μωάμεθ Στ΄|Σουλτάνος Μωάμεθ Στ΄]] εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη, ουσιαστικά παραδίδοντάς την στην κυβέρνηση της Άγκυρας. Στις [[29 Οκτωβρίου]] του [[1923]] ο Κεμάλ ορκίστηκε πρώτος πρόεδρος της, ενωμένης πια, [[Τουρκία]]ς, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι και το [[1938]], ημερομηνία θανάτου του, αφού προηγουμένως είχε κερδίσει τις εκλογές του [[1927]], [[1931]] και [[1935]]. Βέβαια, από το 1930 είχε καταργήσει τα αντιπολιτευόμενα κόμματα με αποτέλεσμα το δικό του, το Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα, να είναι μόνο του στη Βουλή.

ΣτηΚατά τη διάρκεια της προεδρικής του θητείας, ο Κεμάλ αναμόρφωσε και εκσυγχρόνισε την χώρα του, πραγματοποιώντας ριζοσπαστικές αλλαγές. Γενικά οι μεταρρυθμίσεις του είχαν σκοπό να μετατρέψουν την [[Τουρκία]] σε σύγχρονη ευρωπαϊκή χώρα βασισμένη στα δυτικά πρότυπα και πλήρως απελευθερωμένη από την θρησκεία. Μια από τις πρώτες του ενέργειες ήταν να καταργήσει το [[1924]] το [[Χαλιφάτοχαλιφάτο]] και να κλείσει τα ιδρύματα που λειτουργούσαν βάσει της ισλαμικής νομοθεσίας. Στη συνέχεια απαγόρευσε την [[πολυγαμία]], τον [[φερετζές|φερετζέ]] και το [[φέσι]] ενώ το [[1928]] επέβαλλε το [[λατινικό αλφάβητο]]. Το [[1938]], με νόμο υποχρέωσε τον κάθε Τούρκο να αποκτήσει οικογενειακό επώνυμο, κρατώντας για τον εαυτό του το Ατατούρκ, δηλαδή ''πατέρας των Τούρκων''. Επίσης με δικές του νομοθετικές ρυθμίσεις αναβάθμισε τον ρόλο των γυναικών, δίνοντάς τους το δικαίωμα ψήφου, και θέσπισε την ισότητα των δύο φύλων, ενώ επί της θητείας του καθιερώθηκε και το [[γρηγοριανόΓρηγοριανό ημερολόγιο]].<ref>Εγκυκλοπαίδεια Δομή, εκδ. Δομή, Αθήνα 1996, λήμμα Ατατούρκ, σ.300.</ref><ref>Ιστοσελίδα sansimera.gr, [http://www.sansimera.gr/archive/biographies/show.php?id=16&name=Mustafa_Kemal_Ataturk Βιογραφία του Κεμάλ Ατατούρκ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927000945/http://www.sansimera.gr/archive/biographies/show.php?id=16&name=Mustafa_Kemal_Ataturk |date=2007-09-27 }}.</ref> Το [[1934]], επέτρεψε την εκλογή γυναικών στα δημόσια αξιώματα. Σημαντικές ήταν και οι προσπάθειες του για ανύψωση του εθνικού φρονήματος των Τούρκων. Για να το πετύχει χρησιμοποίησε το εκπαιδευτικό σύστημα, αναβαθμίζοντας τον ρόλο του μαθήματος της ιστορίας, και περιόρισε σημαντικά τη θρησκευτική επιρροή. Στο διπλωματικό κομμάτι, ο Κεμάλ προχώρησε με το σύνθημα ''«ειρήνη στο εσωτερικό και ειρήνη στον κόσμο»'', πολιτική η οποία σε γενικές γραμμές πέτυχε, αφού η Τουρκία διατήρησε ειρηνικές σχέσεις με τους γείτονες της. Αξίζει να σημειωθεί ότι το, [[1936]], η Τουρκία πέτυχε την υπογραφή της Συνθήκης του [[Μοντρέ]], με την οποία ανέκτησε τον έλεγχο των [[Στενά των Δαρδανελίων|Στενών]] και η οποία θεωρήθηκε σπουδαία επιτυχία της κεμαλικής κυβέρνησης και γενικά της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής.

Λίγο πριν πεθάνει, είχε ταξιδέψει στην [[Γιάλοβα]] για ανάρρωση, αφού λόγω του πάθους του με το [[αλκοόλ]] έπασχε από [[κίρρωση]]. Απεβίωσε στις 9.05 το πρωί της [[10 Νοεμβρίου|10ης Νοεμβρίου]] του [[1938]], από κίρρωση του ήπατος στο παλάτι [[Ντολμά Μπαχτσέ (ανάκτορο)|Ντολμά Μπαχτσέ]] στην [[Κωνσταντινούπολη]] και κηδεύτηκε με λαμπρές τιμές<ref>[http://www.nndb.com/people/449/000092173/ Kemal Ataturk.<!-- Αυτόματα δημιουργημένος τίτλος -->]</ref>. Χαρακτηριστικό είναι ότι 17 χώρες έστειλαν ειδικούς αντιπροσώπους για να παρακολουθήσουν την κηδεία του. Είναι θαμμένος στο [[Ανίτκαμπιρ]], [[μαυσωλείο]] που κατασκευάστηκε ειδικά για αυτόν, στην [[Άγκυρα]]. Είχε παντρευτεί μια φορά το [[1923]] αλλά χώρισε δύο χρόνια αργότερα. Είχε υιοθετήσει 8 παιδιά, εκ των οποίων η [[Σαμπιχά Γκιοκτσέν]] έγινε μετέπειτα η πρώτη γυναίκα πιλότος στον κόσμο. Το σπίτι, όπου γεννήθηκε ο Ατατούρκ, δωρήθηκε από τον [[Δήμος Θεσσαλονίκης|δήμο Θεσσαλονίκης]] στο τουρκικό κράτος, το [[1935]], και έκτοτε φιλοξενεί το [[Μουσείο Ατατούρκ]].