Βικιπαίδεια

Φιλική Εταιρεία: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Περιήγηση ιστορικού διαδραστικά
← Προηγούμενη διαφοράΕπόμενη διαφορά →
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
ΟπτικήΚώδικας wiki
επιμέλεια και γενικές σημάνσεις έλλειψης παραπομπών (πολλα προβλήματα)
Γραμμή 1:
{{POV|Προβάλλει εθνικά αισθήματα, χρησιμοποιεί φορτισμένες λέξεις και δεν είναι ουδέτερο}}{{Χωρίς παραπομπές|10|04|2021}}{{άλλεςχρήσεις|Φιλική Εταιρεία}}
{{άλλεςχρήσεις|Φιλική Εταιρεία}}
{{Κουτί πληροφοριών οργάνωσης
| όνομα = Φιλική Εταιρείαα
| τοπική ονομασία =
| εικόνα = [[File:Philiki.jpg|260px|border]]
| μέγεθος εικόνας =
| alt =
Γραμμή 51 ⟶ 50 :
| υποσημείωση =
}}
Η '''Φιλική Εταιρεία''' ήταν η σημαντικότερη από τις μυστικές οργανώσεις που σχηματίστηκαν για την προετοιμασία της [[Ελληνική Επανάσταση του 1821|επανάστασηςΕπανάστασης του 1821]], για την απελευθέρωση των [[Έλληνες|Ελλήνων]] από την [[Οθωμανική Αυτοκρατορία]]. Ιδρύθηκε το 1814 στην [[Οδησσός|Οδησσό]] της [[Ρωσική Αυτοκρατορία|Ρωσσίας]], και σύμφωνα με τους παλαιότερους [[Ιστορικός|ιστορικούς]], από τον [[Εμμανουήλ Ξάνθος|Εμμανουήλ Ξάνθο]], τον [[Νικόλαος Σκουφάς|Νικόλαο Σκουφά]] και τον [[Αθανάσιος Τσακάλωφ|Αθανάσιο Τσακάλωφ]]. Τέταρτο μέλος της, μυήθηκε ο [[Αντώνιος Κομιζόπουλος]] από τη [[Φιλιππούπολη]]<ref>Πάπυρους, Λαρούς Μπριττάνικα</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.hellenicway.ca/nov02/chart2.htm |title=Φάνης Μαλκίδης, Επ. Καθηγητής ΔΠΘ, Η Χάρτα του Ρήγα, ως μέσο πληροφόρησης για την ανθρωπογεωγραφία της Θράκης |accessdate=2010-02-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100218063244/http://www.hellenicway.ca/nov02/chart2.htm |archivedate=2010-02-18 |url-status=dead }}</ref>. ΠιθανόΤρίτο ή πέμπτο μέλος της Εταιρείας πιθανό να ήταν ο [[Νικόλαος Γαλάτης]] τρίτο ή πέμπτο μέλος της Εταιρείας.<ref>{{Cite book|title=NikolaosΝικόλαος GalatēsΓαλάτης, ho philikosο φιλικός: historikēιστορική monographiaμονογραφία|first=Ελευθέριος|last=MōraïtinēsΜωραϊτίνης-PatriarchesΠατριάρχης, Eleutherios.|publisher=KedrosΚέδρος|isbn=960-04-2189-7|year=|date=2002|location=[AthensΑθήνα]|page=74-79|url=https://www.worldcat.org/oclc/55029621|id=55029621|quote=}}</ref> Επίσης από τα πρώτα μέλη που μυήθηκαν ήταν και ο [[Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος]] (και μάλιστα κατά ορισμένες πηγές υπήρξε συνιδρυτής, πριν τον Ξάνθο που μυήθηκε αργότερα). Η Μικρασιάτισσα [[Κυριακή Ναύτη]] από τη Σμύρνη ήταν η πρώτη γυναίκα μέλος.<ref name="χρον">[https://books.google.gr/books?id=YnZAAQAAIAAJ&q=Κυριακή+Μιχαήλ+Ναύτη+1821&dq=Κυριακή+Μιχαήλ+Ναύτη+1821&hl=el&sa=X&ved=2ahUKEwjlkeChrbbuAhVPqaQKHZ1dDGEQ6AEwAnoECAIQAg Μικρασιατικά Χρονικά, Τόμοι 1-2, 1938, σελ. 117]</ref><ref name="παρνασ">Φιλολογικός Σύλλλογος Παρνασός, [https://books.google.gr/books?id=MLYGAQAAIAAJ&q=Κυριακή+Μιχαήλ+Ναύτη+1821&dq=Κυριακή+Μιχαήλ+Ναύτη+1821&hl=el&sa=X&ved=2ahUKEwjlkeChrbbuAhVPqaQKHZ1dDGEQ6AEwBHoECAQQAg Παρνασσός, 1969, σελ. 202]</ref> Οι Φιλικοί, αφού μυούνταν στην Εταιρεία, έδιναν όρκο πίστης και επικοινωνούσαν με κώδικες, ψευδώνυμα και συνθηματικές λέξεις. «ΟΑυτή μυστικόςη χαρακτήρας τηςμυστικότητα εξηγεί εν μέρει τοντα περιορισμένολίγα και αμφίσημοασαφή χαρακτήρα των τεκμηρίωντεκμήρια που άφησεδιαθέτουμε πίσωγια της.»<ref>Έφητην Εταιρεία{{sfn|Γαζή, 1814 Φιλική Εταιρεία: Τα μυστικά της Οργάνωσης και η Επανάσταση του ’21: 200 χρόνια από την ίδρυση της [http://www|2013}}.tovima.gr/society/article/?aid=552666]</ref>
 
