Βικιπαίδεια

Ελάτα Χίου: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Περιήγηση ιστορικού διαδραστικά
← Προηγούμενη διαφοράΕπόμενη διαφορά →
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
ΟπτικήΚώδικας wiki
μ προστέθηκε η Κατηγορία:Δήμος Χίου (με το HotCat)
προσθήκες + μια επιμέλεια
Γραμμή 13:
| πρώην όνομα =
}}
Η '''Ελάτα''' είναι(πρώην ένα''Ελάτη''<ref μικρόname=":0">Μιχαήλ χωριόΣταματελάτος, Φωτεινή Βάμβα-Σταματελάτου, ''Γεωγραφικό Λεξικό της νοτιοδυτικήςΕλλάδας'', [[Χίος|Χίου]]ΤΑ ΝΕΑ, αναγνωρισμένος2012, Α΄ τόμος, σελ. 213.</ref>) είναι παραδοσιακός οικισμός<ref>{{Cite web|url=http://www.nomoskopio.gr/pd_18_1_88b.php?toc=0&printWindow&|title=ΠΔ 18-01-1988: Χαρακτηρισμός ως παραδοσιακών οικισμών της νήσου Χίου (νομού Χίου) και καθορισμός ειδικών όρων και περιορισμών δόμησης αυτών|website=www.nomoskopio.gr|accessdate=2020-12-17}}</ref> της νοτιοδυτικής [[Χίος|Χίου]]. Σύμφωνα με την [[Ελληνική απογραφή 2011|απογραφή του 2011]], σεο οδικήπληθυσμός απόστασητου 23ανέρχεται χιλιομέτρωνστους από248 τηνκατοίκους. πόληΙστορικά τηςσυγκαταλέγεται στα [[ΧίοςΔήμος (πόλη)Μαστιχοχωρίων|ΧίουΜαστιχοχώρια]] του νησιού<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.gummastic.gr/el/mastixoxoria/mastixoxoria/item/115-elata|title=Ελάτα|website=gummastic.gr|publisher=Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου|accessdate=10 Μαΐου 2022}}</ref>.
 
Παλαιότερα ήταν έδρα κοινότητας, αργότερα αποτελούσε ένα από τα εννέα δημοτικά διαμερίσματα του [[Δήμος Μαστιχοχωρίων|Δήμου Μαστιχοχωρίων]] και σήμερα ανήκει στον Δήμο [[Χίος|Χίου]]. ▼
 
Η Ελάτα είναι ένα από τα 22 περίπου χωριά της νότιας Χίου όπου καλλιεργείται το [[μαστιχόδεντρο]] ή μαστιχοφόρος σχίνος (''Pistacia lentiscus, var. Chia''). από το οποίο εξάγεται η [[μαστίχα]].
 
== Τοποθεσία ==
Η Ελάτα βρίσκεται σε ημιορεινή περιοχή, σε έξαρμα βραχώδους λόφου (λόφος Μύλος ή Αλώνια) του οποίου η κορυφή βρίσκεται στα νότια του χωριού και εκεί είχαν κτισθεί τρεις [[ανεμόμυλος|ανεμόμυλοι]], που σώζονται ακόμα σε ημιερειπωμένη κατάσταση. Το χωριό είναι κτισμένο σε μεσοσταθμικό [[υψόμετρο]] είναι 190 μέτραμέτρων<ref name=":0" /> πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Τοκαι χωριόαπέχει υδροδοτείται23 πλέονχιλιόμετρα από τη λιμνοδεξαμενή τουτην [[ΆγιοςΧίος Γεώργιος Συκούσης(πόλη)|Αγ.Γεωργίουπόλη της Χίου]].
 
Η θέση του χωριού, αρκετά μακριά από την ακτή, με θέα προς το ανοικτό [[Αιγαίο Πέλαγος]] δυτικά της Χίου, αλλά χωρίς οπτική επαφή με την εγγύτερη παραλία (τον όρμο της Αγίας Ειρήνης) υποδηλώνει σαφέστατα, μαζίαπό κοινού με την αρχιτεκτονική του χωριού, τον φόβο των πειρατών,πειρατικών που αποβιβάζονταν κατά τον [[Μεσαίωνας|Μεσαίωνα]] και μέχρι την [[Τουρκοκρατία]] στις ακτές και έκαναν επιδρομές στα χωριά για να λεηλατήσουν τη μαστίχα και τα άλλα προϊόντα τουςεπιδρομών. Συγκεκριμένα, στην Ελάτα διασώζεται, αν και σε μικρότερο βαθμό από ό,τι στα [[Μεστά Χίου|Μεστά]], η μορφή του «χωριού-κάστρου», κλειστού με τείχος, που διαμορφώνουν οι ίδιοι οι τοίχοι των εξωτερικών σπιτιών, τα οποία ήταν ενωμένα μεταξύ τους, όπως ενωμένα στο ύψος του πρώτου ορόφου είναι και τα σπίτια του χωριού, αφήνοντας από κάτω τα εσωτερικά δρομάκια να σχηματίζουν κάπου-κάπου μικρές σήραγγες. Η ίδια μορφή σώζεται και στα μαστιχοχώρια [[Ολύμποι]] και [[Πυργί Χίου|Πυργί]].
 
