Διόνυσος: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας Ετικέτες: Αναιρέθηκε Οπτική επεξεργασία Επεξεργασία από κινητό Διαδικτυακή επεξεργασία από κινητό |
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας Ετικέτες: Χειροκίνητη αναστροφή Αναιρέθηκε |
||
Γραμμή 1:
{{Πληροφορίες θεότητας|όνομα=Θεός Διόνυσος|τύπος=Ελληνική
| εικόνα =[[File:Dionysos Louvre Ma87 n2.jpg|240px]]
| περιγραφή= θεός του κρασιού και του γλεντιού.
| λεζάντα = Άγαλμα του Διόνυσου, [[Μουσείο του Λούβρου]]
| κατοικία = [[Όλυμπος]]
| σύζυγος = [[Αριάδνη]]
| γονείς = [[Δίας (μυθολογία)|Θεός Δίας]] και [[Σεμέλη]]
| αδέλφια = [[Απόλλων (μυθολογία)|Θεός Απόλλων]], [[Άρτεμις|θεά Άρτεμις]], [[Άρης (μυθολογία)|θεός Άρης]], [[Αθηνά|θεά Αθηνά]], [[Ήφαιστος|θεός Ήφαιστος]] και [[Ερμής (μυθολογία)|θεός Ερμής]] (ετεροθαλή αδέρφια)
}}
Ο θεός '''Διόνυσος''' ή '''Βάκχος''' είναι μία μυθική θεότητα της [[Αρχαία Ελλάδα|Αρχαίας Ελλάδας]], γνωστός ως ο [[θεός]] του κρασιού και του γλεντιού.
== Ετυμολογία του ονόματος Διόνυσος ==
Ο '''Διόνυσος''', επίσης ''Διώνυσος'', γιος του θεού [[Δίας (μυθολογία)|Δία]], ανήκει στις ελάσσονες πλην όμως σημαντικές [[θεός|θεότητες]] του [[ελληνική μυθολογία|αρχαιοελληνικού πανθέου]], καθώς η λατρεία του επηρέασε σημαντικά τα [[θρησκεία|θρησκευτικά]] δρώμενα της [[Αρχαία Ελλάδα|ελλαδικής επικράτειας]]. Παρόλο που δεν είναι ολύμπιος θεός και ο [[Όμηρος]] δείχνει να τον αγνοεί<ref>Παρόλο που η πρώτη φιλολογική μαρτυρία για τον Διόνυσο προέρχεται από τον Όμηρο, η μοναδικότητα του αποσπάσματος οδηγεί τους φιλόλογους στην υποψία ότι είναι μία μεταγενέστερη πρόσθεση τοπικής προέλευσης. Βλ. ''[[Ιλιάδα]]'' Ζ' 129.</ref>, ήδη από τον [[6ος αιώνας π.Χ.|6ο π.Χ. αι.]], αναπαρίσταται μαζί με τους Ολυμπίους, αν και εμφανίζεται σχετικά απόμακρος<ref>Βερολίνο, Cat. 1704 ''Mon. d. Inst.'' τομ. ix DI. LV. Β. Χέλμπιχ (W. Helbig), 1873. Αναφέρεται στο [[Τζέιν Έλεν Χάρισον|Harrisson J. E.]] 2003, ''Προλεγόμενα στη μελέτη της ελληνικής θρησκείας: Ο θεός Διόνυσος'', Ιάμβλιχος, Αθήνα, 141, σημ. 2</ref>. Ενίοτε απεικονίζεται να κάθεται δεξιά του πατρός του στα ολύμπια δώματα. Ο Διόνυσος ως [[μυθολογία|μυθολογική]] οντότητα «δεν είναι μήτε παιδί ούτε άντρας, αλλά αιώνιος έφηβος, καταλαμβάνοντας μια θέση ανάμεσα στα δύο»<ref>Segal, Charles, 1982, 12.</ref>. Με αυτή τη μορφή, αντιπροσωπεύει «το πνεύμα της ενέργειας και της μεταμορφωτικής δύναμης του παιχνιδιού»<ref>Segal, Charles, 1982, 343.</ref> γεμάτο πονηριά, εξαπάτηση και στρατηγικές που υποδεικνύουν είτε τη θεϊκή σοφία ή το αρχέτυπο του Κατεργάρη, παρόν σε όλες σχεδόν τις μυθολογίες του κόσμου.