== Προδρομικές μυστικές οργανώσεις ==
Της Επανάστασης του 1821 είχαν προηγηθεί αρκετές άλλες τοπικές εξεγέρσεις, με έναρξη ήδη από τον 15ο αιώνα και με τελευταία αυτή του [[Νικοτσάρας|Νικοτσάρα]] στη [[Βόρεια Ελλάδα]].<ref>Σάθας Κωνσταντίνος (1869), [http://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager.php?rec=/metadata/5/c/2/metadata-02-0000617.tkl&do=232120.pdf&lang=en&pageno=1&pagestart=1&width=365.28 pts&height=601.92 pts&maxpage=674 ''Τουρκοκρατουμένη Ελλάς : ιστορικόν δοκίμιον περί των προς αποτίναξιν του Οθωμανικού ζυγού επαναστάσεων του Ελληνικού Έθνους (1453-1821'')]</ref> Στις αρχές του 19ου αι., ήταν ήδη αναπτυγμένο το κίνημα του [[Νεοελληνικός Διαφωτισμός|Νεοελληνικού Διαφωτισμού]] (1750-1821) το οποίο στηρίχθηκε στον γαλλικό [[Διαφωτισμός|Διαφωτισμό]]{{Sfn|Πιζάνιας|2003|p=35, 37}}, τις ιδέες του οποίου διέδωσαν η [[Γαλλική Επανάσταση]], καθώς και οι [[Ναπολεόντειοι Πόλεμοι|Ναπολεόντιοι πόλεμοι]]{{Sfn|Πιζάνιας|2003|p=36, 37, 40}}. Στα πλαίσια του νεοελληνικού Διαφωτισμού, φωτεινές μορφές θα επιχειρήσουν να μεταλαμπαδεύσουν στο υπόλοιπο γένος τις φιλελεύθερες ιδέες της εποχής και να το μορφώσουν, προκειμένου να ξεσηκωθεί και να διεκδικήσει τα δίκαιά του.
 
Από ανθρώπους με μόρφωση που ζούσαν σε πόλεις της [[Ευρώπη|Ευρώπης]], της [[Βλαχία|Βλαχίας]] και της [[Ρωσία|Ρωσίας]] τέθηκαν οι βάσεις της Φιλικής Εταιρείας. Το 1809 ιδρύεται στο [[Παρίσι]] το [[Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο|Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον]], από τον [[Θεσσαλονίκη|Θεσσαλονικέα]] λόγιο [[Γρηγόριος Ζαλύκης|Γρηγόριο Ζαλύκη]], ενώ ανάμεσα στα μέλη του είναι και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, μετέπειτα ιδρυτικό μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Συγκροτείται τυπικά ως εταιρεία μελέτης του [[Αρχαία Ελλάδα|αρχαιοελληνικού]] πολιτισμού, στην ουσία όμως σκοπός είναι η απελευθέρωση της Ελλάδας και προς αυτήν την κατεύθυνση γίνονται όλες οι κινήσεις. Για την παράνομη δράση της η οργάνωση υιοθετεί τους κανόνες των [[Καρμπονάροι|Καρμπονάρων]] και των [[Ελευθεροτεκτονισμός|Ελευθεροτεκτόνων]], ενώ τα μέλη της δεσμεύονται με όρκο και φέρουν ως αναγνωριστικό ένα χρυσό δακτυλίδι με τα αρχικά Φ.Ε.Δ.Α. (Φιλικός Ελληνικός Δεσμός Άλυτος). Από το 1815, όμως, άρχισε να παρακμάζει, καθώς η συντριβή του Ναπολέοντα έσβησε όποια όνειρα είχαν να τους βοηθήσει.
 
Μια δεύτερη προσπάθεια ξεκίνησε στην [[Αθήνα]], με την έμμεση υποστήριξη της [[Αγγλία|Αγγλίας]], το 1813. Ιδρύθηκε τότε η «[[Φιλόμουσος Εταιρεία Αθηνών|Φιλόμουσος Εταιρεία]]», με κεντρικό σκοπό την καλλιέργεια του ελληνικού πνεύματος των νέων, την έκδοση βιβλίων, τη βοήθεια φτωχών σπουδαστών κ.λπ. Μόνο που αυτή η οργάνωση ποτέ δεν απέκτησε λαϊκό έρεισμα, καθώς κινείτο σε κύκλους λογίων και διπλωματών.
 
Άλλη παρόμοια μυστική οργάνωση ήταν η "«Εταιρεία του Φοίνικος"» στην οποία ανήκαν αρχικά οι Σκουφάς και Ξάνθος. Κατά μία άποψη μάλιστα από αυτή προήλθε η Φιλική Εταιρεία.<ref>[http://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager.php?rec=/metadata/5/0/1/metadata-39-0000053.tkl&do=78200.pdf&pageno=15&width=370&height=626&maxpage=88&lang=en Καλέβρας Παναγιώτης, ''Επιστολαί ή τα κατά την επανάστασιν της Ελλάδος και τα προ αυτής συμβάντα, ανέκδοτα πολιτικά και θρησκευτικά μυστικοσυμβούλια ήτοι Εταιρείαι της Ασίας της Ευρώπης και της Αμερικής ως προς την Ελλάδα και της Ελλάδος ως προς εαυτήν'', Αθήναι, 1856, σελ. 14.] Ο Π. Καλέβρας υπήρξε Φιλικός και Ιερολοχίτης.</ref>
 
== Ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας ==
 
[[Αρχείο:Skoufas.jpg|thumb|327x327px|left|Νικόλαος Σκουφάς]]
 
[[Αρχείο:Xanthos.jpg|thumb|315x315px|right|Εμμανουήλ Ξάνθος]]
 
Στα πλαίσια του διακαούς πόθου για αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και με σαφή την επίδραση των μυστικών εταιρειών της Ευρώπης, συναντιούνται το [[1814]] στην [[Οδησσός|Οδησσό]] τρεις Έλληνες και αποφασίζουν τη σύσταση μιας αυστηρά συνωμοτικής οργάνωσης, η οποία θα προετοίμαζε τον ξεσηκωμό όλων των Ελλήνων. Συμβολικά είχε οριστεί η 14η Σεπτεμβρίου, επέτειος της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού , ως ημέρα ίδρυσηςίδρυσής της.<ref>Ιωάννης Μαζαράκης-Αινιάν,«Φιλική Εταιρεία», στο:Αρχείο Εμμανουήλ Ξάνθου,εκδ.Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, Αθήνα, 1997, σελ.θ</ref> Πρόκειται για τον [[Νικόλαος Σκουφάς|Νικόλαο Σκουφά]], 35 χρόνων, από το [[Κομπότι]] της [[Νομός Άρτας|Άρτας]], τον [[Εμμανουήλ Ξάνθος|Εμμανουήλ Ξάνθο]], 42 χρόνων, από την [[Πάτμος|Πάτμο]] και τον [[Αθανάσιος Τσακάλωφ|Αθανάσιο Τσακάλωφ]], 26 χρόνων, από τα [[Ιωάννινα|Γιάννενα]]. Και οι τρεις έχουν ήδη γίνει κοινωνοί των επαναστατικών ιδεών και του εταιρισμού. Ο Σκουφάς είχε ιδιαίτερες επαφές με τον [[Κωνσταντίνος Ράδος|Κωνσταντίνο Ράδο]], ο οποίος ήταν μυημένος στον [[Καρμπονάροι|Καρμποναρισμό]]. Ο Ξάνθος είχε μυηθεί σε τεκτονική Στοά της [[Λευκάδα|Λευκάδας]] («Εταιρεία των Ελεύθερων Κτιστών», της Αγίας Μαύρας), ενώ ο Τσακάλωφ είχε υπάρξει ιδρυτικό μέλος μιας ''Φιλανθρώπου Εταιρείας'' και γνώριζε την οργάνωση του [[Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο|Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου]]<ref name="ReferenceA">Ιωάννης Μαζαράκης-Αινιάν,«Φιλική Εταιρεία», στο:Αρχείο Εμμανουήλ Ξάνθου,εκδ.Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, Αθήνα, 1997, σελ.ι</ref>.
 
