Ψαρά: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

{{Νησί

| όνομα = Ψαρά

| εικόνα = Psara-Black-Ridge-01.jpg

|λεζάντα = Μαύρη ράχη, Ψαρά

| χάρτης =

| αρχιπέλαγος = [[Αιγαίο Πέλαγος]]

| σύμπλεγμα =

}}

Τα '''Ψαρά''' είναι νησί του Βορειοανατολικού Αιγαίου, βορειοδυτικά της νήσου [[Χίος|Χίου]], έδρα του [[Δήμος Ψαρών|Δήμου Ηρωικής Νήσου Ψαρών]], της [[περιφέρεια Βορείου Αιγαίου|περιφέρειας Βορείου Αιγαίου]]. Έχει έκταση 40 [[τετραγωνικό χιλιόμετρο|τ.χλμ.]] και το μήκος των ακτών του υπολογίζεται στα 45 χιλιόμετρα. Ο πληθυσμός του νησιού, κατά την απογραφή του 2011, ήταν 446 κάτοικοι. Τα Ψαρά είναι γνωστά κυρίως από τη μεγάλη καταστροφή που υπέστησαν το 1824, κατά τον [[Ελληνική Επανάσταση του 1821|εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα εναντίον των Τούρκων]]. Η καταστροφή των Ψαρων ενεπνευσε το πίνακα του [[Νικόλαος Γύζης|Νικόλαου Γύζη]] ''Η Δόξα των Ψαρών'', την ωδή του [[Ανδρέας Κάλβος|Κάλβου]] και το [[επίγραμμα]] του [[Διονύσιος Σολωμός|Διονυσίου Σολωμού]].<ref>{{Cite web|url=https://www.ethnos.gr/istoria/162535_epanastasi-1821-ta-ellinika-nisia-eginan-martyres-genoktonias|title=Επανάσταση 1821: Τα ελληνικά νησιά έγιναν μάρτυρες γενοκτονίας|ημερομηνία=2021-06-22|website=Έθνος|language=el|accessdate=2021-06-22}}</ref>

 

== Ονομασία ==

Το νησί ήταν γνωστό στην αρχαιότητα με το όνομα «Ψύρα» ή «Ψυρίη» ή «Ψυρία». Η αρχαιότερη γνωστή μαρτυρία είναι η [[Οδύσσεια]] του [[Όμηρος|Ομήρου]] όπου αναφέρεται ως Ψυρίη, στη διήγηση του [[Νέστωρ|Νέστορα]], στο επεισόδιο του «Νόστου». Αναφέρεται επίσης από τον [[Στράβων|Στράβωνα]] ως «τα Ψύρα».<ref>Είτα μέλαινα άκρα, καθ' ην τα Ψύρα, νήσος από πεντήκοντα σταδίων της άκρας, υψηλή, πόλιν ομώνυμον έχουσα. Κύκλος δε της νήσου τεσσαράκοντα στάδια.</ref> Με την ίδια ονομασία αναφέρεται και σε έργο του 11ου αιώνα (του [[Ευστάθιος Θεσσαλονίκης|Ευσταθίου Θεσσαλονίκης]] που απέδωσε στα ελληνικά την «Περιήγηση της Οικουμένης» του [[Διονύσιος ο Περιηγητής|Διονυσίου του Περιηγητή]])<ref>Παρεκβολαί Ευσταθίου Θεσσαλονικέως εις τον Διονύσιον τον Περιηγητήν.</ref> και εκεί σημειώνει «Ψυρία δε νησίδιον, Χίου φασίν απέχον σταδίου ογδοήκοντα λιμένα έχον νηών είκοσι, λέγεται δε και ουδετέρως τα Ψύρα».

 

 

