Βικιπαίδεια

Χρήστης:Dipa1965/πρόχειρο: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Περιήγηση ιστορικού διαδραστικά
← Προηγούμενη διαφοράΕπόμενη διαφορά →
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
ΟπτικήΚώδικας wiki
Διαγραφή όλου του περιεχομένου της σελίδας
Ετικέτα: Άδειασμα περιεχομένου σελίδας
Γραμμή 1:
{{στρατιωτική σύγκρουση
| σύγκρουση = Μάχη του Αλμυρού <br/> (ή του Κηφισού ή της Κωπαϊδας)
| μέροςτου =
| εικόνα = File:Greece in 1278.svg
| λεζάντα = Χάρτης των Ελληνικών και Λατινικών κρατών της Νότιας Ελλάδας περί το 1278
| χρονολογία = 15 Μαρτίου 1311
| τόπος = [[Μαγνησία]] <br/>(ή [[Βοιωτία]])
 
 
| έκβαση = Νίκη Καταλανών
| μαχόμενος1 = [[File:Blason fam fr La Roche (Ducs d'Athènes) (selon Gelre).svg|25px]] [[Δουκάτο των Αθηνών]] <br/> Φράγκοι σύμμαχοι
 
| μαχόμενος2 = [[File:Armas de Aragón con timbre de corona real abierta.svg|25px]] [[Αλμογάβαροι]] / [[Καταλανική Εταιρεία]] <br/>& Τούρκοι τοξότες
| αρχηγός1 = [[Γκωτιέ Ε΄ του Μπριέν]]{{ΕΣΚ}}
| αρχηγός2 = άγνωστο
 
| σθένος1 = 700 ιππότες <br/> 24.000 πεζικό <br/> <small>''([[Ραμόν Μουντανέ|Μουντανέ]])''</small> <br/>ή<br/> 6.400 ιππικό <br/> 8.000 πεζικό <br/> <small>''([[Νικηφόρος Γρηγοράς|Γρηγοράς]])''</small> <br/>ή<br/> 2.000 ιππικό <br/> 4.000 πεζικό <br/> <small>''([[Χρονικόν του Μορέως|Χρονικό Μορέως]])''</small>
 
| σθένος2 = 2.000 ιππικό <br/> 4.000 πεζικό <br/> <small>''([[Χρονικόν του Μορέως|Χρονικό Μορέως]])''</small> <br/>ή<br/> 3.500 ιππικό <br/> 4.000 πεζικό <br/> <small>''([[Νικηφόρος Γρηγοράς|Γρηγοράς]])''</small> <br/>&<br/> άγνωστος αριθμός Τούρκων τοξοτών
 
 
| απώλειες1 = σχεδόν ολικές
| απώλειες2 = άγνωστο
| σημειώσεις = }}
Η '''Μάχη του Αλμυρού'''{{Sfn|Ιστορία του Ελληνικού Έθνους|1979|p=255}} (γνωστή στην παλαιότερη ιστοριογραφία ως Μάχη '''του (Βοιωτικού) Κηφισού''' ή '''της Κωπαΐδας'''<ref>''Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica'', 1978, ISBN 978-960-832299-8, σ.37, λήμμα ''Καταλανική Εταιρεία''</ref><ref>''Εγκυκλοπαίδεια Δομή'', τ.13, ISBN 960-8177-63-4, σ.619, λήμμα ''Καταλανική Εταιρεία''</ref>) έλαβε χώρα στις 15 Μαρτίου [[1311]]. Αντίπαλοι ήταν, από τη μια πλευρά το [[Φραγκοκρατία|φραγκικό]] [[Δουκάτο των Αθηνών]] με επικεφαλής τον «Μέγα Κύρη» Δούκα [[Γκωτιέ Ε΄ του Μπριέν]] και από την άλλη, η [[Καταλανική Κομπανία|Καταλανική Εταιρεία (Κομπανία)]] των [[Καταλανοί|Καταλανών]] και [[Αραγωνία|Αραγωνέζων]] μισθοφόρων, γνωστών και με την ονομασία [[Αλμογάβαροι]], οι οποίοι κατευθύνονταν προς τη Νότια Ελλάδα.
 