==Ο ρόλος των Σκουφά-Ξάνθου-Τσακάλωφ στην ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας==
Ο Ξάνθος είχε μεταβεί για λογαριασμό τριών εμπόρων από την [[Κωνσταντινούπολη]] στην [[Πρέβεζα]] και στα [[Ιωάννινα|Γιάννενα,]] για να κλείσει συμφωνία αγοραπωλησίας ελαιολάδου και επιστρέφει στην [[Οδησσός|Οδησσό]]. και αρχέςΑρχές Νοεμβρίου 1813 γνωρίζεται με τους Σκουφά και Τσακάλωφ.
 
Δεν είναι εξακριβωμένο ποιος από τους τρεις είχε την σύλληψη της ιδέας για την ίδρυση της Εταιρείας. Ο Ξάνθος στα απομνημονεύματά του, δηλώνει πως είναι αυτός που παρακίνησε τον Σκουφά, αλλά είναι βέβαιο ότι ο Σκουφάς πρώτος διέγραψε ένα αρχικό πλάνο για την Εταιρεία.<ref name="ReferenceA" />
Γραμμή 78 ⟶ 77 :
Σκοπός της Φιλικής Εταιρείας ήταν η γενική επανάσταση των Ελλήνων για την «''ανέγερσιν και απελευθέρωσιν του Ελληνικού Έθνους και της Πατρίδoς μας''», όπως μας πληροφορεί ο ίδιος ο Ξάνθος. Και σημειώνει στα «Aπομνημονεύματά» του: ..δια να ενεργήσωσι μόνοι των ό,τι ματαίως από πολλού χρόνου ήλπιζον από την φιλανθρωπίαν των χριστιανών βασιλέων».
 
Η πορεία ανάπτυξης της Φιλικής είναι εντυπωσιακή. Το διάστημα [[1814]]-[[1816]] τα μέλη της αριθμούν περίπου 20. Ως τα μέσα του [[1817]] αναπτύσσεται κυρίως μεταξύ των Ελλήνων της Ρωσίας και της [[Μολδοβλαχία]]ς, αλλά και πάλι τα μέλη της δεν υπερβαίνουν τα 30. Όμως, από το [[1818]] σημειώνονται αθρόες μυήσεις. Κατά το [[1820]] εξαπλώνεται σε όλες σχεδόν τις περιοχές της Ελλάδας και τις περισσότερες ελληνικές παροικίες του εξωτερικού. Χιλιάδες υπολογίζονται οι μυημένοι, μολονότι είναι γνωστά μόνο 1096 ονόματα. Τους πρώτους μήνες του [[1821]] τα μέλη της αριθμούν δεκάδες χιλιάδες. Η οργάνωση είχε υπερβεί τα ίδια της τα όρια.
 
[[Αρχείο:Tsakalov.jpg|thumb|322x322px|left|Αθανάσιος Τσακάλωφ]]
 
Στις γραμμές της συσπειρώνονται κυρίως έμποροι και μικροαστοί, αλλά και Φαναριώτες και κοτζαμπάσηδες και κληρικοί, πρόσωπα που θα διαδραματίσουν αγωνιστικό ρόλο (θετικό ή αρνητικό) στον αγώνα για την ανεξαρτησία, όπως οι οπλαρχηγοί [[Θεόδωρος Κολοκοτρώνης]], [[Οδυσσέας Ανδρούτσος]], [[Αναγνωσταράς]], ο αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Δικαίος ([[Παπαφλέσσας]]), οι [[Φαναριώτες]] [[Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος]] και Νέγρης, οι [[Ύδρα|Υδραίοι]] μεγαλοκαραβοκύρηδες [[Οικογένεια Κουντουριώτη|Κουντουριώτηδες]], οι μεγαλοκoτζαμπάσηδες [[Ανδρέας Ζαΐμης|Ζαΐμης]], [[Ανδρέας Σ. Λόντος|Λόντος]], [[Νοταράς]], ο μητροπολίτης [[Παλαιών Πατρών Γερμανός]] κ.ά.
 
== Διάρθρωση της Εταιρείας ==
{
Η όλη διάρθρωση της Φιλικής Εταιρείας στηρίχθηκε στα οργανωτικά πρότυπα των Καρμπονάρων και των Ελευθεροτεκτόνων. Η ηγετική της ομάδα απεκαλείτο «η Αόρατος Αρχή» και περιβλήθηκε από την πρώτη στιγμή με τέτοια μυστική αίγλη, ώστε να πιστεύεται ότι συμμετείχαν σε αυτήν πολλές σημαντικές προσωπικότητες, όχι μόνον Έλληνες μα και ξένοι, όπως ο τσάρος [[Αλέξανδρος Α΄ της Ρωσίας]]. Στην πραγματικότητα, τον πρώτο καιρό ήταν μόνο οι τρεις ιδρυτές της. Κατόπιν, από το [[1815]] έως το [[1818]], προστέθηκαν άλλοι πέντε και μετά το θάνατο του Σκουφά προστέθηκαν άλλοι τρεις.▼
{{Πηγές ενότητας|10|04|2021}}
▲Η όλη διάρθρωση της Φιλικής Εταιρείας στηρίχθηκε στα οργανωτικά πρότυπα των Καρμπονάρων και των Ελευθεροτεκτόνων. Η ηγετική της ομάδα απεκαλείτο «η Αόρατος Αρχή» και περιβλήθηκε από την πρώτη στιγμή με τέτοια μυστική αίγλη, ώστε να πιστεύεται ότι συμμετείχαν σε αυτήν πολλές σημαντικές προσωπικότητες, όχι μόνον Έλληνες μα και ξένοι, όπως ο τσάρος [[Αλέξανδρος Α΄ της Ρωσίας]]. Στην πραγματικότητα, τον πρώτο καιρό ήταν μόνο οι τρεις ιδρυτές της. Κατόπιν, από το [[1815]] έως το [[1818]], προστέθηκαν άλλοι πέντε και μετά το θάνατο του Σκουφά προστέθηκαν άλλοι τρεις.
 
