Ευλογιά: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Η '''ευλογιά''' είναιήταν [[μολυσματική ασθένεια]] που προσβάλλειπροσέβαλλε αποκλειστικά τον άνθρωπο και προκαλείταιτην απόπροκαλούσαν δύο στελέχη [[ιός|ιών]], είτε τονο ''Variola major'' ή τονο ''Variola minor''.<ref name="Sherris">{{cite book | author = Ryan KJ, Ray CG (editors) | title = Sherris Medical Microbiology | edition = 4th ed. | pages = 525–8 | publisher = McGraw Hill | year = 2004 |isbn = 0838585299 }}</ref> Η ασθένεια είναι γνωστή και με τη λατινική ονομασία ''Variola ή ''Variola vera, που παράγεται από το [[λατινική γλώσσα|λατινικό]] ''various'', που σημαίνει «με στίγματα» (στη συγκεκριμένη περίπτωση τα [[εξάνθημα|εξανθήματα]] που εμφανίζονται με την ασθένεια). Η ασθένεια στα αγγλικά αναφέρεται και ως «pox»<ref name=":11">[http://www.labelle.org/top_diseases.html]«The History of Smallpox and Its Spread around the World». Accessed 28 Ιανουαρίου 2013.</ref> ή «κόκκινη πανούκλα».<ref>La Belle Compagnie. «Medieval Diseases». Accessed 28 Ιανουαρίου 2013.</ref> Ο όρος «smallpox» χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά στη Βρετανία τον 15ο αιώνα για να ξεχωρίσει την ευλογιά από τη σύφιλη (great pox). Η τελευταία διάγνωση ατόμου που προσεβλήθη από ευλογιά με φυσικό τρόπο καταγράφτηκε στις 26 Οκτωβρίου 1977.<ref name=":6">«Smallpox». ''WHO Factsheet''. Archived from the original on 2007-09-21</ref>

Η ευλογιά εντοπίζεται κυρίως στα μικρά [[αιμοφόρο αγγείο|αιμοφόρα αγγεία]] του [[δέρμα|δέρματος]], καθώς και του [[στόμα|στόματος]] και του [[λαιμός|λαιμού]]. Στο δέρμα, προκαλεί χαρακτηριστικά [[ερύθημα|ερυθηματώδη]] εξανθήματα και αργότερα [[φουσκάλα|φουσκάλες]] γεμάτες υγρό. Ο ιός ''V. major'' προκαλεί πιο σοβαρή μορφή της νόσου και έχει συνολικό [[ποσοστό θνησιμότητας]] 30-35%. O ''V. minor'' προκαλεί μια πιο ήπια μορφή ευλογιάς, που σκοτώνει περίπου το 1% των προσβαλλόμενων.<ref name="Behbehani_1983">{{cite journal |author=Behbehani AM |title=The smallpox story: life and death of an old disease |journal=Microbiol Rev |volume=47 |issue=4 |pages=455–509 |year=1983 | url = http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pubmed&pubmedid=6319980 |pmid=6319980}}</ref><ref name="AFIP">{{cite web |url=http://web.archive.org/web/20071009141639/http://www.afip.org/Departments/infectious/sp/text/1_1.htm |title=Smallpox |accessdate=2008-10-28 |format= |work=Armed Forces Institute of Pathology: Department of Infectious and Parasitic Diseases}}</ref> Οι μακροπρόθεσμες επιπλοκές από την μόλυνση με τον ''V. major'' συμπεριλαμβάνουν χαρακτηριστικές [[ουλή|ουλές]], συνήθως στο πρόσωπο, που απαντώνται περίπου στο 65-85% των επιζώντων.<ref>{{cite journal |author=Jezek Z, Hardjotanojo W, Rangaraj AG |title=Facial scarring after varicella. A comparison with variola major and variola minor |journal=Am. J. Epidemiol. |volume=114 |issue=6 |pages=798–803 |year=1981 |pmid=7315828 |doi=}}</ref> Λιγότερο συχνές επιπλοκές είναι η [[τύφλωση]], από [[έλκος κερατοειδούς|ελκώσεις στον κερατοειδή]], και η παραμόρφωση των άκρων λόγω [[αρθρίτιδα|αρθρίτιδας]] και [[οστεομυελίτιδα|οστεομυελίτιδας]], και παρουσιάζονται περίπου στο 2-5% των περιπτώσεων.

Φαίνεται να έχει εξελιχθεί από ένα αφρικανικό τρωκτικό. Εμφανίστηκε όμως πριν από χιλιάδες χρόνια. Επιδημίες ευλογιάς εμφανίζονταν, επί χιλιάδες χρόνια, σε ολόκληρο τον κόσμο. Ωστόσο σήμερα, μετά από μια παγκόσμια, επιτυχημένη εκστρατεία (με στόχο την οριστική εξαφάνιση της ασθένειας από ολόκληρο το πλανήτη) μέσω ενός προγράμματος μαζικών και εντατικών εμβολιασμών, υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η ασθένεια έχει εξαλειφθεί παντού.

