Άρης Βελουχιώτης: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Οι αλεξιπτωτιστές που έψαχναν οι Ιταλοί και έγιναν η αφορμή για τη μάχη στο Κρίκελλο, ήταν μία από τις τρεις ομάδες της ''Επιχείρησης Χάρλινγκ'' (Operation Harling). Είχεπου είχε αναλάβει την εκτέλεση δολιοφθοράς σε μια από τις γέφυρες Παπαδιάς, Ασωπού και Γοργοποτάμου πάνω από τις οποίες διέρχεται η σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης–Αθηνών. Από τον Σεπτέμβριο το βρετανικό [[Στρατηγείο Μέσης Ανατολής]] (ΣΜΑ) ενδιαφερότανενδιαφέρονταν για τη διακοπή της γραμμής ανεφοδιασμού των γερμανικών δυνάμεων που διερχότανδιέρχονταν από την Ελλάδα και κατέληγε στην βόρειο Αφρική.<ref>Σαμπατακάκης (2003) σ. [http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/17487#page/220/mode/2up 220] </ref> Για τον σκοπό αυτό η βρετανική Υπηρεσία Ειδικών Επιχειρήσεων, γνωστή ως [[Επιχειρήσεις Ειδικών Αποστολών|SOE]], απέστειλε στην Ελλάδα 11 Βρετανούς και έναν Έλληνα, με αρχηγό τον συνταγματάρχη [[Έντμουντ Μάιερς]] (Edmund C. W. Myers) και υπαρχηγό τον ελληνομαθή ταγματάρχη [[Κρις Μόνταγκιου Γουντχάους|Κρίστοφερ Γουντχάουζ]] (Christopher M. Woodhouse).<ref>Μάγερ (1995) σ.38-39</ref> Οι επικεφαλής της επιχείρησης, μαζί με 6 άνδρες, είχαν πέσει με αλεξίπτωτα στη Γκιώνα την νύχτα της 30ής Σεπτεμβρίου προς 1η Οκτωβρίου. Ο Μάιερς αποφάσισε ότι η γέφυρα του Γοργοποτάμου ήταν η πιο προσιτή για επίθεση, με την προϋπόθεση όμως ότι θα είχε την βοήθεια ανταρτών.{{efn|Στο επιχειρησιακό σχέδιο της ''Επιχείρησης Χάρκινγκ'' δεν υπήρχε αναφορά για τον ΕΛΑΣ. Η SOE παρότι γνώριζε την παρουσία ανταρτών του ΕΑΜ–ΕΛΑΣ στα βουνά δεν ενημέρωσε για την ύπαρξή του τους Βρετανούς καταδρομείς.<ref>Σαμπατακάκης (2003) [http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/17487#page/224/mode/2up σ. 223]</ref>}} Για αυτό αναζήτησε βοήθεια από τον ηγέτη του [[ΕΔΕΣ]] [[Ναπολέων Ζέρβας|Ναπολέων Ζέρβα]] και από τον Βελουχιώτη.<ref>Σαμπατακάκης (2003) [http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/17487#page/224/mode/2up σ. 224]</ref> Ο αρχικαπετάνιος του ΕΛΑΣ, όμως, ήταν ιδιαίτερα επιφυλακτικός απέναντι στους Βρετανούς, βλέποντας τους ως αντικαταστάτες των Γερμανών.<ref>Χαριτόπουλος (2003) σ. 109</ref> Παρ' όλα αυτά δέχτηκε να συμμετάσχει στην επιχείρηση διότι αφενός μεν είχε εντολή από το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ να συνεργαστεί με τον Ζέρβα και τους Άγγλους,<ref>Φλάισερ (1998) Α΄ σ. 245 σημ. 89</ref> αφετέρου γνώριζε ότι η επιτυχής ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, χωρίς την υποστήριξη του ΕΛΑΣ, θα είχε αρνητικές επιπτώσεις στο κίνημα του ΕΑΜ.<ref name="ΜΑ 95">Μαγερ (1995) σ. 95</ref>