Το [[1818]], η Αόρατη Αρχή μετονομάστηκε σε «Αρχή των Δώδεκα Αποστόλων» και κάθε Απόστολος επωμίστηκε την ευθύνη μιας μεγάλης περιφέρειας. Οι Aπόστολοι της Φιλικής Εταιρείας ήταν δώδεκα και ορίστηκαν από τον Σκουφά, όταν πήγε στην Κωνσταντινούπολη την άνοιξη του 1818. Αυτοί ήταν οι ακόλουθοι:
# ο [[Γεωργάκης Ολύμπιος]] για τη [[Σερβία]],
# ο Βατικιώτης για τη [[Βουλγαρία]],
Γραμμή 115 ⟶ 116 :
Οι Ιερείς ήταν επιφορτισμένοι με το έργο της μύησης στους δύο πρώτους βαθμούς. Όταν ο Ιερέας πλησίαζε κάποιον, σιγουρευόταν για τη φιλοπατρία του και τον κατηχούσε πλάγια στους σκοπούς της εταιρείας, οπότε το τελευταίο στάδιο ήταν να ορκιστεί.
 
[[Αρχείο:Serment Tsokos.jpg|thumb|339x339px|right|''Ο όρκος'', ελαιογραφία του [[Διονύσιος Τσόκος|Δ. Τσόκου]] (1849).]]
 
Τότε τον πήγαινε σε κάποιον κληρικό—κάτι καθόλου εύκολο αν ο ιερέας δεν ήταν ήδη μυημένος. Πήγαινε και έβρισκε τον ιερέα και του έλεγε ότι ήθελε να ορκίσει κάποιον για προσωπική τους υπόθεση, προκειμένου να διαπιστώσει ότι λέει την αλήθεια. Ο κληρικός φορούσε το πετραχήλι και έπαιρνε το [[Ευαγγέλιο]], οπότε ο κατηχητής έπαιρνε παράμερα τον υποψήφιο και του υπαγόρευε ψιθυριστά τον «μικρό όρκο», τον οποίο έπρεπε να τον επαναλαμβάνει ο κατηχούμενος χαμηλόφωνα τρεις φορές.
Γραμμή 130 ⟶ 131 :
 
== Η διαδικασία μύησης ==
{{Πηγές ενότητας|10|04|2021}}[[Αρχείο:Filiki Eteria oath.jpg|thumb|453x453px|Ο Όρκος της Φιλικής Εταιρείας.|εναλλ.=|αριστερά]]Από τη μυητική βαθμίδα των Συστημένων αναδεικνύονταν όσοι επρόκειτο να περάσουν στην επόμενη, εκείνη των Ιερέων. Προηγείτο λεπτομερής παρακολούθηση του χαρακτήρα τους και δοκιμαζόταν ο βαθμός αφοσίωσής τους στην υπόθεση της ελευθερίας. Όποιος κρινόταν ώριμος να προχωρήσει στο βαθμό του Ιερέα, τον αναλάμβανε ο μυητής. Kατ' αρχάς διεξαγόταν ένας σημαντικός διάλογος ανάμεσά τους, κατά τη διάρκεια του οποίου ο μυητής του έθετε καίριες ερωτήσεις για τη σχέση του με τη Φιλική Εταιρεία, για το ότι μπορούσε να χάσει και τη ζωή του για τα ιδεώδη της, για το πόσο αισθανόταν έτοιμος και ικανός να προχωρήσει. Εάν οι απαντήσεις ήταν ικανοποιητικές, του ανακοίνωνε ότι επρόκειτο να περάσει στη βαθμίδα των Ιερέων και χώριζαν για να ξανασυναντηθούν την επόμενη νύχτα.
 
Ο υποψήφιος έφερνε ένα μικρό κίτρινο κερί που του είχε ζητηθεί από πριν και πήγαιναν σ' ένα ασφαλές σπίτι.<ref name="Waddington 1825"/> Εκεί ο μυητής έπαιρνε ένα εικόνισμα και το έστηνε στο τραπέζι. Μπροστά από το εικόνισμα άναβαν το κερί. Μέσα στην επιβλητική ατμόσφαιρα του μισοσκόταδου ο μυητής τον ρωτούσε με επισημότητα για τελευταία φορά:
Γραμμή 143 ⟶ 144 :
 
''Ορκίζομαι ότι εις το εξής δεν θέλω έμβει εις καμμίαν εταιρείαν, οποία και αν είναι, μήτε εις κανέναν δεσμόν υποχρεωτικόν. Και μάλιστα, οποιονδήποτε δεσμόν αν είχα, και τον πλέον αδιάφορον ως προς την Εταιρείαν, θέλω τον νομίζει ως ουδέν''.
[[Αρχείο:Seal of Philiki Etaireia.png|thumb|200px|H σφραγίδα της Φιλικής Εταιρείας]]
''Ορκίζομαι ότι θέλω τρέφει εις την καρδίαν μου αδιάλλακτον μίσος εναντίον των τυράννων της πατρίδος μου, των οπαδών και των ομοφρόνων με τούτους, θέλω ενεργεί κατά πάντα τρόπον προς βλάβην και αυτόν τον παντελή όλεθρόν των, όταν η περίστασις το συγχωρήσει''.
 
