Ποντιακή λύρα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
Ολοκλήρωση λήμματος |
|||
Γραμμή 1:
{{Μουσικό Όργανο|Όνομα=Ποντιακή Λύρα/Κεμεντζές Πόντου|Ξένες Ονομασίες=Karadeniz kemençesi (Τουρκικά) <br/> Çilili (ჭილილი) (Γεωργιανά) <br/> քամանի (Qamani) (Αρμενικά)|Εικόνα=Pontianlyra.jpg|Λεζάντα=Ποντιακή λύρα με δοξάρι|Ταξινόμηση=Έγχορδα με δοξάρι|Κατασκευάστηκε=10ος Αιώνας μ.Χ.|Σχετικά Όργανα=[[Κεμανές]], [[Κιτ]]|width=|Μουσικοί=[[ Γώγος Πετρίδης]], [[Ματθαίος Τσαχουρίδης]]}}[[Αρχείο:Kemenche0.jpg|αριστερά|μικρογραφία|268x268εσ|Ποντιακή λύρα με δοξάρι - Παραλαγή που χρησιμοποιείται σήμερα στον Πόντο]]Η '''Ποντιακή λύρα''', γνωστή και ως '''Κεμεντζές της Μαύρης Θάλασσας''' (''Karadeniz kemencesi'' στα Τούρκικα) είναι Ελληνικό παραδοσιακό μουσικό όργανο. Ανήκει στην κατηγορία των [[Έγχορδο|εγχόρδων]] τοξοτών μουσικών οργάνων, δηλαδή που χειρίζονται με [[δοξάρι]]. Έχει τρεις χορδές, συνήθως κουρδισμένη σε τέταρτες καθαρές με νότες ΣΙ-ΜΙ-ΛΑ. Η Ποντιακή λύρα είναι το κατ΄ εξοχήν μουσικό λαϊκό όργανο των [[Έλληνες|Ελλήνων]] του [[Πόντος|Πόντου]]. Φαίνεται να επινοήθηκε κατά τα [[Βυζαντινή Αυτοκρατορία|Βυζαντινά χρόνια]], μεταξύ [[11ος αιώνας|11ου]] και [[12ος αιώνας|12ου Αιώνα]]. Το όργανο φτιάχνεται από διάφορα είδη ξύλων.
== Καταγωγή ==
Τα πρώτα έγχορδα όργανα με χορδές ήταν ως επί το πλείστον νυκτά, (για παράδειγμα, η ελληνική [[λύρα]]) παίζονταν δηλαδή με τα νύχια. Τα δίχορδα, τοξωτά όργανα, που παίζονται σε όρθια θέση και έφεραν δοξάρι από αλογοουρά, μπορεί να προέρχονται από τους νομαδικούς εφίππους πολιτισμούς της [[Κεντρική Ασία|Κεντρικής Ασίας]], σε μορφές που μοιάζουν πολύ με τη σύγχρονη [[Μογγολία|Μογγολική]] Μορίν Χουρ και το [[Καζακστάν|Καζακστανικό]] Κόμπιζ. Παρόμοιοι και διάφοροι τύποι διαδόθηκαν πιθανώς κατά μήκος εμπορικών οδών Ανατολής-Δύσης από την [[Ασία]] στη [[Μέση Ανατολή]]<ref>''The Silk Road: Connecting Cultures, Creating Trust'', Silk Road Story 2: Bowed Instruments, Smithsonian Center for Folk life and Cultural Heritage [http://www.silkroadproject.org/smithsonian/nomads/story.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081013123420/http://www.silkroadproject.org/smithsonian/nomads/story.html |date=2008-10-13 }} (αρχειοθετήθηκε στις 26/9/2008)</ref><ref>{{Cite book|title=The NPR Classical Music Companion: Terms and Concepts from A to Z|first=Miles|last=Hoffman|publisher=[[Houghton Mifflin Harcourt]]|isbn=978-0618619450|year=1997|url=https://books.google.com/books?id=e6GcPB5v0yIC}}</ref> και τη [[Βυζαντινή Αυτοκρατορία|Βυζαντινή Αυτοκρατορία.]]<ref name="Grillet29">{{harvnb|Grillet|1901|p=29}}</ref><ref>Margaret J. Kartomi: On Concepts and Classifications of Musical Instruments. Chicago Studies in Ethnomusicology, University of Chicago Press, 1990</ref> Ο άμεσος πρόγονος όλων των ευρωπαϊκών τοξωτών οργάνων (άρα πιθανόν και της Ποντιακής λύρας) είναι το αραβικό [[:en:Rebab|ρεμπάμπ]] (ربابة), το οποίο εξελίχθηκε στη [[βυζαντινή λύρα]] τον 9ο αιώνα και αργότερα στο ευρωπαϊκό [[:en:Rebec|ρεμπέκ]].<ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/art/rabab|title=Rabab|website=[[Encyclopedia Britannica]]|access-date=6 April 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/art/lira-musical-instrument|title=Lira {{!}} musical instrument|website=[[Encyclopedia Britannica]]|access-date=6 April 2019}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Panum|first=Hortense|author-link=Panum hortense|year=1939|title=The stringed instruments of the Middle Ages, their evolution and development|location=London|publisher=William Reeves|page=434}}</ref>
