Κολοσσός της Ρόδου: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
Κατι Ετικέτες: Αναιρέθηκε αφαιρέθηκαν παραπομπές Οπτική επεξεργασία |
μ Αναστροφή της επεξεργασίας από τον 2A02:587:4B4A:78D1:8985:F9E2:26A4:DD59 (συνεισφ.), επιστροφή στην τελευταία εκδοχή υπό George Pilarinos Ετικέτα: Αναίρεση |
||
Γραμμή 1:
{{Πληροφορίες κτιρίου}}
[[Αρχείο:Colossus of Rhodes.jpg|thumb|right|Καλλιτεχνική απεικόνιση του αγάλματος, η στάση του με ανοικτά πόδια στην είσοδο του λιμανιού είναι καθαρά φανταστική.|433x433εσ]]
Ο '''Κολοσσός της Ρόδου''' θεωρείται ως ένα από τα [[Επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου]]. Ήταν ένα τεράστιο σε διαστάσεις άγαλμα το οποίο απεικόνιζε τον [[Ήλιος (μυθολογία)|θεό Ήλιο]]. Ανεγέρθηκε από τον [[Χάρης ο Λίνδιος|Χάρη τον Λίνδιο]] μαθητή του [[Λύσιππος|Λύσιππου]] τον [[3ος αιώνας π.Χ.|3ο αιώνα π.Χ]]. .Το [[Άγαλμα της Ελευθερίας|Άγαλμα της Ελευθερίας που βρίσκεται στη ]][[Νέα Υόρκη]] είχε το ίδιο περίπου [[μέγεθος]] με τον Κολοσσό της Ρόδου, αν και στηριζόταν σε υψηλότερη βάση. Η όψη του αγάλματος λέγεται ότι διακρινόταν από την είσοδο του λιμένα της [[Ρόδος (πόλη)|Ρόδου]].
== Εισαγωγή ==
Σύμφωνα με τον [[Θρύλος|θρύλο]], τον [[4ος αιώνας π.Χ.|4ο αιώνα π.Χ.]] ο [[Ήλιος (μυθολογία)|θεός Ήλιος]] έσωσε τον λαό της [[Ρόδος|Ρόδου]] από μία επίμονη πολιορκία του [[Αρχαίοι Μακεδόνες|Μακεδόνα]] [[Στρατηγός|στρατηγού]] [[Δημήτριος Πολιορκητής|Δημητρίου του Πολιορκητή]]. Ως έκφραση ευγνωμοσύνης προς τον προστάτη θεό τους, οι [[Αρχαίοι Ρόδιοι|Ρόδιοι]] ανήγειραν τον Κολοσσό, ένα γιγαντιαίο [[Μπρούντζος|μπρούντζινο]] [[άγαλμα]], που υψωνόταν περίπου 33 μέτρα<ref>Reynold Higgens, "[http://books.google.com/books?id=vGhbJzigPBwC&pg=PA130 The Colossus of Rhodes]", The Seven Wonders of the Ancient World, edited by Peter A. Clayton and Martin Jessop Price. Psychology Press, 1988, p. 130. ISBN 9780415050364</ref> πάνω από το [[Μάρμαρο|μαρμάρινο]] βάθρο του, δηλαδή ήταν δυόμισι φορές υψηλότερο από το [[Άγαλμα του Ολυμπίου Διός|άγαλμα του Δία στην Ολυμπία]], το έργο του [[Φειδίας|Φειδία]].
== Περιγραφή ==
Ο Κολοσσός, ενσάρκωση του [[Ήλιος (μυθολογία)|θεού Ήλιου]], με την μπρούντζινη επιδερμίδα του να αντανακλά το φως του [[Ήλιος|ήλιου]], πρέπει να εντυπωσίαζε τους επισκέπτες ως πειστική εικόνα του θεού. Όπως παρατηρεί ο [[Φίλων ο Βυζάντιος]], ο γλύπτης [[Χάρης ο Λίνδιος|Χάρης]] από τη [[Λίνδος|Λίνδο]] είχε πετύχει το απίστευτο, κάνοντας τον θεό του «πραγματικό θεό». Ο Χάρης στην ουσία, είχε δημιουργήσει έναν «δεύτερο [[Ήλιος|ήλιο]]», που αντίκριζε τον πρώτο».