''Ορκίζομαι να μη μεταχειριστώ ποτέ βίαν δια να αναγνωρισθώ με κανένα συνάδελφον, προσέχων εξ εναντίας με την μεγαλυτέραν επιμέλειαν να μην λανθασθώ κατά τούτο, γενόμενος αίτιος ακολούθου τινός συμβάντος, με κανένα συνάδελφον''.[[Αρχείο:SymboloFilikisEtairias.jpg|thumb|336x336px|right|Το Έμβλημα της Φιλικής Εταιρείας]]
 
''Ορκίζομαι να συντρέχω, όπου εύρω τινά συνάδελφον, με όλην την δύναμιν και την κατάστασίν μου. Να προσφέρω εις αυτόν σέβας και υπακοήν, αν είναι μεγαλύτερος εις τον βαθμόν και αν έτυχε πρότερον εχθρός μου, τόσον περισσότερον να τον αγαπώ και να τον συντρέχω, καθ΄όσον η έχθρα μου ήθελεν είναι μεγαλυτέρα''.
Γραμμή 164 ⟶ 165 :
«''Ενώπιον του αοράτου και πανταχού παρόντος αληθινού Θεού,. του καθ' αυτό δικαίου, του εκδικούντος την παράβασιν και παιδεύοντος την κακίαν, καθιερώνω κατά τους κανόνας της Φιλικής Εταιρείας τον (ονοματεπώνυμο) εκ πατρίδος (τόπος καταγωγής), ετών (ηλικία) και επαγγέλματος (τάδε) και δέχομαι τούτον ιερέα, καθώς εδέχθην τούτον εις την Εταιρείαν των Φιλικών''».<ref name="Waddington 1825"/>
 
[[Αρχείο:Alexander2.jpg|thumb|283x283px|[[Αλέξανδρος Υψηλάντης (Φιλικός)|Αλέξανδρος Υψηλάντης]] με το έμβλημα του [[Ιερός Λόχος (1821)|Ιερού Λόχου]]. [[Εθνικό Ιστορικό Μουσείο]], Αθήνα]]
 
Το κερί έσβηνε και φυλασσόταν ευλαβικά, ενώ από εκείνη τη στιγμή ο μυημένος ήταν Ιερέας της Φιλικής. Την επόμενη μέρα του δείχνονταν τα σημάδια αναγνώρισης. Την τρίτη ημέρα έπρεπε να αποστηθίσει τον μυστικό κώδικα της οργάνωσης, ενώ την τέταρτη μέρα απαντούσε σε ένα προκαθορισμένο ερωτηματολόγιο. Τέλος, ο νέος Ιερέας συνεισέφερε ένα χρηματικό ποσό για τους σκοπούς της οργάνωσης, που συνοδευόταν από ένα γράμμα, το οποίο στη συνθηματική γλώσσα απεκαλείτο ''αφιερωτικό''. Σε αυτό το γράμμα ο μυητής χάραζε στην κορυφή το δικό του μυστικό σήμα αφιέρωσης και δίπλα το μυστικό σήμα καθιέρωσης του Ιερέα, που στο εξής αποτελούσε τη συμβολική του υπογραφή. Παραδινόταν, επίσης, στον Ιερέα ένα γράμμα που πάντα είχε μαζί του και στη μυστική γλώσσα των Φιλικών ονομαζόταν ''γράμμα υπεροχής''. Όταν ένας Ιερέας συναντούσε κάποιον Συστημένο και έκαναν τα σημεία αναγνώρισης, ο δεύτερος ήταν υποχρεωμένος να δείξει το συστατικό του γράμμα εάν το ζητούσε ο πρώτος, αρκεί αυτός να έδειχνε από μακριά το ''γράμμα υπεροχής''. Προκειμένου να διαφυλάσσονται τα στεγανά της «Αόρατης Αρχής», κανείς νεοφώτιστος Ιερέας δεν μπορούσε να επικοινωνήσει απευθείας με αυτήν, παρά μόνο μέσω του μυητή του. Αυτή η πυραμιδοειδής δομή ήταν που διαφύλαξε μέχρι τέλους και διατήρησε αλώβητη τη Φιλική Εταιρεία.
Γραμμή 230 ⟶ 231 :
 
== Η πορεία προς την Επανάσταση ==
[[Αρχείο:Φιλική Εταιρεία - Προκήρυξη της επανάστασης του 1821.gif|thumb|430x430px|Προκήρυξη της Φιλικής Εταιρείας για την [[Ελληνική Επανάσταση του 1821|Ελληνική επανάσταση]]]]
To [[1818]] η έδρα της Φιλικής μεταφέρθηκε από την [[Οδησσός|Οδησσό]] στην [[Κωνσταντινούπολη]], δηλαδή στην καρδιά της Οθωμανικής εξουσίας, κάτι που πιστοποιούσε «την αυτοπεποίθηση των Φιλικών στις συνομωτικές οργανωτικές τους ικανότητες»<ref>Χαράλαμπος Παπασωτηρίου, Ο αγώνας για την ελληνική ανεξαρτησία. Πολιτική και στρατηγική των Ελλήνων και της οθωμανικής αυτοκρατορίας 1821-1832, εκδ.Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 1996, σελ.59</ref> ενώ ο θάνατος του Σκουφά ήταν σοβαρή απώλεια. Με αφορμή αυτό το γεγονός και με δεδομένη τη ραγδαία εξάπλωσή της, οι υπόλοιποι από τους ιδρυτές επιχείρησαν να βρουν μια μεγάλη προσωπικότητα να αναλάβει τα ηνία, θέλοντας να της προσδώσουν μεγαλύτερο κύρος και αίγλη. Στις αρχές του [[1818]] έγινε μια συνάντηση με τον [[Ιωάννης Καποδίστριας|Ιωάννη Καποδίστρια]] ο οποίος όχι μόνον αρνήθηκε, αλλά αργότερα έγραψε πως θεωρούσε ότι οι Φιλικοί ήταν υπαίτιοι για τον όλεθρο που προμηνυόταν στην Ελλάδα. Τελικά, μετά από αρκετές επαφές, τον Απρίλιο του [[1820]] ανέλαβε την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας ο [[Αλέξανδρος Κ. Υψηλάντης|Αλέξανδρος Υψηλάντης]].
 
