Αντώνης Κατσαντώνης: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Ο '''Αντώνης Κατσαντώνης,''' ([[1775]] - [[28 Σεπτεμβρίου]] [[1809]]) γεννημένος ως ''Αντώνης Μακρυγιάννης'', ήταν ονομαστός [[Έλληνες|Έλληνας]] [[κλέφτες|κλέφτης]], [[Σαρακατσάνοι|Σαρακατσάνος]], ο οποίος έδρασε επί [[Τουρκοκρατία]]ς στα προεπαναστατικά χρόνια στις περιοχές των [[Άγραφα|Αγράφων]], του [[Βάλτος Αιτωλοακαρνανίας|Βάλτου]] και του Ξηροποτάμου [[Νομός Αιτωλοακαρνανίας|Αιτωλοακαρνανίας]]. Ανακηρύχθηκε από την [[Φιλική Εταιρεία]] ως αρχηγός των [[Έλληνες|Ελλήνων]] [[Κλέφτες|κλεφτών]], ενώ το ασκέρι του ονομάστηκε «σχολείο κλεφτουριάς»{{πηγή}}.

Το ζευγάρι απέκτησε τρία αγόρια: πρώτο τον Αντώνη (Κατσαντώνη), ο οποίος γεννήθηκε το [[1775]] στο Μάραθο, τοτον [[Κώστας Λεπενιώτης|Κώστα Λεπενιώτη]], που γεννήθηκε στη [[Λεπενού]] [[Αιτωλοακαρνανία|Αιτωλοακαρνανίας]], εξ ου και το επώνυμό του, και τον Γιώργο Χασιώτη, που γεννήθηκε στα [[Χάσια]], απ΄ όπου και το επίθετό του.

Αρκετοί άλλοι μελετητές αναφέρουν πως το ζευγάρι είχε έναν ακόμη γιο, τοτον Χρήστο ή Κούτσικο, που πέθανε φυλακισμένος από τους Τούρκους στα [[Μετέωρα]], καθώς και μια κόρη, τητην Κατερίνα, που παντρεύτηκε κατόπιν στο χωριό Βελαώρα των Απεραντίων αλλά δεν είναι γνωστό με ποιόνποιον.

Σύμφωνα με την τοπική παράδοση ο Κατσαντώνης έμενε με τους γονείς του στη [[Λεπενού]], όταν καταγγέλθηκε (το 1800 ή 1802), άδικα κατά κάποιους<ref>Σταμέλος 2004.</ref>, στον [[Αλή Πασάς|Αλή Πασά]], από κάποιον Γιάγκο Καραγκούνη, πως όλη η οικογένεια του Γιάννη Μακρυγιάννη προέβαινε σε συστηματική ζωοκλοπή σε όλη την ευρύτερη περιοχή. Τότε ο Αλή Πασάς διέταξε τη σύλληψή του μαζί με τοτον γιο του, τον Κατσαντώνη οι οποίοι και οδηγήθηκαν στις φυλακές των [[Ιωάννινα|Ιωαννίνων]]. Τότε ο Κατσαντώνης υποχρεώθηκε για να πετύχει την ελευθερία του πατέρα του να καταβάλει ένα μεγάλο χρηματικό ποσό, όπως και έγινε{{πηγή}}.