Στην ελληνική μυθολογία, ο Διόνυσος γεννιέται από τον μηρό του πατέρα του, στη Θήβα όπου και πέρασε τα παιδικά του χρόνια, και παραδίδεται σε δώδεκα νύμφες ή υδάτινα πνεύματα, τις [[Υάδες (μυθολογία)|Υάδες]], οι οποίες γίνονται τροφοί του θεϊκού παιδιού. Αργότερα, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης την υπηρεσία τους, οι Υάδες εξυψώθηκαν στο ουράνιο στερέωμα όπου λάμπουν ως αστερισμός των [[Υάδες (Αστρονομία)|Υάδων]]. Είναι ''Πυριγενής'', και ''Λιμναίος'', φέροντας εγγενώς την ποιότητα της 'λίμνης ή του έλους'. Ο Διόνυσος είναι επίσης ''Διθύραμβος'', δηλαδή ''διγενής'', γεννημένος πρώτα από τη φωτιά και κατόπιν από το νερό, ακολουθώντας την παράδοση ανάλογων αρχέγονων θεοτήτων<ref>Ο Alain Danielou επισύρει την προσοχή μας σε μια σημαντική σύγκριση του Διόνυσου με τον αντίστοιχο θεό Μουρούκαν του ινδουιστικού πάνθεου παραθέτοντας τα εξής: ο «Μουρούκαν, ο γεννημένος στον καλαμιώνα, αναθρεμμένος από τις νύμφες, ονομάζεται αλλού Διόνυσος». Βλ. επίσης Danielou, Alain, 1982, 27.</ref>.
Ο Διόνυσος, επίσης, συνδέεται με τη γονιμότητα, μέσω του εκπληρωμένου έρωτα και το [[επίγραμμα]] του [[Ανακρέων|Ανακρέοντα]] στον θεό αρχίζει με τις λέξεις «Ω Κύριε, που σύντροφοί σου στο παιχνίδι είναι ο ισχυρός Έρως, οι μαυρομάτες νύμφες και η Αφροδίτη!»<ref>Otto, Walter F. 1965, 33.</ref>.
'''Η Διονυσία''' [[Αρχαία ελληνική γλώσσα|αρχαιοελληνικό]] όνομα θηλυκός τύπος του '''Διόνυσος''', ή Διώνυσος προέρχεται εκτός από το όνομα Διονύσης και από το όνομα Διόνυσος''.''
== Γέννηση και περιπλανήσεις ==
Γραμμή 8 ⟶ 23 :
== Θεός του δράματος και του παιχνιδιού ==
Στην αρχαία Ελλάδα αυτή η στενή σχέση μεταξύ δράματος και μυθολογίας συνοψιζόταν στο προσωπείο, τη μάσκα που συμβόλιζε τον ίδιο τον Διόνυσο και μια διαδικασία ταυτόχρονα μέσω της οποίας οι συμμέτοχοι αντιλαμβάνονταν μια αναλαμπή των άγριων παράδοξων που συσχετίζονταν σε μύθους και θεσπίζονταν ως ιεροτελεστίες ή μυστηριακά δρώμενα. Τέτοιες μυστηριακές παραδόσεις ήταν κοινός τόπος στον αρχαίο κόσμο και μερικές είναι γνωστό ότι διήρκεσαν επί χιλιάδες έτη. Ο [[Γνωστικισμός|Γνωστικός]] [[χριστιανισμός]] είναι ένα σχετικά πρόσφατο παράδειγμα των μυητικών μυστηρίων και ακόμη και σήμερα οι ανατολικοί ορθόδοξοι και ρωμαιοκαθολικοί ναοί διατηρούν συγκεκριμένα τελετουργικά στοιχεία, συνεχίζοντας τη γραμμή παράδοσης των μυστηριακών θρησκειών με δρώμενα όπως η μετουσίωση του σώματος και του αίματος του [[Χριστός|Χριστού]].