==Προοίμιο==
Μετά τη σύγκρουσή της με τον αυτοκράτορα [[Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος|Ανδρόνικο Β' Παλαιολόγο]] και σημαντικές επιδρομές και καταστροφές στη Μακεδονία, τη Θράκη και το Άγιο Όρος, η Καταλανική Εταιρεία νικήθηκε από τον βυζαντινό αυτοκρατορικό αρχιστράτηγο [[Χανδρηνός|Χανδρηνό]] και αναγκάστηκε να περάσει στη [[Θεσσαλία]]. Οι εκεί κάτοικοι ζήτησαν τη βοήθεια του αυτοκράτορα ο οποίος έστειλε πάλι τον Χανδρηνό. Αυτός, με τη βοήθεια των κατοίκων του [[Λιδωρίκι|Λιδωρικίου]] και [[Γαλαξείδι|Γαλαξειδίου]], ξανανίκησε τους Καταλανούς, οι οποίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν και να περάσουν στη [[Λαμία]].{{Sfn|Miller|1908|p=276-279}} Εκεί η Καταλανική Εταιρεία κλήθηκε από τον Δούκα των Αθηνών [[Γκωτιέ Ε΄ του Μπριέν]], έναντι υπόσχεσης μεγάλης αμοιβής, για να τον βοηθήσει στην προσάρτηση περιοχών του [[Δεσποτάτο της Ηπείρου|Δεσποτάτου της Ηπείρου]], το οποίο κατέρρεε. Πράγματι, οι Καταλανοί λεηλάτησαν πάλι τη Θεσσαλία, πέτυχαν να καταλάβουν περισσότερα από 30 κάστρα, συμπεριλαμβανομένου του [[Δομοκός|Δομοκού]], αναγκάζοντας τους Βυζαντινούς και το Δεσποτάτο να ζητήσουν ειρήνη από τον Δούκα των Αθηνών.{{Sfn|Miller|1908|p=279-280}}
 
Όμως ο Δούκας δεν θέλησε να ξεπληρώσει το χρέος του προς τους Καταλανούς. Διάλεξε 200 ιππείς και 300 πεζούς από αυτούς, τους μίσθωσε στην υπηρεσία του και ζήτησε από τους υπόλοιπους να φύγουν, αφού πρώτα του επιστρέψουν τα κάστρα που κατέλαβαν και τα λάφυρα. Οι Καταλανοί της Εταιρείας δεν δέχτηκαν και αντιπρότειναν να κρατήσουν τα κάστρα, υπό την επικυριαρχία του. Ο Γκωτιέ τότε απάντησε αλαζονικά ότι θα τους έδιωχνε με τη βία και έστειλε αγγελιοφόρους σε όλη τη φραγκοκρατούμενη Ελλάδα, ζητώντας στρατιωτική βοήθεια. Όλοι οι μεγάλοι φεουδάρχες της Ελλάδας, από την Πελοπόννησο, την Εύβοια, τη Στερεά Ελλάδα και τα νησιά του Αιγαίου, απάντησαν θετικά στην πρόσκλησή του και κατέφθασαν με τους ιππότες τους και πολυάριθμο πεζικό.{{Sfn|Miller|1908|p=280}}
 
Η θέση των Καταλανών ήταν πολύ δύσκολη γιατί, αν υποχωρούσαν θα δέχονταν επίθεση από τον βυζαντινό στρατό ενώ ούτε και η Βενετία ήθελε να τους βοηθήσει, λόγω του ότι ήταν δεσμευμένη από συνθήκη με το Βυζάντιο, η οποία δεν της επέτρεπε να έχει σχέσεις με αυτούς.{{Sfn|Miller|1908|p=281}}
 
