Δυτική Φριζική γλώσσα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
Δημιουργία της σελίδας, Πηγές |
Πρόσθεση πολλών πληροφοριών |
||
Γραμμή 1:
{{Πληροφορίες γλώσσας
|χρώμα = #c9ffd9
|language = Westerlauwersk Frysk
|γλώσσα = Δυτικά Φριζικά
|χώρες = [[Ολλανδία]]
|ομιλητές = 470.000
|-
|Οικογένεια_1 = [[Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες|Ινδοευρωπαϊκές]]
|Οικογένεια_2 = [[Γερμανικές γλώσσες|Γερμανικές]]
|Οικογένεια_3 = [[Δυτικές γερμανικές γλώσσες|Δυτικές γερμανικές]]
|Οικογένεια_4 = [[Ινγκβαεονικές γλώσσες|Ινγκβαεονικές]]
|Οικογένεια_5 = [[Αγγλοφριζικές γλώσσες|Αγγλο-Φριζικές]]
|Οικογένεια_6 = [[Φριζικές γλώσσες]]
|Οικογένεια_7 = Δυτικά Φριζικά
|-
|επίσημη γλώσσα = [[Φρίσλαντ]]
|-
|ρυθμιστής =
|-
|iso1 = fy
|-
|iso2 = fry
|-
|iso3 = fry
|-
|lingua = 52-ACA-b
|-
|χάρτης = [[Αρχείο:Sprachsituationnordniederlande.png|center|250px]]
|}}
Η '''Δυτική Φριζική γλώσσα''', ή απλά '''Φριζική γλώσσα''' (δυτικά φριζικά: ''Westerlauwersk Frysk,'' [[Ολλανδική γλώσσα|ολλανδικά]]: ''[Westerlauwers] Fries''), είναι μία [[Γερμανική γλώσσα]]<ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/topic/Frisian-language|title=Frisian language|website=Encyclopedia Britannica|language=en|accessdate=2020-08-07}}</ref> που ομιλιέται στην επαρχία [[Επαρχία Φρίσλαντ|Φρίσλαντ]], στην [[Ολλανδία]].<ref>{{Cite web|url=https://omniglot.com/writing/westfrisian.htm|title=West Frisian language, alphabet and pronunciation|website=omniglot.com|accessdate=2020-08-07}}</ref> Είναι μέλος των [[Φριζικές γλώσσες|Φριζικών γλωσσών]]. Γλωσσικά είναι η κοντινότερη γλώσσα στα [[Αγγλική γλώσσα|Αγγλικά]].
== Όνομα ==
Ο όρος <nowiki>''Δυτικά Φριζικά''</nowiki> χρησιμοποιείται έξω από την [[Ολλανδία]], για να ξεχωροποιήσει την γλώσσα από τις υπόλοιπες δύο [[Φριζικές γλώσσες]]. Όταν ο όρος χρησιμοποιείται εντός της Ολλανδίας, αναφέρεται στην [[Διάλεκτος Δυτικών Φριζικών Ολλανδικών|Δυτική Φριζική διάλεκτο των Ολλανδικών]].<ref>{{Cite web|url=http://oarewurden.frl/fry/languages/|title=Oarewurden|website=oarewurden.frl|accessdate=2020-08-15}}</ref>
== Ομιλητές ==
Οι περισσότεροι ομιλητές των Δυτικών Φριζικών ζουν στην ολλανδική [[επαρχία Φρίσλαντ]]. Στην συγκεκριμένη περιοχή διέμεναν το [[2005]] 643.000 κάτοικοι, εκ των οποίων το 97% μπορούσε να καταλάβει ομιλούμενα Δυτικά Φριζικά, το 74% μπορούσε να μιλήσει Δυτικά Φριζικά, το 75% μπορούσε να διαβάσει Δυτικά Φριζικά ενώ μόλις το 27% μπορούσε να τα γράψει.<ref>{{Cite book|title=Rapportaazje fluchhifking Fryske taal 2007|publisher=Provinsje Fryslân|date=2007|url=https://books.google.be/books/about/Rapportaazje_fluchhifking_Fryske_taal_20.html?id=oEYRNQAACAAJ&redir_esc=y}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://language-diversity.eu/en/knowledge/regions-of-europe/die-westfriesen-in-den-niederlanden/|title=Language Diversity – English {{!}} The Frisians in the Netherlands|website=language-diversity.eu|accessdate=2020-08-15}}</ref> Περίπου το 55% των κατοίκων είχαν τα Δυτικά Φριζικά ως [[μητρική γλώσσα]].<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.taalportaal.org/taalportaal/topic/pid/topic-14225224491227143|title=Taalportaal {{!}} A general introduction to Frisian|website=www.taalportaal.org|accessdate=2020-08-15}}</ref>
Τα Δυτικά Φριζικά μιλούνται επίσης και σε ένα μικρό κομμάτι της [[Χρόνινγκεν (επαρχία)|επαρχίας Χρόνινγκεν]] από 4 - 6.000 ομιλητές στην περιοχή των χωριών [[Μάρουμ]] (δυτικά φριζικά: ''Mearum'', [[Ολλανδική γλώσσα|ολλανδικά]]: ''Marum''), [[Ντε Γουίλπ]] (δυτικά φριζικά: ''De Wylp'', [[Ολλανδική γλώσσα|ολλανδικά]]: De Wilp) και [[Όπεντε]] (δυτικά φριζικά: ''De Grinzer Pein'', ολλανδικά: Opende).