Οι συνθήκες έδειχναν πλέον αρκετά ώριμες για να εκδηλωθεί η εξέγερση και εκπονήθηκε ένα μεγαλόπνοο σχέδιο. Κατά την κρατούσα άποψη, το σχέδιο ήταν αρχικά να ξεσπάσει ταυτόχρονα επανάσταση των [[Σερβία και Μαυροβούνιο|Σέρβων]] και των Μαυροβουνίων, καθώς και στη Μολδοβλαχία. Παράλληλα να κάψουν τον τουρκικό στόλο στην Κωνσταντινούπολη, ενώ να ηγηθεί ο Υψηλάντης της επανάστασης στην [[Πελοπόννησος|Πελοπόννησο]].
Γραμμή 237 ⟶ 238 :
Νεώτερη μελέτη δείχνει ότι ως αρχική εστία της Επανάστασης είχε επιλεγεί η Πελοπόννησος. Αυτό προκύπτει από τη μεγάλη συγκέντρωση "αποστόλων" της Εταιρείας και μυήσεων σ' αυτή την περιοχή. Επιδιώχθηκε μάλιστα η δημιουργία ενός κύκλου μελών με ηγετικές θέσεις στην τοπική κοινωνία. Το 1820, μετά από αίτημα Πελοποννήσιων προεστών και ιεραρχών δημιουργήθηκε η Εφορία της Πελοποννήσου ή της Πάτρας, όπως συχνά αναφέρεται στις πηγές. Πιστεύεται ότι η σχετική πρόταση διατυπώθηκε από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό στο κείμενο με τον τίτλο "''Στοχασμοί των Πελοποννησίων περί του καλού συστήματος''". Οι προτάσεις μεταφέρθηκαν από τον Ιωάννη Παπαρρηγόπουλο στον Αλέξανδρο Υψηλάντη στην Οδησσό. Αυτός όρισε τρείς κοτζαμπάσηδες και τρείς ιεράρχες ως εφόρους, με επικεφαλής τον Ιωάννη Βλασσόπουλο, πρόξενο της Ρωσίας στην Πάτρα. Αυτή η προσπάθεια των Πελοποννησίων προεστών είχε ερμηνευτεί παλαιότερα ως αντίδραση απέναντι στην ανάπτυξη των επαναστατικών δικτύων στην Πελοπόννησο, και η αποδοχή του αιτήματος από τον Υψηλάντη ως αποτέλεσμα πολιτικού συμβιβασμού. Όμως η μελέτη των πηγών δείχνει ότι οι αρμοδιότητες της εφορίας Πελοποννήσου ήταν παρόμοιες με αυτές των άλλων εφοριών, ενώ και η εξουσία της Αρχής δεν αμφισβητήθηκε από τους Πελοποννησίους. Αντίθετα, από τις πηγές φαίνεται ότι οι τοπικές ηγεσίες της Πελοποννήσου κινήθηκαν προς την ενσωμάτωσή τους σε μοντέρνες πολιτικές και επαναστατικές δομές (όπως ήταν και η Φ. Εταιρεία), δίκτυα και σχέσεις εξουσίας. Αυτό εξηγεί και το μεγάλο βαθμό νομιμοφροσύνης που έδειξαν οι κοτζαμπάσηδες και οι ιεράρχες της Πελοποννήσου προς τη Φ. Εταιρεία στους λίγους μήνες μέχρι την έναρξη της Επανάστασης. Αποδέχτηκαν τις αποφάσεις-εντολές της Εταιρείας για την έναρξη της Επανάστασης και τις υλοποίησαν. Η μυστική συνέλευση της Βοστίτσας (Ιανουάριος 1821) ήταν μια διευρυμένη σύσκεψη των μελών της εφορίας με τον απόστολο του Υψηλάντη, τον Γρηγόριο Δικαίο-Παπαφλέσσα. Ο κοινός ιστοριογραφικός τόπος ότι στη Βοστίτσα υπήρξε σύγκρουση απόψεων των κοτζαμπάσηδων και ιερέων με τον Δικαίο, (όπως αναφέρεται π.χ. στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, ΙΒ', σ. 79) και ότι το ξέσπασμα της Επανάστασης έγινε περίπου τυχαία, δεν γίνεται αποδεκτό από σύγχρονους ιστορικούς (π.χ. Β. Παναγιωτόπουλος, Δ. Τζάκης). Οι συντονισμένες ενέργειες υψηλού ρίσκου και συνωμοτικότητας (μετακινήσεις, συσκέψεις, συγκέντρωση χρημάτων και πολεμικού υλικού, πυκνή αλληλογραφία κτλ) και η ετοιμότητα που υπήρξε το τρίτο δεκαήμερο του Μαρτίου του 1821, δεν θα μπορούσαν να επιτευχθούν αν στη Βοστίτσα είχε απορριφθεί το επαναστατικό σχέδιο της Φ. Εταιρείας. Η διαδεδομένη ιστοριογραφική άποψη που θέλει τον Δικαίο απομονωμένο ή και καταδιωκόμενο από τους κοτζαμπάσηδες και αρχιερείς βασίζεται στην επιλεκτική χρήση κάποιων πηγών (π.χ. Φωτάκος, Φραντζής, Π.Π.Γερμανός) και την αποσιώπηση άλλων, όπως η αποστολή του Σπ. Χαραλάμπους προς τον Ιάκωβο Τομπάζη και τους Υδραίους Φιλικούς με τις αποφάσεις της συνέλευσης της Βοστίτσας. Πιστεύεται δηλαδή ότι στη Βοσίτσα δεν υπήρξαν μόνο αντιρρήσεις αλλά έγινε και η αποδοχή του σχεδίου για μετάβαση του Αλ. Υψηλάντη στη Μάνη και έναρξη της Επανάστασης.<ref>{{Cite web |url=http://history.ionio.gr/download.php?f=ahf_ionios_logos%2Fil_05_08.pdf |title=Διονύσης Τζάκης, H ΕΦΟΡΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ: ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΤΟΠΙΚΩΝ ΗΓΕΤΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ, Ιόνιος Λόγος, τομ. Ε' (2015), σ. 104-110 |accessdate=2020-07-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151104152508/http://history.ionio.gr/download.php?f=ahf_ionios_logos%2Fil_05_08.pdf |archivedate=2015-11-04 |url-status=dead }}</ref>
 
Για ανεξιχνίαστους λόγους (Τζάκης, σ. 101) και αφού κάποια από τα σχέδια της Εταιρείας είχαν ήδη προδοθεί ή διαρρεύσει, η επανάσταση κηρύχθηκε το Φεβρουάριο του [[1821]] στο [[Ιάσιο]], πρωτεύουσα της [[Μολδαβία]]ς. Στις 24 Φεβρουαρίου κυκλοφόρησε η περίφημη προκήρυξη του Υψηλάντη, «ΜΑΧΟΥ ΥΠΕΡ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΔΟΣ»,<ref name="Τωμαδάκης 1971">{{Cite web
|url=http://www.nlg.gr/epet/all1.asp?id=686&pg=../db/icon/a1971/029.gif&pn=0
|title=Προκήρυξις του Αλεξάνδρου Υψηλάντου "ΜΑΧΟΥ ΥΠΕΡ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΔΟΣ" και ο "ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ" του Διονυσίου Σολωμού
Γραμμή 250 ⟶ 251 :
«[...] ''θέλοντες (οι επαναστάτες) να διαταράξωσιν την άνεσιν και ησυχίαν των ομογενών μας πιστών ραγιάδων της κραταιάς βασιλείας την οποίαν απολαμβάνουσιν υπό την αμφιαφή αυτής σκιά με τόσης ελευθερίας προνόμια, όσα δεν απολαμβάνει άλλο έθνος υποτελές και υποκείμενον... να διακηρύξετε την απάτην των ειρημένων κακοποιών και κακοβούλων ανθρώπων και να τους αποδείξητε και να τους στηλιτεύετε πανταχού ως κοινούς λυμεώνας και ματαιόφρονας... και παραδίδοντας και εκείνους τους απλουστέρους, όσοι ήθελον φορασθή, ότι ενεργούν ανοίκεια του ραγιαδικού χαρακτήρος'' [...]».
 