== Γενικά στοιχεία ==
Όπως και στα Μεστά, ο φόβος των πειρατών συγκέντρωσε τους κατοίκους παλαιότερων μικρών μεσοβυζαντινών οικισμών της περιοχής, 7 στην περίπτωση της Ελάτας, που έχτισαν το καστροχώρι, ίσως περί το 1300 μ.Χ. Ονόματα αυτών των «πολισμάτων» που σώζονται είναι: Αγ. Ειρήνη, Μαλλός, Μητρόθια, Αλμυρός, Αγία Παρασκευή. Σύμφωνα μάλιστα με τους κατοίκους, η ονομασία του χωριού οφείλεται στο «ελάτε, ελάτε», που φώναζαν στους κατοίκους των γύρω οικισμών να μπουν στο καστροχώρι, όταν από τις βίγλες τους ειδοποιούσαν ότι πλησίαζαν πειρατικά (για [[έλατο|έλατα]] δεν μπορεί να γίνει καν λόγος). Επίσης, οι διάφορες ονομασίες σε κοντινές εξοχικές περιοχές δεν είναι ίσως τυχαίες: προέρχονται από τα ονόματα των αρχαίων θεών που λατρεύονταν στους συγκεκριμένους χώρους π.χ. Δημητριά, η περιοχή όπου λατρευόταν η θεά [[Δήμητρα (μυθολογία)|Δήμητρα]].
Στην Ελάτα διασώζεται η μορφή του «χωριού-κάστρου», κλειστού με τείχος, που διαμορφώνουν οι ίδιοι οι τοίχοι των εξωτερικών σπιτιών, τα οποία ήταν ενωμένα μεταξύ τους, όπως ενωμένα στο ύψος του πρώτου ορόφου είναι και τα σπίτια του χωριού, αφήνοντας από κάτω τα εσωτερικά δρομάκια να σχηματίζουν κάπου-κάπου μικρές σήραγγες. Σύμφωνα με τον Γάλλο περιηγητή G. Deschamps που επισκέφτηκε το χωριό μεταξύ των ετών 1888-1889, η αρχιτεκτονική της Ελάτας είχε τα ίδια χαρακτηριστικά με τα υπόλοιπα Μαστιχοχώρια<ref>G. Deschamps, ''Στους δρόμους της Μικρασίας. Οδοιπορικό 1890'', Τροχαλία, β΄ ανατύπωση, 1991, σελ. 103-104.</ref>.
 
Οι Λατούσοι δεν ασχολούνται ούτε κανασχολούνταν με το [[ψάρεμα]], τουλάχιστον στο βαθμό που ασχολούνται οι κάτοικοι των γειτονικών χωριών της δυτικής πλευράς, των Μεστών και του [[Λιθί|Λιθίου]]. Σε αυτό συνέτεινε και ο πυκνός ελαιώνας στα δυτικά και κάτω από το χωριό. Ο Ντε Τεβενό γράφει<ref>''Voyage de M. de Thevenot en Europe, Asie et Afrique'', 3<sup>η</sup> έκδ. Άμστερνταμ 1727, τ.Ι, σσ.312,316-7, αναφέρεται από τον Ουμπέρ Περνό στο ''Η νήσος Χίος''</ref> ότι στα χρόνια του οι Λατούσοι ασχολούνταν όλοι με την περδικοτροφία, με την ασυνήθιστη δηλαδή εκτροφή ενός άγριου πουλιού (της [[πέρδικα|πέρδικας]]) σαν να ήταν πρόβατο: ▼
== Κοινωνία ==
Οι κάτοικοι της Ελάτας, που ονομάζονται ''Λατούσοι'' στο τοπικό γλωσσικό ιδίωμα, δεν αναζήτησαν ποτέ την τύχη τους στη θάλασσα, αντίθετα με τους κατοίκους της βόρειας Χίου, που, εξαιτίας της απουσίας μαστιχόδενδρων και του ιδιαίτερα άγονου εδάφους, στράφηκαν προς την ναυτιλία και κατέστησαν τη νήσο Χίο πρωταγωνίστρια στην ελληνική εμπορική ναυτιλία.
 
