Αυτοκρατορία των Εφθαλιτών: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Η '''Αυτοκρατορία των Εφθαλιτών''', γνωστών επίσης ως '''Λευκών Ούννων''', ήταν μια συνομοσπονδία φυλών (οι απόψεις των ιστορικών διίστανται μεταξύ [[Ιρανοί|ιρανικής]] ή [[Τουρκικά φύλα|τουρκικής]] προέλευσης, ή τουρκικής καταγωγής της ηγετικής ελίτ με ιρανόφωνους υπηκόους) της Κεντρικής [[Ασία|Ασίας]]ς στα μέσα της 1ης χιλιετίας μ.Χ. Η αυτοκρατορία στο απόγειο της δύναμής της στο πρώτο μισό του 6ου αιώνα μ.Χ., κάλυπτε περιοχές των σημερινών [[Αφγανιστάν]], [[Τουρκμενιστάν]], [[Ουζμπεκιστάν]], [[Τατζικιστάν]], [[Κιργιστάν]], [[Πακιστάν]], [[Ινδία|Ινδίας]]ς και [[Κίνα|Κίνας]]ς. Προπύργιο των Εφθαλιτών ήταν το [[Βακτρία|Τοχαριστάν]] (αρχαία [[Βακτρία]]) στις βόρειες πλαγιές του [[Ινδοκούς]] (στο σημερινό βορειοανατολικό [[Αφγανιστάν]]). Οι Εφθαλίτες νίκησαν επανειλημμένα την [[Αυτοκρατορία των Σασσανιδών|Αυτοκρατορία των Σασσανιδών Περσών]], την πιο ισχυρή αυτοκρατορία της περιόδου στην [[Κεντρική Ασία]], κάνοντάς την μάλιστα υποτελή τους για ένα μικρό χρονικό διάστημα.

Το 479 μ.Χ., οι Εφθαλίτες είχαν κατακτήσει τη [[Σογδιανή]] απωθώντας τους [[Κιδαρίτες]] δυτικά, και μέχρι το 493 είχαν καταλάβει κάποιες δυτικές περιοχές της σημερινής Κίνας ([[Τζουνγκαρία]] και Λεκανοπέδιο Ταρίμ). Με το τέλος του 5ου αιώνα, είχαν ανατρέψει την [[Ινδοί|ινδική]] [[Αυτοκρατορία Γκούπτα]] στα νοτιοανατολικά τους και κατακτήσει τη βόρεια και κεντρική Ινδία.<ref name="Kurbanov">{{cite web |url=http://www.diss.fu-berlin.de/diss/servlets/MCRFileNodeServlet/FUDISS_derivate_000000007165/01_Text.pdf |title=The Hephthalites: Archaeological and historican analysis |first=Kurbanov |last=Aydogdy |date=2010 |accessdate=2012-09-05}}</ref>