Λόγω μετανάστευσης, είναι πολύ πιθανό ότι μπορεί να υπάρχουν ως και 150.000 άλλοι ομιλητές Δυτικών Φριζικών σε άλλες ολλανδικές επαρχίες και στον υπόλοιπο κόσμο.
== Kατηγοριοποίηση ==
Όλες οι παραλλαγές των Δυτικών Φριζικών μπορούν να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες:<ref>{{Cite web|url=https://glottolog.org/resource/languoid/id/west2354|title=Glottolog 4.2.1 - Western Frisian|website=glottolog.org|accessdate=2020-08-15}}</ref>
* [[Διάλεκτος Χίντελοπεν Φριζικών|Χίντελοπεν Φριζικά]]
* [[Διάλεκτος Σχίρμονικοχ Φριζικών|Σχίρμονικοχ Φριζικά]]
* Γουέστλαουερς - Τερσχέλινγκς
** [[Διάλεκτος Τερσχέλινγκς Φριζικών|Τερσχέλινγκς Φριζικά]]
** Ηπειρωτικά Δυτικά Φριζικά
== Διάλεκτοι ==
Οι [[Διάλεκτος|διάλεκτοι]] των ηπειρωτικών Δυτικών Φριζικών είναι οι εξής:<ref name=":0" />
* [[Διάλεκτος Κλάιφρισκ|Κλάιφρισκ Φριζικά]] (δυτικά φριζικά: ''Klaaifrysk'', [[Ολλανδική γλώσσα|ολλανδικά]]: ''Kleifries'')
* [[Διάλεκτος Γουάλντφρισκ|Γουάλντφρισκ Φριζικά]] (δυτικά φριζικά: ''Wâldfrysk'', [[Ολλανδική γλώσσα|ολλανδικά]]: ''Woudfries'')
* [[Διάλεκτος Σούντγουεστχουκσκ|Σούντγουεστχουκσκ Φριζικά]] (δυτικά φριζικά: ''Súdwesthoeksk'', [[Ολλανδική γλώσσα|ολλανδικά]]: ''Zuidwesthoeks'')
Η Σούντγουεστχουκσκ διάλεκτος, που ομιλείται στην περιοχή [[Σούντγουεστχουκ]] (δυτικά φριζικά: ''Súdwesthoeke'', [[Ολλανδική γλώσσα|ολλανδικά]]: ''Zuidwesthoek'') χαρακτηρίζεται από διάφορα [[Σπάσιμο φωνηέντων|σπασίματα φωνηέντων]] όπως το [[νεοφριζικό σπάσιμο φωνηέντων]] και το [[παλαιοφριζικό σπάσιμο φωνηέντων]].<ref>{{Cite web|url=http://crtgre.blogspot.com/2019/03/sudwesthoeksk-ynhald-taaleigenskippen.html#|title=Súdwesthoeksk Ynhâld Taaleigenskippen {{!}} Subdialekten {{!}} Boarnen, noaten en referinsjes Navigaasjemenu|website=Súdwesthoeksk Ynhâld Taaleigenskippen {{!}} Subdialekten {{!}} Boarnen, noaten en referinsjes Navigaasjemenu|accessdate=2020-08-16}}</ref>
Οι διάλεκτοι που ομιλούνται από τους περισσότερους κατοίκους είναι η Κλάιφρισκ και η Γουάλντφρισκ, τα ονόματα των οποίων προέρχορνται από τα τοπία της [[Επαρχία Φρίσλαντ|Φρίσλαντ]]. Από τις δύο, τους περισσότερους ομιλητές τους έχει η Γουάλντφρισκ ενώ την μεγαλύτερη επιρροή στα επίσημα φριζικά την είχε η Κλάιφρισκ.<ref name=":0" />
== Σύγκριση διάλεκτων ==
=== Φωνητικές διαφορές ===
Οι κύριες διαφορές μεταξύ των διαλέκτων είναι οι λέξεις my (<nowiki>''εμένα''), dy (''εσύ''), hy (''αυτός''), sy (''αυτή''), wy (''εμείς'') και by (''μέσω''</nowiki>) που προφέρονται ως mi, di, hi, si, wi και bi στα Γουάλντφρισκ Φριζικά και ως mei, dei, hei, sei, wei και dei στα Κλάιφρισκ Φριζικά. Άλλες διαφορές περιλαμβάνουν την προφορά των [[Δίφθογγος|διφθόγγων]] ei, ai και aai που προφέρονται ως ei, ai και aai στα Γουάλντφρισκ Φριζικά και ως ôi, òi, και ôi στα Κλάιφρισκ Φριζικά.
