Πραξικόπημα της 21ης Απριλίου: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

|έναρξη=|τερματισμός=| ημερομηνία = 21 Απριλίου 1967

| αίτια = '''Κατάλυση κοινοβουλευτικού πολιτεύματος'''

| έκβαση = [[ΣτρατιωτικήΝίκη δικτατορίατων στηνΣυνταγματαρχών Ελλάδα (1967 - 1974)]]<br/>

| πλευρά2 = Ελληνικό Κοινοβούλιο καιΕλληνική Κυβέρνηση

| αρχηγός1 = [[Γεώργιος Παπαδόπουλος]] <br /> [[ΝικόλαοςΣτυλιανός ΜακαρέζοςΠαττακός]]<br />[[ΣτυλιανόςΝικόλαος ΠαττακόςΜακαρέζος]]

Μετά τον [[Ελληνικός Εμφύλιος 1946 - 1949|Εμφύλιο του 1946-49]] ήταν διάχυτος ο φόβος της επικράτησης του κομμουνισμού παρά την ήττα του [[ΔΣΕ]] και την εξορία των ηγετικών στελεχών του [[ΚΚΕ]]. Οι κυβερνήσεις λάμβαναν μέτρα όπως η απαγόρευση του [[ΚΚΕ]], η εκτόπιση αντιφρονούντων κ.λπ. Ορισμένοι αξιωματικοί στο στρατό, στην αστυνομία/χωροφυλακή, στην [[ΚΥΠ]] και αλλού θεωρούσαν ότι οι πολιτικοί δε λάμβαναν αρκετά μέτρα ή ότι δεν ήταν αρκετά ικανοί να αποτρέψουν τον κίνδυνο και είχαν ουσιαστικά αυτονομήσει την δράση τους, δημιουργώντας το λεγόμενο ''«[[παρακράτος]]»''. Δημιουργήθηκαν ομάδες αξιωματικών, οι οποίες συνέρχονταν και αποφάσιζαν κοινή δράση χωρίς να λογοδοτούν ή να ελέγχονται από την πολιτική ηγεσία. Ταυτόχρονα με ψευδείς εκθέσεις ή με προβοκάτσιες προσπαθούσαν να πείσουν ότι η αριστερά είχε οργανωμένη δράση για την κατάληψη της εξουσίας. Οι κυβερνήσεις της εποχής κατά τις δεκαετίες '50 και '60 δε στάθηκε δυνατόν να ελέγξουν αυτούς τους παρακρατικούς μηχανισμούς είτε διότι δεν αντιλαμβάνονταν τη σοβαρότητα του κινδύνου για τη δημοκρατία, είτε διότι πολλές φορές τα ανάκτορα παρενέβαιναν υπέρ τους, νομίζοντας ότι οι παρακρατικοί είναι ως επί το πλείστον ορκισμένοι φιλομοναρχικοί. Δείγματα της δράσης των παρακρατικών ήταν το [[σχέδιο «Περικλής»]], ως ένα βαθμό η «βία και νοθεία» στις [[Ελληνικές βουλευτικές εκλογές 1961|εκλογές του 1961]] και η δολοφονία του βουλευτή της [[ΕΔΑ]] [[Γρηγόρης Λαμπράκης|Γρηγόρη Λαμπράκη]] το 1963.

Σύμφωνα με αμφιλεγόμενης αξιοπιστίας μαρτυρίες από τον κύκλο των πραξικοπηματιών και δη του Στυλιανού Παττακού, ο οποίος είχε τη μικρότερη γνώση των πραγματικών παρασκηνίων της συνωμοσίας, ο αντιστράτηγος Ζωιτάκης ενημέρωσε τον [[Νικόλαος Μακαρέζος|Νικόλαο Μακαρέζο]] για την απόφαση των στρατηγών να στείλουν τον Σπαντιδάκη στον Κωνσταντίνο κι έτσι οι συνταγματάρχες αποφάσισαν να κάνουν το δικό τους πραξικόπημα την ίδια κιόλας νύχτα, για να προλάβουν το πραξικόπημα των στρατηγών.