Στα κινεζικά χρονικά οι Εφθαλίτες αποκαλούνταν ''Γιε-τα'', ενώ παλαιότερες κινεζικές πηγές του 125 μ.Χ. περίπου τους ονομάζουν ''Χόα'' και τους περιγράφουν ως μια φυλή που ζει πέρα από το [[Σινικό Τείχος]] στην [[Τζουνγκαρία]].<ref name="Columbia Encyclopedia">''Columbia Encyclopedia''</ref> Αλλού ονομάζονται ως ''Λευκοί Ούννοι'', γνωστοί στους [[Έλληνες]] ως ''Εφθαλίτες'' ή ''Αβδέλες'', στους [[Ινδοί|Ινδούς]] ως ''Σβέτα Χούνα'' (Λευκοί Ούννοι),<ref>[http://www.berzinarchives.com/web/en/archives/study/islam/historical_interaction/detailed_histories/history_afghanistan_buddhism.html ], Berzin Archives</ref> στους [[Αρμένιοι|Αρμένιους]] ως ''Χαϊτάλ'', και στους [[Πέρσες]] και [[Άραβες]] ως ''Χαϊτάλ'' ή ''Χαγιατίλα'', ενώ η γραφή του ονόματός τους στη [[Βακτριανή γλώσσα]] (γλώσσα γραμμένη με ελληνικό αλφάβητο, όχι με απόλυτα γνωστή φωνολογική ερμηνεία των γραμμάτων) ήταν ''ηβοδαλο''.<ref name="Kurbanov"/> Είναι πιθανόν ότι μιλούσαν μια ανατολική ιρανική γλώσσα.<ref name = "Enoki">Enoki, Kazuo: "On the Nationality of the White Huns", ''Memoirs of the Research Department of the Tokyo Bunko'', 1959, No. 18, p. 56. Quote: "Let me recapitulate the foregoing. The grounds upon which the White Huns are assigned an Iranian tribe are: (1) that their original home was on the east frontier of Tokharestan; and (2) that their culture contained some Iranian elements. Naturally, the White Huns were sometimes regarded as another branch of the Kao-ch’e tribe by their contemporaries, and their manners and customs are represented as identical with those of the T’u-chueh, and it is a fact that they had several cultural elements in common with those of the nomadic Turkish tribes. Nevertheless, such similarity of manners and customs is an inevitable phenomenon arising from similarity of their environments. The White Huns could not be assigned as a Turkish tribe on account of this. The White Huns were considered by some scholars as an Aryanized tribe, but I would like to go further and acknowledge them as an Iranian tribe. Though my grounds, as stated above, are rather scarce, it is expected that the historical and linguistic materials concerning the White Huns are to be increased in the future and most of the newly-discovered materials seem to confirm my Iranian-tribe theory." here [https://web.archive.org/web/20070226024157/http://www.azargoshnasp.net/history/Hephtalites/enokihephtalites.pdf] or [http://www.azargoshnasp.net/history/Hephtalites/Hephtalites.htm "Hephtalites"] or [http://www.archive.org/details/OnTheNationalityOfTheEphthalites "On the Nationality of the Hephtalites"].</ref><ref name = "Xavier">Xavier Tremblay, ''Pour une histore de la Sérinde. Le manichéisme parmi les peoples et religions d’Asie Centrale d’aprés les sources primaire'', Vienna: 2001, Appendix D «Notes Sur L'Origine Des Hephtalites” , pp. 183-88 «Malgré tous les auteurs qui, depuis KLAPROTH jusqu’ ALTHEIM in SuC, p113 sq et HAUSSIG, ''Die Geschichte Zentralasiens und der Seidenstrasse in vorislamischer Zeit'', Darmstadt, 1983 (cf. n.7), ont vu dans les White Huns des Turcs, l’explication de leurs noms par le turc ne s’impose jamais, est parfois impossible et n’est appuyée par aucun fait historique (aucune trace de la religion turque ancienne), celle par l’iranien est toujours possible, parfois évidente, surtout dans les noms longs comme ''Mihirakula'', ''Toramana'' ou ''γοβοζοκο'' qui sont bien plus probants qu’ ''αλ''- en ''Αλχαννο''. Or l’iranien des noms des White Huns n’est pas du bactrien et n’est donc pas imputable à leur installation en Bactriane […] Une telle accumulation de probabilités suffit à conclure que, jusqu’à preuve du contraire, les Hepthalites étaient des Iraniens orientaux, mais non des Sogdiens.» Available here [https://web.archive.org/web/20070226024844/http://www.azargoshnasp.net/history/Hephtalites/hephtalitetremblay.pdf] or here [http://www.azargoshnasp.net/history/Hephtalites/Hephtalites.htm]</ref><ref>Denis Sinor, "The establishment and dissolution of the Türk empire" in Denis Sinor, "The Cambridge history of early Inner Asia, Volume 1", Cambridge University Press, 1990. p. 300:"There is no consensus concerning the Hephthalite language, though most scholars seem to think that it was Iranian."</ref> Η προέλευση του ονόματός τους ''Εφθαλίτες'' ή ''Εφταλίτες'' είναι άγνωστη, πιθανόν είτε από τη [[Χοτανέζικη διάλεκτος|χοτανέζικη]] (ανατολικοϊρανική σκυθική διάλεκτος) λέξη "Hitala" που σημαίνει "Δυνατός", ή από την προτεινόμενη λέξη των Μέσων Περσικών "haft āl", που σημαίνει "Οι Επτά".

Σύμφωνα με τον καθηγητή Β.Α. Λιτβίνσκι, τα ονόματα των Εφθαλιτών ηγετών που αναφέρονται στο περσικό έπος [[Σαχναμέ]] είναι ιρανικά. Σύμφωνα με τον Γάλλο ειδικό επιστήμονα Ζαβιέ Τρανμπλαί (1971-2011), δεν υπήρχαν ίχνη της παλαιάς θρησκείας των τουρκικών λαών ανάμεσά τους. Επίσης, ένας από τους Εφθαλίτες ηγεμόνες ονομαζόταν "Khingila" (Χινγκίλα), που έχει την ίδια ρίζα με τη σογδιανή λέξη "xnγr" και τη βαχανική "xiŋgār" (η βαχανική είναι μια ανατολικοϊρανική γλώσσα), που σημαίνει "ξίφος". Ένα άλλο όνομα, το όνομα "Mihirakula" (Μιχιρακούλα), θεωρείται ότι προέρχεται από το mithra-kula, που είναι ιρανικό και σημαίνει "η οικογένεια του Ήλιου", με το "kula" να έχει την ίδια ρίζα με τη λέξη "kul" των [[Παστούν]], που σημαίνει "οικογένεια". Στα [[Σανσκριτικά]], το "mihira-kula" θα σήμαινε επίσης "η οικογένεια του Ήλιου" (kul=οικογένεια, mihira=ήλιος), παρότι η λέξη "mihira" δεν είναι καθαρά σανσκριτική, αλλά δάνεια από τη λέξη "mihr" της Μέσης Περσικής. OΟ Ούγγρος γλωσσολόγος Γιάνος Χαρμάττα (1917-2004) είχε μεταφράσει το όνομα "Mihirakula" ως "Απόγονος του [[Μίθρας|Μίθρα]]" και υποστηρίζει επίσης τη θεωρία της [[Ιρανοί|ιρανικής]] καταγωγής.