Η συνάντηση του Βελουχιώτη με τοτον Ζέρβα και τοτον Γούντχαουζ έγινε στις 14 Νοεμβρίου στο χωριό Βίνιανη. Εκεί ενημερώθηκε για πρώτη φόρα αναλυτικά για τητην σχεδιαζόμενη ''Επιχείρηση Χάρλινγκ'' και συμφώνησε να συνεργαστεί μαζί τους, υπό την προϋπόθεση έγκρισης από την ηγεσία του ΚΚΕ<ref>Μαργαρίτης (2003) σ. 116</ref><ref>Ζαούσης (2015) σ. 435</ref>. Αφήνοντας στη Βίνιανη το Αρχηγείο Ευρυτανίας, δύναμης 60 ανδρών, υπό τον Βασίλη Πριόβολο (Ερμή), ο Βελουχιώτης κινήθηκε προς το [[Μαυρολιθάρι Φωκίδας|Μαυρολιθάρι]] για να συναντήσει τον Μάιερς<ref>Χαριτόπουλος (2003) σ. 128</ref>. Όταν έφτασε στο Μαυρολιθάρι συναντήθηκε με τον Ζέρβα και τον Μάιερς, με τον τελευταίο να του εξηγεί το σχέδιό του. Ο Βελουχιώτης του επισήμανε ότι ήταν έτοιμος να λάβει μέρος στην επιχείρηση, εάν όμως στο μεταξύ ερχότανέρχονταν εντολή από την ηγεσία του ΕΑΜ που του απαγόρευε να συμμετάσχει, τότε θα ακολουθούσε τις οδηγίες του κινήματος<ref name="ΠΑΠ 50">Παπαφλωράτος (2007) σ. 50</ref><ref name="ΜΑ 95"/><ref>Κέδρος (2004) τομ. 1, σ. 184</ref>. Γνωρίζοντας τις δυνατότητες των ανδρών του σε αυτό το πρώιμο στάδιο του αγώνα και βλέποντας πιο ρεαλιστικά την κατάσταση ήξερε πως μια πιθανή αποτυχία θα σήμαινε το τέλος της ένοπλης εαμικής αντίστασης<ref>Χαριτόπουλος (2003) σ. 133</ref>{{efn|Ο Βελουχιώτης, ωστόσο, θέλοντας να δείξει την δύναμη του ΕΛΑΣ, εκτέλεσε, υπό την παρουσία του Ζέρβα και των Βρετανών, ληστές και ύποπτους για συνεργασία με τους Ιταλούς καθ´ όλο το διάστημα του Νοεμβρίου<ref>Χανδρινός (2011) Α΄ σ. 23</ref>.}}. Η επιχείρηση γινόταν στην περιοχή δράσης του ΕΛΑΣ και τα αναμενόμενα αντίποινα θα κλόνιζαν τις εύθραυστες οργανώσεις του ΕΑΜ. Άλλωστε η ολομέτωπη σύγκρουση με τους κατακτητές δεδεν συμβάδιζεανταποκρίνονταν, αυτή τητην στιγμή, με τις δυνατότητες και τον προγραμματισμό του ΕΛΑΣ.<ref>Μαργαρίτης (2006) σ. 436</ref>

Τις επόμενες μέρες εκπονήθηκε το σχέδιο μάχης{{efn|Σύμφωνα με μαρτυρία του Δημήτρη Δημητρίου (Νικηφόρος), το «αξιοπρόσεκτο στη διαύγεια και την αποτελεσματικότητά του σχέδιο» συντάχθηκε από τον Βελουχιώτη<ref>Κέδρος (2004) τομ. 1, σ. 186-187</ref><ref>Χαριτόπουλος (2003) σ. 135</ref>. Κατά ορισμένους ερευνητές έφερε την υπογραφή του «στρατηγού» Ζέρβα<ref name="ΠΑΠ 50"/> διότι ως ανώτερος αξιωματικός από όλους τους συμμετέχοντες ήταν αδύνατο να υποσκελιστεί από τον «ταγματάρχη» Βελουχιώτη<ref>Γρηγοριάδης (2011) τ. 1, σ. 233</ref>.}} και ορίστηκε η 25η Νοεμβρίου και η 23:00 ως ημερομηνία και ώρα ενάρξεως του εγχειρήματος. Σύμφωνα με το επιχειρησιακό σχέδιο, οι άνδρες{{efn| Ο αριθμός των ανταρτών που συμμετείχαν δεν είναι γνωστός με ακρίβεια. Σύμφωνα με πηγές προσκείμενες στον ΕΛΑΣ οι ελασίτες έφταναν τους 150 ενώ οι εδεσίτες τους 50. Σύμφωνα με πηγές προσκείμενες στον ΕΔΕΣ οι ελασίτες ήταν 100 και οι εδεσίτες 60<ref name="ΠΑΠ 51">Παπαφλωράτος (2007) σ. 51</ref>.}} χωρίστηκαν σε επτά τμήματα. Η επιχείρηση οργανώθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να προστατευθεί το συνεργείο ανατίναξης, το οποίο αποτελούνταν από 17 άνδρες.