Μερικές άλλες διαφορές είναι οι εξής:
{| class="wikitable" width="300"
|- style="background: #efefef;"
! width="20%" |[[Ελληνικά]]
! width="20%" |[[Αγγλικά]]
! width="20%" |[[Ολλανδικά]]
! width="20%" |[[Γουάλντφρισκ Φριζικά]]
! width="20%" |[[Κλάιφρισκ Φριζικά]]
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|εσύ
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|you
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|jij
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|dû
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|do
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|δαμάσκηνο
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|plum
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|pruim
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|prûm
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|prom
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|αντίχειρας
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|thumb
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|duim
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|tûme
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|tomme
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|γυμνός
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|naked
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|naakt
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|nêken
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|neaken
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|ραγίζω
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|crack
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|kraken
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|krêkje
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|kreakje
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|γρασίδι
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|grass
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|gras
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|gjers
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|gers
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|κεράσι
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|cherry
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|kers
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|kjers
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|kers
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|μοσχάρι
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|calf
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|kalf
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|kjel
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|kel
|}
=== Λεξιλογικές διαφορές ===
Οι δύο διάλεκτοι έχουν επίσης και αρκετές λεξιλογικές διαφορές:
{| class="wikitable" width="300"
|- style="background: #efefef;"
! width="20%" |[[Ελληνικά]]
! width="20%" |[[Αγγλικά]]
! width="20%" |[[Γουάλντφρισκ Φριζικά]]
! width="20%" |[[Κλάιφρισκ Φριζικά]]
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|Σάββατο
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|Saturday
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|saterdei
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|sneon
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|μυρμήγκι
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|ant
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|mychammel<br>mychhimmel
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|eamel<br>eamelder
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|δέρας
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|fleece
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|flij
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|flues
|}
== Ιστορία ==
=== [[Αρχαία φριζική γλώσσα|Αρχαία Φριζικά]] ===
Κατά τον [[Μεσαίωνας|Μεσαίωνα]], τα Φριζικά εδάφη εκτεινόντουσαν από την [[Μπρυζ]] (σημερινό [[Βέλγιο]]) μέχρι τον [[Ποταμός|ποταμό]] [[Γουέσερ]], στην βόρεια [[Γερμανία]]. Κατά εκείνους τους καιρούς, τα αρχαία Φριζικά μιλιόντουσαν σε όλο το μήκος της [[Βόρεια Θάλασσα|Βόρειας Θάλασσας]]. Σήμερα, αναφερόμαστε σε αυτή την περιοχή ως [[Magna Frisia|''Magna Frisia'']].
Τα αρχαία Φριζικά είχαν πάρα πολύ μεγάλες ομοιότητες με τα [[Αρχαία αγγλική γλώσσα|αρχαία αγγλικά]]. Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι και οι δύο γλώσσες είναι μέλη των [[Ινγκβαεονικές γλώσσες|Ινγκβαεονικών γλωσσών]] κάτι που είχε ως αποτέλεσμα την διαφοροποίηση τους λόγω φωνητικών αλλαγών (όπως τον [[Ινγκβαεονικός ρινικός σπειροειδής νόμος|Ινγκβαεονικό ρινικό σπειροειδή νόμο]]):
{| class="wikitable" width="300"
|- style="background: #efefef;"
! width="20%" |[[Αρχαία φριζική γλώσσα|Αρχαία Φριζικά]]
! width="20%" |[[Αρχαία αγγλική γλώσσα|Αρχαία Αγγλικά]]
! width="20%" |[[Μεσαιωνική ολλανδική γλώσσα|Μεσαιωνικά Ολλανδικά]]
! width="20%" |[[Αρχαία γερμανική γλώσσα Αρχαία|Γερμανικά]]
|-
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|ūs
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|ūs
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|ons
|style="border: 1px #aaaaaa solid;"|uns
|}
Μία μεγάλη διαφορά μεταξύ των αρχαίων Φριζικών και των μοντέρων Φριζικών είναι ότι κατά την παλαιά Φριζική περίοδο ([[12ος αιώνας]] - μέσα [[16ος αιώνας|16ου αιώνα]]) υπήρχαν ακόμα οι [[Πτώση (γραμματική)|γραμματικές πτώσεις]]. Τα περισσότερα κείμενα που έχουν σωθεί από αυτή την περίοδο είναι από τον [[14ος αιώνας|14ο]] και [[15ος αιώνας|15ο αιώνα]], κυρίως νομικού χαρακτήρα.