Για τους αρχαίους Έλληνες το προσωπείο ή ''persona'' ήταν ένα σύμβολο της ενότητας στη δυαδικότητα. Εκείνος που τη φορούσε ήταν ταυτόχρονα ο ίδιος και κάποιος άλλος, ή γινόταν προσωρινά η ''persona'' (που στα Ελληνικά σημαίνει ''ηχώ μέσω'', δηλαδή μιλώ μέσω της μάσκας), ένας από τους χαρακτήρες του δράματος (''dramatis personae''). Το προσωπείο 'κρατούσε ενωμένες' τις δύο ταυτότητες<ref>Otto, Walter F. 1965, 201</ref> και φυσικά έπαιζε το ρόλο της πύλης ανάμεσα σε διαφορετικά βασίλεια ή κόσμους εμπειρίας. Τούτη η μετάβαση στην επικίνδυνη, σκιώδη σφαίρα του κάτω κόσμου, του χάους και του θανάτου είναι βασικό θέμα στη διονυσιακή λατρεία. Όπως παρατηρεί ο Godwin, είναι χαρακτηριστικό των θεών που κατεβαίνουν στον κάτω κόσμο για να λυτρώσουν τις περιπλανώμενες ψυχές<ref>Godwin, Joscelyn 1981, 26-28.</ref>.
[[Αρχείο:Dionysos satyrs Cdm Paris 575.jpg|μικρογραφία|Ο Διόνυσος παίζει λύρα και περιβάλλεται από δύο Σειληνούς, που κρατούν κρόταλα και βλαστούς αμπέλου. Ερυθρόμορφη κύλικα του 480 π.Χ. από τον Βρύγο.]]
Ο Διόνυσος, επίσης, συνδέεται πολύ με τον εκπληρωμένο έρωτα και το επίγραμμα του Ανακρέοντα στον θεό αρχίζει με τις λέξεις «Ω Κύριε, που σύντροφοί σου στο παιχνίδι είναι ο ισχυρός Έρως, οι μαυρομάτες νύμφες και η Αφροδίτη!»<ref>Otto, Walter F. 1965, 33</ref>.
== Διονυσιακή λατρεία ==
Πληροφορίες που προσλαμβάνουμε από τη [[Γραμμική Β΄]] μας οδηγούν στην υπόθεση πως ο Διόνυσος ως αρχαία θεότητα ήταν ήδη γνωστός στον [[12ος αιώνας π.Χ.|12ο αιώνα]] π.Χ.Η [[λατρεία]] του σχετίζεται με τους εορτασμούς της βλάστησης, της ιερής τρέλας που προκαλεί η πόση του [[κρασί|οίνου]] και της γονιμότητας. Κοινό στοιχείο στις λατρευτικές πρακτικές του είναι το στοιχείο της έκστασης, ενίοτε της οργιαστικής φρενίτιδας, που απελευθερώνει από τις φροντίδες της καθημερινότητας, προσδίδοντάς του την προσωνυμία ''Λύσιος''<ref>Κακριδής Ι. Θ. 1986, 204.</ref>.
Πέραν του γεγονότος λοιπόν ότι το όνομά του συνδέθηκε με μία από τις αρτιότερες μορφές του ελληνικού λόγου, το [[Δράμα (λογοτεχνία)|δράμα]], προς τιμήν του διοργανώνονταν μεγαλοπρεπείς γιορτές, όπως τα ''[[Κατ' αγρούς Διονύσια]]'', τα ''[[Λήναια]]'', τα ''[[Ανθεστήρια]]'' και τα ''[[Μεγάλα Διονύσια]]''.