Στα Ψαρά οι αρχαιολογικές ανασκαφές έφεραν στο φως ευρήματα της ανθρώπινης δραστηριότητας, αδιαλλείπτως από την Τελική Νεολιθική περίοδο (5η-4η χιλιετία π.Χ) έως τον 5ο αι.π.Χ., με κορυφαία περίοδο ακμής την ύστερη εποχή του Χαλκού (14ος-12ος αι. π.Χ.). Από την προϊστορική περίοδο έχουν βρεθεί τάφοι όπου φαίνεται ότι οι άνθρωποι θάβονταν σε εμβρυϊκή στάση. Από τη μυκηναϊκή περίοδο βρέθηκαν επίσης κιβωτιόσχημοι τάφοι κι ένας θολωτός. Επίσης βρέθηκαν χάλκινα ξίφη, σκουλαρίκια, περιδέραια κ.ά. Από τα ομηρικά χρόνια έχουν βρεθεί τμήματα πήλινων αγγείων. Κομμάτια από αγγεία βρέθηκαν και στο νησάκι του Αγίου Νικολάου (που λέγεται σήμερα και Αϊ-Νικολάκι). Στην ιστορική [[Μαύρη Ράχη]] ή [[Παλαιόκαστρο Ψαρών|Παλαιόκαστρο]] υπάρχει οικισμός των ελληνιστικών χρόνων, στο [[Φτελιό]] και στη Λήμνο κεραμική της ίδιας εποχής, στον Ξηρόκαμπο κατάλοιπα εγκατάστασης των ρωμαϊκών χρόνων και στον σημερινό οικισμό νεκρόπολη της ύστερης ρωμαιοκρατίας με επιτύμβιες στήλες.<ref>Αγλαΐα Αρχοντίδου Αργύρη, «Ψαρά» στο:Ανδρέας Βλαχόπουλος (επίμ.), Αρχαιολογία-νησιά του Αιγαίου, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 2005, σελ.136.</ref> Δεν έχει βρεθεί ακρόπολη ή αμυντικά έργα, γεγονός που αποδίδεται στους πολλούς υφάλους που προστατεύουν με φυσικό τρόπο το νησί.

 

Τα Ψαρά έχουν κατοικηθεί από τη [[Μυκηναϊκός Πολιτισμός|Μυκηναϊκή περίοδο]] και οι κάτοικοί τους ζούσαν κυρίως από τη θάλασσα. Ήταν σε γενικές γραμμές νησί ασήμαντο στρατηγικά και άγονο. Από τα γραπτά κείμενα του Ευσταθίου ξέρουμε ότι το νησί δεν είχε ούτε καν αμπέλια, εντούτοις διέθετε ναό του [[Βάκχος|Βάκχου]]. Υπήρχε μάλιστα (όπως αναφέρει ο Ευστάθιος) η αρχαία περιπαικτική παροιμία (για όσους πήγαιναν σε [[συμπόσιο|συμπόσια]] και δεν έπιναν κρασί) «Ψύρα τον Διόνυσον άγοντες». Γνωρίζουμε επίσης ότι υπήρχε λιμάνι στο οποίο μπορούσαν να ελλιμενισθούν 20 πλοία του μεγέθους της εποχής εκείνης.

== Η καταστροφή των Ψαρών ==

{{Κύριο|Καταστροφή των Ψαρών}}

 

Μέχρι το 1821 οι Ψαριανοί έζησαν ήρεμα και ασχολήθηκαν με την αλιεία και το εμπόριο. Εξέλεγαν κάθε χρόνο την τοπική εξουσία τους μεταξύ των πλουσιοτέρων συμπολιτών τους και επί τούτω συνέρχονταν ετησίως στον ναό του Αγίου Νικολάου. Οι 4 [[δημογέροντας|δημογέροντες]] που αναλάμβαναν την εκτελεστική εξουσία ήταν και υπεύθυνοι απέναντι στον Τούρκο ναύαρχο (τον καπετάν-πασά) και παράλληλα διοικούσαν ουσιαστικά το νησί, αφού δεν υπήρχε Τούρκος διοικητής. Επίσης, ακόμα και τα ποινικά δικαστήρια (π.χ. για εγκλήματα) εκδικάζονταν από τους ίδιους τους Ψαριανούς. Το 1815 προσετέθη στη διοίκηση του νησιού και διοικητής. Πριν από την Επανάσταση του [[1821]] το νησί είχε καταφέρει να πλουτίσει και να ευημερεί, ήταν δε τρίτο σε ναυτική δύναμη (με πάνω από 45 πλοία)<ref>Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Παύλου Δρανδάκη και αντίστοιχο λήμμα της Βικιπαίδειας [[Ελληνικό Ναυτικό στην Επανάσταση του 1821]].</ref> μετά την [[Ύδρα]] και τις [[Σπέτσες]].