Πρώτα κινήθηκαν τα τμήματα των καταδρομέων ([[ΛΟΚ]]). Αποτελούσαν τον ακρογωνιαίο λίθο της επιτυχίας του κινήματος, που θα είχε πιθανότητες επικράτησης μόνο αν οι μονάδες αυτές κατόρθωναν να καταλάβουν όλα τα τηλεπικοινωνιακά κέντρα χωρίς να δοθεί το σήμα συναγερμού. Δεν έπρεπε να ειδοποιηθούν και να κινητοποιηθούν ο [[Κωνσταντίνος Β΄ της Ελλάδας|βασιλιάς]], οι στρατηγοί και η [[Κυβέρνηση Παναγιώτη Κανελλόπουλου 1967|κυβέρνηση]] πριν ολοκληρωθούν οι βασικοί στόχοι του κινήματος. Οι τηλεπικοινωνίες –κτίριο της [[ΕΡΤ]] (τότε ΕΙΡ), τηλεόραση, ραδιοφωνικοί σταθμοί, τηλεφωνικό κέντρο και στρατιωτικές εγκαταστάσεις ασυρμάτου- κατελήφθησαν μεταξύ 1 και 1.30΄ π.μ. χωρίς να δοθεί το σήμα του συναγερμού. Στους δρόμους επικρατούσε ησυχία, αφού δεν είχαν ακόμα κινηθεί τα τανκς και δεν κυκλοφορούσαν ομαδικά διάφορα στρατιωτικά καμιόνια. Οι στρατιώτες μετακινούνταν γρήγορα και αθόρυβα, κατά μικρές ομάδες, στους προκαθορισμένους στόχους δίχως να κινούν την προσοχή ή την περιέργεια. Ένα τζιπ γεμάτο στρατιώτες δεν ήταν κάτι το ασυνήθιστο στους αθηναϊκούς δρόμους. Μέσα σε ελάχιστα λεπτά οι στρατιώτες της χούντας είχαν θέσει υπό το λειτουργικό έλεγχό τους όλα τα τηλεπικοινωνιακά κέντρα.

Ο [[Γεώργιος Παπαδόπουλος|Παπαδόπουλος]] είχε ετοιμάσει μια γραπτή διαταγή που όριζε τις μετακινήσεις των αναγκαίων στρατιωτικών μονάδων, πλαστογραφώντας το όνομα του βασιλιά. Οι συνωμότες απευθύνθηκαν στους αγουροξυπνημένους στρατιώτες διαβάζοντας τη, δήθεν υπογεγραμμένη από το βασιλιά, διαταγή και τους ανέπτυξαν το σχέδιο μάχης, στο όνομα του βασιλιά. Στη συνέχεια, ο [[Γεώργιος Παπαδόπουλος|Παπαδόπουλος]] έστειλε το κωδικό σήμα για την ενεργοποίηση του [[Σχέδιο Προμηθεύς|Σχεδίου Προμηθεύς]], σχέδιο εκτάκτηςέκτακτης ανάγκης του [[ΝΑΤΟ]]. Το συγκεκριμένο σχέδιο προορίζονταν για την αναγκαστική ανάληψη εξουσίας από το στρατό με σκοπό την εξουδετέρωση [[Κομμουνισμός|κομμουνιστικής]] εξέγερσης, σε περίπτωση που εισέβαλαν στην [[Ελλάδα]] δυνάμεις του [[ΕΣΣΔ|σοβιετικού]] στρατού<ref name="Karagiorgas">Καράγιωργας 2003</ref>. Βασικό στοιχείο του σχεδίου ήταν ότι έθετε όλες τις στρατιωτικές μονάδες υπό την άμεση ηγεσία του υπουργού Άμυνας ή του αρχηγού ΓΕΣ, στρατηγού Σπαντιδάκη ή του βασιλιά, απαγορεύοντας ρητά την υπακοή τους σε οποιαδήποτε άλλη διαταγή.