==Οι δυνάμεις των αντιπάλων==
Υπάρχει μεγάλη ασυμφωνία μεταξύ των πηγών της εποχής, ως προς τις δυνάμεις που παρέταξε το Δουκάτο εναντίον των Καταλανών. Κατά το βυζαντινό ιστορικό [[Νικηφόρος Γρηγοράς|Νικηφόρο Γρηγορά]], ανέρχονταν στους 6.400 ιππείς και 8.000 πεζούς. Το [[Χρονικόν του Μορέως]], στην Αραγωνική διασκευή του, εκτιμά τις δυνάμεις του Δουκάτου σε όχι περισσότερους από 2.000 ιππείς και 4.000 πεζούς. Σύμφωνα με τον Καταλανό χρονογράφο [[Ραμόν Μουντανέ]], έφταναν τους 700 ιππότες και 24.000 πεζούς.{{Sfn|Miller|1908|p=281}}
 
Η Καταλανική Εταιρεία διέθετε 3.550 ιππείς, 4.000 πεζούς και πολλούς Τούρκους{{Sfn|Miller|1908|loc = σελ. 277, όπου αναφέρεται πως, κατά τον Γρηγορά, όλοι οι Τούρκοι είχαν επιστρέψει στη χώρα τους αλλά οι υπόλοιπες πηγές της εποχής είναι ξεκάθαρες στο ότι μέρος των Τούρκων παρέμεινε με τους Καταλάνους και πολέμησε στη μάχη του Αλμυρού}} αιχμαλώτους (αρκετοί από τους οποίους είχαν γίνει Χριστιανοί), οι οποίοι είχαν συμπεριληφθεί στη δύναμή της επειδή ήταν αξιόλογοι τοξότες.{{Sfn|Miller|1908|p=281}}
 
==Τοποθεσία της μάχης==
Το πεδίο της μάχης παραδοσιακά ετοποθετείτο στον [[Κηφισός (Βοιωτικός)|Βοιωτικό Κηφισσό]] ποταμό, στην περιοχή της [[Κωπαΐδα|Κωπαΐδας λίμνης]].{{Sfn|Lock|1989|p=141-141|ps=. Βλ. σημείωση 4, όπου αναφέρεται στην παραδοσιακή τοποθέτηση, στις εκτιμήσεις του D. Jakoby και τις σχετικές δημοσιεύσεις}}{{Sfn|Miller|1908|p=281}} Έτσι, ο Γάλλος ιστορικός [[Αntoine Bon]], αν και παραδέχεται πως η τοποθεσία είναι αβέβαιη, δέχεται ως πιθανότερη την παραδοσιακή εκδοχή, προσδιορίζοντάς την συγκεκριμένα κοντά στον [[Ορχομενός Βοιωτίας|Ορχομενό]] ή προς [[Χαιρώνεια]] και [[Δαύλεια Βοιωτίας|Δαύλεια]], ενώ δεν θεωρεί πειστικά τα επιχειρήματα του Γ.Τ. Κόλια, ο οποίος την τοποθετούσε αρκετά πιο βόρεια προς στην [[Αμφίκλεια]], κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό της [[Λιλαία Φωκίδας|Λιλαίας]], σε δυό τοποθεσίες που ονομάζονται «Καβαλάρη» και «Μεγαλοκύρη» (συσχετίζοντας την τελευταία με τον ελληνικό τίτλο "Μέγας Κύρης" που είχε ο Δούκας).{{sfn|Bon|1969|loc=σελ. 187-188, σημείωση 4, όπου παρατίθεται η άποψη του Κόλια, καθώς και οι παραπομπές στο ''Χρονικόν του Μορέως'', τον Σανούδο και άλλες πηγές}}
 