Η λαίδη [[Λαίδη Μαίρη Μόνταγκιου|Mary Wortley Montagu]], κατά τη διάρκεια της παραμονής της στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, στην Κωνσταντινούπολη όταν το 1716 ήταν επιδημία ευλογιάς πήγε τον γιόγιο της στον ιατρό Εμμανουήλ Τιμόνη, ο οποίος του έκανε τον ήδη από το 1701 εφαρμοζόμενο εμβολιασμό, τον λεγόμενο ευλογιασμό, με καλά αποτελέσματα και τη διαδικασία αυτή και την περιέγραψε λεπτομερώς σε επιστολές της και την υποστήριξε με ενθουσιασμό όταν επέστρεψε στην Αγγλία το 1718.<ref>«Modern History Sourcebook: Lady Mary Wortley Montagu (1689–1762): Smallpox Vaccination in Turkey». Fordham.edu. Ανακτήθηκε στις 2010-10-15.</ref> Ο Τιμόνης εφάρμοζε τον εμβολιασμό στην Κωνσταντινούπολη και είχε δημοσιεύσει στο Αγγλικό περιοδικό Philosophical Transactions του 1714 τη μέθοδο εμβολιασμού για την προστασία από την ευλογιά. Στο ίδιο περιοδικό δημοσιεύθηκε και το άρθρο του Ιάκωβου Πυλαρινού το άρθρο για τον εμβολιασμό κατά της ευλογιά και την επόμενη χρονιά το 1715 το εξέδωσε στη Βενετία με τίτλο "Nova et tuta Variolas excytandi per transplantasionem methodus". Το 1721 ο Cotton Mather και οι συνεργάτες του προκάλεσαν διαμάχες στη [[Βοστώνη]], όταν την εφάρμοσε σε εκατοντάδες άτομα ο Zabdiel Boylston (1680-1766) και είχε εκδώσει σε βιβλίο τις μελέτες των Τιμόνη και Πυλαρινού, που είχαν δημοσιευθεί στο Philosophical Transactions toyτου 1714. Το 1796, ο [[Έντουαρντ Τζέννερ]] (Edward Jenner), ένας γιατρός στο Μπέρκλεϊ του Γκλωστερσάιρ, στην αγροτική [[Αγγλία]], τροποποίησε τη μέθοδο αυτή παίρνοντας υλικό προς εμβολιασμό όχι από άνθρωπο νοσούντα αλλά από τα εξανθήματα αγελάδας, ο ιός που ανήκε στην ίδια οικογένεια με αυτόν της ευλογιάς και προκαλούσε την ασθένεια του δαμαλισμού στις αγελάδες. Η διαδικασία ήταν πιο ασφαλής από την προηγούμενη και το άτομο δεδεν μετέδιδε την ασθένεια. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα ο ιός της δαμαλίτιδας που χρησιμοποιούνταν για τον εμβολιασμό αντικαταστάθηκε από τον ίδιο τον ιό της ευλογιάς.

Ο εμβολιασμός μέσα σε τρεις ημέρες από την έκθεση στον ιό, μπορεί να αποτρέψει ή να μειώσει σημαντικά τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων της ευλογιάς στη συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων. Ο εμβολιασμός 4-7 ημέρες μετά την έκθεση μπορεί να προσφέρει κάποια προστασία από τη νόσο ή μπορεί να τροποποιήσει τη σοβαρότητά της.<ref name=":7" /> Εκτός από τον εμβολιασμό η θεραπεία ήταν εντελώς συμπτωματική και κυρίως υποστηρικτική με αντιπυρετικά, συχνό λουτρό, φροντίδα των τραυμάτων, έλεγχος λοιμώξεων και πιθανή βοήθεια αναπνευστήρα. Στις επίπεδες πληγές κατά την αιμορραγική μορφή της ασθένειας χρησιμοποιούνταν οι ίδιες θεραπείες που χρησιμοποιούνταν και για τη θεραπεία της καταπληξίας. Σε ορισμένους ασθενείς εφαρμόζονταν, ανάλογα με τις δερματικές βλάβες, θεραπείες αντίστοιχες με αυτές που χρησιμοποιούνται σε ασθενείς με εγκαύματα.<ref name=":9">Fenner, Frank (1988). «Development of the Global Smallpox Eradication Programme». ''Smallpox and Its Eradication (History of International Public Health, No. 6)''. Geneva: World Health Organization. pp. 31,125. ISBN 92-4-156110-6.</ref> Κανένα φάρμακο δεν έχει εγκριθεί για την θεραπεία της ευλογιάς. Ωστόσο, κάποιες αντιιικές θεραπείες θα μπορούσαν να είναι χρήσιμες ως θεραπευτικός παράγοντας. Μελέτες δείχνουν ότι το αντιιικό φάρμακο [[:en:Cidofovir|cidofovir]] μπορεί να βοηθήσει ως θεραπευτικός παράγοντας, όμως επειδή πρέπει να χορηγείται ενδοφλεβίως μπορεί να προκαλέσει σοβαρή νεφρική βλάβη λόγω τοξικότητας.<ref>Bray M, Roy CJ (2004). «Antiviral prophylaxis of smallpox». ''J. Antimicrob. Chemother.'' '''54''' (1): 1–5. doi:10.1093/jac/dkh286. PMID 15163655.</ref>

Η ακριβής ημερομηνία εμφάνισης του ιού της ευλογιάς, δεν έχει ακόμα διευθετηθεί. Πιθανολογείται ότι εξελίχθηκε από έναν ιό που προσβάλει τα τρωκτικά, μεταξύ 68.000 με 16.000 χρόνια πριν.<ref>Esposito JJ, Sammons SA, Frace AM et al. (August 2006). «Genome sequence diversity and clues to the evolution of variola (smallpox) virus». ''Science'' '''313''' (5788): 807–12. Bibcode:2006Sci...313..807E. doi:10.1126/science.1125134. PMID 16873609.</ref><ref name=":13">Li Y, Carroll DS, Gardner SN, Walsh MC, Vitalis EA, Damon IK; Carroll; Gardner; Walsh; Vitalis; Damon (2007). «On the origin of smallpox: correlating variola phylogenics with historical smallpox records». ''Proc Natl Acad Sci USA'' '''104''' (40): 15787–15792. Bibcode:2007PNAS..10415787L. </ref> Το ευρύ φάσμα ημερομηνιώνχρονολογιών οφείλεται σε διάφορα αρχεία που χρησιμοποιούνται για τη βαθμονόμηση του μοριακού ρολογιού. Ένας τύπος της ''Variola major'' (της κλινικά πιο σοβαρής μορφής της ευλογιάς) φαίνεται να εξαπλώθηκε στην Ασία πριν 1.600 με 400 χρόνια. Ένας άλλος τύπος ήσσονος σημασίας (φαινοτυπικά πιο ήπιος) περιγράφεται στις αμερικανικές ηπείρους και απομονώνεται από τη Δυτική Αφρική στην οποία εμφανίζεται και ένα προγονικό στέλεχος πριν 6.300 με 1.400 χρόνια. Αυτός ο τύπος στη συνέχεια φαίνεται ότι απέκλινε περαιτέρω σε δύο υπότυπους, τουλάχιστον πριν 800 χρόνια.