Ο έμπιστος του βασιλιά αρχηγός του [[Γενικό Επιτελείο Στρατού|Γενικού Επιτελείου Στρατού]], στρατηγός Γ. Σπαντιδάκης, αντικαταστάθηκε από τον [[Οδυσσέας Αγγελής|Οδυσσέα Αγγελή]]. Ο Αγγελής κάνοντας χρήση του νέου του αξιώματος έδωσε εντολή στο Γ' Σώμα Στρατού στη [[Θεσσαλονίκη]] να εφαρμόσει το Σχέδιο Προμηθεύς σε όλη τη χώρα.

Την ίδια ώρα κατελήφθη το συγκρότημα του Πενταγώνου με συνδυασμένη επιχείρηση από μέσα και απ' έξω, υπό τη γενική διεύθυνση του διοικητή της ΕΣΑ συνταγματάρχη [[Ιωάννης Λαδάς|Ιωάννη Λαδά]]. Ο Παπαδόπουλος έφτασε στο [[Υπουργείο Εθνικής Άμυνας (Ελλάδα)|Πεντάγωνο]], όπου τον περίμεναν ο συνταγματάρχης Ιωάννης Λαδάς και ο αντισυνταγματάρχης [[Κωνσταντίνος Ασλανίδης]]. Οι στασιαστές όρμησαν μέσα και κατέλαβαν το κτίριο, χωρίς πάλι να δοθεί το σήμα του συναγερμού. Δώδεκα τανκς κι οκτώ θωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού κύκλωσαν το Πεντάγωνο, ενώ άλλα τανκς βρέθηκαν μπροστά στα κτίρια της τηλεόρασης, των ραδιοφωνικών σταθμών και των τηλεφωνικών κέντρων, ώστε να αποκρουστεί κάθε απόπειρα ανακατάληψήςανακατάληψις τους. Κι αφού είχαν δρομολογηθεί οι συλλήψεις, διάφορες μονάδες, με μυημένους αξιωματικούς, κινήθηκαν και κατέλαβαν στρατηγικά σημεία της Αθήνας, στην πλατεία Συντάγματος, μπροστά από μεγάλα ξενοδοχεία (Χίλτον) και τανκς σφράγιζαν τους δρόμους που οδηγούσαν από την επαρχία στην Αθήνα. Αποκλείστηκε και το αεροδρόμιο του Ελληνικού, ενώ στο στρατόπεδο Διονύσου ο διοικητής των ΛΟΚ συνταγματάρχης Κ. Ασλανίδης παρέμενε με τον όγκο της δύναμής του ως γενική εφεδρεία.

Τέλος, μια σημαντική δύναμη ελαφρών αρμάτων με επικεφαλής τον συνταγματάρχη [[Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος (πραξικοπηματίας)|Κωνσταντίνο Παπαδόπουλο]], κύκλωσε τα ανάκτορα Τατοΐου, το ομώνυμο γειτονικό αεροδρόμιο και την έπαυλη όπου έμενε η Φρειδερίκη με τις κόρες της<ref>Η μετέπειτα βασίλισσα της Ισπανίας, Σοφία, θυμάται για κείνο το βράδυ:<br>

Η πρώτη ειδοποίηση που πήρε ο [[Κωνσταντίνος Β΄ της Ελλάδας|βασιλιάς Κωνσταντίνος]] για όσα συνέβαιναν ήταν από τον υπασπιστή του, ταγματάρχη Μιχάλη Αρναούτη, όταν είδε ομάδα στρατιωτών να εισβάλλει στην κατοικία του στο [[Παλαιό Ψυχικό]]. Το τηλέφωνό του όμως νεκρώθηκε και τελικώς συνελήφθη και οδηγήθηκε στο Πεντάγωνο. Από τις βροντές των πυροβολισμών, ξύπνησε και η [[Μαργαρίτα Παπανδρέου]]<ref>Εφιάλτης στην Αθήνα (Nightmare in Athens), Μαργαρίτα Παπανδρέου, Εκδόσεις Prentice-Hall (1970), ISBN 0-13-622423-7</ref>. Η κατοικία του [[Ανδρέας Παπανδρέου|Ανδρέα Παπανδρέου]] ήταν γειτονική του Μιχάλη Αρναούτη. Ένας λοχαγός και τέσσερις κομάντος εισέβαλαν στην οικία και μετά από επεισοδιακή καταδίωξη συνέλαβαν τον [[Ανδρέας Παπανδρέου|Ανδρέα Παπανδρέου]]. Ο Κωνσταντίνος αμέσως τηλεφώνησε στον πρωθυπουργό [[Παναγιώτης Κανελλόπουλος|Παναγιώτη Κανελλόπουλο]] όπου ο τελευταίος τον πληροφορούσε ότι τον συνελάμβαναν εκείνη ακριβώς τη στιγμή, στις 2.23’ το πρωί.

