Μανουήλ Β´ Παλαιολόγος: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Με την πολυσχιδή δραστηριότητά του ως [[πολιτικός]], [[στρατιωτικός]], λόγιος και [[Θεολογία|θεολόγος]] σφράγισε τις τελευταίες δραματικές δεκαετίες της φθίνουσας αυτοκρατορίας.

Μετά τον θάνατο του πατέρα του [[Ιωάννης Ε'|Ιωάννη Ε'Ε΄ Παλαιολόγου]] και δεδομένου του πραξικοπήματος του ανηψιού του, γιου του [[Ανδρόνικος Δ'|Ανδρονίκου Δ'Δ΄]] (και νομίμου διαδόχου με βάση τη συμφωνία του [[1379]]) [[Ιωάννης Ζ'|Ιωάννου Ζ'Ζ΄]], ο Μανουήλ Β΄ ανέλαβε την εξουσία.

Στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του, διατήρησε το καθεστώς της υποτέλειας που είχε εγκαινιάσει ο πατέρας του. Έτσι, κλήθηκε να υπηρετήσει στο πλευρό του [[Βαγιαζήτ Α΄|Βαγιαζήτ]] σε στρατιωτικές επιχειρήσεις των Τούρκων όπως στην [[άλωση της Φιλαδέλφειας (1390)|πολιορκίαάλωση της Φιλαδελφείας]] το 1390, τελευταίου βυζαντινού προπυργίου στη δυτική [[Μικρά Ασία]]. Αργότερα όμως, μετά από κάποιες εκρήξεις αστάθειας του Σουλτάνου, αποφάσισε να διακόψει κάθε υπηρεσία στους Τούρκους. Έξαλλος ο Βαγιαζήτ απάντησε με άμεση [[Πολιορκία της Κωνσταντινούπολης (1393-1402)|πολιορκία της Πόλεως]] το [[1394]], η οποία έμελλε να κρατήσει με κυμαινόμενη ένταση, για πολλά χρόνια.

Την ίδια περίπου εποχή, η Δύση κινητοποίησε στρατεύματα που έφταναν τις 100.000 κατά των Τούρκων. Η ήττα των νέων [[Σταυροφορίες|Σταυροφόρων]] στη [[Νικόπολη Βουλγαρίας|Νικόπολη]] το [[1396]], σήμανε και το τέλος των ουσιωδών προσπαθειών της Δύσης. Ο Μανουήλ Β΄ πάντως, συνέχισε τις διπλωματικές του προσπάθειες, ερχόμενος σε επαφή με τοτον [[Κάρολος ΛουδοβίκοΣΤ΄ της Γαλλίας|Κάρολο ΣΤ΄ της Γαλλίας]], ο οποίος τον προσκάλεσε για επίσημη επίσκεψη. Γρήγορα φρόντισε να συμφιλιωθεί με τον παλαιό του αντίπαλο Ιωάννη[[Ιωάννης Ζ'´ Παλαιολόγος|Ιωάννη Ζ΄]], τον οποίο άφησε στη θέση του στη Βασιλεύουσα, και αφού μετέφερε την οικογένειά του στον ασφαλή περίγυρο του [[Μυστράς|Μυστρά]], ξεκίνησε για το [[Παρίσι]] το [[1399]].

Οι τελετές για την υποδοχή του Μανουήλ Β΄, ήταν σε πλήρη αντίθεση με τις αντίστοιχες που είχαν γίνει κατά την περιοδεία του πατέρα του το [[1370]]. Ο Ιωάννης Ε'Ε΄ είχε πάει σαν ζητιάνος, ενώ ο Μανουήλ Β΄ ως περήφανος άρχοντας. Το πέρασμα του Μανουήλ Β΄ από τις διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις, έχει καταγραφεί από τους Δυτικούς [[Χρονογραφία|χρονογράφους]] της εποχής, τους οποίους εντυπωσίασε η ευγενής μορφή, η βαθιά λόγια μόρφωση και οι αυτοκρατορικοί τρόποι του Μανουήλ Β΄, ο οποίος «αλλάζοντας άλογα, δεν καταδεχόταν να πατήσει στο χώμα». Ήταν στα μάτια τους ο Αυτοκράτορας της Ανατολής, ο οποίος αγωνιζόταν «ως στρατιώτης του Χριστού στις επάλξεις των μαχών κατά των απίστων βαρβάρων» (J.J.NorwichΤζον Τζούλιους Νόργουιτς). Οι διπλωματικές προσπάθειες του Μανουήλ Β΄ βρήκαν ανταπόκριση σε λόγια και κάποιες οικονομικές ενισχύσεις, από τη [[Βενετία]], [[Γαλλία]], [[Αγγλία]], [[Αραγονία]] και [[Πορτογαλία]]. Οι άρχοντες της Δύσης δεν κατόρθωσαν να συμφωνήσουν στην ανάληψη μεγάλης κλίμακας στρατιωτικής πρωτοβουλίας, ίσως και Σταυροφορίας, που ήταν ο μόνος τρόπος να διασωθεί το Βυζάντιο από τους Τούρκους. Η περιοδεία είχε ήδη συμπληρώσει δύο χρόνια, όταν έφτασαν τα νέα της καταστροφής του Βαγιαζήτ Α΄ από τον [[Ταμερλάνος|Ταμερλάνο]] στη [[μάχη της ΑγκύραςΆγκυρας]] και τοτον μαρτυρικό θάνατο του Σουλτάνου το [[1401]]. Μετά από αυτό, ο Μανουήλ Β΄ επέστρεψε στη Βασιλεύουσα.

