|
|χρώμα =
|language = Frysk, Friisk, Fräisk
|γλώσσα = Δυτικά ΦρισικάΦριζικά, Βόρεια ΦρισικάΦριζικά, Σάτερλαντ ΦρισικάΦριζικά
|χώρες = [[Ολλανδία]], [[Γερμανία]], [[Δανία]]
|ομιλητές = 500.000
}}
Οι '''φρισικέςφριζικές γλώσσες'''<ref>[http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:92001E000323:EL:HTML ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΩΤΗΣΗ E-0323/01 υποβολή: Bart Staes (Verts/ALE) προς την Επιτροπή. Το Ευρωπαϊκό Έτος Γλωσσών και η προγραμματισμένη κατάργηση του τμήματος Φρισικής γλώσσας και λογοτεχνίας στη φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου του Άμστερνταμ. | http://eur-lex.europa.eu]</ref> είναι μία στενά συνδεδεμένη ομάδα γλωσσών των [[Γερμανικές γλώσσες|γερμανικών γλωσσών,]]<ref>{{Cite web|url=https://www.omniglot.com/writing/frisian.htm|title=Frisian languages, alphabets and pronunciation|website=www.omniglot.com|accessdate=2020-01-25}}</ref>, που ομιλούνται από περίπου 500.000 ομιλητές. Οι Φρισικές γλώσσες είναι οι κοντινότερες γλώσσες στην [[αγγλικήαγγλικές υποομάδαγλώσσες]], με τους δύο αυτούς γλωσσικούς κλάδους να δημιουργούν την αγγλοφρισική[[Αγγλοφριζικές γλώσσες|αγγλοφριζική ομάδα]]. Σήμερα, λόγω γλωσσικών επιρροών από άλλες γλώσσες ([[Ολλανδική γλώσσα|ολλανδικά]], [[Δανική γλώσσα|δανικά]] και [[Γερμανική γλώσσα|γερμανικά]]), οι φρισικέςφριζικές γλώσσες δεν είναι κατανοητές μεταξύ τους.
Υπάρχουν τρεις φρισικές γλώσσες: τα [[Δυτικά ΦρισικάΦριζικά]] που μιλιούνται από την πλειονότητα των [[Φρίσιοι|Φρισσίων]] στην ολλανδική επαρχία [[Επαρχία Φρίσλαντ|Φρίσλαντ]]<ref>{{Cite web|url=http://www.taalportaal.org/taalportaal/topic/pid/topic-14225224491227143|title=Taalportaal {{!}} A general introduction to Frisian|website=www.taalportaal.org|accessdate=2020-01-25}}</ref>, τα [[Βόρεια ΦρισικάΦριζικά]]<ref>{{Cite web|url=https://www.omniglot.com/writing/northfrisian.htm|title=North Frisian language, alphabet and pronunciation|website=www.omniglot.com|accessdate=2020-01-25}}</ref> που μιλιούνται στα σύνορα [[Δανία|Δανίας]] - [[Γερμανία|Γερμανίας]] καθώς και τα [[Σάτερλαντ Φρισικά|Σάτερλαντ Φριζικά]]<ref>{{Cite web|url=https://www.omniglot.com/writing/saterlandfrisian.htm|title=Saterland Frisian language, alphabet and pronunciation|website=www.omniglot.com|accessdate=2020-01-25}}</ref> που μιλιούνται στην [[Γερμανία]].
== Χαρακτηριστικά ==
=== Διαχωρισμός ===
Οι φρισικέςφριζικές γλώσσες χωρίζονται σε τρεις γλώσσες: [[Δυτικά ΦρισικάΦριζικά]], [[Βόρεια ΦρισικάΦριζικά]] και [[Σάτερλαντ ΦρισικάΦριζικά]]. Μερικοί γλωσσολόγοι θεωρούν ότι στην πραγματικότητα υπάρχει μόνο μία ΦρισικήΦριζική γλώσσα, με τις 3 μορφές της να είναι αποκαλούνται [[Διάλεκτος|διάλεκτοι]]. Οι περισσότεροι όμως συμφωνούν ότι υπάρχουν 3 ξεχωριστές μορφές της ΦρισικήςΦριζικής γλώσσας.
