Ίνιγο Αρίστα της Παμπλόνα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Ο '''Ίνιγο Αρίστα της Παμπλόνα''' ([[Βασκική γλώσσα|βασκικά]]: ''Eneko'', [[Ισπανική γλώσσα|ισπανικά]]: ''Íñigo Arista de Pamplona'', [[790]] - [[851]]) ήταν [[Βάσκοι|Βάσκος]] ηγέτης και ο πρώτος βασιλιάς της [[Βασίλειο της Παμπλόνα|Παμπλόνα]].<ref>{{Sfn|Collins |1990, |p. =41.</ref>}}{{Sfn|Lévi-Provençal|1953|p=11}} Ανέβηκε στην εξουσία ύστερα από την πτώση των τοπικών [[Φράγκοι|Φράγκων]] φεουδαρχών (816), η βασιλεία του τοποθετείται μετά από την ήττα του στρατού των [[Δυναστεία των Καρολιδών|Καρολιδών]] (824). Καταγράφεται από τους ιστορικούς σαν επαναστάτης απέναντι στο [[Χαλιφάτο της Κόρδοβας]] από το 840 μέχρι τον θάνατο του, θεωρείται ο ιδρυτής του έθνους και αναφέρεται από τον [[10ος αιώνας|10ο]] αιώνα με το ψευδώνυμο ''Αρίστα''.<ref>Lacarra 1945, p. 204.</ref> Η προέλευση του ονόματος πιθανότατα να είναι η βασκική λέξη Αρίτζα ''(Aritza)'' ή την λατινική Αρέστα ''(Aresta)''.<ref>Caro Baroja 1978, p. 48</ref> Άραβες χρονικογράφοι του [[11ος αιώνας|11ου]] αιώνα αναφέρουν τον ίδιο και τον αδελφό του ως ιμπν-Βανάκο ([[Αραβική γλώσσα|αραβικά]]: بن ونّقه‎) που μεταφράζεται στα ισπανικά ως Ίνιγεθ, πράγμα που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο πατέρας τους λεγόταν Ίνιγο.<ref>Martínez Díez 2007, p. 22.</ref> Αναφέρεται από τον Χιμένεθ ντε Ράδα (1170 - 1247) σαν κόμης του Μπιγκόρ αλλά δεν υπάρχουν αποδείξεις γι'αυτό.<ref>Barrau-Dihigo 1900.</ref> Αναφέρεται σαν ευγενής του Γκαρσία Χιμένεθ ο οποίος τον 8ο αιώνα διαδέχθηκε τον πατέρα του Χιμένο τον ισχυρό στο [[Δουκάτο της Γασκώνης]] η οποία βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Καρολιδών.<ref>Lacarra 1945, p. 207</ref>

Το όνομα της μητέρας του Ίνιγο είναι άγνωστο μερικές φορές αναγράφεται ως Οννέκα, είναι γνωστό ότι παντρεύτηκε επίσης τον λόρδο Μουσά-ιμπν-Φορτούν-ιμπν-Κασί με τον οποίο απέκτησε γιο τον Μουσά-ιμπν-Μουσά-ιμπν-Κασί. Ο νεώτερος Μουσά έγινε αρχηγός των [[Μπανού Κασί]] που κυβερνούσε την Τουδέλα και ένας από τους σημαντικότερους άρχοντες στην κοιλάδα του [[Έβρος (Ισπανία)|Έβρου.]] Λόγω της συγγένειας που είχαν ο Ίνιγο Αρίστα συμμάχησε με τον Μουσά-ιμπν-Μουσά, συμμαχία που επέτρεψε να επεκτείνει την εξουσία του Ίνιγο στην κοιλάδα των [[Πυρηναία|Πυρηναίων]], αυτό οδήγησε σε εξεγέρσεις με τελικό αποτέλεσμα η Παμπλόνα να διακόψει τους δεσμούς της με τα Εμιράτα. Η οικογένεια αναδείχτηκε από τις διαμάχες μεταξύ των [[Φράγκοι|Φράγκων]] και της επιρροής της [[Χαλιφάτο της Κόρδοβας|Κόρδοβας]] στην βόρεια [[Ιβηρική χερσόνησος|Ιβηρία.]] Οι Φράγκοι δολοφόνησαν (799) τον Μουταρρίφ-ιμπν-Μούσα κυβερνήτη της Παμπλόνα πιθανότατα αδελφό του Μουσά-ιμπν-Μουσά-ιμπν-Κασί άρα και του Ίνιγο Αρίστα. Οι αναφορές του Ίμπν Χαγιάν λένε ότι το 816 ο Άμπντ-αλ-Βαχίντ-ιμπν-Βαχιντ-ιμπν-Μουζίτ έκανε στρατιωτική εκστρατεία εναντίον του Φράγκου Βελάσκο της Γασκώνης τον οποίο αναφέρει σαν "«εχθρό του θεού"» επειδή είχε ενώσει χριστιανικές και παγανιστικές παραδόσεις. Η μάχη κράτησε τρεις μέρες, η Κόρδοβα συνέτριψε τους αντιπάλους της σκοτώνοντας τον Βελάσκο και τον Γκαρσία Λόπεθ ευγενή του Αλφόνσου Β΄ των Αστουριών, αυτή η ήττα φαίνεται να βοήθησε τον Ίνιγο Αρίστα εχθρό τον Φράγκων να ανέλθει στην εξουσία.