== Ιστορικό Υπόβαθρο ==
Οι συνθήκες, όμως, που οδήγησαν στη δημιουργία του Κολοσσού ήταν εξίσου θαυμαστές με το ίδιο το άγαλμα. Το [[305 π.Χ.]], ο [[Αντίγονος ο Μονόφθαλμος|Αντίγονος Α΄]], που φιλοδοξούσε να κυριαρχήσει στην [[αυτοκρατορία]] του νεκρού πλέον [[Αλέξανδρος ο Μέγας|Αλέξανδρου]], έστειλε τον γιο του [[Δημήτριος ο Πολιορκητής|Δημήτριο]] να τιμωρήσει τους Ροδίους, επειδή αρνήθηκαν να εκστρατεύσουν μαζί του κατά του [[Πτολεμαίος Α΄ Σωτήρ|Πτολεμαίου Α΄ Σωτήρ]] της [[Αρχαία Αίγυπτος|Αιγύπτου]] (οι Ρόδιοι του έδωσαν τον τίτλο Σωτήρ). Οι δύο αντίπαλοι, που κάποτε ήταν [[στρατηγός|στρατηγοί]] του [[Αλέξανδρος ο Μέγας|Αλέξανδρου]], διεκδικούσαν τον έλεγχο του εμπορίου στο [[Αιγαίο πέλαγος]], στο οποίο διέπρεπαν οι Ρόδιοι.
Ο [[Δημήτριος ο Πολιορκητής]] κατέπλευσε στη [[Ρόδος|Ρόδο]] με 200 πολεμικά πλοία, στα οποία επέβαιναν 40.000 στρατιώτες. Οι Ρόδιοι είχαν να αντιπαρατάξουν μόνον 6.000 - 7.000 άνδρες. Με έναν πολιορκητικό πύργο ύψους 46 μέτρων κι επενδυμένο με σιδερένια φύλλα, ο [[Δημήτριος ο Πολιορκητής|Δημήτριος]] σφυροκοπούσε τα τείχη της πόλης. Αν και προκλήθηκαν ρήγματα στα τείχη, οι Ρόδιοι απώθησαν τους πολιορκητές, αναγκάζοντάς τους να συμβιβαστούν. Με το χαρακτηριστικό επιχειρηματικό τους δαιμόνιο, οι Ρόδιοι πούλησαν τον πύργο και τον υπόλοιπο πολεμικό εξοπλισμό αντί ενός υπέρογκου ποσού, το οποίο διέθεσαν για να τιμήσουν τον θεό που τους έσωσε.
== Αναπαράσταση ==
Ο [[Χάρης ο Λίνδιος|Χάρης]], ο γλύπτης και μηχανικός στον οποίο είχε να ανατεθεί ο σχεδιασμός και η κατασκευή του μνημείου του [[Ήλιος (μυθολογία)|Ήλιου]], ήταν μαθητής του γλύπτη [[Λύσιππος|Λύσιππου]], που ήταν γνωστός για τις ρεαλιστικές προτομές του [[Αλέξανδρος ο Μέγας|Αλέξανδρου]]. Αν και ορισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι ο [[Χάρης ο Λίνδιος|Χάρης]] είχε δώσει στο πρόσωπο του Κολοσσού τα χαρακτηριστικά του [[Αλέξανδρος ο Μέγας|Αλέξανδρου]], ελάχιστα πράγματα γνωρίζουμε για την ακριβή όψη του αγάλματος, ενώ οι αντικρουόμενες αρχαιολογικές ενδείξεις δυσχεραίνουν τις απόπειρες αναπαράστασης του Κολοσσού. Σε πολλά ελληνικά νομίσματα ο θεός φέρει συμβατικά ηλιακά σύμβολα, όπως στεφάνι από ηλιαχτίδες γύρω από το κεφάλι του, αλλά σε άλλα νομίσματα αυτές οι ηλιαχτίδες απουσιάζουν.