 

Τα Ψαρά ήταν από τα πρώτα νησιά που ξεσηκώθηκαν ενάντια στον τούρκικο ζυγό, στις [[10 Απριλίου]] [[1821]] και το [[Πάσχα]] ανύψωσαν την επαναστατική τους σημαία (λευκή με κόκκινο). Αλλά στις [[21 Ιουνίου]] [[1824]], αιγυπτιακές δυνάμεις με αρχηγό τον [[Ιμπραήμ]] κατέλαβαν το νησί με 140 καράβια και 14.000 γενίτσαρους. Περισσότεροι από 15.000 κάτοικοι σφαγιάστηκαν και πολλά κορίτσια κατέληξαν δούλες σε σκλαβοπάζαρα,<ref>Η 7χρονη τότε [[Γαριφαλιά Μιχάλβεη]] απελευθερώθηκε στα 10 της χρόνια από τον Αμερικανό διπλωμάτη που την βρήκε στη Σμύρνη και έγινε διεθνές σύμβολο από το γυμνό άγαλμά της που την παρίστανε σαν αλυσοδεμένη Αφροδίτη της Μήλου αλλά και από την ζωγραφιά της που μπορείτε να τη δείτε σε εφημερίδα του 1905, στη διεύθυνση http://query.nytimes.com/mem/archive-free/pdf?res=FB0C15F63C5C1A728DDDA10A94DD405B858CF1D3. Η ίδια πέθανε από άγνωστη αρρώστια στα 13 της.</ref> ενώ λίγοι κατόρθωσαν να εγκαταλείψουν το νησί. To άγαλμα που φιλοτεχνήθηκε πολύ αργότερα εικάζεται ότι είχε ως πηγή έμπνευσης το ίδιο κορίτσι.<ref>Εκτιμάται ότι την εποχή εκείνη ζούσαν στο νησί περίπου 8.000 μόνιμοι κάτοικοι, ντόπιοι, και 20.000 πρόσφυγες από τη Χίο, την Μακεδονία, την Κωνσταντινούπολη και άλλα μέρη.</ref> Η τραγικότερη ιστορική στιγμή των Ψαρών ήταν το ολοκαύτωμα της Μαύρης Ράχης στις [[22 Ιουνίου]] [[1824]], όταν η πόλη των Ψαρών έπεσε στα χέρια των Τούρκων. Όσοι από τους αμάχους πρόλαβαν έφυγαν με τα πλοία. Οι υπόλοιποι σκοτώθηκαν ή πνίγηκαν. Πεντακόσιοι περίπου Ψαριανοί (κατ' άλλους εκατόν πενήντα) έτρεξαν στο Παλιόκαστρο (Μαύρη Ράχη) και κλείστηκαν στο μικρό φρούριο αποφασισμένοι να μην παραδοθούν αλλά να πέσουν πολεμώντας. Οι γενναίοι αυτοί υπερασπιστές του φρουρίου, με επικεφαλής τον [[Αντώνιος Βρατσάνος|Αντώνη Βρατσάνο]], γιο του προέδρου της Βουλής των Ψαρών, αφού πολέμησαν, έδωσαν και την τελευταία τους πνοή και έγιναν ολοκαύτωμα για την απελευθέρωση της πατρίδας ανατινάσσοντας την πυριτιδαποθήκη.

 

== Ψαριανοί αγωνιστές του 1821 ==

 

* [[Δημήτριος Βρατσάνος]] και ο γιος του [[Αντώνιος Βρατσάνος]]: Πρόεδρος της Βουλής των Ψαρών. Ο Δημήτριος Βρατσάνος υπήρξε από τους πρώτους Ψαριανούς που μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρία. Κατά τα γεγονότα της καταστροφής των Ψαρών ήταν πρόεδρος της Βουλής και μαζί με τα άλλα μέλη είχε αναλάβει τη διεύθυνση των πολεμικών επιχειρήσεων.

* [[Δημήτριος Παπανικολής]]: Πυρπολητής. Χάρισε την πρώτη λαμπρή κατά θάλασσα νίκη των Ελλήνων, ανατινάζοντας με πυρπολικό στην [[Ερεσός Λέσβου|Ερεσό]] της Μυτιλήνης τούρκικο δίκροτο 88 πυροβόλων την 27η Μαΐου 1821.

* [[Νικόλαος Βουρέκας]] και [[Γεώργιος Βουρέκας]], [[Δημήτρης Μπουρέκας]] ή Βουρέκας (θείος του Κανάρη).

|-

! Χρονιά !! Πληθυσμός !! Διαφορά

|-

| 1951 || 700 ||

 

== Δείτε επίσης ==

* [[Ψαρά (πολεμικό πλοίο)]]

 

== Παραπομπές ==