Σαρακατσάνοι: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

 

==Προέλευση ονόματος==

Ως προς την ονομασία των Σαρακατσάνων υπάρχουν διάφορες θεωρίες. Σύμφωνα με την επικρατέστερη από αυτές{{Εκκρεμεί παραπομπή|σχόλιο=14/09/2020}}, το όνομα ''Σαρακατσάνος'' έχει [[Τουρκική γλώσσα|τουρκική]] προέλευση και είναι σύνθετη λέξη αποτελούμενη από το ''kara'' (''καρά'') που σημαίνει «μαύρος, μαυροντυμένος» και το ''kaçan'' (''κατσάν'') που σημαίνει «φυγάς, ανυπότακτος». Έτσι από το ''Karakaçan'' (''Καρακατσάν'') προήλθε με παραφθορά η λέξη ''Σαρακατσάνος''. Οι ίδιοι οι Σαρακατσάνοι άρχισαν να χρησιμοποιούν αυτό το όνομα μετά το 1812, το οποίο είναι σχετικά νέο, προσδιορίζοντας έναν λαό που προϋπήρχε του ονόματος.{{πηγή}}

 

==Κοιτίδα==

Κοιτίδα των Σαρακατσάνων θεωρείται ως επί το πλείστον ο ορεινός όγκος της [[Πίνδος|Πίνδου]], όπου κατοίκησαν μετά το 1400 και την κατάληψη του ελλαδικού χώρου από τους [[Οθωμανική αυτοκρατορία|Οθωμανούς Τούρκους]]. Οι παλιότεροι αναφέρουν ως πατρίδα τους την περιοχή των [[Άγραφα|Αγράφων]] ή της [[Νομός Άρτας|Άρτας]] όπου οι Σαρακατσάνοι κατοίκησαν περίπου μέχρι το 1812. Από αυτή την αφετηρία μετακινούνταν στην ηπειρωτική Ελλάδα και σε άλλες βαλκανικές χώρες μαζί με τα ποίμνιά τους. Εικάζεται ότι ο διασκορπισμός των Σαρακατσάνων έγινε κατά την περίοδο της [[Ελληνική ιστορία#Τουρκοκρατία|Τουρκοκρατίας]] και ιδίως την εποχή του [[Αλή πασάς|Αλή Πασά]] μεταξύ 1788 και 1821, όταν αυτός είχε τις μεγάλες συγκρούσεις με τους [[Σουλιώτες]] και τον [[Αντώνης Κατσαντώνης|Αντώνη Κατσαντώνη]], Σαρακατσάνο οπλαρχηγό, αλλά και κατά την περίοδο της [[Ελληνική Επανάσταση του 1821|Ελληνικής Επανάστασης του 1821]]. Τότε οι Σαρακατσάνοι μετακινήθηκαν προς όλες τις κατευθύνσεις, στη [[Μακεδονία]], τη [[Θράκη]], τη [[Στερεά Ελλάδα]], τη [[Θεσσαλία]], αλλά και στις σημερινές περιοχές της [[Βουλγαρία]]ς, της [[Βόρεια Μακεδονία|Βόρειας Μακεδονίας]] και γενικότερα της πρώην [[Γιουγκοσλαβία]]ς, καθώς ο ενιαίος γεωγραφικός χώρος του τότε [[Οθωμανική αυτοκρατορία|Οθωμανικού κράτους]] επέτρεπε άνετα αυτές τις μετακινήσεις. Παρόλα αυτά, υπάρχει η άποψη ότι οι Σαρακατσάνοι, ανέκαθεν ήταν νομάδες, καταγόμενοι από [[Προϊστορία|προϊστορικούς]] πληθυσμούς της [[Πίνδος|Πίνδου]] που είχαν ανάλογο τρόπο ζωής (ήταν ποιμένες κι είχαν τις χαρακτηριστικές καλύβες - κονάκια).

 