Το 1932 ανακαλύφθηκαν στη [[Ρόδος|Ρόδο]] τα θραύσματα ενός ανάγλυφου με το πάνω μέρος του σώματος του [[Ήλιος (μυθολογία)|θεού Ήλιου]] ή του [[Απόλλων|Απόλλωνα]]. Το ανάγλυφο αυτό, που συνέβαλε στην αναπαράσταση του Κολοσσού, απεικόνιζε τον στεφανωμένο με ηλιαχτίδες θεό, να σκιάζει με το δεξί του χέρι τα μάτια και να ακουμπά το αριστερό χέρι στο ισχίο. Άλλοι επιστήμονες πιστεύουν ότι ο θεός κρατούσε στο δεξί του χέρι πυρσό. Σε αυτή τη σύλληψη στηρίχτηκε και η στάση του [[Άγαλμα της Ελευθερίας|Αγάλματος της Ελευθερίας]]. Τελικά, το μαρμάρινο ανάγλυφο απεικόνιζε έναν αθλητή που αυτοστεφανώνεται.
Εξίσου αντικρουόμενες είναι οι απόψεις για το κάτω μέρος του σώματος του θεού. Ο [[Ήλιος (μυθολογία)|θεός Ήλιος]] πιθανότατα ήταν ολόγυμνος. Όμως, το τεράστιο βάρος του αγάλματος μεταβιβαζόταν μόνο στους λεπτούς του αστραγάλους; Το [[Άγαλμα της Ελευθερίας]], που στήθηκε στο λιμάνι της [[Νέα Υόρκη|Νέας Υόρκης]] στα τέλη του [[19ος αιώνας|19ου αιώνα]], είναι τυλιγμένο σε πλούσιες πτυχώσεις, που κρύβουν το κάτω μέρος του σώματος και βοηθούν στην ομαλή κατανομή του βάρους του ογκώδους κορμού. Μήπως ο Κολοσσός της Ρόδου υποστηριζόταν από ένα μανδύα, που κρεμόταν από τον ώμο ή το μπράτσο του;
Ωστόσο, οι ειδικοί συμφωνούν ότι ο [[Χάρης ο Λίνδιος|Χάρης]] δεν επιχείρησε να φιλοτεχνήσει ένα άγαλμα με τα πόδια σε διάσταση. ώστε τα πλοία να περνούν ανάμεσα στα σκέλη του, όπως υπέθεσαν καλλιτέχνες της [[Αναγέννηση|Αναγέννησης]]. Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, ο [[Ήλιος (μυθολογία)|θεός Ήλιος]] θα είχε άχαρη στάση, καθώς τα άκρα των ποδιών του θα πρέπει να απείχαν τουλάχιστον 100 μέτρα το ένα από το άλλο· ούτε οι ιδιοφυείς μηχανικοί των [[Ελληνιστική περίοδος|ελληνιστικών χρόνων]] δεν θα μπορούσαν να επιλύσουν τέτοιο πρόβλημα.
== Κατασκευή ==
Για την κατασκευή του Κολοσσού χρησιμοποιήθηκαν μεγάλες ποσότητες χαλκού και σιδήρου. Αν και το νησί της Ρόδου ήταν δημοφιλές για την χύτευση χαλκού, οι συνηθισμένοι λάκκοι που χρησιμοποιούνταν για την δημιουργία χάλκινων φύλλων μπορούσαν προμηθεύσουν μόνο ένα μικρό μέρος του αγάλματος. Για την λύση του προβλήματος αυτού, ο γλύπτης [[Χάρης ο Λίνδιος|Χάρης]] αποφάσισε να φτιάξει έναν πολύ μεγαλύτερο λάκκο χύτευσης. Στη βάση του τοποθετήθηκαν τεράστιες πήλινες πλάκες οι οποίες καλύφτηκαν με κερί. Το κερί έδινε στο χαλκό τα συγκεκριμένα σχήματα που χρειαζόταν για τα διάφορα μέρη του αγάλματος.
Ταυτόχρονα, αυτό διαμόρφωνε ανάλογα και τις πήλινες πλάκες οι οποίες θερμαίνονταν από κάτω από τις δυνατές φλόγες. Χάρη στη θερμότητα, επιτρεπόταν στον πηλό να στερεωθεί σωστά στο επιθυμητό σχήμα ενώ την ίδια στιγμή το κερί αποστραγγιζόταν κι ο υγρός χαλκός χυνόταν από πάνω στο κενό. Αφού κρύωνε ο χαλκός έπαιρνε το σχήμα του απαιτούμενου κομματιού. Με αυτή τη διαδικασία, κομμάτι-κομμάτι δημιουργήθηκε και σχηματίστηκε σταδιακά ο Κολοσσός.