Μια δεύτερη προσέγγιση, εκτιμά ότι ο ιός της ευλογιάς διαχωρίστηκε από αυτόν του Taterabox πριν 3.000 με 4.000 χρόνια.<ref name=":10">Hughes AL, Irausquin S, Friedman R (2010). «The evolutionary biology of pox viruses». ''Infection, Genetics and Evolution'' '''10''' (1): 50–59. doi:10.1016/j.meegid.2009.10.001. PMC 2818276. PMID 19833230.</ref> Αυτό φαίνεται να συμφωνεί με τα αρχαιολογικά και ιστορικά στοιχεία που αναφέρουν την εμφάνιση της ευλογιάς ως μια σχετικά πρόσφατης ασθένειας. Ωστόσο, εάν ο ρυθμός μετάλλαξης θεωρείται παρόμοιος με εκείνον των ερπητοϊών τότε ο διαχωρισμός της ευλογιάς από τον Taterabox εκτιμάται ότι συνέβη πριν 50.000 χρόνια.<ref name=":10" /> Αν ισχύει αυτό, τότε αυτό σημαίνει ότι τα αρχαιολογικά και τα ιστορικά στοιχεία που έχουμε, είναι πολύ ελλιπή. Σε ενδημική μορφή πάντως φαίνεται ότι εμφανίστηκε στην Ινδία ήδη πριν από 2.500 με 3.000 χρόνια.<ref>Shchelkunov SN (December 2011). «Emergence and reemergence of smallpox: the need for development of a new generation smallpox vaccine». ''Vaccine''. 29 Suppl 4: D49–53. doi:10.1016/j.vaccine.2011.05.037. PMID 22185833.</ref>