Η καταγωγή των Σαρακατσάνων έχει απασχολήσει τους ερευνητές, ιστορικούς, γλωσσολόγους και λαογράφους, με μία μεγάλη μερίδα από αυτούς να αποφαίνεται πως οι Σαρακατσάνοι είναι [[Έλληνες|ελληνικό]] φύλο, καταγόμενο πιθανώς από παλαιούς ποιμενικούς πληθυσμούς. Μια δημοφιλής θεωρία που βασίζεται στη γλωσσολογία και τον υλικό πολιτισμό τους, υποστηρίζει ότι οι Σαρακατσάνοι κατάγονται από [[Δωριείς|δωρικά]] φύλα,<ref>{{cite book|last=Kakouri|first=Katerina|title=Death and resurrection|url=http://books.google.gr/books?id=prPRAAAAMAAJ&q|publisher=G. C. Elefteroudakis|year=1965|page=16}}</ref> τα οποία έμειναν απομονωμένα για αιώνες στους ορεινούς όγκους της ηπειρωτικής Ελλάδας,<ref>{{cite book|last=Cusumano|first=Camille|title=Greece, a Love Story|url=http://books.google.gr/books?id=zSMaCiNzSZcC&pg=PA72&dq#v=onepage&q&f=false|publisher=Seal Press|year=2007|isbn=978-0-786-75058-0|page=72}}</ref> κυρίως στην ραχοκοκαλιά της Πίνδου και των απολήξεών της που αποτελεί την κοιτίδα τόσο των Δωριέων όσο και των Σαρακατσάνων. Ο [[Πάτρικ Λη Φέρμορ]] υποστηρίζει τη δωρική καταγωγή των Σαρακατσάνων υπογραμμίζοντας πως τα γεωμετρικά σχέδια στην κεραμεική των Δωριέων διασώζονται μέχρι σήμερα στα σχέδια που κοσμούν τις παραδοσιακές σαρακατσάνικες ενδυμασίες.<ref>{{cite book|last=Eliot|first=Alexander|title=The penguin guide to Greece|url=http://books.google.gr/books?id=vqxZAAAAYAAJ&q|publisher=Penguin Books|year=1991|page=318}}</ref><ref>{{cite book|last=Young|first=Kenneth|title=The Greek passion|url=http://books.google.gr/books?id=IsUeAAAAMAAJ&q|publisher=Dent|year=1969|page=12}}</ref>

 

Ο πρώτος επιστήμονας που μελέτησε εκτενώς τους Σαρακατσάνους είναι ο [[Δανία|Δανός]] γλωσσολόγος Κάρστεν Χεγκ, καθηγητής στο [[Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης]], ο οποίος ταξίδεψε στην Ελλάδα τη δεκαετία του 1920 και μελέτησε τη διάλεκτο και τις παραδόσεις τους. Ο Χεγκ υποστηρίζει ότι οι Σαρακατσάνοι είναι αρχαιοελληνικό φύλο και προσπάθησε να βρει παραδείγματα νομαδισμού στην [[αρχαία Ελλάδα]].<ref>{{cite book|last=Høeg|first=Carsten|title=Les Saracatsans, une tribu nomade greque|year=1925|location=Παρίσι}}</ref> Ο [[Αγγλία|Άγγλος]] ιστορικός και ανθρωπολόγος Τζον Κάμπελ έζησε και μελέτησε τους Σαρακατσάνους της [[Ήπειρος|Ηπείρου]] το 1955, ακολουθώντας το νομαδικό τους βίο και κάνοντας ιδιαίτερη αναφορά το τσελιγκάτο και τη δομή της οικογένειας. Υποστηρίζει πως οι Σαρακατσάνοι πρέπει να ζούσαν πάντα στις ίδιες συνθήκες και στις ίδιες περιοχές, όπως και επί των ημερών του, και υπογραμμίζει τις διαφορές τους από τους [[Βλάχοι|Βλάχους]].

 

Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε στον Τομέα Γενετικής, Ανάπτυξης και Μοριακής Βιολογίας του Τμήματος Βιολογίας του [[Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης|Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης]] και στον Τομέα Γενετικής του Ανθρώπου του Πανεπιστημίου Newcastle Upon Tyne, οι Σαρακατσάνοι παρουσιάζουν γενετική ομοιότητα με τον υπόλοιπο [[Έλληνες|ελληνικό]] πληθυσμό.<ref>A. Kouvatsi, C. D. Triantaphyllidis, C. Peios, S. S. Papiha and K. Creen. ''Genetic study in Greek Sarakatsans. I. Blood groups and enzyme polymorphisms'' στο ανθρωπολογικό περιοδικό ''International Journal of Anthropology'', Volume 9, Number 4 / October, 1994. ISSN 0393-9383</ref> Ο ανθρωπολόγος [[Άρης Πουλιανός]] στην σχετική έρευνά του συμπεραίνει πως οι Σαρακατσάνοι αποτελούν τον αρχαιότερο λαό της Ευρώπης και πως η γλώσσα τους, αμιγώς ελληνική, πρωτοεμφανίζεται στα βουνά της Πίνδου και συνδέεται με την [[πρωτοελληνική γλώσσα]], ενώ υποστηρίζει πως οι Σαρακατσάνοι αποτελούν την απόδειξη της αυτοχθονίας των ελληνικών φύλων και της αβασιμότητας της «ινδοευρωπαϊκής θεωρίας».<ref>{{cite web|last=Πουλιανός|first=Άρης|title=Σαρακατσάνοι: ο αρχαιότερος λαός της Ευρώπης|url=http://www.aee.gr/hellenic/5sarakatsani/sarakatsani.html|publisher=Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος|accessdate=21 Μαρτίου 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100216175032/http://www.aee.gr/hellenic/5sarakatsani/sarakatsani.html|archivedate=2010-02-16|url-status=dead}}</ref>