Το βάθρο του αγάλματος ήταν από λευκό μάρμαρο. Το ότι τα πόδια του Κολοσσού ήταν ενωμένα, σήμαινε ότι ο [[Χάρης ο Λίνδιος|Χάρης]] έπρεπε να δώσει λύσεις σε αρκετά τεχνικά προβλήματα. Μετά την αγκύρωση των πελμάτων του αγάλματος στο βάθρο ύψους 12 μέτρων, ο Χάρης κατασκεύασε έναν τεράστιο σκελετό από πέτρινα υποστυλώματα και σιδερένιες ράβδους, πάνω στον οποίο προσαρμόστηκαν χυτά μπρούντζινα φύλλα. Όσο η κατασκευή έφτανε στο πάνω μέρος του σώματος, άλλο ένα πρόβλημα προέκυψε. Λόγω του τεράστιου ύψους και μεγέθους του αγάλματος, ήταν πολύ δύσκολο να φτάσουν τα υπόλοιπα κομμάτια και τα οικοδομικά υλικά. Ο Χάρης έδωσε τη λύση και σ’ αυτό το πρόβλημα δημιουργώντας ένα γήλοφο γύρω από το Κολοσσό και θάβοντάς τον μέσα του! Ύστερα έφτιαξε μια ράμπα κι έτσι οι εργάτες μπορούσαν να συνεχίσουν τη κατασκευή. Όσο το άγαλμα ψήλωνε, τόσο ψήλωνε και ο λόφος καλύπτοντας το άγαλμα. Στην ουσία ο Χάρης δούλευε στα τυφλά, αφού το τελειωμένο κομμάτι του έργου ήταν ολοκληρωτικά θαμένο στη Γη!<ref>{{Cite web|url=https://gretour.com/el/kolossos-tis-rodou/|title=Κολοσσός της Ρόδου - Ένα Από Τα 7 Θαύματα Του Αρχαίου Κόσμου|ημερομηνία=2021-03-20|website=GREtour|language=el|accessdate=2022-02-06}}</ref>
Η γιγαντιαία μορφή, που ολοκληρώθηκε σε 12 χρόνια, καλύφθηκε με μπρούντζινη επένδυση. Όταν απομακρύνθηκε ο βοηθητικός τεχνητός γήλοφος που περιέβαλλε το άγαλμα, και ο θεός [[Ήλιος (μυθολογία)|Ήλιος]] αποκαλύφθηκε στους κατοίκους της [[Ρόδος|Ρόδου]], ο [[Χάρης ο Λίνδιος|Χάρης]] πρέπει να άφησε ένα στεναγμό ανακούφισης. Είχε επίσης πάρει αποτελεσματικά μέτρα κατά του κινδύνου των ισχυρών ανέμων, που θα μαστίγωναν την εύθραυστη κατασκευή.<br /><br />
Ο [[Φίλων ο Βυζάντιος]] αναφέρει ότι χρησιμοποιήθηκαν 15 τόνοι από μπρούντζο και 9 τόνοι σιδήρου. Υπολογίζεται, όμως, ότι οι αληθινές ποσότητες ήταν πολύ μεγαλύτερες. Λαμβάνοντας υπ`όψιν ότι το [[Άγαλμα της Ελευθερίας]] στην [[Νέα Υόρκη]] έχει το ίδιο περίπου μέγεθος και βάρος 225 τόνους, ο Κολοσσός πρέπει να είχε ανάλογο βάρος.