Τα ΦρισικάΦριζικά αποκαλούνται ''Frysk'' στα Δυτικά ΦρισικάΦριζικά, ''Fräisk'' στα Σάτερλαντ ΦρισικάΦριζικά και ''Frasch'', ''Fresk'', ''Freesk'' και ''Fräisch'' στα Βόρεια ΦρισικάΦριζικά. Λόγω του μεγάλου αριθμού διαλέκτων, τα ΦρισικάΦριζικά λέγονται και ''Friisk'', ως τεχνητός όρος<ref>{{Cite web|url=https://www.omniglot.com/writing/frisian.htm|title=Frisian languages, alphabets and pronunciation|website=www.omniglot.com|accessdate=2020-01-25}}</ref>.
Τα Δυτικά ΦρισικάΦριζικά εκτός από την [[επαρχία]] [[Επαρχία Φρίσλαντ|Φρίσλαντ]], μιλιούνται εν μέρει και στην επαρχία [[Χρόνινγκεν (επαρχία)|Χρόνινγκεν]]. Η κατάσταση της γλώσσας στην Χρόνινγκεν είναι στην πραγματικότητα πολύ πιο περίπλοκη διότι οι τοπικές διάλεκτοι των [[Ολλανδική γλώσσα|ολλανδικών]] αλλά και της τοπικής γλώσσας [[Χρόνινγκς]], έχουν στοιχεία Φριζικών λόγω του [[Ανατολικό Φρισικό υπόστρωμα|Ανατολικού Φρισικού υποστρώματος]]. Στην πραγματικότητα, η γλώσσα μιλιόταν στην συγκεκριμένη περιοχή καθώς η επαρχία Χρόνινγκεν ήταν παλιότερα μέρος της [[Ανατολική Φρισία|Ανατολικής Φρισίας]]. Κατά τους [[Μεσαίωνας|μεσαιωνικούς χρόνους]] η γλώσσα αντικαταστάθηκε από τα [[Κάτω Γερμανικά|Κάτω Σαξονικά]]. Με την σειρά της, η τοπική γλώσσα κινδυνεύει από την επέκταση των [[Ολλανδική γλώσσα|Ολλανδικών]].
=== Ομιλητές ===
Οι περισσότεροι ομιλητές των ΦρισικώνΦριζικών ζουν στην [[Ολλανδία]], κυρίως στην επαρχία [[Επαρχία Φρίσλαντ|Φρίσλαντ]]. Το επίσημο όνομα της επαρχίας αυτής άλλαξε το [[1997]] από ''Friesland'' ([[Ολλανδική γλώσσα|ολλανδικά]]) σε ''Fryslân'' ([[Δυτικά φρισικά|δυτικά φριζικά]]), για να αντικατοπτρίσει τον γλωσσικό χαρακτήρα της περιοχής. Σύμφωνα με την απογραφή του [[2001]], υπάρχουν 470,000 ομιλητές των Δυτικών ΦρισικώνΦριζικών<ref>{{Cite web|url=https://www.omniglot.com/writing/westfrisian.htm|title=West Frisian language, alphabet and pronunciation|website=www.omniglot.com|accessdate=2020-01-25}}</ref>.
Στην [[Γερμανία]], υπάρχουν περίπου 2,250 ομιλητές των Σάτερλαντ ΦρισικώνΦριζικών στην περιοχή [[Σάτερλαντ]] στην [[Κάτω Σαξονία]]<ref>{{Cite journal|title=Saterland Frisian|url=https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-the-international-phonetic-association/article/saterland-frisian/A5CC0DB715C1670E22DA15432EC9525E|journal=Journal of the International Phonetic Association|date=2019/08|issn=0025-1003|pages=223–230|volume=49|issue=2|doi=10.1017/S0025100317000226|language=en|first=Jörg|last=Peters}}</ref>. Η γλώσσα έχει αντισταθεί σταμε τα [[Γερμανική γλώσσα|Γερμανικά]] αλλά συνεχίζει να είναι ευάλωτη λόγω του μικρού αριθμού των ομιλητών αλλά και λόγω της έλλειψης υποστήριξης από την διεθνή κοινότητα.