Αμέσως, άρχισαν οι έριδες διαδοχής μεταξύ των τεσσάρων γιων του Βαγιαζήτ Α΄, που επέτρεψαν στο Βυζάντιο να σταθεί κάπως στα πόδια του. Ο Μανουήλ Β΄ ακολούθησε στο σημείο αυτό ήπια πολιτική, παρακολουθώντας από μακριά τις εσωτερικές διαμάχες των Τούρκων, προκειμένου να ανασυνταχθεί, με μακροπρόθεσμο στόχο την οργάνωση μεγάλης ευρωπαϊκής εκστρατείας οριστικής εξάλειψης του Τουρκικού κινδύνου. Δεν ήταν δυνατόν όμως να μείνει εντελώς εκτός των εξελίξεων, και έτσι όταν δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς, πρόσφερε υποστήριξη στοστον [[Μωάμεθ Α΄]], ο οποίος ήταν ο πλέον συνεννοήσιμος από τους επίδοξους διαδόχους. Τα επόμενα χρόνια, ο Μανουήλ Β΄ εξεστράτευσε στην Ελληνική χερσόνησο για να ενισχύσει τις εκεί κτήσεις της [[Θεσσαλονίκη]]ς και του [[Δεσποτάτο του Μορέως|Δεσποτάτου του Μυστρά]]. Συναντήθηκε με τον [[Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθων|Πλήθωνα Γεμιστό]] και ανακαίνισε το [[Εξαμίλιον τείχος|Εξαμίλιο τείχος]] που είχε κτισθεί από την εποχή του [[Ιουστινιανός Α´|Ιουστινιανού Α΄]]. Δυστυχώς όμως, την ίδια περίοδο η Δύση βυθίστηκε στις δικές της διαμάχες, με βασικότερη αυτή του παπικού προβλήματος και των αντιπάλων παπών. Υπ' αυτές τις συνθήκες, δεν ήταν δυνατό να αναμένει κανείς οποιαδήποτε βοήθεια.

Ο γιος του Αυτοκράτορα [[Ιωάννης Η'|Ιωάννης Η΄]], συμμετείχε ενεργά και σε ολοένα μεγαλύτερο βαθμό στις υποθέσεις του κράτους, ιδιαίτερα προς το τέλος της ζωής του Μανουήλ Β΄, όταν η κατάσταση της υγείας του είχε επιδεινωθεί. Η γνώμη του Ιωάννη Η΄ ήταν να ακολουθηθεί πιο επιθετική πολιτική έναντι των Τούρκων. Δυστυχώς, η εσφαλμένη [[τακτική]] που εφάρμοσε στο θέμα των διαδόχων του Σουλτανάτου, παρά τις προειδοποιήσεις του πατέρα του, οδήγησε στη νέα [[Πολιορκία της Κωνσταντινούπολης (1422)|πολιορκία της Πόλεως]] από τον [[Μουράτ Β΄]], γιο του Μωάμεθ Α΄, το [[1422]]. Ανυπόμονος καθώς ήταν, ο Μουράτ παραιτήθηκε γρήγορα από την προσπάθειά του, τόσο γιατί βρήκε τα τείχη της Πόλεως πολύ ισχυρά για τοτον στρατό του, όσο και γιατί επενέβη ο έμπειρος Μανουήλ Β΄ και η παραδοσιακή Βυζαντινή [[διπλωματία]].