Ο Κατσαντώνης ορκίσθηκε τότε να ξεπλύνει τη ντροπή της οικογενείας του με τα όπλα παρατώντας τη βοσκή. Έτσι αφού σκότωσε τον «Μπουλούκμπασημπουλούκμπαση» Γιάγκο Καραγκούνη, επιδόθηκε εν συνεχεία σε ληστείες και κλοπές, στην αρχή κατά των χαρατζήδων (δηλ. αυτών που εισέπρατταν τους φόρους για λογαριασμό των Τούρκων) και των [[Σπαχήδες|σπαχήδων]] (εξισλαμησθέντων στρατιωτών ιππέων) του Αλή Πασά. Ο [[Αλή Πασάς]] όταν το έμαθε, προκειμένου να τον εκφοβίσει, διέταξε για δεύτερη φορά τη σύλληψη του πατέρα του, τη δήμευση της περιουσίας του και την πυρπόληση της οικίας του. Αλλά ενώ ο πατέρας του Κατσαντώνη μαζί με κάποιους εκ των συγγενών του πέθαινε στις φυλακές της [[Άρτα]]ς<ref name="Νομός Ευρυτανίας">Συλλογικό έργο, ''Νομός Ευρυτανίας'', σελ. 241.</ref>, ο Κατσαντώνης ενισχύθηκε με ομάδες κλεφτών των αδελφών του Λεπενιώτη και Χασιώτη καθώς και μ΄ εκείνων των Δίπλα και [[Γιώργος Τσόγκας|Τσόγκα]], οπότε και άρχισε ένας αμείλικτος αγώνας μεταξύ των [[Δερβέναγας|Δερβεναγάδων]] του Αλή και των παραπάνω συμμοριών, με κύρια θέατρα συμπλοκών τα Άγραφα, τον Βάλτο, το Ξηρόμερο και άλλες περιοχές. Μάχες στις μάχες, ενέδρες στις ενέδρες και προδοσίες στις προδοσίες συμπλήρωναν όλον εκείνο τον αγώνα. Τίποτα όμως δεν κατόρθωναν οι «Αληπασίτες» κατά του αεικίνητου Κατσαντώνη, που παρέμενε κάθε φορά ασύλληπτος{{πηγή}}.

Αντ' αυτών, ο ιστορικός Φραγκίστας περιορίζοντας τα γεγονότα κατά το επιεικέστερο επί των παραδόσεων, αναφέρει πως ο Κατσαντώνης στα εικοσιπέντε του χρόνια, ([[1802]]) εγκατέλειψε τον ποιμενικό βίο και έγινε κλέφτης, έπειτα από κάποιο περιστατικό που του συνέβη μ' έναν Τούρκο. Είχε συλληφθεί και αφού δάρθηκε από ένα μπουλούκμπαση με την κατηγορία της ζωοκλοπής, αφέθηκε ελεύθερος αφού κατέβαλε πολλά λύτρα. Μόλις ο Κατσαντώνης απελευθερώθηκε, σκότωσε τον μπουλούκμπαση και υποχρεώθηκε έτσι, φυγοδικώντας, να στραφεί στην κλέφτικη ζωή. Εδώ αξίζει να αναφέρουμε ότι πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι το όνομα Κατσαντώνης προέρχεται από την τούρκικη λέξη "Kaçan" (Κατσάν) που σημαίνει φυγόδικος{{πηγή}}. Εντάχθηκε στην ομάδα του παππού του Δίπλα, που λέγεται κατά την παράδοση ότι ήταν και νονός του. Αργότερα τον ακολούθησαν και τα δυο μικρότερα αδέρφια του, ενώ χάρη στις ικανότητες του Κατσαντώνη ο Δίπλας αύξησε τη δύναμη του ασκεριού του και όταν σε προχωρημένη ηλικία ένιωσε τις δυνάμεις του να τον εγκαταλείπουν, παρέδωσε τα ηνία της ηγεσίας της κλεφτουριάς των Αγράφων στον εγγονό του Κατσαντώνη. Ο [[Αλή πασάς]] των [[Ιωάννινα|Ιωαννίνων]] εξόντωσε την οικογένειά του, μόλις έμαθε ότι το αρματολίκι των Αγράφων ξεσηκώνεται εναντίον του από τον Κατσαντώνη, και αυτός με τη σειρά του για να τον εκδικηθεί, εξόντωσε πολλούς [[Τουρκαλβανοί|Τουρκαλβανούς]] σε διάφορες ενέδρες και μάχες. Τον Μάιο του [[1808]] έφερε μια τιμητική διάκριση για τον Κατσαντώνη, αφού είχε σκοτώσει τον [[Βεληγκέκας|Βεληγκέκα]]<ref name="Νομός Ευρυτανίας"/>, γνωστό μας από το [[θέατρο Σκιών]]{{πηγή}}.