Ο Bon δεν θεωρεί πιθανή την εκδοχή του [[Χρονικό του Μορέως|Χρονικού του Μορέως]] και του [[Μαρίνος Σανούδος ο πρεσβύτερος|Μαρίνου Σανούδου Τορσέλλο]], οι οποίοι τοποθετούν τη μάχη κοντά στον Αλμυρό [[Μαγνησία]]ς. Ωστόσο οι νεότερες απόψεις των David Jacoby{{Sfn|Lock|1989|loc= σελ. 141-141. Βλ. σημείωση 4, όπου αναφέρεται στην παραδοσιακή τοποθέτηση, στις εκτιμήσεις του D. Jakoby και τις σχετικές δημοσιεύσεις}}, Peter Lock{{Sfn|Lock|1998|p=188}}, Kenneth M. Setton{{Sfn|Nicol|1993|loc= σελ. 135, υποσημείωση όπου αναφέρεται η άποψη του Setton: «On the site of the battle, formerly thought to have been the Kephissos river or Lake Kopais, see Setton, Papacy and the Levant, I, pp.441-2»}}, τοποθετούν την μάχη, με αρκετή βεβαιότητα, ακριβώς στην περιοχή του μεσαιωνικού [[Αλμυρός Μαγνησίας|Αλμυρού]].
 
==Πριν τη μάχη==
Την Τετάρτη 10 Μαρτίου 1311, ο Δούκας Γκωτιέ Ε΄ του Μπριέν συγκέντρωσε το φραγκικό στρατό στη [[Λαμία]]. Εκεί συνέταξε τη διαθήκη του και προετοιμάστηκε για τη σύγκρουση. Πριν όμως αρχίσει η μάχη, παρουσιάστηκαν μπροστά του οι διακόσιοι ιππείς και τριακόσιοι [[Αλμογάβαροι]] πεζοί, Καταλάνοι και Αραγωνέζοι, στους οποίους ο Δούκας είχε μοιράσει μισθούς και κτήματα ανά το Δουκάτο, για να εξασφαλίσει τις υπηρεσίες τους. Αντιλαμβανόμενοι ότι αν δεν συνέδραμαν τους υπόλοιπους της Κομπανίας θα κινδύνευαν με την σειρά τους και οι ίδιοι αρνήθηκαν να βοηθήσουν τον Δούκα. Απευθυνόμενοι στον Δούκα του είπαν: ''«Τα αδέλφια μας είναι εδώ και εσείς δεν επιθυμείτε παρά να τα εξολοθρεύσετε, πράγμα που αποτελεί μεγάλη αμαρτία. Γι' αυτό σας ανακοινώνουμε ότι επιθυμούμε να φύγουμε και να πεθάνουμε μαζί τους. Έτσι λοιπόν, σας προκαλούμε και σας εγκαταλείπουμε»''.<ref>Ραμόν Μουντανέ, ''Χρονικό'', σ. 481 (αγγλ. μετάφρση).</ref> Ο Δούκας τους απάντησε πως είχαν την άδειά του να πεθάνουν με τους άλλους συντρόφους τους.{{sfn|Miller|1908|p=283}}>
 
==Εξέλιξη της μάχης==
Όταν οι Καταλανοί της Εταιρείας πληροφορήθηκαν την άφιξη του φραγκικού στρατού, έλαβαν θέση κοντά σε βάλτο και στη συνέχεια παροχέτευσαν νερό από τον ποταμό μέσα στα χωράφια που εκτείνονταν ανάμεσα σε αυτούς και στο σημείο από όπου θα περνούσε ο στρατός του Δούκα. Τα χόρτα στο σημείο εκείνο ήταν αρκετά ψηλά με αποτέλεσμα να μη φαίνονται τα πλημμυρισμένα χωράφια. Προνόησαν όμως να αφήσουν στεγνούς διαδρόμους έτσι ώστε το καταλανικό πεζικό να μπορέσει να διασχίσει με ασφάλεια τις πλημμυρισμένες περιοχές. Οι Τούρκοι που τους συνόδευαν οχυρώθηκαν με καχυποψία ξεχωριστά, πιστεύοντας ότι ίσως επρόκειτο για παγίδα στημένη από τους δύο αντιπάλους για να τους εξαφανίσουν.<ref name="Miller284">W. Miller (1908), σ. 284.</ref>
 