 

Οι Σαρακατσάνοι, είχαν και έχουν εντυπωσιακή ομοιογένεια, στη γλώσσα, στα ήθη, τα έθιμα και τον τρόπο ζωής. Διακρινόταν σε τέσσερις κύριες ομάδες πληθυσμού ανάλογα με τη γεωγραφική τους θέση. Οι ομάδες αυτές περιελάμβαναν τους Ηπειρώτες, τους Κασσανδρινούς, τους Μωραΐτες και τους Πολίτες (κατά αλφαβητική σειρά), ενώ το κριτήριο της κατάταξης συνήθως, ήταν ο ευρύτερος τόπος διαμονής (χειμερινή κατοικία, ''χειμαδιά'') και οι συγγενικοί δεσμοί της ομάδας.

 

===Ηπειρώτες===

===Κασσανδρινοί===

Οι ''Κασσανδρινοί'' (ή ''Χασσανδρινοί'') είναι η ομάδα πληθυσμού που περιλάμβανει γενικά τους Σαρακατσάνους της [[Μακεδονία]]ς. Οι Κασσανδρινοί ξεχειμώνιαζαν συνήθως στη χερσόνησο της [[Κασσάνδρα]]ς, στη [[Χαλκιδική]], καθώς και στις νότιες πεδιάδες του [[Αξιός|Αξιού]] και του [[Στρυμόνας|Στρυμόνα]]. Το καλοκαίρι κατευθύνονταν προς τους ορεινούς όγκους του [[Βέρμιο|Βερμίου]], του [[Βόρας|Βόρα]], της [[Τζένα|Τζένας]], του [[Βαρνούντας|Περιστερίου]] (Βαρνούντος), της Βαβούνας (τώρα ανήκει στην [[Βόρεια Μακεδονία]]) έως τα όρη [[Κερκίνη]], [[Φαλακρό]], [[Παγγαίο]] και τη Δυτική [[Ροδόπη]] ([[Χαϊντού]], [[Φρακτό όρος|Φρακτό]] κ.α.).<ref>{{Cite web |url=http://e-stavraetoi.blogspot.com/2008/12/blog-post.html |title=Σύλλογος Σαρακατσαναίων νομού Ημαθίας «Οι Σταυραετοί», Οι Σαρακατσαναίοι των Σκοπίων, Ομιλία του Βασίλη Μόλαρη, Πρώτο Συνέδριο Σαρακατσαναίων Ελλάδος & Διασποράς, Αθήνα, 9 & 10 Μαρτίου 1996, Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, Πηγή : Πρακτικά Πρώτου Συνεδρίου Σαρακατσαναίων Ελλάδος & Διασποράς |accessdate=2010-05-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305100955/http://e-stavraetoi.blogspot.com/2008/12/blog-post.html |archivedate=2016-03-05 |url-status=dead }}</ref>

===Μωραΐτες===

Οι ''Μωραΐτες'' είναι η ομάδα πληθυσμού που περιλαμβάνει γενικά τους Σαρακατσάνους της Κεντρικής και Νοτίου Ελλάδος. Οι Μωραΐτες ξεχειμώνιαζαν, συνήθως, σε μια περιοχή που εκτείνεται από τη [[Θεσσαλία]] και Νότιο [[Πιερία]] έως τη [[Στερεά Ελλάδα]] ([[Αιτωλία]], [[Ακαρνανία]], [[Βοιωτία]], [[Φθιώτιδα]], [[Φωκίδα]] και [[Αττική]]), την [[Εύβοια]] και την [[Πελοπόννησος|Πελοπόννησο]] (κυρίως την περιοχή της [[Αργολίδα]]ς). Το καλοκαίρι κατευθύνονταν προς τους ορεινούς όγκους της Στερεάς Ελλάδος, Νοτίου [[Πίνδος|Πίνδου]] και [[Άγραφα όρη|Αγράφων]] έως τα όρη [[Χάσια]] (μεταξύ Θεσσαλίας και Μακεδονίας) και το [[Βέρμιο]], καθώς επίσης και τους ορεινούς όγκους της Βορείου Πελοποννήσου (στο [[Χελμός|Χελμό]] και στο [[Παναχαϊκό όρος]]).

 

===Πολίτες===