Εκείνη την περίοδο είχε ξεσπάσει παράλληλα και ο σφοδρός διωγμός των λεγομένων [[Ασίζηδες|Ασίζηδων]] και [[Ζορμπάδες|Ζορμπάδων]] (κλεφτών) οι οποίοι κι αυτοί είχαν καταφύγει ομοίως στα Άγραφα. Έτσι ο Αλή Πασάς μετά τον ατελέσφορο μέχρι τότε αγώνα προσπάθησε με χρηματισμό να διασπάσει την ενωμένη κλεφτουριά των Αγράφων. Σ΄ εκείνη λοιπόν τη πρόσκληση ο Κατσαντώνης απαίτησε 300 «''λουφέδες''» (=μισθούς, για τα ισάριθμα παλικάρια του). Ο Αλής δεν δέχθηκε και οι συγκρούσεις άρχισαν ακόμη σφοδρότερες από τον Βάλτο μέχρι το Πήλιο. Στη δεκαετία του 1790 - 1800 ο Κατσαντώνης απέκρουσε όλες τις εναντίον του επιχειρήσεις των τουρκαλβανών όπως του Χασάν Τζαπάρη και Σουλεϊμάν Μπότα, αδελφούς του περιβόητου σιλιχτάρη του Αλή Πασά. Πράγματι την εποχή εκείνη ο Κατσαντώνης αποτέλεσε την ψυχή της κλεφτουριάς. Έτσι το 1808 φόνευσε ο ίδιος και τον [[Βεληγκέκας|Βεληγκέκα]], έναν από τους στρατηγούς του Αλή Πασά στη [[Μάχη του Προσηλιάκου]] που είχε εκστρατεύσει κατά της κλεφτουριάς και πίστευε προηγουμένως πως θα έφερνε το κεφάλι του Κατσαντώνη στα Γιάννενα. Μετά την εξόντωση των Σουλιωτών ([[1804]]), ο Αλή Πασάς επεδίωξε νέα συμφωνία με τον Κατσαντώνη όπου αυτή τη φορά τον έπεισε, δεδομένου ότι η υγεία του δεύτερου είχε κλονισθεί ήδη σοβαρά. Τότε ο Κατσαντώνης δέχθηκε πλέον το αρματολίκι των Αγράφων όπου και απ΄ αυτό το έτος χαρακτηρίζεται [[Αρματολοί|αρματολός]]. Σημειώνεται πως κατά το διάστημα 1804 - 1806 τάχθηκαν διάφορες γνωστές προσωπικότητες του ελληνικού χώρου στο πλευρό του, όπως ο [[Γεώργιος Καραϊσκάκης]] και ο [[Δήμος Τσέλιος]] (γνωστός και ως ''Δημοτσέλιος'' ή ''Γεροδήμος''). Αναφέρεται ότι βρίσκονταν σε επαφή με κλεφταρματολούς για μία ευρύτερη εξέγερση των «ραγιάδων»{{Εκκρεμεί παραπομπή|σχόλιο=30/06/2020}}.