Η δεύτερη ειδοποίηση ότι βρισκόταν σε εξέλιξη πραξικόπημα ήρθε στις 2.10΄ το πρωί, όταν ο αστυνομικός διευθυντής της [[Αθήνα|Αθήνας]] Τασιγιώργος άκουσε τις κινήσεις των στρατιωτικών μονάδων και τηλεφώνησε στον υπουργό Δημοσίας Τάξης [[Γεώργιος Ράλλης|Γεώργιο Ράλλη]]. Ο Ράλλης προσπάθησε να τηλεφωνήσει στο [[Τατόι]], αλλά το τηλέφωνό του είχε νεκρωθεί. Κατευθύνθηκε στο γειτονικό αστυνομικό τμήμα, από όπου κατόρθωσε μέσω ασυρμάτου Motorola να συνδεθεί με το βασιλιά. Ο βασιλιάς έδωσε εντολή στον Ράλλη να επικοινωνήσει με τους αξιωματικούς υπηρεσίας των Σωμάτων Στρατού στη [[Θεσσαλονίκη]], την [[Καβάλα]] και σε άλλες πόλεις, να τους θέσει σε κατάσταση συναγερμού και να κινηθούν προς την [[Αθήνα]]. Ο [[Γεώργιος Ράλλης]] προσπάθησε να επικοινωνήσει με τον επιτελάρχη του Γ΄ Σώματος Στρατού, ταξίαρχο [[Ορέστης Βιδάλης|Ορέστη Βιδάλη]], για να κινητοποιήσει τις δυνάμεις στη [[Θεσσαλονίκη]]. Δεν πρόλαβε, αφού το σχέδιο Προμηθεύς είχε ήδη τεθεί σε εφαρμογή με αποτέλεσμα ο ταξίαρχος Βιδάλης να αγνοήσει [[:s:Σήμα Γεωργίου Ράλλη προς Γʹ Σώμα Στρατού|το σήμα του Ράλλη]]. Μόλις έλαβε το σήμα, ο Βιδάλης βρέθηκε σε μεγάλη αμηχανία. Έσπευσε να ζητήσει οδηγίες από το ΓΕΣ και ο στρατηγός Σπαντιδάκης τον διαβεβαίωσε, ψευδώς, στο τηλέφωνο ότι ο βασιλιάς ήταν σύμφωνος με ό,τι είχε γίνει και ότι έπρεπε να ανγνοήσειαγνοήσει τη διαταγή Ράλλη<ref>Πολιτικές Εκμυστηρεύσεις 1950-1989, Γεωργίου Ι. Ράλλη, Εκδόσεις Προσκήνιο, σελ 106, ISBN 960-7057-00-7</ref>.