<ref>Χανδρινός (2007) σ. 27-28</ref> Ομε τον Μάιερς υπολόγιζενα υπολογίζει ότι για να αχρηστευθεί η γέφυρα χρειάζονταν δύο ανατινάξεις ώστε να καταστραφούν τα δύο μεταλλικά στηρίγματα, που βρίσκονταν εγγύτερα στην νότια πλευρά, όπως και η σιδηροδρομική γραμμή, που στηριζόταν πάνω τους.<ref>Μάγερ (1995) σ. 96</ref> Τα δύο πολυπληθέστερα τμήματα θα επιτίθονταν στις ιταλικές φρουρές που υπήρχαν στο νότιο και στο βόρειο βάραθρο της γέφυρας. Η κύρια προσπάθεια θα γινότανγίνονταν στο νότιο άκρο της γέφυρας, γιατί εκείνο ήταν ισχυρά προστατευμένο.προστατευόμενο,<ref name="Ζ 439">Ζαούσης (2015) σ. 439</ref> Γιακαι για την κατάληψη αυτούτου οποίου διατέθηκε ένα μικτό τμήμα ανταρτών.<ref name="Χαν 27">Χανδρινός (2007) σ. 27</ref> Στο βόρειο άκρο θα ενεργούσαν άνδρες του ΕΔΕΣ, ενώ δύο ομάδες του ΕΛΑΣ, με τητην συμμετοχή Βρετανών αξιωματικών, θα απέκοπταν τη σιδηροδρομική γραμμή βόρεια και νότια για την αποτροπή αφίξεως ιταλικών δυνάμεων. Την κάλυψη από τη Λαμία ανέλαβε μια ομάδα του ΕΛΑΣ<ref name="Χαν 27"/>. Στα βορειοανατολικά, σε ένα κοντινό με τητην γέφυρα ύψωμα, θα παρέμενε ο Σταθμός Διοίκησης (Βελουχιώτης, Ζέρβας, Μάιερς, Γούντχαουζ) και ένα τμήμα ανταρτών σαν εφεδρεία.<ref name="Χαν 28">Χανδρινός (2007) σ. 28</ref>

Υπό το αμυδρό φως του φεγγαριού όλες οι ομάδες ήταν έτοιμες στις θέσεις τους αναμένοντας με αγωνία το σύνθημα πυρός. Λίγα λεπτά μετά την καθορισμένη ώρα ξέσπασε καταιγισμός πυρών στα δύο άκρα τις γέφυρας<ref name="Χαν 28"/>. Περίπου μισή ώρα αργότερα, κατελήφθη το νότιο βάθρο, τα πράγματα όμως δεν πήγαν το ίδιο καλά στο βόρειο, με τους αντάρτες να καθηλώνονται από τα ιταλικά πυρά. ΣτοΣτον Σταθμό Διοικήσεως επικράτησε ανησυχία, με τοτον Ζέρβα να υποθέτει ότι οι αντάρτες θα εξαντλούσαν σύντομα τα πυρομαχικά τους<ref> Μάγερ (1995) σ. 104</ref>. Τότε αποφασίστηκε να συνδράμουν το βόρειο άκρο εφεδρικές δυνάμεις{{efn| Για το ποιος διέταξε την εφεδρεία δεν είναι ξεκάθαρο. Ο Μάιερς υποστηρίζει ότι την έστειλε με επικεφαλής τον Πυρομάγλου και στο τέλος πήγε και ο ίδιος για να ενθαρρύνει τους αντάρτες. Ο Νικηφόρος αναφέρει ότι ο Βελουχιώτης διέταξε τον ίδιο να αντεπιτεθεί και να εκκαθαρίσει την κατάσταση σε είκοσι λεπτά, και όποιος υποχωρήσει να εκτελέσει επιτόπου. Ένας ακόμη αυτόπτης μάρτυρας, ο αντάρτης του ΕΔΕΣ Παντελής Κωτσάκης, αναφέρει ότι αφού πήρε την άδεια από τον Ζέρβα αντεπιτέθηκε με χειροβομβίδες και κατάφερε να εξουδετερώσει την ιταλική φρουρά<ref>Ζαούσης (2015) σσ. 442-443</ref>.}}. Παράλληλα ο Μάιερς, παρά το αρχικό σχέδιο και υπό τοντου κίνδυνοκινδύνου αποστολής ιταλικών ενισχύσεων, διέταξε το συνεργείο ανατίναξης να προχωρήσει στην υπονόμευση των μεταλλικών στηριγμάτων της γέφυρας<ref name="ΠΑΠ 53">Παπαφλωράτος (2007) σ. 53</ref>. Ενόσω συνεχιζόταν η μάχη στο βόρειο άκρο, το συνεργείο τοποθέτησε τα εκρηκτικά και λίγο μετά ακούστηκε το συνθηματικό σφύριγμα της υπονόμευσης. Ακολούθησε μια τρομερή έκρηξη