Τη περίοδο αυτή της «νομιμότητας» ο Κατσαντώνης κλήθηκε από τους [[Ρώσοι|Ρώσους]] προκειμένου να καταταχθεί στα ρωσικά στρατεύματα της [[Επτάνησος Πολιτεία|Επτανήσου]]. Αυτός όμως αρνήθηκε, θεωρώντας την παρουσία του αναγκαιότερη στ΄ Άγραφα. Στη συνέχεια, το [[1807]], προσκλήθηκε από τον προύχοντα της Επτανήσου [[Ιωάννης Καποδίστριας|Ι.Ιωάννη Καποδίστρια]], μετέπειτα κυβερνήτη της ελεύθερης Ελλάδος, που πραγματοποίησε στη [[Λευκάδα]] «Συνέλευση των Κλεφταρματολών», αναγνωρίζοντας τον Κατσαντώνη ως Γενικό Αρχηγό των Κλεφτών στη Δυτική Ελλάδα, προκειμένου να σώσουν τη Λευκάδα από την απληστία του Αλή Πασά ή το πιθανότερο από την εντολή που είχε πάρει εκείνος από την [[Υψηλή Πύλη]] της εκδίωξης των Ευρωπαίων από τα παράλια του [[Ιόνιο Πέλαγος|Ιονίου]]{{Εκκρεμεί παραπομπή|σχόλιο=30/06/2020}}. Στη συνάθροιση εκείνη που έσπευσε ο Κατσαντώνης πείθοντας και τ΄ αδέλφια του να εγκαταλείψουν τις καπεταναρίες, συμμετείχαν επίσης ο [[Φώτος Τζαβέλας]], ο [[Κίτσος Μπότσαρης]], ο [[Νικόλαος Περραιβός]], οι [[Μπουκουβαλαίοι]], ο [[Νότης Μπότσαρης]], τα αδέρφια Κώστας και Γιώργος Στράτος, καθώς και ο Μήτσος Κοντογιάννης. O ιστορικός [[Δημήτριος Φωτιάδης]] αποκαλεί το σώμα του Κατσαντώνη ως «Στρατιωτική Ακαδημία του Κλεφτοπολέμου» καθώς από το ασκέρι του πέρασαν οι Γιώργος Χασιώτης, Κώστας Λεπενιώτης, ο [[Δήμος Τσέλιος]], ο [[Γιώργος Τσόγκας]] και ο [[Γεώργιος Καραϊσκάκης]].

Τότε ο Κατσαντώνης ορκίσθηκε να εργαστεί υπέρ της Παλιγγενεσίας, επιδεικνύοντας πλέον εθνική συνείδηση, και τάχθηκε υπό τον [[Θεόδωρος Κολοκοτρώνης|Θεόδωρο Κολοκοτρώνη]].{{Εκκρεμεί Ίσως τότε ο Κατσαντώνης να «θαυματουργούσε» και εκεί αν δεν μεσολαβούσε η [[συνθήκη του Τιλσίτ]] με την οποία τα [[Επτάνησα]] πέρασαν ξανά στη γαλλική κυριαρχίαπαραπομπή|σχόλιο=30/06/2020}}.

Επανερχόμενος ο Κατσαντώνης στα Άγραφα, ήδη προσβεβλημένος από [[ευλογιά]] από παιδική ηλικία αποσύρθηκε των περιπετειών, το καλοκαίρι του [[1809]]. Παρά τις προσπάθειες του γιατρού του, Θανάση Ντουφεκιά, η κατάσταση του ήταν μη αναστρέψιμη. Έτσι μαζί με τ΄ αδέλφια του και τεσσάρων συντρόφων του διέμενε κρυμμένος στο σπήλαιο Φούρκα της [[Ευρυτανίας]], στο χωριό «Μοναστηράκι» των Αγράφων σε μια άγρια και δυσπρόσιτη περιοχή<ref name="Νομός Ευρυτανίας"/>. Εκεί τον περιποιούνταν ο γιατρός του Ντουφεκιάς και για την ασφάλεια του άφησαν 5 κλέφτες με τον Γιώργο Χασιώτη επικεφαλής. Το πολεμικό σώμα του Κατσαντώνη ανέλαβε να διοικεί ο άλλος του αδερφός, ο [[Κώστας Λεπενιώτης]]. Μόνον ένας βοσκός γνώριζε τη θέση του σπηλαίου ο οποίος και τροφοδοτούσε τους κρυπτόμενους{{πηγή}}.