Πριν η ώρα πάει 3.00 π.μ., οι πραξικοπηματίες είχαν θέσει υπό τον απόλυτο έλεγχό τους την [[Αθήνα]]. Είχαν εγκλείσειεγκλείει τους σημαντικότερους κρατούμενούς τους στους θαλάμους των υποψηφίων εφέδρων αξιωματικών, στο δεύτερο όροφο της Σχολής Τεθωρακισμένων στο Γουδί, εκτός τον Κανελλόπουλο που μεταφέρθηκε στο Πεντάγωνο, όπου είχαν μεταφερθεί και οι στρατιωτικές προσωπικότητες. Πλήθος αριστερών πολιτών συσσωρεύτηκε στον Ιππόδρομο, στο [[Γήπεδο Νίκος Γκούμας|γήπεδο της Α.Ε.Κ.]], στο [[Φάληρο|Φαληρικό Δέλτα]], στο [[Στάδιο Γεώργιος Καραϊσκάκης|γήπεδο Καραϊσκάκη]] στο [[Νέο Φάληρο]] και στο [[Γήπεδο Λεωφόρου Αλεξάνδρας|γήπεδο του Παναθηναϊκού]] στη [[Λεωφόρος Αλεξάνδρας|λεωφόρο Αλεξάνδρας]]. Ο [[Ανδρέας Παπανδρέου]] μεταφέρθηκε κι αυτός στο [[Γουδί]], τραυματισμένος στο πόδι από πτώση κατά τη σύλληψή του, καθώς προσπάθησε να διαφύγει.

Το Νοέμβριο του [[1973]], ομάδα σκληροπυρηνικών αξιωματικών με επικεφαλής το Δημήτριο Ιωαννίδη, οι οποίοι ήταν αντίθετοι με την [[Σχέδιο φιλελευθεροποίησης (Χούντα)|απόπειρα φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος]], ανέτρεψαν και έθεσαν σε κατ' οίκον περιορισμό τον [[Γεώργιος Παπαδόπουλος|Παπαδόπουλο]]. Στις 15 Ιουλίου [[1974]] [[Πραξικόπημα του 1974 στην Κύπρο|ανέτρεψαν τον Πρόεδρο της Κύπρου]]. Η ενέργεια αυτή έδωσε την αφορμή στην [[Τουρκία]], πέντε μέρες αργότερα, να [[Τουρκική εισβολή στην Κύπρο|επέμβει στρατιωτικά στην Κύπρο]] προβάλλοντας ως δικαιολογία την προστασία της τουρκοκυπριακής μειονότητας. Μπροστά στο βάρος των ευθυνών τους και στο ορατό ενδεχόμενο ελληνοτουρκικού πολέμου οι αρχηγοί των ενόπλων δυνάμεων κάλεσαν πολιτικά πρόσωπα της προ-δικτατορικής περιόδου για να σχηματίσουν κυβέρνηση. Η πράξη αυτή σηματοδότησε την οριστική απόσυρση του στρατού από την πολιτική στην [[Ελλάδα]]. Μέσα στους επόμενους μήνες οι πολιτικές εξελίξεις οδήγησαν στην επαναφορά της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, την κατάργηση, [[Δημοψήφισμα του 1974|μετά οπό δημοψήφισμα]], της μοναρχίας και την ψήφιση νέου [[Σύνταγμα της Ελλάδος 1975|συντάγματος]].

Η ασάφεια αυτή εξέλιπε στις αρχές Οκτωβρίου του 1974, όταν η ελληνική κυβέρνηση εξέδωσε συντακτική πράξη, η οποία διευκρίνιζε ότι οι πρωταίτιοι της προπαρασκευής και εκτέλεσης του πραξικοπήματος δεν καλύπτονταν από τη χορηγούμενη αμνηστία.<ref name="theseis">{{cite journal |url=http://www.theseis.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1145 |title=Στρατός και καθεστώς της 21ης Απριλίου |last=Σακελλαρόπουλος |first=Σπύρος |month=Απρίλιος-Ιούνιος |year=2011 |type=τριμηνιαία επιθεώρηση |issue=Τεύχος 115 |work=Θέσεις |publisher=Εκδόσεις Νήσος |accessdate=26 Απριλίου 2014}}</ref> Με αυτόν τον τρόπο άνοιξε ο δρόμος για να εξεταστούν οι πρώτες μηνύσεις για εσχάτη προδοσία και για την κατάλυση της δημοκρατίας. Στις 18 Ιανουαρίου [[1975]] η Βουλή που προέκυψε από τις [[Ελληνικές βουλευτικές εκλογές 1974|εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974]] υιοθέτησε το Δ΄ Ψήφισμα. Ο νόμος αυτός χαρακτήριζε πραξικόπημα και όχι επανάσταση την επέμβαση του στρατού στις 21 Απριλίου [[1967]] και τις κυβερνήσεις που προήλθαν από αυτή κυβερνήσεις βίας. Επίσης, ακύρωνε νομοθετικό διάταγμα των χουντικών με το οποίο αμνήστευαν τους εαυτούς τους για όποιες αξιόποινες πράξεις, όριζε το Πενταμελές Εφετείο Αθηνών ως αρμόδιο για να τους δικάσει και καθόριζε περίοδο τριών μηνών για την υποβολή μηνύσεων από τα θύματα της δικτατορίας.<ref>[[#Κρεμμυδάς|Κρεμμυδάς]], σελ. 8.</ref>