=== [[Μεσαιωνική Φριζική γλώσσα|Μεσαιωνικά Φριζικά]] ===
Τα Φριζικά έπαψαν να είναι η γλώσσα της γραφής κατά τον [[16ος αιώνας|16ο αιώνα]] διότι η επαρχία [[Επαρχία Φρίσλαντ|Φρίσλαντ]] έπεσε στα χέρια του [[Αλβέρτος Γ΄ της Σαξονίας|Αλβέρτου Γ΄ της Σαξονίας]], ο οποίος αντικατέστησε την επίσημη γλώσσα του κράτους με τα [[Ολλανδική γλώσσα|ολλανδικά]]. Αυτή την περίοδο δημιουργιούνται μεταβολές στην γλώσσα, η οποία θα εισέλθει στην μεσαιωνική εκδοχή της. Τον [[17ος αιώνας|17ο αιώνα]], ένας δάσκαλος με το όνομα [[Γκύσμπερτ Γιάπικς]] (δυτικά φριζικά: ''Gysbert Japiks'') από την φριζική πόλη [[Μπόλσγουαρντ]] (δυτικά φριζικά: ''Boalsert'', ολλανδικά: ''Bolsward'') ξεκίνησε να γράφει στην γλώσσα, σε αντίθεση με πολλούς συγχρόνους του, με αποτέλεσμα να αποκαλείται ο πατέρας της Δυτικής Φριζικής λογοτεχνίας. Το παράδειγμα του ακολούθησαν και άλλοι ποιητές τον [[19ος αιώνας|19ο αιώνα]].
Κατά την ίδια περίοδο παρατηρούνται τα πρώτα αποτελέσματα του [[Νεοφριζικο σπάσιμο φωνηέντων|νεοφριζικού σπάσιμου φωνηέντων]].
=== Σύγχρονα Φριζικά ===
Η νεοφριζική περίοδος όπου έχουμε την γλωσσική μεταβολή από τα μεσαιωνικά φριζικά στα σύγχρονα φριζικά ξεκινάει το [[1820]]. Η περίοδος χαρακτηρίζεται από την περιτέρω εξασθένιση της γλώσσας, κάτι που προκαλεί διαδηλώσεις στην [[Ολλανδία]]. Το 1951 ξέσπασαν διαμάχες στην πόλη [[Λέουαρντεν]] από γλωσσικούς ακτιβιστές που διαμαρτυρόντουσαν για την χρήση μόνο της [[Ολλανδική γλώσσα|ολλανδικής γλώσσας]] στα δικαστήρια. Οι διαμαρτυρίες τελικά έπιασαν τόπο και έτσι, το [[1956]], τα Δυτικά Φριζικά αναγνωρίστηκαν ως μειονοτική γλώσσα. Το 2010, τα Δυτικά Φριζικά προστέθηκαν ως γλωσσική επιλογή σε μηχανήματα εισητηρίων στις επαρχίες [[Επαρχία Φρίσλαντ|Φρίσλαντ]] και [[Χρόνινγκεν (επαρχία)|Χρόνινγκεν]].
Η [[πρωτοβάθμια εκπαίδευση]] έγινε επισήμως [[Δίγλωσσος|δίγλωσση]] το [[1956]] ενώ την ίδια χρονιά έγινε επίσημο σχολικό μάθημα, αφότου πρώτα είχε εισαχθεί στα [[Δημοτικό σχολείο|δημοτικά]] ως μάθημα επιλογής το [[1937]]. Το 1997, η επαρχία άλλαξε όνομα από το [[Ολλανδική γλώσσα|ολλανδικό]] ''Friesland'' στο φριζικό ''Fryslân'', κάτι που έγινε σε ακόμα 6 [[Δήμος|δήμους]].
== Αλφάβητο ==
{{κύριο|Δυτικό Φριζικό αλφάβητο}}
== Φωνολογία ==
{{κύριο|Δυτική Φριζική φωνολογία}}
== Γραμματική ==
{{κύριο|Δυτική Φριζική γραμματική}}
== Παραπομπές ==
| |||