Τρεις είναι οι κύριες μορφές, με τις οποίες εμφανίζεται ο Διόνυσος στη λατρεία του. Με έμβλημα τον [[φαλλός|φαλλό]], το [[δένδρο]] -εξ ου και η προσωνυμία ''δενδρίτης''- ή τον ταύρο είναι θεός της γονιμότητας και προστάτης των καλλιεργειών, κυρίως της αμπέλου. Στη δεύτερη μορφή του είναι ο ''ενθουσιαστικός'' Διόνυσος, με εμβλήματα τον θύρσο και τη δάδα, όπως επίσης την ακολουθία, των Μαινάδων, των Βακχών, των Θυιάδων, των Ληνών και των Βασσαριδών, όπως τις μετέφερε η μυθολογική αφήγηση. Στην τρίτη και αρχαιότερη μορφή του είναι οντότητα του Κάτω Κόσμου και φέρει την προσωνυμία ''Ζαγρεύς'' (ο μέγας κυνηγός). Είναι γιος του καταχθόνιου Δία και της [[Περσεφόνη]]ς. Σε αυτή την τρίτη μορφή οι [[Ορφισμός (θρησκεία)|Ορφικοί]] τον ενσωμάτωσαν ως κυριότερη θεότητά τους, ερχόμενοι σε αντίθεση με τους διονυσιαστές, τους οπαδούς του ενθουσιαστικού Διονύσου<ref>Παπαχατζής N. 1989, 133.</ref>
Με τον Διόνυσο θεό των δένδρων και των φυτών πραγματοποιείται η επιστροφή στο «ζωώδες πάθος» της [[φύση]]ς, μακριά από τους περιορισμούς και τις αποκρυσταλλώσεις που επιβάλλει ο εξορθολογισμός<ref>Harrisson J. E. 2003, 129.</ref>, κάτι που διακρίνεται άμεσα στις ''Βάκχες'' του [[Ευριπίδης|Ευριπίδη]]. Με την προσωνυμία ''βρόμιος'' λατρεύτηκε κυρίως ως θεός γεννημένος από το δημητριακό ''βρόμος'' και το οινοπνευματώδες ποτό που παράγεται, χωρίς να είμαστε σίγουροι ποιο ακριβώς είναι αυτό το δημητριακό (βρώμη;)<ref>Από διασωθέν επίγραμμα του Ιουλιανού προς τον Διόνυσο πιθανώς πρόκειται για το κριθάρι. Βλ. «Εις οίνον από κριθής» ''Antol. Pal.'' ix, 386</ref>.
Στην κορυφή του [[Παγγαίο όρος|Παγγαίου όρους]], στη [[Μακεδονία]], βρισκόταν το φημισμένο ιερό του Διονύσου, το οποίο είχαν υπό τον έλεγχό τους οι Σάτρες. Στο μαντείο υπήρχε μια γυναίκα ως "προμάντιδα" (όπως η Πυθία). Επίσης είχε έμπειρους ιερείς, τους «προφήτες», προερχόμενους από το πολεμικό φύλο των μαχαιροφόρων Βησσών της [[Ροδόπη]]ς, οι οποίοι μετέφεραν στους πιστούς τους χρησμούς που ο Βάκχος (Διόνυσος) ενέπνεε στην προμάντιδα.<ref>{{Cite web |url=http://www.dimospaggaiou.gr/paggaio |title=Δήμος Παγγαίου |accessdate=2017-01-30 |archive-date=2017-01-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170125193742/http://www.dimospaggaiou.gr/paggaio |url-status=dead }}</ref>
==Γενεαλογικό δέντρο ==
| |||