Η πρώτη αξιόπιστη κλινική απόδειξη της ευλογιάς αναφέρεται σε ινδικά ιατρικά συγγράμματα 1.500 χρόνια π.Χ.,<ref>Vaccine and Serum Evils, by Herbert M. Shelton, σελ. 5</ref> ευρήματα στο μουμιοποιημένο σώμα του Ραμσή Δ΄ ο οποίος πέθανε πριν από 3.000 χρόνια (το 1145 π.Χ.)<ref name=":12" /> καθώς από την Κίνα (1122 π.Χ.).<ref name=":14">Hopkins DR (2002). ''The Greatest Killer: Smallpox in history''. University of Chicago Press. ISBN 0-226-35168-8. Originally published as ''Princes and Peasants: Smallpox in History'' (1983), ISBN 0-226-35177-7</ref> Εικάζεται ότι Αιγύπτιοι έμποροι μετέφεραν την ευλογιά στην Ινδία κατά τη διάρκεια της 1ης χιλιετίας π.Χ., όπου και παρέμεινε ως ενδημική ασθένεια στον άνθρωπο για τουλάχιστον 2.000 χρόνια. Η ευλογιά εισήχθη πιθανότατα στην Κίνα κατά τη διάρκεια του 1ου αιώνα μ.Χ. από τα νοτιοδυτικά και κατά τον 6ο αιώνα πέρασε από την Κίνα στην Ιαπωνία.<ref name=":9" /> Στην Ιαπωνία η επιδημία ευλογιάς μεταξύ 735-737 πιστεύεται ότι σκότωσε το ένα τρίτο του πληθυσμού<ref name=":15">J. N. Hays (2005). «''Epidemics and pandemics: their impacts on human history''». ABC-CLIO. σελ.151. ISBN 1-85109-658-2</ref><ref>Horst R. Thieme (2003). «''Mathematics in population biology''». Princeton University Press. σελ.285. ISBN 0-691-09291-5</ref> και επτά τουλάχιστο θρησκευτικές θεότητες αφιερώθηκαν ειδικά στην ευλογιά όπως ο θεός Σοπόνα στη θρησκεία Γιορούμπα. Στην Ινδία, η ινδουιστική θεά της ευλογιάς, η Σιτάλα Μάτα, λατρεύονταν σε ναούς όλης της χώρας.<ref>Henderson, D. A.; Preston, Richard (23 June 2009). ''Smallpox- the Death of a Disease: The Inside Story of Eradicating a Worldwide Killer'' (1st ed.). Prometheus Books. σελ. 334. ISBN 1-59102-722-5.</ref> Η χρονική στιγμή άφιξης της ευλογιάς στην Ευρώπη και την νοτιοδυτική Ασία είναι λιγότερο σαφής. Η ευλογιά δεν περιγράφεται με σαφήνεια ούτε στην [[Παλαιά Διαθήκη|Παλαιά]] ούτε στην [[Καινή Διαθήκη]] αλλά ούτε στη βιβλιογραφία των Ελλήνων ή των Ρωμαίων. Αν και μερικοί εικάζουν ότι η [[Πανώλη|μάστιγα της Αθήνας]] ή πανούκλα που διέκοψε την πολιορκία των [[Καρχηδόνα|Καρχηδόνιων]] στις [[Συρακούσες]] οφείλονταν σε ευλογιά<ref name=":11" /> οι περισσότεροι μελετητές διαφωνούν. Εξάλλου θα ήταν απίθανο μια τόσο σοβαρή ασθένεια να είχε διαφύγει και να μην περιγραφεί από τον [[Ιπποκράτης|Ιπποκράτη]].<ref>Dixon, C. W. (1962). ''Smallpox''. London: Churchill.</ref> Η πανούκλα επί [[Δυναστεία των Αντωνίνων|Αντωνίνων]] που σάρωσε τη [[Ρωμαϊκή αυτοκρατορία|Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία]] το 165-180 μ.Χ. θα μπορούσε να προκληθεί από την ευλογιά.<ref>Past pandemics that ravaged Europe, ''BBC News'', 7 Νοεμβρίου, 2005</ref> Ο άγιος Νικάσιος της ΡεμςΡενς έγινε ο προστάτης άγιος των θυμάτων της ευλογιάς όταν επιβίωσε ο ίδιος από την ασθένεια το 450 μ.Χ.<ref name=":11" /> ενώ την περίοδο του αγίου [[Γρηγόριος Τουρώνης|Γρηγορίου Τουρώνητων Τουρώνων]] (580 μ.Χ.) καταγράφεται μια παρόμοια επιδημία σε Γαλλία και Ιταλία ενώ γίνεται πρώτη φορά η χρήση του όρου «ευλογιά».<ref name=":11" /> Άλλοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι η ευλογιά μεταφέρθηκε με αραβικά στρατεύματα από την Αφρική στη νοτιοδυτική Ευρώπη κατά τον 7ο και 8ο αιώνα.<ref name=":9" /> Τον 9ο αιώνα, ο Πέρσης γιατρός Μουχαμμάντ ιμπν Ζακαρίγια αλ-Ραζί, στο έργο του ''Kitab fi al-jadari wa-al-hasbah''<ref>Harminder S. Dua, Ahmad Muneer Otri, Arun D. Singh (2008). «Abu Bakr Razi». ''British Journal of Ophthalmology'' (BMJ Group) '''92''': 1324.</ref> παρέχει μια από τις λεπτομερέστερες περιγραφές της ευλογιάς και είναι ο πρώτος που τη διαφοροποιεί από την ιλαρά και την ανεμοβλογιά. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, η ευλογιά έκανε περιοδικές εμφανίσεις στην Ευρώπη αλλά δεν είχε εδραιωθεί έως ότου αυξήθηκε ο πληθυσμός και οι μετακινήσεις έγιναν πιο ενεργές, κατά τη διάρκεια της εποχής των [[Σταυροφορίες|Σταυροφοριών]]. Η ασθένεια φαίνεται ότι μετατράπηκε σε ενδημική στην Ευρώπη περίπου τον 16ο αιώνα.<ref name=":9" /> Με την παρουσία της σε κατοικημένες περιοχές των Ινδιών, της Κίνας και της ΕυρώπηΕυρώπης, η ευλογιά που πλήττει κυρίως παιδιά φτάνει το 30% σε θνησιμότητα. Ο ενδημισμός της στην Ευρώπη την εποχή των «μεγάλων ανακαλύψεων» θεωρείται ιδιαίτερης ιστορικής σημασίας καθώς τα διαδοχικά κύματα εξερευνήσεων και αποικισμού μετέδωσαν την ευλογιά και σε άλλα μέρη του κόσμου.<ref name=":9" /> Έτσι η ασθένεια αυτή έως τον 16ο αιώνα είχε γίνει μια από τις σημαντικότερες αιτίες νοσηρότητας και θνησιμότητας σε ένα μεγάλο μέρος του κόσμου.<ref name=":9" /> Δεν υπάρχουν αξιόπιστες περιγραφές της ευλογιάς πριν την εμφάνιση των Ευρωπαίων στην Αμερικανική ήπειρο τον 15ο αιώνα.<ref name=":13" /> Η ευλογιά εισήχθη αρχικά στην Καραϊβική, στο νησί Ισπανιόλα, το 1509 και στην ηπειρωτική χώρα το 1520, όταν Ισπανοί έποικοι από την Ισπανιόλα έφτασαν στο Μεξικό μεταφέροντάς την. Η ευλογιά κατέστρεψε κυριολεκτικά τους ΑμερικανοϊνδιάνικουςΑμερικανοϊνδικούς πληθυσμούς και ήταν ένας σημαντικός παράγοντας για την κατάκτηση των Αζτέκων και των ΊνκαςΊνκα από τους Ισπανούς.<ref name=":9" /> Η εγκατάσταση στις ακτές της ανατολικής ακτής της Βόρειας Αμερικής το 1633 στο [[Πλύμουθ]] της [[Μασαχουσέτη]]ς, συνοδεύτηκε επίσης από καταστροφικά κρούσματα ευλογιάς για τους αυτόχθονες ινδιάνους<ref>«''Encyclopedia of North American Indians''». Frederick E. Hoxie (1996). σελ.164. ISBN 0-395-66921-9</ref> και στη συνέχεια μεταξύ των γηγενών αποίκων.<ref>Koplow, David A. (2003). «Smallpox The Fight to Eradicate a Global Scourge». University of California Press. Ανακτήθηκε στις 2009-02-22.</ref> Τα ποσοστά θνησιμότητας στους ινδιάνους της Αμερικής έφταναν το 80-90%.<ref>«''The Cambridge encyclopedia of human paleopathology''». Arthur C. Aufderheide, Conrado Rodríguez-Martín, Odin Langsjoen (1998). Cambridge University Press. σελ.205. ISBN 0-521-55203-6</ref> Η ευλογιά εισήχθη στην Αυστραλία το 1789 και πάλι το 1829.<ref name=":9" /> Αν και η ασθένεια δεν υπήρξε ποτέ ενδημική στην ήπειρο αυτή,<ref name=":9" /> αποτέλεσε την κύρια αιτία θανάτου των πληθυσμών των Αβορίγινων μεταξύ 1780 και 1870.<ref>Glynn, Ian; Glynn, Jenifer (2004). ''The life and death of smallpox''. Cambridge University Press. σελ. 145. ISBN 0-521-84542-4.</ref> Έτσι στα μέσα του 18ου αιώνα η ευλογιά αποτελούσε σημαντική ενδημική ασθένεια σε όλον τον κόσμο εκτός από την Αυστραλία και πολλά μικρά νησιά. Στην Ευρώπη, η ευλογιά ήταν η κύρια αιτία θανάτου τον 18ο αιώνα σκοτώνοντας κατ' εκτίμηση 400.000 Ευρωπαίους κάθε χρόνο.<ref>Stanley A Plotkin, Walter A Orenstein, Donald A. Henderson, Bernard Moss. «Smallpox and Vaccinia». Ανακτήθηκε στις 2010-10-15.</ref> Έως το 10% των βρεφών στη Σουηδία πέθαιναν από την ευλογιά κάθε χρόνο<ref name=":15" /> ενώ το ποσοστό θανάτων βρεφών στη Ρωσία ενδέχεται να ήταν ακόμη υψηλότερο.<ref name=":14" /> Η διαδεδομένη πρώτη μορφή ανοσοποίησης σε μερικές χώρες, όπως η Μεγάλη Βρετανία και η αποικίες της, η Βόρεια Αμερική και η Κίνα, μείωσε κάπως τις επιπτώσεις της ευλογιάς μεταξύ των εύπορων τάξεων κατά τη διάρκεια του τελευταίου μέρους του 18ου αιώνα, αλλά η πραγματική μείωση της συχνότητας εμφάνισης των κρουσμάτων δεν συνέβη παρά μόνο προς το τέλος του 19ου αιώνα, όταν και οι εμβολιασμοί άρχισαν να γίνονται κοινή πρακτική. Τα βελτιωμένα εμβόλια και ο επανεμβολιασμός οδήγησαν σε σημαντική μείωση των κρουσμάτων στην Ευρώπη και στη Βόρειο Αμερική αλλά η ευλογιά παρέμεινε σχεδόν ανεξέλεγκτη οπουδήποτε αλλού στον κόσμο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Νότια Αμερική, μια πολύ πιο ήπια μορφή ευλογιάς, Variola minor, αναγνωρίστηκε λίγο πριν το τέλος του 19ου αιώνα. Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, οι δύο τύποι, ''Variola major'' και ''Variola minor'', εμφανίζονταν με διαφορετικές συχνότητες σε πολλά τμήματα της Αφρικής. Οι άνθρωποι που ασθενούσαν από την Variola minor είχαν ηπιότερα συμπτώματα και αυτό βοήθησε στην ευκολότερη μετάδοσή της. Η μόλυνση από το στέλεχος αυτό προκαλεί ανοσία κατά της πιο επικίνδυνης μορφής της ''Variola major''. Έτσι η ''Variola minor'' εξαπλώθηκε στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στις χώρες της Νότιας Αμερικής και τη Μεγάλη Βρετανία και έγινε η κυρίαρχη μορφή της ευλογιάς, βοηθώντας με αυτόν τον τρόπο στην περαιτέρω μείωση των ποσοστών θνησιμότητας.<ref name=":9" />