Η Ποντιακή λύρα φαίνεται να δημιουργήθηκε μεταξύ 11ου και 12ου Αιώνα,<ref name=":2">During Jean, At ‘Ayan Robert, Spector Johanna, Qassim Hassan Scheherazade, Morris R. Conway, «Kamancheh», Grove Music Online – Oxford Music Online</ref> όταν ο Πόντος ήταν τμήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ενώ η ονομασία "Κεμεντζές" πρωτοεμφανίστηκε κατά τον [[10ος αιώνας π.Χ.|10ο Αιώνα]].<ref name=":2" /> Σύμφωνα με τον Παύλο Χαιρόπουλο, δημιουργήθηκε από τους ίδιους τους Έλληνες του Πόντου.<ref>{{Cite book|title=Η λύρα. Η εξέλιξη από την αρχαία εποχή ως σήμερα σ’ όλο τον κόσμο|first=Παύλος|last=Χαιρόπουλος|publisher=Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη|year=1994|location=Θεσσαλονίκη|page=30}}</ref>
== Κατασκευή και μηχανική ==
[[Image:Lyra Measurements.jpg|thumb|
|Κλειδοκράτορας▼
|Κλειδιά▼
|Λαιμός▼
|[[Ταστιέρα]]▼
|Ηχείο▼
|Καβαλάρης, γάιδαρος▼
|ψυχή (εσωτερικό εξάρτημα του οργάνου)▼
|Χορδές▼
# Καπάκι
# Σχισμές ήχου ("ρωθώνια")
# Χορδοδέτης
Οι διαστάσεις είναι κατά προσέγγιση|αριστερά]]Συνηθέστερο υλικό κατασκευής του ηχείου, της κεφαλής και του χεριού του οργάνου είναι το μονοκόμματο ξύλο [[Δαμασκηνιά|δαμασκηνιάς]], καθώς και [[Μουριά (φυτό)|μουριάς]], [[Καρυδιά (φυτό)|καρυδιάς]], [[Κέδρος του Λιβάνου|κέδρου]], [[Ακακία|ακακίας]] κ.ά., ενώ του καπακιού το ξύλο [[Πεύκο|πεύκου]] ή [[Ελάτη|ελάτου]]. Σύμφωνα με την παράδοση, τα νερά (αυξητικοί δακτύλιοι) του ξύλου του καπακιού, εάν είναι πυκνά, αποδίδουν καλύτερα τις ψιλές συχνότητες, ενώ εάν είναι αραιά τις χαμηλότερες.<ref name=":0">{{Cite book|title=Ελληνικά Λαϊκά Μουσικά Όργανα|first=Φοίβος|last=Ανωγειανάκης|publisher=Μέλισσα|year=1991|location=Αθήνα|page=271 – 276.}}</ref>
Η
== Κούρδισμα και χόρδισμα ==
Η ποντιακή λύρα κουρδίζεται σε τέταρτες καθαρές. Υπάρχουν τρεις διαφορετικοί τρόποι παιξίματος:<ref>Ibid, σ. 274.</ref>
# Η μελωδία παίζεται στην ψηλότερη χορδή, με την αμέσως επόμενη να λειτουργεί ως ισοκράτης.
== Παίξιμο ==▼
# Η μελωδία παίζεται στις δύο πρώτες χορδές
# Η μελωδία παίζεται στην χαμηλότερη χορδή, ε την αμέσως επόμενη να λειτουργεί ως ισοκράτης
[[Αρχείο:Kemenche-Salut de trebizonde-Danse aux sabres.jpg|μικρογραφία|289x289εσ|Νεαρός παίκτης Ποντιακής λύρας παίζει όρθιος. (Από καρτ-ποστάλ αρχών 20ου Αιώνα)]]▼
Τυπικά, η λύρα χορδίζεται σε ΣΙ-ΜΙ-ΛΑ,<ref>Ibidem</ref> αλλά υπάρχουν λύρες με διάφορους τόνους. Οι πιο ψιλές ονομάζονται "ζιλ λύρες", ενώ οι πιο χαμηλές "καπάν λύρες". Τις ονομασίες αυτές, φέρουν και οι αντίστοιχες χορδές (χαμηλότερη-ψηλότερη).
▲== Παίξιμο ==
▲[[Αρχείο:Kemenche-Salut de trebizonde-Danse aux sabres.jpg|μικρογραφία|289x289εσ|Νεαρός παίκτης Ποντιακής λύρας παίζει όρθιος. (Από καρτ-ποστάλ αρχών 20ου Αιώνα)]]{{Κενή ενότητα}}
== Περεταίρω ανάγνωση ==
| |||