Στην [[Βόρεια Φρισία]] στην γερμανική επαρχία [[Σλέσβιχ-Χόλσταϊν]] υπολογίζεται ότι υπάρχουν 5,000 με 7,000 ομιλητές της [[Βόρεια φρισικά|βόρειας φρισικήςφριζικής γλώσσας]]<ref>{{Cite web|url=https://folklife.si.edu/smile/north-frisian|title=North Frisian {{!}} Sustaining Minoritized Languages in Europe (SMiLE)|website=Smithsonian Center for Folklife and Cultural Heritage|language=en-US|accessdate=2020-01-25}}</ref>. Οι περισσότεροι ομιλητές ζουν στα [[Νησιά βόρειας Φρισίας|νησιά της Βόρειας Φρισίας]] ([[Φάνε (νησί)|Φάνε]], [[Ρέμε]], [[Ζυλτ]]).
Υπάρχουν επίσης πάρα πολλοί ομιλητών των Φρισικών γλωσσών στις [[Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής|Η.Π.Α.]] και στον [[Καναδάς|Καναδά]].
[[Αρχείο:NordfrisiskeDialekter.png|μικρογραφία|Οι [[Διάλεκτος|διάλεκτοι]] των [[Βόρεια ΦρισικάΦριζικά|Βόρειων ΦρισικώνΦριζικών]]|εναλλ.=]]
[[Αρχείο:Frisian USC2000 PHS.svg|μικρογραφία|Τα [[Δυτικά ΦρισικάΦριζικά]] στις [[Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής|Η.Π.Α.]]|εναλλ.=]]
=== Κατάσταση ===
Τα Σάτερλαντ ΦρισικάΦριζικά και τα Βόρεια ΦρισικάΦριζικά είναι αναγνωρίσημες και προστατευόμενες μειονοτικές γλώσσες. Τα Δυτικά ΦρισικάΦριζικά είναι μία από τις 2 επίσημες γλώσσες της [[Ολλανδία|Ολλανδίας]]. Ο ISO 639-1 κωδικός <code>fy</code> και ISO 639-2 κωδικός <code>fry</code> δόθηκαν στα <nowiki>''ΦρισικάΦριζικά''</nowiki> αλλά αυτό άλλαξε τον Νοέμβριο του [[2005]] σε <nowiki>''Δυτικά ΦρισικάΦριζικά''</nowiki>. Αντιστοίχως, ο ISO 639 κωδικός <code>stq</code> χρησιμοποιείται για τα Σάτερλαντ ΦρισικάΦριζικά και ο ISO 639 κωδικός <code>frr</code> χρησιμοποιείται για τις διαφορετικές [[Διάλεκτος|διαλέκτους]] των Βόρειων ΦρισικώνΦριζικών.
Υπάρχουν μερικές οργανώσεις που στοχεύουν για την προστασία των Φρισικών γλωσσών, κυρίως για τα Δυτικά ΦρισικάΦριζικά. Η οργάνωση ''The Ried fan de Fryske Beweging''<ref>{{Cite web|url=https://www.fryskebeweging.frl/|title=Ried fan de Fryske beweging|website=Fryske Beweging|language=nl|accessdate=2020-01-25}}</ref> είναι μια οργάνωση που αποσκοπεί στην προστασία της Δυτικής ΦρισικήςΦριζικής γλώσσας και κουλτούρα ενώ η Φρισική Ακαδημία (''The Fryske Academy''<ref>{{Cite web|url=https://www.fryske-akademy.nl/|title=Thús|website=Fryske Akademy|language=fr|accessdate=2020-01-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200111133557/https://www.fryske-akademy.nl/|archivedate=2020-01-11|url-status=dead}}</ref>'')'' παίζει μεγάλο ρόλο στην δημιουργία έρευνας για τα δυτική φρισικήφριζική γλώσσα, ιστορία και κοινωνία. Το τοπικό δίκτυο ''Omrop Fryslân''<ref>{{Cite web|url=https://www.omropfryslan.nl/|title=Omrop Fryslân - Ofstimd op dy!|website=Omrop Fryslân|language=fy|accessdate=2020-01-25}}</ref> επίσης δίνει μία πλατφόρμα για την επέκταση των Δυτικών ΦρισικώνΦριζικών σε τομείς όπως η εκπαίδευση.