Στις 2 Ιουλίου [[1975]], η ολομέλεια του [[Άρειος Πάγος|Αρείου Πάγου]], με βούλευμά της, χαρακτήρισε «στιγμιαίο» το έγκλημα της εσχάτης προδοσίας των πραξικοπηματιών. Το ανώτατο δικαστήριο δέχτηκε ότι το αδίκημα της εσχάτης προδοσίας ολοκληρώθηκε με την αποστέρηση του βασιλιά από τις συνταγματικές εξουσίες του και η κατάσταση που προέκυψε μετά ήταν απλή συνέπεια και όχι παράταση της εγκληματικής πράξης. Έτσι έπαυσε οριστικά η δίωξη των προσώπων που είχαν υπηρετήσει σε πολιτικές θέσεις, μέλη της κυβέρνησης, γενικοί γραμματείς, νομάρχες, δήμαρχοι, και είχαν διωχθεί ως συνεργοί γιατί στήριξαν το καθεστώς της δικτατορίας.<ref name="theseis"/><ref>[[#Κρεμμυδάς|Κρεμμυδάς]], σελ. 75.</ref>

Οι 18 καταδικασθέντες αξιωματικοί για το πραξικόπημα της 21 Απριλίου καθαιρέθηκαν με προεδρικό διάταγμα και υποβιβάστηκαν οριστικά στο βαθμό του στρατιώτη μετά την επικύρωση από τον Άρειο Πάγο της απόφασης του Πενταμελούς Εφετείου, στις 21 Ιουνίου [[1976]]. Διαγράφτηκαν επίσης από τους καταλόγους των στελεχών της εφεδρείας και οι οικογένειές τους θα έπαιρναν μειωμένες συντάξεις.<ref>[[#Κρεμμυδάς|Κρεμμυδάς]], σελ. 127.</ref>

Ο Δημήτριος Σταματελόπουλος ήταν ο μόνος από τους καταδικασθέντες, που του αναγνωρίστηκαν τα ελαφρυντικά του προηγουμένου εντίμου βίου του και ότι έδειξε αληθινά μεταμέλεια για τις πράξεις του και για πολύ καιρό μετά τις πράξεις η συμπεριφορά του ήταν καλή. Παρότι πρωταίτιος, διαφώνησε σύντομα μετά την 21η Απριλίου 1967 με τον Γεώργιο Παπαδόπουλο και ανέπτυξε αντιστασιακή δράση. Έγινε ευρύτερα γνωστός από τα άρθρα του στη Βραδυνή, στα οποία ασκούσε έντονη κριτική στο δικτατορικό καθεστώς και τα οποία είχαν μεγάλη απήχηση στο αστικό κοινό, οδηγώντας την εφημερίδα Βραδυνή σε ρεκόρ κυκλοφορίας. Ο Σταματελόπουλος βοήθησε την αντίσταση. Η προσφορά του καταχωρήθηκε στο ενεργητικό του και γι' αυτό τού αναγνωρίστηκαν ελαφρυντικά, σημαντικά ελαφρυντικά.<ref>{{Cite book|title=Η Δίκη|first=Γιάννης|last=Ντεγιάννης|publisher=Εκδόσεις "Γνώση"|isbn=|year=1990|location=Αθήνα|page=159, 194|quote=}}</ref> Αποφυλακίστηκε με χάρη τον Απρίλιο του [[1977]].