== Καταστροφή ==
Το άγαλμα ήταν μια ευφυής «διαφήμιση» της πόλης που το ανήγειρε, απτή απόδειξη του πλούτου και της τεχνολογίας της. Δυστυχώς, όμως, το [[222 π.Χ.]],<ref>[http://anemi.lib.uoc.gr/metadata/a/f/b/metadata-01-0002588.tkl?dtab=m&search_type=simple&search_help=&display_mode=overview&wf_step=init&show_hidden=0&number=10&keep_number=&cclterm1=&cclterm2=&cclterm3=&cclterm4=&cclterm5=&cclterm6=&cclterm7=&cclterm8=&cclfield1=&cclfield2=&cclfield3=&cclfield4=&cclfield5=&cclfield6=&cclfield7=&cclfield8=&cclop1=&cclop2=&cclop3=&cclop4=&cclop5=&cclop6=&cclop7=&isp=&search_coll%5Bmetadata%5D=1&&stored_cclquery=&skin=&rss=0&lang=el&ioffset=1&offset=1 "Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια" (Δρανδάκη), τ. 10, 193]9. σελ.760</ref> περίπου 60 χρόνια μετά τα αποκαλυπτήρια, ο Κολοσσός κατέρρευσε, καθώς τα γόνατά του τσακίστηκαν από ένα σεισμό.<ref>[[Στράβων]], ''[[Γεωγραφικά]]'' [[s:Γεωγραφικά/ΙΔ|ΙΔ 2.5]] «ἄριστα δὲ ὅ τε τοῦ Ἡλίου κολοσσός͵ ὅν φησιν ὁ ποιήσας τὸ ἰαμβεῖον ὅτι ἑπτάκις δέκα Χάρης ἐποίει πηχέων ὁ Λίνδιος. κεῖται δὲ νῦν ὑπὸ σεισμοῦ πεσὼν περικλασθεὶς ἀπὸ τῶν γονάτων· οὐκ ἀνέστησαν δ᾽ αὐτὸν κατά τι λόγιον. τοῦτό τε δὴ τῶν ἀναθημάτων κράτιστον (τῶν γοῦν ἑπτὰ θεαμάτων ὁμολογεῖται)»</ref> Πέφτοντας λέγεται ότι γκρέμισε 30 σπίτια. Χρησμός μαντείου λέει σχετικά με την πιθανή επανατοποθέτησή του «μην κίνει τα κείμενα» και ο Κολοσσός δεν στάθηκε ποτέ πια όρθιος.<ref>{{Cite web |url=http://www.geocities.com/sfetel/gr/metals_g.htm |title=μέταλλα, ορυχεία, κοσμήματα, επιμετάλλωση, τόρνος, δερας, μπαταρία, αλχημεία<!-- Αυτόματα δημιουργημένος τίτλος --> |accessdate=2002-08-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20020808052912/http://www.geocities.com/sfetel/gr/metals_g.htm |archivedate=2002-08-08 |url-status=dead }}</ref>
Παρά την ολέθρια πτώση του, το άγαλμα δεν έπαψε να συγκαταλέγεται στα [[Επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου|μεγάλα θαύματα του κόσμου]]. Το μπρούντζινο σώμα του βρισκόταν ήδη πάνω από εκατό χρόνια σωριασμένο στο έδαφος, σαν [[Τιτάνες|Τιτάνας]] που τον γκρέμισαν από τον ουρανό, όταν ο [[Αντίπατρος ο Σιδώνιος|Αντίπατρος της Σιδώνας]], συγγραφέας ελληνοφοινικικής καταγωγής, συμπεριέλαβε τον Κολοσσό στον κατάλογό του με τα [[Επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου|επτά θαύματα]]. Ο [[Πλίνιος ο Πρεσβύτερος]] ανέφερε χαρακτηριστικά: «...ακόμα και σωριασμένο στο έδαφος, παραμένει ένα θαύμα. Λίγοι άνθρωποι μπορούν να αγκαλιάσουν με τα μπράτσα τους τον αντίχειρα αυτής της μορφής, που τα δάχτυλά της είναι μεγαλύτερα από τα περισσότερα αγάλματα».
Το [[654|654 μ.Χ.]], 900 χρόνια μετά την κατάρρευση του Κολοσσού, οι [[Σαρακηνοί]] λεηλάτησαν τη [[Ρόδος|Ρόδο]] και πούλησαν τον τεμαχισμένο [[Ήλιος (μυθολογία)|Ήλιο]] ως μέταλλο. Λέγεται ότι ο αγοραστής χρησιμοποίησε 900 καμήλες για τη μεταφορά των θραυσμάτων στη [[Συρία]]. Έτσι το είδωλο του θεού που κάποτε έσωσε την πόλη από την ξένη εισβολή είχε μια μοίρα ανάλογη με εκείνη της πολιορκητικής μηχανής του [[Δημήτριος ο Πολιορκητής|Δημήτριου]], που με την πώλησή της χρηματοδοτήθηκε η ανέγερση του Κολοσσού. Το γιγαντιαίο άγαλμα του [[Χάρης ο Λίνδιος|Χάρη]] ήταν ένα θαύμα, που ταυτίστηκε με το μεγαλείο αλλά και τη ματαιότητα της ανθρώπινης φιλοδοξίας.