Ο Δούκας των Αθηνών παρέταξε το ιππικό του -θεωρούμενο ως η αφρόκρεμα του γαλλόφωνου κόσμου της εποχής του- μπροστά από τους πεζούς. Στη συνέχεια, επικεφαλής του ιππικού, όρμησε κατά του πεζικού της Κομπανίας, με το φλάμπουρο με το λιοντάρι των Μπριέν να ανεμίζει από πάνω τους. Όμως τα άλογα κόλλησαν στον βάλτο και, από την ορμή της εφόδου και το βάρος τους, τα πόδια τους βυθίζονταν όλο και πιο πολύ μέσα στο τέλμα. Γύρω τους, οι κραυγές ''«Αραγωνία! Αραγωνία!»'' των [[Αλμογάβαροι|Αλμογαβάρων]], μεγάλωναν τον τρόμο των παγιδευμένων ιπποτών. Μερικά άλογα κυλιόνταν, μαζί με τους καβαλάρηδες, πάνω στον βούρκο ενώ άλλοι, κατά τον βυζαντινό ιστορικό Γρηγορά, είχαν κολλήσει τόσο πολύ μέσα στο τέλμα που στέκονταν ακίνητοι σαν αγάλματα. Παρά τη δύσκολη θέση τους, οι απελπισμένοι Φράγκοι πολέμησαν γενναία αλλά οι Καταλανοί τους χτυπούσαν με τα βέλη τους, ενώ σύντομα και οι Τούρκοι μπήκαν στη μάχη και συμμετείχαν στην εξόντωσή τους.{{sfn|Miller|1908|p=283-284}}
 
==Συνέπειες==
Σύμφωνα με τον χρονογράφο Ραμόν Μουντανέ, μόνο 2 από τους 700 ιππότες επέζησαν της καταστροφής: ο [[Ροζέ Ντελόρ]] (Roger Deslaur) και ο Βονιφάτιος της Βερόνας, οι οποίοι από πριν είχαν καλές σχέσεις με την Εταιρεία. Πάντως και ο [[Νικόλαος Α' Σανούδος|Νικόλαος Σανούδος]], μετέπειτα [[Δουκάτο της Νάξου|Δούκας της Νάξου,]] επέζησε της μάχης. Αυτός και μερικοί ακόμα είναι πιθανόν να ανταλλάχτηκαν με λύτρα. Ο Μουντανέ διατείνεται ακόμη ότι σκοτώθηκαν 20.000 άντρες από το φραγκικό πεζικό. Νεκροί έπεσαν και ο Δούκας της Αθήνας Γκωτιέ ντε Μπριέν, ο Μαρκήσιος της [[Μενδενίτσα Φθιώτιδας|Βοδονίτσας]] και άλλοι γνωστοί ευγενείς. Ουσιαστικά, σχεδόν όλοι οι αρχηγοί της φραγκοκρατούμενης Ελλάδας, δηλαδή οι επίγονοι των παλιών οικογενειών που κατάκτησαν την Ελλάδα το 1204, έχασαν τη ζωή τους σε αυτή τη μάχη.<ref name="Miller284"/>
 
Στο άκουσμα της φοβερής ήττας, οι κάτοικοι της πλούσιας [[Θήβα]]ς την εγκατέλειψαν και κατέφυγαν στο Νεγρεπόντε ([[Χαλκίδα]]). Οι άξεστοι, όπως τους αποκαλεί ο ιστορικός William Miller, Καταλανοί λεηλάτησαν άγρια τη Θήβα κι έπειτα προχώρησαν προς την Αθήνα.{{Sfn|Miller|1908|p=286-287}}
 
Το [[Δουκάτο των Αθηνών]] διαλύθηκε και το [[Πριγκηπάτο της Αχαΐας]] υπέστη σοβαρή κρίση. Μαζί τους τελείωσε και ο λεγόμενος «χρυσός αιώνας» των Φράγκων στην Νότια Ελλάδα, ενώ οι νικητές Καταλανοί μοιράστηκαν τη γη, τις γυναίκες και τους πύργους των ιπποτών του Δουκάτου.{{sfn|Lock|1989|p=130}}. Χαρακτηριστικά, ο Μουντανέ αναφέρει πως πολλοί άξεστοι πολεμιστές έγιναν άντρες ευγενών γυναικών "για τις οποίες δεν ήταν άξιοι ούτε τον νιπτήρα τους να κρατήσουν".{{sfn|Miller|1908|p=287}} Οι Τούρκοι σύμμαχοί τους ζήτησαν και πέτυχαν να επιστρέψουν στην [[Καλλίπολη]], λεηλατώντας την ανυπεράσπιστη ύπαιθρο στο δρόμο τους.<ref>Ραμόν Μουντανέ, ''Χρονικό'', σ. 483 (αγγλ. μετάφρση).</ref>
 