Ο Άγγλος γιατρός [[Έντουαρντ Τζέννερ]] απέδειξε την αποτελεσματικότητα του ιού της δαμαλίτιδας να προστατεύει τον άνθρωπο από την ευλογιά, το 1796 οπότε και άρχισαν οι πρώτες προσπάθειες εξάλειψης της νόσου σε περιφερειακή κλίμακα. Η εισαγωγή του εμβολίου στο Νέο Κόσμο έγινε πρώτη φορά στο Τρίνιτι της Νέας Γης το 1800 από τον [[:en:John_Clinch|Dr. John Clinch]] παιδικό φίλο και συνεργάτη του Jenner.<ref>Handcock, Gordon. ''The Story of Trinity''. Trinity: The Trinity Historical Society. σελ. 1. ISBN 098100170-X.</ref> Ήδη από το 1803 οι Ισπανοί μετέφεραν το εμβόλιο στις ισπανικές αποικίες της Αμερικής και στις Φιλιππίνες καταρτίζοντας ένα πρόγραμμα εμβολιασμού εκεί.<ref>Dr. Francisco de Balmis and his Mission of Mercy, Society of Philippine Health History</ref> Το [[Κογκρέσο των Ηνωμένων Πολιτειών|Αμερικανικό Κογκρέσο]] το 1813 ψήφισε νόμο για το εμβόλιο της ευλογιάς στην προσπάθεια του να καταστήσει προσιτό και ασφαλές το εμβόλιο για τον αμερικανικό πληθυσμό. Το 1817 υπήρχε κρατικό πρόγραμμα εμβολιασμού στις [[:en:Dutch_East_Indies|Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες]].<ref>Against all odds: vanquishing smallpox in far-flung Japan</ref> Στη Βρετανική Ινδία ξεκίνησε ένα πρόγραμμα για τη διάδοση του εμβολίου της ευλογιάς μέσω Ινδών εμβολιαστών και υπό την επίβλεψη των Βρετανών.<ref name=":16">«Atsuko Naono, «State of Vaccination: The Fight Against Smallpox in Colonial Burma»». Indianmedicine.eldoc.ub.rug.nl. Ανακτήθηκε στις 2010-10-15.</ref> Παρ' όλα αυτά όμως η δυσπιστία των αυτοχθόνων πληθυσμών στην Ινδία και στη Βιρμανία παρακώλυσε τη διάδοσή του παρά την αυστηρή νομοθεσία και τις βελτιώσεις του ίδιου του εμβολίου.<ref name=":16" /> Μέχρι το 1832 η ομοσπονδιακή κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών καθιέρωσε ένα πρόγραμμα εμβολιασμού κατά της ευλογιάς στους Ιθαγενείς Αμερικάνους.<ref>«Chapter 3 – Indian Health Program». Indian Health Service. Ανακτήθηκε στις 2012-02-08.</ref> Η βρετανική κυβέρνηση εισήγαγε τον υποχρεωτικό εμβολιασμό κατά της ευλογιάς με νόμο του Κοινοβουλίου το 1853.<ref>«Bodily Matters: The Anti-Vaccination Movement in England, 1853–1907». Amazon.com. ISBN 0822334232.</ref> Αν και πολλοί εναντιώθηκαν στα μέτρα αυτά, οι συντονισμένες προσπάθειες κατά της νόσου, είχαν ως αποτέλεσμα να αρχίσει να χάνεται στις πλούσιες χώρες. Έως το 1897, η ευλογιά είχε εξαλειφθεί σε μεγάλο βαθμό από τις Ηνωμένες Πολιτείες.<ref>Chapin, C.V. (1913). «Variation in type of infectious disease as shown by the history of smallpox in the United States 1895–1912». ''Infect Dis'' '''13''' (2): 171–196. doi:10.1093/infdis/13.2.171.</ref> Στην Ευρώπη, μια σειρά από χώρες είχαν εξαλείψει την ευλογιά ήδη από το 1900 και το 1914 η επιπτώσεις της στις βιομηχανικές χώρες ήταν σε χαμηλά επίπεδα. Ο εμβολιασμός συνεχίστηκε στις βιομηχανικές χώρες έως τα τέλη της δεκαετία του 1970 ως προστασία από πιθανή επανάκαμψη του ιού. Η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία αποτελούν δυο αξιοσημείωτες εξαιρέσεις καθώς εκεί δεν είχαμε ενδημική εμφάνιση της νόσου αλλά ούτε συστηματικούς εμβολιασμούς. Η προστασία των χωρών αυτών στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στην αυστηρή απομόνωση (καραντίνα).<ref name=":17">Orenstein, Walter A.; Plotkin, Stanley A. (1999). ''Vaccines''. Philadelphia: W.B. Saunders Co. pp. e–book. ISBN 0-7216-7443-7.</ref> Η πρώτη προσπάθεια εξάλειψης της ευλογιάς σε επίπεδο ημισφαιρίου, έγινε το 1950 από την Παναμερικανική Οργάνωση Υγείας.<ref>Rodrigues BA (1975). «Smallpox eradication in the Americas». ''Bull Pan Am Health Organ'' '''9''' (1): 53–68. PMID 167890</ref> Η εκστρατεία ήταν επιτυχής όσον αφορά την εξάλειψη της ευλογιάς από όλες τις χώρες της Αμερικής, εκτός από την Αργεντινή, τη Βραζιλία, την Κολομβία, και τον Ισημερινό.<ref name=":17" /> Το 1958 ο καθηγητής Βίκτορ Ζντάνοφ, ο Υφυπουργός Υγείας της [[Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών|ΕΣΣΔ]] ζήτησε από την Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας να αναλάβει μια παγκόσμια πρωτοβουλία για την εξάλειψη της ευλογιάς. Η πρόταση ψηφίστηκε το 1959,<ref>Fenner, Frank (1988). «Development of the Global Smallpox Eradication Programme». ''Smallpox and Its Eradication (History of International Public Health, No. 6)''. Geneva: World Health Organization. pp. 366–418. ISBN 92-4-156110-6.</ref> μια περίοδο που οι ετήσιοι θάνατοι από ευλογιά παγκοσμίως έφταναν τα 2 εκατομμύρια, αλλά η πρόοδος της εξάλειψης ήταν μάλλον απογοητευτική, ειδικά στην Αφρική και στην Ινδική υποήπειρο. Το 1966, μια διεθνής ομάδα, η Μονάδα Εξάλειψης Ευλογιάς, συγκροτήθηκε κάτω από την επίβλεψη του ΑμερικάνουΑμερικανού [[:en:Donald_Henderson|Donald Henderson]].<ref>Fenner, Frank (1988). «The Intensified Smallpox Eradication Programme». ''Smallpox and Its Eradication (History of International Public Health, No. 6)'' (PDF). Geneva: World Health Organization. pp. 422–538. ISBN 92-4-156110-6.</ref> Το 1967, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εντείνει την προσπάθειά του για την παγκόσμια εξάλειψη της ευλογιάς, συμβάλλοντας με 2.400.000$ δολάρια ετησίως. Παράλληλα εγκρίνεται μια νέα μέθοδος παρακολούθησης της ασθένειας από τον τσεχικής καταγωγής επιδημιολόγο [[:en:Karel_Raška|Karel Raška]].<ref>«Karel Raška and Smallpox». Central European Journal of Public Health. Μάρτιος 2010. Ανακτήθηκε στις 2010-11-17.</ref><ref>«Karel Raška – The Development of Modern Epidemiology. The role of the IEA». Central European Journal of Public Health. Μάρτιος 2010. Ανακτήθηκε στις 2010-11-17.</ref> Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, περίπου 50 εκατομμύρια νέες περιπτώσεις αναφέρονταν κάθε χρόνο.<ref name=":6" /> Το πρόγραμμα περιλάμβανε την απομόνωση των περιπτώσεων και τον εμβολιασμό όσων ζούσαν κοντά στην περιοχή εμφάνισης κρουσμάτων. Η διαδικασία αυτή είναι γνωστή ως «εμβολιαστικός δακτύλιος». Το κλειδί σε αυτή τη στρατηγική ήταν η παρακολούθηση των περιπτώσεων μέσα σε μια κοινότητα (γνωστή ως «επιτήρηση») και η συγκράτηση του ιού σε τοπικό επίπεδο. Το αρχικό πρόβλημα που αντιμετώπισε η ομάδα πρόληψης ήταν η ανεπαρκής αναφορά των περιπτώσεων ευλογιάς καθώς πολλές περιπτώσεις δεν έπεφταν στην αντίληψη των αρχών. Το γεγονός ότι οι άνθρωποι είναι η μοναδική δεξαμενή για τη μόλυνση από την ευλογιά, και ότι δεν υπάρχουν φορείς, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εξάλειψη της. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δημιούργησε ένα δίκτυο συμβούλων που βοήθησαν τις χώρες να αναπτύξουν την επιτήρηση και τον περιορισμό της ασθένειας. Αρχικά τα εμβόλια παρέχονταν από δωρεές κυρίως από τη Σοβιετική Ένωση και τις ΗΠΑ, αλλά από 1973, περισσότερο από το 80% του συνόλου των εμβολίων, παράγονταν στις αναπτυσσόμενες χώρες.<ref name=":17" /> Το τελευταίο μεγάλο ξέσπασμα της ευλογιάς στην Ευρωπαϊκή ήπειρο ήταν το 1972 στη [[Γιουγκοσλαβία]] μετά από επιστροφή ενός προσκυνητή από τη [[Μέκκα]] (όπου και προσεβλήθη από τον ιό) στο [[Κόσοβο|Κοσσυφοπέδιο]]. Η επιδημία μόλυνε συνολικά 175 άτομα, προκαλώντας 35 θανάτους. Οι αρχές κήρυξαν στρατιωτικό νόμο και επιβλήθηκε καραντίνα. Παράλληλα ο πληθυσμός επανεμβολιάστηκε με τη βοήθεια του ΠΟΥ. Σε δύο μήνες η επιδημία τελείωσε.<ref>«BBC – History – Smallpox: Eradicating the Scourge». Ανακτήθηκε στις 2008-11-24.</ref> Πριν από αυτό, υπήρξε μια επιδημία ευλογιάς τον Μάιο-Ιούλιο του 1963 στη Στοκχόλμη της Σουηδίας με τον ιό να φέρεται ότι έφτασε εκεί από τη Άπω Ανατολή με το Σουηδικό ναυτικό. Και σε αυτή την περίπτωση η επιδημία αντιμετωπίστηκε με συνδυασμό καραντίνας και επανεμβολιασμούς του πληθυσμού.<ref>Centers for Disease Control and Prevention (CDC) (1996). «International Notes—Quarantine Measures Smallpox—Stockholm, Sweden, 1963». ''MMWR'' '''45''' (25): 538–45. PMID 9132571</ref> Έως το τέλος του 1975 η ευλογιά συνεχίστηκε μόνο στο Κέρας της Αφρικής. Οι συνθήκες ήταν πολύ δύσκολες στην Αιθιοπία και τη Σομαλία όπου υπήρχαν λίγοι δρόμοι. Ο εμφύλιος πόλεμος, η πείνα και οι πρόσφυγες έκαναν το έργο ελέγχου της ευλογιάς ακόμη πιο δύσκολο. Στις αρχές και τα μέσα του 1977 μια εντατική προσπάθεια παρακολούθησης και εξάλειψης του ιού πραγματοποιήθηκε στις χώρες αυτές υπό τη διεύθυνση της Αυστραλίας, με επικεφαλής το μικροβιολόγο Φρανκ Φένερ. Καθώς η εκστρατεία εκρίζωσης της ασθένειας πλησίαζε το στόχο της, ο Fenner και η ομάδα του έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο στη επιβεβαίωση της εκρίζωσής της.<ref>Grimes, William (2010-11-25). «Frank Fenner Dies at 95». ''NYTimes.com''. Ανακτήθηκε στις 2010-11-27.</ref> Η τελευταία περίπτωση φυσικής μόλυνσης από τον ιό Variola minor διαγνώστηκε στον Αλί Μάοβ Μαλλίν, μάγειρα του νοσοκομείου της Μέρκα στη Σομαλία, στις 26 Οκτωβρίου του 1977<ref name=":1" /> ενώ η τελευταία