Ο Αλή Πασάς δέχθηκε αρχικά με ευγένεια τον Κατσαντώνη τάζοντάς του ακόμα και πατρική στοργή αν δεχόταν να του φανερώσει που είχε κρυμμένους τους περιβόητους θησαυρούς που λέγονταν πως είχε από τις πολυάριθμες λαφυραγωγήσεις και ληστείες που είχε διαπράξει, και που από τις έρευνες του μουχουρντάρη δεν βρέθηκαν στο σπήλαιο. Ο Κατσαντώνης όμως δεν απαντούσε με συνέπεια να οδηγηθεί τελικά μαζί με τον αδελφό του Χασιώτη στον ιστορικό πλάτανο όπου και υπέστη το μαρτυρικό θάνατο δια της συντριβής των οστών του<ref name="Νομός Ευρυτανίας"/>. Λέγεται ότι ο Αλή του έταξε αξιώματα και ότι θα μεριμνούσαν γιατροί του παλατιού του για την υγεία του αρκεί να προσκυνήσει, ωστόσο ο Κατσαντώνης αρνήθηκε. Κατά τη διάρκεια του μαρτυρίου του, περιφρονητικά ακούσθηκε να λέγει μέσα σε παραλήρημα που έμεινε ιστορικό: «'''έρμα γρόσια, έρμα γρόσια'''».

* [[1803]] - Μάχη στη Τριφύλλα Κλειστού (Νεράιδας) εναντίον 300 Τουρκαλβανών υπο τις διαταγές του δερβέναγα Ιλιάσμπεη.

* [[1803]] - Μάχη στο Κεράσοβο εναντίον 500 Τουρκαλβανών και θάνατος του [[Ισλιάμπεη]].

* [[1804]] - Μάχες στις Γούστρες Ξηρόμερου και στη Κατούνα εναντίον 500 Τζοχανταραίων υπο τις διαταγές των Γιουσούφ Αράπη και Κατζού Μουσταφάμπεη.

* [[1806]] - Μάχη στου Πουλιού τη Βρύση και της Τατάρνας εναντίον αγνώστου αριθμό Τουρκαλβανών με αρχηγό τον Χασάν Μπελούση και ενός δεύτερου σώματος Τουρκαλβανών που στάλθηκε προς βοήθεια του πρώτου με αρχηγό τον Μπεσίαρη Μπέη.

* [[1806]] - Μάχη στο [[Μαλατέικα|Μαλατέικο λημέρι]] εναντίον 500 Τουρκαλβανών με αρχηγό τον δερβέναγα Αλούς Μπεράτη.

* [[1806]] - Μάχη στη περιοχή Ληστής εναντίον 300 Τζοχανταραίων του δερβέναγα Μπεκίρ Τζογαδούρου.

* [[1807]] - Μάχη στο «Γρεβενοδιάσελο» Βουλγάρας εναντίον του Άγο Μουχουρντάρη με 1000 Τούρκους στις διαταγές του. Σε αυτή τη μάχη πέθανε ο νονός και παππούς του Κατσαντώνη, που παρότι παραιτήθηκε από την ηγεσία του σώματος του υπέρ του εγγονού του, δεν εγκατέλειψε ποτέ τον αγώνα εναντίον των Τούρκων.

* [[1808]] - Μάχη στη Σπινάσα εναντίον 300 Τουρκαλβανών του Χασάν Μπελούση.

* [[Αύγουστος]] [[1809]] - Μάχη της σπηλιάς στο χωριό «Μοναστηράκι» και αιχμαλωσία του Κατσαντώνη και του Χασιώτη.

Στη μνήμη των κατοίκων της περιοχής των Αγράφων διατηρήθηκε το όνομα του οπλαρχηγού Κατσαντώνη. Ακόμα και σήμερα στα μέρη των Αγράφων ακούμευπάρχουν διάφορα τοπωνύμια που έχουν πάρει το όνομαόνομά του ηρωικού αυτού κλέφτη, όπως «Το γεφύρι του Κατσαντώνη», «Του Κατσαντώνη η βρύση», «Τα ταμπούρια του Κατσαντώνη», «Η σπηλιά του Κατσαντώνη» και «Του Κατσαντώνη το μπογάζι». Ακόμα πολλά δημοτικά άσματα ναφέρονται στα πολλά του κατορθώματα.