Παρά τη μεγάλη νίκη τους, οι Καταλανοί της Εταιρείας δεν είχαν ακόμη αρχηγό. Ο αρχικός αρχηγός τους, [[Ροζέ ντε Φλορ]], είχε δολοφονηθεί από τους Βυζαντινούς το 1305{{Sfn|Miller|1908|p=269}}{{Sfn|Lock|1998|p=186}}. Ο επόμενος, [[Μπερεγκάρ ντε Ροκαφόρ]], είχε απαχθεί και φυλακιστεί από τους Φράγκους το 1308 και από τότε την προσωρινή διοίκηση της Εταιρείας είχε αναλάβει τετραμελής επιτροπή{{Sfn|Miller|1908|p=273}}. Καθώς οι Καταλανοί ένιωθαν την ανάγκη να βρουν νέο αρχηγό, και μάλιστα ευγενή, πρόσφεραν την αρχηγία στον αιχμάλωτο Βονιφάτιο της Βερόνας ο οποίος την αρνήθηκε. Στη συνέχεια την πρόσφεραν στον άλλο αιχμάλωτό τους, τον Ροζέ Ντελόρ, ο οποίος δέχτηκε. Επιζητώντας επιπλέον νομιμοποίηση και προστασία, πρόσφεραν την επικυριαρχία του Δουκάτου στο βασιλιά Φρειδερίκο Β' της Σικελίας και αργότερα στο βασιλιά της Αραγωνίας. Έτσι εκείνοι ασκούσαν τη διοίκηση μέσω επιτρόπου.
 
Η επικράτεια που κατέλαβαν οι Καταλανοί χωρίστηκε σε δύο δουκάτα. Το νότιο (Δουκάτο των Αθηνών) είχε πρωτεύουσα την Θήβα, ενώ το βόρειο ([[Δουκάτο Νέων Πατρών]]) είχε πρωτεύουσα την ομώνυμη πόλη (σημ. [[Υπάτη]]). Η [[καταλανική γλώσσα|Καταλανική]] καθιερώθηκε ως επίσημη γλώσσα του κράτους, αν και τα Λατινικά δεν έπαψαν να χρησιμοποιούνται, ενώ η νομοθεσία που καθόρισε τις σχέσεις ανάμεσα στους κατακτητές και τον γηγενή πληθυσμό στηρίχθηκε στις «συνήθειες» (εθιμικό δίκαιο) της [[Βαρκελώνη]]ς.{{Sfn|Μαλτέζου|1980|p=256}} Το μόνο δημόσιο αξίωμα που μπορούσαν να ασκήσουν αυτόχθονες ήταν εκείνο του νοταρίου (συμβολαιογράφου), όπως και επί Φράγκων,{{sfn|Miller|1908|loc=σελ. 299, σημ. 16}} ενώ τους απαγορευόταν να αγοράζουν, πωλούν ή διαθέτουν την περιουσία τους όπως ήθελαν ή να συνάπτουν μικτούς γάμους.{{sfn|Miller|1908|p=301}}
 