Το 1986, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνέστησε την καταστροφή του ιού η οποία προγραμματίστηκε να γίνει στις 30 Δεκεμβρίου του 1993. Τελικά η ημερομηνία καταστροφής αναβλήθηκε για τις 30 Ιουνίου του 1999.<ref>Altman, Lawrence (1996-01-25). «Final Stock of the Smallpox Virus Now Nearer to Extinction in Labs». New York Times. Ανακτήθηκε στις 2007-11-23.</ref> Λόγω της μη συμμόρφωσης από τις ΗΠΑ και τη Ρωσία, το 2002, η Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας συμφώνησε να επιτρέψει την προσωρινή διατήρηση των αποθεμάτων του ιού για συγκεκριμένους ερευνητικούς σκοπούς.<ref>MacKenzie, Debora (2002-01-26). «Stay of execution». New Scientist. Ανακτήθηκε στις 2007-11-23.</ref> Αν και μερικοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι τα αποθέματα μπορεί να είναι χρήσιμα για την ανάπτυξη εμβολίων, αντιιικών φαρμάκων και διαγνωστικών εξετάσεων,<ref>Hammond, Edward (2007). «Should the US and Russia destroy their stocks of smallpox virus?». ''BMJ'' '''334''' (7597): 774. doi:10.1136/bmj.39155.695255.94. PMC 1851992. PMID 17431261</ref><ref>Agwunobi, John O. (2007). «Should the US and Russia destroy their stocks of smallpox virus?». ''BMJ'' '''334''' (7597): 775. doi:10.1136/bmj.39156.490799.BE. PMC 1851995. PMID 17431262</ref> μια ομάδα από εμπειρογνώμονες του ΠΟΥ, το 2010, κατέληξε ότι δεν υπάρχει ουσιώδης λόγος διατήρησης των δειγμάτων αυτών.<ref>Comments on the Scientific Review of Variola Virus Research, 1999‐2010. Advisory Group of Independent Experts to review the smallpox research program (AGIES) WHO document WHO/HSE/GAR/BDP/2010.4</ref><ref>Lane, J.Michael; Poland, Gregory A. (2011). «Why not destroy the remaining smallpox virus stocks?». ''Vaccine'' (Elsevier) '''29''' (16): 2823–2824. doi:10.1016/j.vaccine.2011.02.081. PMID 21376120</ref>