== Επίλογος ==
Ο Κολοσσός της Ρόδου δεν ήταν μόνο ένα έργο απαράμιλλης τέχνης και αισθητικής. Χτίστηκε ως ευγνωμοσύνη προς τον θεό [[Ήλιος (μυθολογία)|Ήλιο]], προστάτη του νησιού, και συμβόλιζε την ελευθερία και ανεξαρτησία των Ροδίων. Παρ `όλο που το έργο καταστράφηκε 60 μόλις χρόνια μετά την κατασκευή του, η φήμη του πέρασε τα όρια της [[Αρχαία Ελλάδα|Ελλάδας]], και έμεινε στην ιστορία ως ένα από τα [[επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου]]. Ως εκ τούτου, μέχρι σήμερα η λέξη «Κολοσσιαίο» σημαίνει στα [[Ελληνική Γλώσσα|Ελληνικά]] ένα εντυπωσιακό, μεγάλο σε μέγεθος, έργο και έχει υπεισέλθει με την ίδια σημασία σε όλες τις Λατινογενείς γλώσσες. Έτσι, το [[θέατρο]] της Αρχαίας [[Αρχαία Ρώμη|Ρώμης]] ([[80|80 μ.Χ.]]), λόγω του μεγέθους του και της μεγαλοπρέπειάς του, ονομάστηκε [[Κολοσσαίο]] (Colosseum).
Εν κατακλείδι, η τεχνική του αγάλματος ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες ανά τους αιώνες. Στην είσοδο του [[Κολοσσαίο|Κολοσσαίου]] δέσποζε ένα άγαλμα (με εμφανή επιρροή κι ομοιότητα με τον Κολοσσό της Ρόδου), το οποίο μετά τον θάνατο του Νέρωνα αφιερώθηκε στον θεό [[Ήλιος (μυθολογία)|Ήλιο]]. Χιλιετίες αργότερα, ο Γάλλος γλύπτης [[Ωγκύστ Μπαρτολντί|Φρεντερίκ Ωγκύστ Μπαρτολντί]] (Frédéric Auguste Bartholdi) στην προσπάθεια του να αποτυπώσει με σύγχρονα μέσα το μέγεθος, την τεχνική αλλά και τον συμβολισμό του Κολοσσού της Ρόδου, έφτιαξε το [[Άγαλμα της Ελευθερίας]], το οποίο θεωρείται ένα σύγχρονο θαύμα μοναδικής τέχνης.
== Παραπομπές ==
<references />
== Πηγές ==
* National Geographic Society, «Τα Θαύματα του Κόσμου», Ελληνική Έκδοση, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, 1998
== Εξωτερικοί σύνδεσμοι ==
{{commonscat|Colossus of Rhodes}}
* [http://www.rhodesguide.com/rhodes/colossus_rhodes.php Οδηγός της Ρόδου]
* [https://web.archive.org/web/20070630071509/http://ce.eng.usf.edu/pharos/wonders/colossus.html University of Florida]
* [https://web.archive.org/web/20110104053545/http://www.faroi.com/main/colosos_gr.htm Κολοσσός της Ρόδου]
* [http://history-of-macedonia.com/wordpress/2010/09/12/kolossos-tis-rodou/ Τα 7 θαύματα του Αρχαίου Κόσμου - O Κολοσσός της Ρόδου]
* {{Αρχείο ΕΡΤ|τίτλος= Ο κολοσσός του Ήλιου|αριθμός = 69380 }}
{{Επτά θαύματα}}
{{authority control}}
{{coord|36|27|04|N|28|13|40|E|region:GR-81_type:landmark|display=title}}
[[Κατηγορία:Αρχαία μνημεία]]
| |||