Το 820 ο Ίνιγο λέγεται πως επενέβη στην [[κομητεία της Αραγωνίας]], εκδιώχνοντας έναν Φράγκο υποτελή, τον κόμη [[Αθνάρ Α΄ Γκαλίντεθ της Αραγωνίας|Αθνάρ Α΄ Γκαλίντεθ]], προκειμένου να προωθήσει τον [[Γκαρθία Γκαλίντεθ της Αραγωνίας|Γκαρθία τον "«Κακό"»]] ο οποίος ήταν γαμπρός του Ίνιγο. Οι δυνάμεις των Καρολιδών με τους κόμητες Αέμπλους και Αθνάρ Σάντσεθ, επιτέθηκαν εναντίον της [[Παμπλόνα]] (824) και ηττήθηκαν στην δεύτερη μάχη του Ρονκεσβάλλ.<ref>Martínez Díez 2007, p. 23.</ref> Η νίκη αυτή πιθανότατα ήταν αιτία να στεφθεί ο Ίνιγο Αρίστα βασιλιάς της Παμπλόνα αλλά η συμμετοχή του στην μάχη ήταν αβέβαιη, στις Αραβικές πηγές αναφέρεται με τον ίδιο τίτλο δηλαδή ''"«Βαλάσκο, άρχοντας της Παμπλόνα"».''

Ο Ίνιγο Αρίστα πέθανε στα τέλη του 851, περίοδος που αντιστοιχεί στο μουσουλμανικό έτος 237, τον διαδέχτηκε ο γιος του [[Γκαρθία Ίνιγεθ της Παμπλόνα|Γκαρθία Ίνιγεθ]] ο οποίος ήταν κυβερνήτης του βασιλείου όλη την περίοδο που ήταν άρρωστος ο πατέρας του.<ref>Martínez Díez 2007, p. 23.</ref> Στην διάρκεια της ζωής του ο Ίνιγο, ίδρυσεεπιβεβαιώνεται πλήθοςη απόύπαρξη μοναστήριαενός πλήθους μοναστηριών κατά μήκος της [[Ναβάρρα|Ναβάρρας,]] ιδιαίτερα όταν ο ιερέςιερέας [[Ευλόγιος της Κόρδοβας]] ήρθε στην περιοχή. Σε επιστολή του προς τον επίσκοπο της Παμπλόνα, ο Ευλόγιος τον αναφέρει τονως κυβερνήτη της Παμπλόνα «''εν Χριστώ βασιλιά»,'' καιενώ ιδρυτήπαράλληλα πολλώνκατονομάζει μοναστηριώντρία εκμοναστήρια: των[[Μοναστήρι οποίωντου ονομάζειΑγίου τρίαΠέτρου :της τοΣιρέσα|της ΣιρέζαΣιρέσα]], το Σεν Ζαχαριάς και τοτης Λείρ, τα οποία βρίσκονται σε κοντινή απόσταση από την Παμπλόνα. Το φημισμένο μοναστήρι τουτης Λείρ ιδρύθηκε τον [[9ος αιώνας|9ο]] αιώνα{{Sfn|Collins|1990|p=146}}, όπωςη αναφέρεταιίδρυση απότου τονοποίου αποδόθηκε αργότερα στον βασιλιά της Παμπλόνα, που δώρισε σε αυτό πολλά κτήματα,. έναΈνα έγγραφο του 842 αναφέρει ότι δώρισε στο μοναστήρι τις πόλεις Γιέσα και Λείρ αλλά η αυθεντικότητα του αμφισβητείται. Ο ίδιος ο Ίνιγο Αρίστα τάφηκε στο μοναστήρι τουτης Λείρ μετά τον θάνατο του.