== Παραπομπές ==
<references />
 
==Πηγές==
*{{Cite book|title=Ρωμαϊκή Ιστορία, Α΄ Περίοδος 1204-1341|first=Γρηγοράς|last=Νικηφόρος|publisher=Εκδόσεις Νέα Σύνορα-Α. Α. Λιβάνη|isbn=960-236-766-0|year=14ος αι.|chapter=Κεφ. VII|editor-last=Κουλουρίδου|editor-first=Γιώτα|location=Αθήνα|page=255-257|ref=harv}}
*{{Ιστορία του Ελληνικού Έθνους|τόμος=9|ref=harv|last1=Μαλτέζου|first1=Χρύσα|chapter=Λατινοκρατούμενη Ελλάδα-Βενετικές και Γενουατικές κτήσεις|pages=244-278|author1-link=Χρύσα Μαλτέζου}}
*{{Cite book|title=Εκστρατεία των Καταλανών και Αραγωνέζων κατά Τούρκων και Ελλήνων|first=Φρανθίσκο|last=Μονκάδα|publisher=Βιβλιοπωλείο της Εστίας|year=1984|origyear=1623|location=Αθήνα|page=|ref=harv}}
*{{Cite book|title=La Morée franque. Recherches historiques, topographiques et archéologiques sur la principauté d’Achaïe|first=Bon|last=Antoine|publisher=Editions E. de Boccard|year=1969|location=Παρίσι|page=|url=https://cefael.efa.gr/detail.php?nocache=4ei9vvrxbj7o&cefael=8cfff66901a9131c0704db4c621d5906&site_id=1&actionID=page&prevpos=24&serie_id=BefarA&volume_number=213&issue_number=1&x=12&y=11&max_image_size=1262&ce=rhdl4he0i4o0a7bji3r1u2ta0b4fn1t8&sp=3|accessdate=2009-08-01|ref=harv}}
*{{Cite book|title=Οι Φράγκοι στο Αιγαίο, 1204-1500|first=Peter|last=Lock|publisher=Ενάλιος|year=1998|origyear=1995|location=Αθήνα.|page=|ref=harv}}
*{{Cite book|title=Latins and Greeks in the Eastern Mediterranean after 1204|first=Peter|last=Lock|publisher=Routledge|isbn=0-714-63372-0|year=1989|chapter=The Medieval Towers of Greece: A Problem in Chronology and Function|editor-last=Arbel|editor-first=Benjamin|others=Bernard Hamilton, David Jacoby|location=|page=|url=https://books.google.gr/books?id=IyHsNpkYkdgC&printsec=frontcover&hl=el&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|accessdate=2009-08-01|ref=harv}}
*{{cite book|last=Miller|first=William|title=Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα|publisher=Ελληνικά Γράμματα|location=Αθήνα|page=|year=|date=1908|edition=1990|language=Ελληνικά|ref=harv}}
*{{Cite book|title=Χρονικό|first=Ραμόν|last=Μουντανέ|publisher=In parentheses Publications|year=2000|origyear=13ος αι.|series=Catalan Series|location=Cambridge, Ontario|page=|url=http://www.yorku.ca/inpar/muntaner_goodenough.pdf|γλώσσα=αγγλικά}}
*{{Cite book|title=The Last Centuries of Byzantium 1261–1453|first=Donald M.|last=Nicol|publisher=Cambridge University Press|year=1993|location=|page=|ref=harv}}
 
== Εξωτερικοί σύνδεσμοι ==
* [http://www.lluisvives.com/servlet/SirveObras/jlv/91348064098793506388868/thm0000.htm ''Chronica, o descripcio dels fets, e hazanyes del inclyt Rey don Jaume Primer,...Ramon Muntaner''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927002925/http://www.lluisvives.com/servlet/SirveObras/jlv/91348064098793506388868/thm0000.htm |date=2007-09-27 }} από το Ινστιτούτο Θερβάντες
*[http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/12048064229088281865624/index.htm ''Expedición de los Catalanes y Aragoneses contra Turcos y Griegos''] από το Ινστιτούτο Θερβάντες
 
{{coord| 39.158655| 22.840108|region:GR_type:event|display=title}}
 
{{DEFAULTSORT:Κηφισου μαχη}}
[[Κατηγορία:Μάχες του Πριγκιπάτου της Αχαΐας]]
[[Κατηγορία:Μαρκιζάτο της Βοδονίτσας]]
[[Κατηγορία:Ιστορία της Μαγνησίας]]
[[Κατηγορία:Καταλανική Εταιρεία]]
[[Κατηγορία:Μάχες του Δουκάτου των Αθηνών]]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/wiki/Χρήστης:Dipa1965/πρόχειρο"