Θεοφάνια (γιορτή): Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Τα '''ΘεοφάνειαΘεοφάνια''' είναι μεγάλη ετήσια χριστιανική εορτή της Βάπτισης του [[Ιησούς_Χριστός|Ιησού Χριστού]] στον [[Ιορδάνης ποταμός|Ιορδάνη ποταμό]] από τον [[Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής|Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή]](¹). Εορτάζεται στις 6 Ιανουαρίου και είναι η τρίτη και τελευταία εορτή του Δωδεκαημέρου (εορτών των Χριστουγέννων).

Το όνομα προκύπτει από την φανέρωση των τριών προσώπων της [[Αγία Τριάδα|Αγίας Τριάδας]] που συνέβη σύμφωνα με τρεις σχετικές ευαγγελικές περικοπές. Η εορτή των ΘεοφανείωνΘεοφανίων λέγεται επίσης και '''Επιφάνια''' και '''Φώτα''' ή '''Φωτά''' (ή ''Εορτή των Φώτων''). Σε αυτή την εορτή γιορτάζουν τα ονόματα Φώτιος, Φωτεινή, Φανή, Τριάδα, Ουρανία, Ιορδάνης, Ιορδάνα, Περιστέρης, Περιστέρα, Θεοφάνης, Θεοφανία και Θεοχάρης.

Αυτή δε είναι και η μοναδική φορά της εμφάνισης, στη Γη, της Αγίας και ομοουσίου και αδιαιρέτου Τριάδος υπό του πλήρους «μυστηρίου» της Θεότητας. Τα Θεοφάνειαθεοφάνια ονομάζονται έτσι επειδή η φωνή του θεού ακούστηκε στη γη. Για αυτό ονομάστηκαν έτσι Θεό+ΦάνειαΦάνια. Ο Θεόςθεός φάνηκε στην γη, Θεόςθεός+φάνηκε.
Το Πότεπότε καθιερώθηκε να εορτάζεται η μνήμη του γεγονότος της Βάπτισης του Ιησού δεν είναι γνωστό με βεβαιότητα. Φαίνεται όμως ότι αναφάνηκε πολύ νωρίς στη πρώτη ΕκκλησίαΕκκλησιά των Χριστιανών. Ο [[Κλήμης ο Αλεξανδρεύς]] (''Στρωμ.'' βιβλ. α΄) αναφέρει πως κάποιοι αιρετικοί, οι περί τον [[Βασιλείδης|Βασιλείδη]] γνωστικοί στις αρχές του Β΄ αιώνα εόρταζαν την ημέρα της Βάπτισης του Κυρίου «προδιανυκτερεύοντες» και ότι η εορτή αυτή γινόταν κατ΄ άλλους μεν στις 6 Ιανουαρίου, κατ΄ άλλους στις 10 Ιανουαρίου.

Κατά δε τον [[3ος αιώνας|3ο αιώνα]] η εορτή φαίνεται κοινότατη σε όλη την Χριστιανική Εκκλησία. Έτσι ενώ ο Γκίζελερ (Kirchengeschichte I ,376) δέχθηκε ότι πρώτοι οι [[Βασιλειδιανοί]] καθιέρωσαν την εορτή των ΘεοφανείωνΘεοφανίων ο Νέαντερ (Kirchengeschichte I 386) θέτει το ερώτημα: πως από αιρετικούς το δέχθηκε η Εκκλησία;

Κατά τον [[4ος αιώνας|4ο αιώνα]] η εορτή των ΘεοφανείωνΘεοφανίων γιορτάζεται πλέον με λαμπρότητα σε όλη την ανατολική Εκκλησία ως εορτή του φωτισμού της ανθρωπότητας δια του Αγίου Βαπτίσματος, απ΄ όπου και το όνομα «Τα Φώτα», εορτή «των Φώτων» ([[Γρηγόριος Ναζιανζηνός]] λόγος 39, Αστερίου Αμάσ. Λόγος εις «εορτών των Καλανδών»).