Μπορεί η [[μάχη του Δραγατσανίου]] (Ιούνιος [[1821]]) να οδήγησε στη σφαγή των νέων του [[Ιερός Λόχος (1821)|Ιερού Λόχου]] και στη συντριβή του κινήματος στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, αλλά απετέλεσε τον ιδανικό αντιπερισπασμό για να κηρυχθεί η Επανάσταση στην Ελλάδα.
 
== Αναγνωστόπουλος - Ξάνθος ==
{{Πηγές ενότητας|10|04|2021}}
 
Η διαμάχη μεταξύ [[Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος|Αναγνωστόπουλου]] - [[Εμμανουήλ Ξάνθος|Ξάνθου]] ξέσπασε με αφορμή την έκδοση του Φιλήμονος ''Δοκίμιον ιστορικό. Περί Φιλικής Εταιρείας''. Σε αυτό αμφισβητήτο είναι όχι μόνο η αρχαιότητα του Ξάνθου αλλά και η τιμή του. Συγκεκριμένα ο Φιλήμων, βασισμένος σε προσωπικές μαρτυρίες του Αναγνωστόπουλου, ισχυριζόταν ότι τα ιδρυτικά μέλη της Φιλικής Εταιρείας ήταν ο Σκουφάς, Τσακάλωφ και Αναγνωστόπουλος. Παράλληλα κατηγορούσε, και πάλι με βάση τα λεγόμενα του Αναγνωστόπουλου, τον Ξάνθο για οικονομικές ατασθαλίες.
 
Ο Ξάνθος προκειμένου να απαντήσει εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και με άρθρο του σε εφημερίδα απάντησε στους ισχυρισμούς αυτούς. Ο Φιλήμων με άρθρο του στην εφημερίδα Αιών και προσπαθώντας να αποκαταστήσει τον Ξάνθο, παραδέχεται ότι τον αδίκησε. Μετά την δημοσίευση του άρθρου ο Αναγνωστόπουλος παρέδωσε στον Φιλήμονα ένα τετράδιο με τίτλο "Γενικαί παρατηρήσεις" (1839) προκειμένου να το δημοσιεύσει. Ο Φιλήμων όμως δεν το δημοσίευσε για να μην δώσει συνέχεια στην διαμάχη. Ο Αναγνωστόπουλος παράλληλα έδωσε στην δημοσιότητα δύο επιστολές, μια της γυναίκας του Ξάνθου και μια του Τσακάλωφ που αμφισβητούσαν την συνεισφορά του Ξάνθου στην Φιλική Εταιρεία. Εντύπωση επίσης προκαλεί η στάση του Τσακάλωφ και του Σέκερη, οι οποίοι αν και γνώριζαν για την διαμάχη που είχε ξεσπάσει δεν επενέβησαν για να αποκαταστήσουν την όποια αλήθεια προτιμώντας την σιωπή.
 
Το γεγονός ότι ο Ξάνθος είχε ως ψευδώνυμο το Α.Δ. και ο [[Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος]] το Α.Ι συγκλίνει στο γεγονός ότι ο Ξάνθος είχε μυηθεί πρώτος από τον Αναγνωστόπουλο. Το Α.Α. ήταν κενό για αυτόν που θα αναλάμβανε την αρχηγία της οργάνωσης, το Α.Β. ήταν στον [[Αθανάσιος Τσακάλωφ|Τσακάλωφ]] και το Α.Γ. στον Σκουφά. Ερωτήματα όμως προκαλεί η αντικατάστασή του Ξάνθου με τον Γαλάτη και αυτό γιατί μερικά χρόνια αργότερα ο [[Νικόλαος Γαλάτης]] εμφανίζεται με τα χαρακτηριστικά Α.Δ. που θεωρητικά ανήκαν στον Ξάνθο, ενώ ο [[Εμμανουήλ Ξάνθος]] με το Α.Θ. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, αυτό εξηγείται αφού ο τελευταίος για τέσσερα χρόνια είχε εξαφανιστεί. Η απουσία του προφανώς συνέβαλε στην αντικατάστασή του. Δεν μπορεί όμως να εξηγηθεί η αναφορά που υπέβαλε προς την εθνοσυνέλευση ο ίδιος ο Ξάνθος το [[1843]] στην οποία μεταξύ άλλων αναφέρει ως ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας, εκτός από τον εαυτό του και τους Τσακάλωφ, Σκουφά και Αναγνωστόπουλο.
 
Σήμερα οι ιστορικοί θεωρούν ως πιθανότερη στην ιδρυτική ομάδα την συμμετοχή του Εμμανουήλ Ξάνθου και λιγότερο αυτή του Αναγνωστόπουλου. Παρ' ολα αυτά η έλλειψη αξιόπιστων πηγών και σοβαρών ερευνών για την ιστορία της Φιλικής Εταιρείας συντηρεί την διαμάχη μεταξύ πολλών ερευνητών.
Γραμμή 266 ⟶ 267 :
Η δολοφονία του [[Νικόλαος Γαλάτης|Νικολάου Γαλάτη]] όπως και του [[Κυριάκος Καμαρηνός|Κυριάκου Καμαρηνού]] αποτελούν σκοτεινά σημεία στην ιστορία της Φιλικής Εταιρείας. Ο Νικόλαος Γαλάτης, ένα χαρισματικό άτομο, υπήρξε όντως αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, η οποία όμως συνέβαλε με την τόλμη και τον ενθουσιασμό της τα μέγιστα στην Εταιρεία (αύξησε θεαματικά όχι μόνον τον αριθμό των μελών της αλλά και τα εισοδήματά της από εισφορές, κάτι καίριας σημασίας για τον διοργανούμενο επαναστατικό αγώνα). Εντούτοις του καταμαρτυρούσαν σπατάλες -ενδεχομένως και ατασθαλίες με το ταμείο της Εταρείας- καθώς και αλαζονική συμπεριφορά και φιλαρχία -επεδίωκε δηλαδή να αναλάβει τα ηνία της οργάνωσης. Πιθανόν να ήθελε να παραγκωνίσει ακόμα και τον Καποδίστρια παρουσιαζόμενος στον τσάρο Αλέξανδρο ως άνθρωπός του στην Ελλάδα.
 