Παρόλα αυτά, οι 3 ΦρισικέςΦριζικές γλώσσες κινδυνεύουν με εξαφάνιση, ειδικά τα [[Σάτερλαντ ΦρισικάΦριζικά]] και οι περισσότερες διάλεκτοι των [[Βόρεια ΦρισικάΦριζικά|Βόρειων ΦρισικώνΦριζικών]]. Τα [[Δυτικά ΦρισικάΦριζικά]] παραμένουν ακόμα ευάλωτα. Για τα άτομα που επιθυμούν να μάθουν μία από τις γλώσσες, η δυσκολία είναι σχετικά μεγάλη, λόγω της χαμηλής ποιότητας των μαθημάτων αλλά και της έλλειψης εκπαιδευτικών υλικών.
Τα Δυτικά ΦρισικάΦριζικά επίσης κινδυνεύουν από τα [[Ολλανδική γλώσσα|Ολλανδικά]] λόγω της χρήσης και των δύο γλωσσών στην [[Επαρχία Φρίσλαντ|Φρίσλαντ]], και λόγω της έλλειψης εκπαίδευσης, τα Ολλανδικά επικρατούν πάρα πολλές φορές στους περισσότερους δημόσιους τομείς.
== Ιστορία ==
Στον Μεσαίωνα, τα ΦρισικάΦριζικά εδάφη εκτεινόντουσανν από το [[Βέλγιο]] ως την βόρεια [[Γερμανία]]. Εκείνη την χρονική περίοδο, τα ΦρισικάΦριζικά μιλιόντουσαν σε όλη την περιοχή της [[Βόρεια Θάλασσα|Βόρειας Θάλασσας]]. Σήμερα αυτή η περιοχή ονομάζεται ''Great Frisia'' ή ''[[Magna Frisia]]''<ref>{{Cite web|url=http://oarewurden.frl/fry/languages/|title=Other Words Literature|website=oarewurden.frl|accessdate=2020-01-25}}</ref>, αν και στις περισσότερες περιοχές, οι ΦρισικέςΦριζικές γλώσσες έχουν εξαφανιστεί.
Γλωσσικά μιλώντας, οι ΦρισικέςΦριζικές γλώσσες είναι οι κοντινότερες γλώσσες στα [[Αγγλική γλώσσα|Αγγλικά]] και στα [[Σκωτς γλώσσα|Σκωτς]]. Η επιρροή όμως των [[Γερμανική γλώσσα|Γερμανικών]], [[Ολλανδική γλώσσα|Ολλανδικών]] και άλλων τοπικών γλωσσών αλλά και οι γλωσσικών εξελίξεις των Αγγλικών έχουν κάνει τις γλώσσες μη - κατανοητές μεταξύ τους.<ref>{{Cite web|url=https://www.pri.org/stories/2016-12-23/first-cousin-english-language-alive-and-well-netherlands|title=The first cousin of the English language is alive and well in the Netherlands|website=Public Radio International|language=en|accessdate=2020-01-25}}</ref>. Τα παλιά ΦρισικάΦριζικά στην πραγματικότητα είχαν πολλές ομοιότητες με τα παλιά[[Αρχαία αγγλική γλώσσα|αρχαία Αγγλικά]]. Οι γλωσσικές εξελίξεις των 2 γλωσσών ήταν πολύ παρόμοιες. Ένα καλό παράδειγμα είναι η μετατροπή του γερμανικού ch στο ινγκβαεονικό k:
* [[Αγγλική γλώσσα|Αγγλικά]]: '''ch'''urch, '''ch'''eese
* [[Δυτικά ΦρισικάΦριζικά]]: '''ts'''iis, '''ts'''jerke
* [[Γερμανική γλώσσα|Γερμανικά]]: '''K'''äse, '''K'''irche
* [[Ολλανδική γλώσσα|Ολλανδικά]]: '''k'''aas, '''k'''erk
Μία παροιμία για την σχέση Αγγλικών - ΦρισικώνΦριζικών (ειδικά Δυτικών ΦρισικώνΦριζικών) είναι η φράση ''"Butter, bread and green cheese is good English and good Frisian"'' που στα Δυτικά ΦρισικάΦριζικά είναι ''"Bûter, brea en griene tsiis is goed Ingelsk en goed Frysk."''