Ένα εγκεφαλικό επεισόδιο το [[1423]] σήμανε το ουσιαστικό τέλος της ενεργού διακυβέρνησης από το Μανουήλ Β΄. Πέθανε το [[1425]], αφού πρώτα εκάρη μοναχός, κατά την [[Παλαιολόγεια Αναγέννηση|υστεροβυζαντινή]] αυτοκρατορική παράδοση, με το όνομα Ματθαίος. Η μορφή του ξεχωρίζει στο στερέωμα των [[Κατάλογος Βυζαντινών αυτοκρατόρων|Βυζαντινών Αυτοκρατόρων]] τόσο για τις ικανότητές του, διπλωματικές, διοικητικές και στρατιωτικές, όσο και γι'γι΄ αυτή καθεαυτή την προσωπικότητά του. Μπορούσε να ηγηθεί των στρατευμάτων του σε μάχη το ίδιο εύκολα, όσο μπορούσε να συζητήσει και να αναλύσει με τους εκλεκτότερους λόγιους της εποχής του τα λεπτότερα θεολογικά ζητήματα. Ο Μανουήλ Β'Β΄ έδωσε ανάσα επιβίωσης και παράταση ζωής στο Βυζάντιο, χωρίς βέβαια να κατορθώσει να αναστρέψει το αναπόφευκτο της [[Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453)|πτώσης]], γεγονός που είναι βέβαιο ότι είχε από νωρίς συνειδητοποιήσει.

Ο Μανουήλ Β'Β΄ έκοψε αργυρά ήμιση υπερπύρου[[Υπέρπυρον|υπέρπυρου]]''',''' ενός τετάρτου του υπερπύρουυπέρπυρου''',''' και ενός δεκάτου έκτου του υπερπύρουυπέρπυρου. Επίσης χάλκινα ''[[τορνέζια'']], ''φόλλαρα'', ''ασσάρια'', [[Σταυράτον|σταυράτα]]. Το ότι δεν έκοψε χρυσά (ολόκληρα) υπέρπυρα φανερώνει τη δύσκολη οικονομική κατάσταση.

Ο Μανουήλ Β'Β΄ Παλαιολόγος ήταν ο συγγραφέας πολλών έργων σε διάφορους τομείς, που περιλαμβάνουν γράμματα, ποιήματα, τη ζωή ενός Αγίου, θεολογικές πραγματείες (περιλαμβανομένης της «Προσευχής για την Κοίμηση της Θεοτόκου») και έργα ρητορικής, καθώς και έναν επιτάφιο λόγο για τον αδελφό του Θεόδωρο Α'Α΄ δεσπότη του Μωρέως. Έγραψε επίσης μια πραγματεία σε 157 κεφάλαια για την Λιτανεία του Αγίου Πνεύματος, ένα από τα θεμελιώδη προβλήματα της θεολογίας της Ανατολής Ελλήνων. Το πιο σημαντικό έργο του είναι οι Διάλογοι με έναν Πέρση, του 1397, σε 26 διαλόγους. Οι διάλογοι αυτοί που διηγείται έγιναν το 1391 στην Άγκυρα, και το έργο είναι αφιερωμένο στον αδελφό του Θεόδωρο Α'Α΄. Οι διάλογοι είναι μια προσπάθεια του Μανουήλ Β΄ να κατανοήσει το Ισλάμ, λόγω της αναμενόμενης κατάκτησης της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς. 'ΗθελεΉθελε να καταλάβει ποιός ήταν αυτός ο πολιτισμός που απειλούσε να καταλάβει την Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ευρισκόμενος στην Θεσσαλονίκη όταν αυτή πολιορκείτο από τους Τούρκους, περί το 1383-87, έγραψε ομιλία παραινετική προς τους Θεσσαλονικείς να αγωνιστούν μέχρι θανάτου για την υπεράσπιση της πόλης. Τους υπενθυμίζει μάλιστα ότι είναι διάδοχοι του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου.<ref>[https://media.ems.gr/ekdoseis/makedonika/makedonika_03/ekd_pemk_03_laourdas.pdf Λαούρδας Βασίλειος, "Ο συμβουλευτικός προς τους Θεσσαλονικείς του Μανουήλ Παλαιολόγου", ''Μακεδονικά'', τ. Γ΄, Θεσσαλονίκη 1956]</ref>

Η αναφορά της φράσης του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις στο μουσουλμανικό κόσμο. Διαδηλώσεις, βανδαλισμοί, αλλά και μια δολοφονία ιταλίδας καλόγριας στην [[Σομαλία]] φέρεται να αποτέλεσαν απάντηση στην «προσβολή».

*Σουλτάνα Δ. Λάμπρου, ''Ο αυτοκράτωρ Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος ως Θεολόγος. Συμβολή στην έρευνα της Παλαιολόγειας Γραμματείας'', Θεσσαλονίκη 2012. <nowiki>ISBN 978-960-6668-11-1</nowiki>.

*G. Dennis, ''The Riegen of Manuel II Palaeologus in Thessalonica 1382-1387'', Ρώμη 1960.

* Athanasios D. Angelou, ''Manuel Palaiologos, Dialogue with the Empress - Mother on Marriage''. Introduction, Text and Translation, Βιέννη, Ακαδημία Επιστημών της Αυστρίας 1991.