Τον σκότωσαν δύο μέλη της Εταιρείας με το αιτιολογικό ότι είχε καταστεί επικίνδυνος και, συγκεκριμένα, επικαλέσθηκαν ότι εκβίαζε πως αν δεν του παρέδιδαν την ηγεσία, θα κατέδιδε τους πάντες στον Χαλέτ Εφέντη -έναν σημαντικό παράγοντα του Οθωμανικού κράτους, στην [[Κωνσταντινούπολη]]. Μετά από την εκτόξευση της απειλής αυτής, ανέλαβαν την εξόντωσή του ο [[Αθανάσιος Τσακάλωφ]] και ο Μανιάτης Παναγιώτης Δημητρόπουλος ή Δημητρακόπουλος. Τον παρέσυραν στην [[Ερμιόνη]] δήθεν για αρχαιολογική εκδρομή<ref>Ιωάννης Μαζαράκης-Αινιάν,«Φιλική Εταιρεία», στο:Αρχείο Εμμανουήλ Ξάνθου,εκδ.Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, Αθήνα, 1997, σελ.λε'</ref> και εκεί, ενώ ο Τσακάλωφ παρακολουθούσε από μικρή απόσταση, ο Δημητρόπουλος πυροβόλησε τον Γαλάτη πισώπλατα. Καθώς πέθαινε απευθυνόμενος στο δολοφόνο του είπε: «Αχ. Μ' εφάγατε. Τι σας έκαμα;» Ο Δημητρόπουλος φέρεται να του απάντησε με δάκρυα "«δεν είχαμε άλλο τρόπο να γλιτώσομε από την ανοικονόμητον κακίαν σου"». Ύστερα από δεκαπέντε λεπτά ξεψύχησε. Επί τόπου πρέπει να σκότωσαν και τον υπηρέτη του. Στη συνέχεια διέφυγαν στη Μάνη και από εκεί στην Πίζα της Ιταλίας.
 
Η δολοφονία του Γαλάτη από πολλούς ιστορικούς προβλήθηκε ως αναγκαία για την επιβίωση της οργάνωσης, όπως και του Καμαρηνού, το "«έγκλημα"» του οποίου ήταν πως έλεγε σε μέλη της Φιλικής και άλλους όσα του είχε πει ο ίδιος ο [[Ιωάννης Καποδίστριας]] -ότι δηλαδή δεν έπρεπε ακόμα να κηρυχθεί επανάσταση.
 
Εντούτοις εκφράζεται η άποψη ότι ίσως και οι δύο φόνοι μπορούσαν να είχαν αποτραπει. Για τον δε Γαλάτη εκφράζεται και η άποψη ότι η ιστορία της προδοσίας κατασκευάσθηκε ώστε να συγκαλυφθούν τα πραγματικά κίνητρα ή ότι κάποιες ασυνέπειές του μεγαλοποιήθηκαν για να αιτιολογηθεί η "εκτέλεσή" του. Ο Γαλάτης δηλαδή, με την παιδεία, τις διασυνδέσεις και τον προσωπικό του πλούτο παρουσιαζόταν με περισσότερα ηγετικά προσόντα από οιονδήποτε άλλο στον μικρό τότε κύκλο της Φιλικής και ίσως τα σφάλματα στα οποία περιέπεσε να μεγεθύνθηκαν ώστε να απαλλαγούν από εκείνον όσοι είχαν εξίσου υψηλές φιλοδοξίες.
 
==Απόηχος της Εταιρείας στους Νεώτερους Χρόνους==
Στους νεώτερους χρόνους κατ' απομίμηση της Φιλικής Εταιρείας δημιουργήθηκαν άλλες δύο οργανώσεις με αυτήν την ονομασία στη διάρκεια της [[Καθεστώς της 4ης Αυγούστου|Μεταξικής Δικτατορίας]]: μία με έδρα την [[Φιλική Εταιρεία (Αντιμεταξική οργάνωση)|Αθήνα]] και μία στην [[Κρήτη]]<ref>Σπύρος Λιναρδάτος, ''4η Αυγούστου'', εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα, 1988, σελ.325, υπό.1</ref>
 
==Δείτε επίσης==
Γραμμή 290 ⟶ 291 :
<references />
==Πηγές==
*{{Cite Έφη Γαζή, ''web|url=https://www.tovima.gr/2013/12/28/society/filiki-etaireia-ta-mystika-tis-organwsis-kai-i-epanastasi-toy-21/|title=1814 Φιλική Εταιρεία: Τα μυστικά της Οργάνωσης και η Επανάσταση του ’21: 200 χρόνια από την ίδρυσή της'', ''[http://www.tovima.gr/society/article/?aid|last=552666Γαζή|first=Έφη|ημερομηνία=29 Δεκεμβρίου 2013|website=Το Βήμα]'', 29/12/2013|ref=harv}}▼
*Ιωάννης Μαζαράκης-Αινιάν,«Φιλική Εταιρεία», στο: ''Αρχείο Εμμανουήλ Ξάνθου'', εκδ.Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, Αθήνα, 1997, σελ.θ-ξζ
*{{Cite book|title=Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000|first=Πέτρος|last=Πιζάνιας|publisher=Ελληνικά Γράμματα|isbn=960-406-540-8|year=2003|chapter=Επανάσταση και Έθνος - Μία ιστορική κοινωνιολογική προσέγγιση του '21|editor-last=Παναγιωτόπουλος|editor-first=Βασίλης|volume=τόμος 3|location=Αθήνα|page=|ref=harv}}
 
Γραμμή 301 ⟶ 303 :
* Αμαλία Ηλιάδη, ''[https://www.matia.gr/7/78/7806/7806_1_03.html Φιλική Εταιρεία], www.matia.gr''
* [http://www.ime.gr/chronos/12/gr/1821_1833/enarxi/index.html Η Φιλική Εταιρεία], Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
▲* Έφη Γαζή, ''1814 Φιλική Εταιρεία: Τα μυστικά της Οργάνωσης και η Επανάσταση του ’21: 200 χρόνια από την ίδρυσή της'', ''[http://www.tovima.gr/society/article/?aid=552666 Το Βήμα]'', 29/12/2013
 
==Βιβλιογραφία==
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/wiki/Φιλική_Εταιρεία"