[[Αρχείο:Frisian language area history map.svg|μικρογραφία|Η ιστορική Magna Frisia και οι περιοχές στις οποίες τα ΦρισικάΦριζικά μιλιόντουσαν]]
Η ιστορία των ΦρισικώνΦριζικών γλωσσών χωρίζεται σε 3 περιόδους:
* Παλιά ΦρισικήΦριζική περίοδος ([[1150]] - [[1550]])
* Μεσαία ΦρισικήΦριζική περίοδος ([[1550]] - [[1820]])
* Μοντέρνα ΦρισικήΦριζική περίοδος ([[1820]] μέχρι σήμερα)
Τα πρώτα κείμενα στα φρισικάφριζικά προέρχονται από τον [[8ος αιώνας|8ο αιώνα]]. Κατά την εξέλιξη από την Παλιά ΦρισικήΦριζική περίοδο στην Μεσαία ΦρισικήΦριζική περίοδο, οι [[Πτώση|γραμματικές πτώσεις]] χάθηκαν. Ταυτοχρόνως, η χρονογράφηση της Μεσαίας ΦρισικήςΦριζικής περιόδου συμπίπτει με την στιγμή στην οποία τα ΦρισικάΦριζικά σταμάτησαν να γράφονται. Έτσι, μετά τον [[16ος αιώνας|16ο αιώνα]], τα ΦρισικάΦριζικά μετατράπηκαν σε προφορική [[γλώσσα]], λόγω της κατάληψης της επαρχίας [[Επαρχία Φρίσλαντ|Φρίσλαντ]] το [[1498]] από τον [[Δούκα Αλβέρτο της Σαξονίας]] που καθιέρωσακαθιέρωσε τα [[Ολλανδική γλώσσα|ολλανδικά]] ως γλώσσα του [[Κράτος|κράτους]]<ref>{{Cite web|url=https://minorityrights.org/minorities/frisians/|title=Frisians|website=Minority Rights Group|language=en-GB|accessdate=2020-01-25}}</ref>.
Λόγω αυτού, η γλώσσα άρχισε να εξαφανίζεται. Τον [[19ος αιώνας|19ο αιώνα]], εμφανίστηκαν πολλοί ποιητές και συγγραφείς που άρχισαν να γράφουν στα Δυτικά ΦρισικάΦριζικά, έτσι ώστε να σταματήσει η εξαφάνιση της γλώσσας. Σε αυτό το σημείο ξεκινάει η Μοντέρνα ΦρισικήΦριζική περίοδος.
Με την ανάπτυξη της Δυτικής ΦρισικήςΦριζικής λογοτεχνίας, τα κινήματα για την αναγνωρισημότητα της γλώσσας φούντωσανάρχισαν να φουντώνουν. Το [[1960]] άρχισαν οι αριθμοί των ομιλητών στην [[Επαρχία Φρίσλαντ|Φρίσλαντ]], την καρδιά των [[Φρίσιοι|Φρισίων]], να μειώνονται. Με τον καιρό, αναγνωρίστηκε η γλώσσα στην [[Ολλανδία]], και έτσι άρχισαν να καθιερώνονται τα δικαιώματα των ομιλητών της γλώσσας. Δυστυχώς, η εκμάθηση της γλώσσας κινείται σε χαμηλά ποσοστά.
Από την άλλη, οι μικροί αριθμοί των ομιλητών των Σάτερλαντ ΦρισικώνΦριζικών και των Βόρειων ΦρισικώνΦριζικών προκάλεσαν προσπάθειες για την ανάπτυξη της εκμάθησης αυτών των γλωσσών, έτσι ώστε να ανέβουν οι αριθμοί των ομιλητών τους.
== Παραπομπές ==
| 