Το Μάρτιο του 2004, εφελκίδες ευλογιάς βρέθηκαν σε φάκελο μέσα σε βιβλίο για την Ιατρική κατά τον [[Αμερικανικός Εμφύλιος Πόλεμος|Αμερικανικό Εμφύλιο]], στο [[Σάντα Φε (Νέο Μεξικό)|Σάντα Φε]] του [[Νέο Μεξικό|Νέου Μεξικού]],<ref>«Century-old smallpox scabs in N.M. envelope». ''USA Today: Health and Behavior''. 2003-12-26. Ανακτήθηκε στις 2006-09-23.</ref> δίνοντας την ευκαιρία στους επιστήμονες του [[:en:Centers_for_Disease_Control_and_Prevention|Κέντρου για τον Έλεγχο και την Πρόληψη των Ασθενειών]], την ευκαιρία να μελετήσουν την ιστορία του εμβολιασμού κατά της ευλογιάς στις ΗΠΑ.

Σύμφωνα με μια θεωρία που παρουσιάστηκε σε αυστραλιανή εφημερίδα από ανεξάρτητο ερευνητή, το 1789, Βρετανοί πεζοναύτες χρησιμοποιούσαν την ευλογιά κατά των αυτόχθονων φυλών στη Νέα Νότια Ουαλία.<ref>Warren, Christopher «Smallpox at Sydney Cove – who, when, why?», ''Journal Of Australian Studies'', http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/14443058.2013.849750#preview</ref> Αυτή η περίπτωση αναφέρθηκε επίσης στο Δελτίο της Ιστορίας της Ιατρικής<ref>«Smallpox and Cowpox Under the Southern Cross: The Smallpox Epidemic of 1789», Vol. 83 pt. 1, pp37-62.</ref> καθώς από τον David Day στο βιβλίο του «Υποστηρίζοντας μια Ήπειρο Μία Νέα Ιστορία της Αυστραλίας».<ref>HarperCollinsPublishers, Sydney, 2001, p42f.</ref>  Πριν το άρθρο, αυτή η θεωρία ήδη είχε αμφισβητηθεί από ορισμένους ακαδημαϊκούς.<ref>{{Cite web|url=http://www.abc.net.au/radionational/programs/ockhamsrazor/chicken-pox-or-smallpox-in-the-colony-at-sydney/2972652#transcript|title=Chicken pox or smallpox in the colony at Sydney Cove in April, 1789|website=Radio National|language=en-AU|accessdate=2014-12-05}}</ref> Ο Jack Carmody υποστήριξε την αιτία της επιδημίας, όπου ήταν περισσότερο πιθανόν να οφείλεται σε ανεμοβλογιά, που εκείνη την εποχή είχε χαρακτηριστεί μερικές φορές ως μια ήπια μορφή της ευλογιάς. Ενώ επισήμανε ότι, στο 8 μηνών ταξίδι του Πρώτου Στόλου και τους επόμενους 14 μήνες δεν υπήρξαν αναφορές της ευλογιάς μεταξύ των αποίκων και ότι η ευλογιά έχει μια περίοδο επώασης 10-12 ημέρες είναι απίθανο να ήταν παρούσα στον Πρώτου Στόλου, είναι γνωστό ότι η πιθανή πηγή ήταν μπουκάλια του ιού της ευλογιάς που κατείχαν χειρούργοι του Πρώτου Στόλου και υπήρχε πράγματι μια έκθεση της ευλογιάς μεταξύ των αποίκων - ναυτικού.