Στη Δύση τα ΘεοφάνειαΘεοφάνια απαντώνται στα μέσα του 4ου αιώνα, αλλά από της εποχής αυτής φαίνεται στη Ρωμαϊκή Εκκλησία και άλλη μια εορτή αφιερωμένη στη κατά σάρκα Γέννηση του Ιησού στις [[25 Δεκεμβρίου]]. Όταν πλέον καθιερώθηκε αυτή η ημερομηνία για τα [[Χριστούγεννα]] σε όλο τον [[Χριστιανικός κόσμος|Χριστιανικό κόσμο]] έγινε και ο διαχωρισμός της εορτής των Φώτων στις [[6 Ιανουαρίου]], στα μέσα του [[6ος αιώνας|6ου αιώνα]].

Ως κύριες τελετές των ΘεοφανείωνΘεοφανίων θεωρούνται οι παρακάτω

Αρχαία φαίνεται και η συνήθεια της τέλεσης του Μεγάλου Αγιασμού την ημέρα των ΘεοφανείωνΘεοφανίων, όπου ψάλλονται τα τροπάρια του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Σωφρονίου και το κοντάκιο του Ρωμανού του Μελωδού.

<u>[[Απολυτίκιο]] ΘεοφανείωνΘεοφανίων</u><br>

<u>[[Κοντάκιο]] ΘεοφανείωνΘεοφανίων</u><br>

<u>[[Μεγαλυνάριο]] ΘεοφανείωνΘεοφανίων</u><br>

Στην Ελλάδα, αλλά και στις χώρες όπου υπάρχουν απόδημοι Έλληνες, τα έθιμα των ΘεοφανείωνΘεοφανίων είναι τα εξής:

<u>Λατρευτικές παραδόσεις ΘεοφανείωνΘεοφανίων - Φυγή καλικάντζαρων</u>

Η εορτή των ΘεοφανείωνΘεοφανίων περικλείει και πολλές εκδηλώσεις που αποτελούν διαιώνιση αρχαίων (ελληνικών) εθίμων. Στην αντίληψη του Ελληνικού λαού τα ΘεοφάνειαΘεοφάνια είναι «Μεγάλη γιορτή Θεότρομη». Για μερικές μάλιστα περιφέρειες της Μακεδονίας (Δυτικής) αποτελούν τη μεγαλύτερη γιορτή του έτους και κάθε καινούργιο ρούχο το «πρωτοφορούν στα Φώτα για να φωτιστεί».

Βασική τελετουργία των ΘεοφανείωνΘεοφανίων είναι ο «αγιασμός των υδάτων» με τη κατάδυση του Σταυρού κατά μίμηση της Βάπτισης του Θεανθρώπου. Στην ελληνική εθιμολογία όμως, ο εν λόγω Αγιασμός έχει και την έννοια του καθαρμού, του εξαγνισμού των ανθρώπων καθώς και της απαλλαγής του από την επήρεια των δαιμονίων. Η τελευταία δε αυτή έννοια δεν είναι ασφαλώς αυστηρά χριστιανική, αλλά έχει ρίζες στην αρχαία λατρεία.

Στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας ο αγιασμός γίνεται για πρώτη φορά (στις μέρες αυτές) τη παραμονή των ΘεοφανείωνΘεοφανίων που λέγεται «μικρός αγιασμός» ή «Πρωτάγιαση» ή «Φώτιση». Με τη πρωτάγιαση ο ιερέας γυρίζει όλα τα σπίτια και με το Σταυρό και ένα κλωνί βασιλικό «αγιάζει» ή «φωτίζει» (ραντίζει) τους χώρους των σπιτιών. Η πρωτάγιαση είναι και το αποτελεσματικό μέσο με το οποίο τρέπονται σε άγρια φυγή οι [[καλικάντζαροι]] εκτός από το άναμμα μιας μεγάλης υπαίθριας φωτιάς.<br>

Ο Μεγάλος όμως Αγιασμός γίνεται ανήμερα των ΘεοφανείωνΘεοφανίων εντός των Εκκλησιών σε ειδική εξέδρα στολισμένη επί της οποίας φέρεται μέγα σκεύος γεμάτου ύδατος. Στη συνέχεια γίνεται η κατάδυση του Σταυρού στη Θάλασσα ή σε γειτονικό ποταμό ή λίμνη ή και στην ανάγκη σε δεξαμενή (όπως στην Αθήνα).

* Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Μέγας Αγιασμός (των ΘεοφανείωνΘεοφανίων) δεν χρησιμοποιείται πουθενά παρά μόνο στους εμποδιζόμενους από οποιαδήποτε αιτία να μεταλάβουν (κοινωνήσουν) των «αχράντων μυστηρίων».