που κατέστρεψε ένα σιδερένιο στήριγμα και δύο τόξα της γέφυρας<ref>Χανδρινός (2007) σ. 28-29</ref>. Την ίδια περίπου στιγμή κατελήφθη και το βόρειο άκρο. Ύστερα από μια επιθεώρηση στα αποτελέσματα της έκρηξης, ο Μάιερς έδωσε οδηγίες για την ανατίναξη του δεύτερου στηρίγματος -, παρά τους φόβους του Ζέρβα για την χρονική επιμήκυνση του εγχειρήματος που έθετε τους αντάρτες σε κίνδυνο από τις ιταλικές ενισχύσεις που αναμένονταν<ref>Ζαούσης (2015) σ. 444</ref>. Σχεδόν την ίδια στιγμή ακούστηκε μία έκρηξη από την βόρεια πλευρά που τίναξε στον αέρα τις σιδηροδρομικές γραμμές., Επιχειρούτανπροσπαθώντας να εκτροχιαστείεκτροχιάσει το τρένο με τους Ιταλούς στρατιώτες που είχε ξεκινήσει από την Λαμία και έφτασε κοντά στη γέφυρα. Ιταλοί και οι αντάρτες αντάλλαξαν πυρά, αλλά γρήγορα και οι δύο αντιμαχόμενοι υποχώρησαν<ref>Μάγερ (1995) σ. 110</ref>. Παρότι πλέον η μάχη είχε σταματήσει και η κατάσταση ήταν ελεγχόμενη, ο Ζέρβας επέμενε πως έπρεπε να αποχωρήσουν, όμως ο Βελουχιώτης και ο Γούντχαουζ τον παρακάλεσαν να παραμείνει ψύχραιμος και να περιμένει την δεύτερη έκρηξη<ref>Μάγερ (1995) σ. 112</ref>. Σε λίγη ώρα οι σαμποτέρ κατάφεραν να τοποθετήσουν τα εκρηκτικά και η δεύτερη έκρηξη ολοκλήρωσε την καταστροφή. Αμέσως μετά όλοι οι αντάρτες αποχώρησαν έχοντας απώλειες μόνο δύο τραυματίες. Οι Ιταλοί είχαν 7 νεκρούς, 3 τραυματίες και 2 αιχμαλώτους<ref name="Χαν 29">Χανδρινός (2007) σ. 29</ref>.

Η καταστροφή της γέφυρας του Γοργοποτάμου διέκοψε τη μοναδική σιδηροδρομική σύνδεση Βορρά–Νότου για 39 ημέρες<ref>Σαμπατακάκης (2003) [http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/17487#page/226/mode/2up σ. 226]</ref>. Παρότι αυτό δεν είχε επιπτώσεις στονστο εφοδιασμό των Γερμανικών δυνάμεων που μάχονταν στη Βόρεια Αφρική, η ''Επιχείρηση Χάρλινγκ'' είναι μια από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες επιχειρήσεις δολιοφθοράς του [[Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος|Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου]]<ref>Φλάισερ (1988) σσ. 236-237</ref><ref name="Λ14">Λυμπεράτος (2007) σ.14</ref>. Μεγαλύτερη σημασία είχε για τους Έλληνες, διότι για πρώτη φορά συνεργάστηκαν δύο αντίπαλες οργανώσεις, καθιστώντας την καταστροφή της γέφυρας του Γοργοποτάμου κορυφαίο γεγονός και σημείο καμπής για την εξέλιξη του [[Εθνική Αντίσταση|εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα]]<ref name="Χαν 29"/>. Ο ΕΛΑΣ, έχοντας προσφέρει περισσότερο σε άντρες, οπλισμό και αγωνιστικότητα, αύξησε την αξιοπιστία του ως αντάρτικος στρατός που μπορούσε να χτυπήσει με επιτυχία τους Ιταλούς<ref>Μαργαρίτης (2006) σ. 440</ref> και ο Βελουχιώτης κέρδισε την εμπιστοσύνη της ηγεσίας του ΚΚΕ<ref>Γρηγοριάδης (2011) τ. 1, σ. 234</ref>. Πλέον όμως, η ανικανότητα των Ιταλών είχε σαν συνέπεια να αναλάβουν τον έλεγχο της Ρούμελης γερμανικές δυνάμεις<ref>Μάγερ (1993) σ. 163</ref>.