Κατά τη διάρκεια του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου, οι επιστήμονες από το Ηνωμένο Βασίλειο, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ιαπωνία ([[μονάδα 731]] του Αυτοκρατορικού Ιαπωνικού Στρατού) συμμετείχαν στην έρευνα για να παράγουν ένα βιολογικό όπλο από την ευλογιά.<ref>«USAMRIID's Medical Management of Biological Casualties Handbook» (PDF). Ανακτήθηκε στις 2008-01-02.</ref> Τα σχέδια των μεγάλης κλίμακας παραγωγής δεν πραγματοποιήθηκαν, διότι αυτοί θεώρησαν ότι το όπλο δεν θα ήταν πολύ αποτελεσματικό, λόγω της ευρείας κλίμακας σε διαθεσιμότητα ενός εμβολίου.<ref>«BBC – History – Silent Weapon: Smallpox and Biological Warfare». Ανακτήθηκε στις 2008-01-02.</ref>

Το 1947 η Σοβιετική Ένωση δημιούργησε ένα εργοστάσιο όπλων της ευλογιάς στην πόλη της [[:en:Sergiyev_Posad|Zagorsk]], 75 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της [[Μόσχα|Μόσχας]].<ref>Alibek K, Handelman S (1999). ''Biohazard:''

«Στο [[:en:Vozrozhdeniya_Island|Vozrozhdeniya]] νησί της λίμνης Αράλης, οι ισχυρότερες μορφές της ευλογιάς ελέγχθηκαν. Ξαφνικά πληροφορήθηκα ότι υπήρχαν μυστηριώδεις περιπτώσεις θανάτων [[:en:Aral,_Kazakhstan|Aralsk]]. Ένα ερευνητικό πλοίο του στόλου της Αράλης ήρθε σε ακτίνα 15 χλμ από το νησί (ήταν απαγορευμένο να έρθει πιο κοντά από 40 χιλιόμετρα). Ο τεχνικός του εργαστηρίου αυτού του πλοίου πήρε δείγματα από το πλαγκτόν δύο φορές την ημέρα από το πάνω κατάστρωμα. Όταν επέστρεψαν στο σπίτι στο Aralsk, μόλυνε αρκετά άτομα συμπεριλαμβανομένων και παιδιών. Όλοι τους πέθαναν. Υποπτευόμουν το λόγο, γι' αυτό και κάλεσα τον Αρχηγό του Γενικού Επιτελείου του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας και ζήτησα να απαγορευθεί η στάση του τρένου [[Αλμάτι]]-Μόσχας στο Aralsk. Ως αποτέλεσμα, η επιδημία αποτράπηκε. Κάλεσα τον [[Γιούρι Αντρόπωφ|Αντρόποφ]], ο οποίος την εποχή εκείνη ήταν επικεφαλής της [[KGB]], και τον ενημέρωσε για την αποκλειστική συνταγή της ευλογιάς που λαμβάνονται για το Vozrazhdenie νησί.<ref>Shoham D, Wolfson Z (2004). «The Russian biological weapons program: vanished or disappeared?» (– ^{Scholar search}). ''Crit. Rev. Microbiol.'' '''30''' (4): 241–61. doi:10.1080/10408410490468812. PMID 15646399.^{[''dead link'']}</ref><ref>«Smallpox – not a bad weapon». ''Interview with General Burgasov'' (in Russian). Moscow News. Ανακτήθηκε στις 2007-06-18.</ref>

Απαντώντας σε διεθνείς πιέσεις, το 1991 η σοβιετική κυβέρνηση επέτρεψε μια κοινή ΗΠΑ-βρετανική ομάδα επιθεώρησης για να περιοδεύσει σε τέσσερις κύριες εγκαταστάσεις όπλα στα Βιοπροϊόντα. Οι επιθεωρητές αντιμετώπισαν τις αρνήσεις από τους σοβιετικούς επιστήμονες και διατάχτηκαν τελικά να απομακρυνθούν από την εγκατάσταση.<ref>Preston, Richard. ''The Demon in the Freezer''. Fawcett. pp. 105–115. ISBN 0-345-46663-2.</ref> Το 1992 ο Σοβιετικής καταγωγής αποστάτης [[:en:Ken_Alibek|Ken Alibek]] ισχυρίστηκε ότι το πρόγραμμα βιολογικών όπλων στη Σοβιετική πόλη Zagorsk παρήγαγε ένα μεγάλο απόθεμα, έως και είκοσι τόνους ευλογιάς (πιθανώς κατασκευάστηκε για να αντισταθεί στα εμβόλια, ισχυρίζεται περαιτέρω ο Alibek), μαζί με ψυγεία κεφαλές για βαλλιστικούς πυραύλους. Οι ιστορίες του Alibek σχετικά με τις δραστηριότητες της ευλογιάς του πρώην Σοβιετικού προγράμματος δεν έχουν ποτέ ελεγχθεί ανεξάρτητα.

Μπροστά στη μάστιγα της ευλογιάς, διάφοροι θεοί και θεές της αρρώστιας λατρεύτηκαν σε πολλά μέρη του [[Παλαιός Κόσμος|Παλαιού Κόσμου]], όπως στην Κίνα και στην Ινδία. Στην Κίνα, η θεά της ευλογιάς αναφέρονταν ως T’ou-Shen Niang-Niang.<ref name=":21">Hopkins, Donald R. Princes and Peasants: Smallpox in History. United States of American: University of Chicago Press, 1983.</ref> Oι Κινέζοι προσπαθούσαν να κατευνάσουν τη θεά και να την παρακαλούν να δείξει έλεος, καταφεύγοντας σε μέτρα όπως να αναφέρονται κατ' ευφημισμό στις φλύκταινες της ευλογιάς ως «όμορφα λουλούδια» ώστε να μη προσβάλλουν τη θεά (στα κινέζικα η ευλογιά λέγεται «ουράνιο άνθος»). Ένα σχετικό έθιμο που λάμβανε χώρα την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, ήθελε τα παιδιά του σπιτιού να φορούν άσχημες μάσκες ενώ κοιμούνται ώστε να κρύψουν την όποια ομορφιά τους κι έτσι να μην προσελκύσουν τη θεά που θα περάσει κάποια στιγμή εκείνη τη νύχτα.<ref name=":22">Giblin, James C. When Plague Strikes: The Black Death, Smallpox, AIDS. United States of America: HarperCollins Publishers, 1995.</ref> Αν παρ' όλα αυτά κολλούσαν την ευλογιά, στήνονταν προσκυνήματα στα σπίτια του θυμάτων όπου γίνονταν προσευχές και τάματα όσον καιρό κρατούσε η αρρώστια. Αν το θύμα γινόταν καλά, τα προσκυνήματα απομακρύνονταν από το σπίτι σε μια ειδική χειροποίητη χάρτινη καρέκλα ή βάρκα και καίγονταν. Αν ο ασθενής δεν γινόταν καλά, το προσκύνημα καταστρέφονταν και κατάρες χρησιμοποιούνταν για να αποβάλλουν τη θεά από το σπίτι.<ref name=":21" />