▲Οι Λατούσοι δεν ασχολούνται ούτε καν με το [[ψάρεμα]], τουλάχιστον στο βαθμό που ασχολούνται οι κάτοικοι των γειτονικών χωριών της δυτικής πλευράς, των Μεστών και του [[Λιθί|Λιθίου]]. Σε αυτό συνέτεινε και ο πυκνός ελαιώνας στα δυτικά και κάτω από το χωριό. Ο Ντε Τεβενό γράφει<ref>''Voyage de M. de Thevenot en Europe, Asie et Afrique'', 3<sup>η</sup> έκδ. Άμστερνταμ 1727, τ.Ι, σσ.312,316-7, αναφέρεται από τον Ουμπέρ Περνό στο ''Η νήσος Χίος''</ref> ότι στα χρόνια του οι Λατούσοι ασχολούνταν όλοι με την περδικοτροφία, με την ασυνήθιστη δηλαδή εκτροφή ενός άγριου πουλιού (της [[πέρδικα|πέρδικας]]) σαν να ήταν πρόβατο:
 
{{Απόσπασμα|«Είναι ένα περίεργο φαινόμενο να βλέπεις πώς τρέφουν αυτά τα πουλιά... ...τις μαζεύουν το πρωί όλες γύρω τους μ' ένα σφύριγμα, τις οδηγούν στα χωράφια σαν τους διάνους, και στην αρχή, φθάνοντας σ' ένα λόφο που τις πάνε, τρέχουν ν' αναζητήσουν την τροφή τους καθεμιά στο δικό της τόπο. Το βράδυ εκείνος που τις φροντίζει επιστρέφει στο λόφο και αρχίζει να σφυρίζει πολύ δυνατά. Τότε όλες οι πέρδικες ξανάρχονται και μαζεύονται γύρω του, και κατόπι καθεμιά επιστρέφει στο σπίτι του κυρίου της χωρίς να λείψει καμιά ποτέ τους, κι ακούν τόσο καλά το σφύριγμα εκείνου που τις οδηγεί συνήθως στη βοσκή, ώστε αν σφυρίζει κάποιος άλλος δεν πάνε κοντά του.»||
}}
 
Υπήρχε λοιπόν το επάγγελμα του «περδικοβοσκού», που όμως είχε ήδη εκλείψει την εποχή των ταξιδιών του Περνό (1898-99). Περιστασιακά, ακόμα και τον 20<sup>ο</sup>20ό αιώνα, έτρεφαν λίγες πέρδικες στα σπίτια, όπως τις κότες.
 
== Ιστορικά στοιχεία ==
Ο φόβος των πειρατών συγκέντρωσε τους κατοίκους παλαιότερων μικρών μεσοβυζαντινών οικισμών της περιοχής, 7 στην περίπτωση της Ελάτας, που έχτισαν το καστροχώρι, ίσως περί το 1300 μ.Χ. Ονόματα αυτών των «πολισμάτων» που σώζονται είναι: Αγ. Ειρήνη, Μαλλός, Μητρόθια, Αλμυρός, Αγία Παρασκευή.
 
Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, η ονομασία του χωριού οφείλεται στην έκφραση «ελάτε, ελάτε»<ref name=":1" />. Ιστορικά και γεωγραφικά η Ελάτα ανήκει στην περιοχή των Μαστιχοχωρίων<ref name=":1" /><ref>Δημητρίου Γ. Ιεραπετρίτη, ''[https://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/20325?lang=el#page/82/mode/2up Η συμβολή της τοπικής οργάνωσης των μαστιχοχωριών Χίου στη διαχείριση του χώρου κατά την περίοδο 1566-1866 της οθωμανικής κυριαρχίας]'', Πανεπιστήμιο Αιγαίου-Διδακτορική Διατριβή, Μυτιλήνη 2006, σελ. 73.</ref>. Το 1822, κατά τη διάρκεια της [[Σφαγή της Χίου|σφαγής της Χίου]], προσέφυγαν στο χωριό (όπως και στα υπόλοιπα Μαστιχοχώρια) κάτοικοι από τις υπόλοιπες περιοχές του νησιού<ref>Deschamps, 1991, σελ. 112-113.</ref>. Ωστόσο λίγο αργότερα, μετά την [[Πυρπόληση Τουρκικής Ναυαρχίδας στη Χίο (1822)|πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας]] από τον [[Κωνσταντίνος Κανάρης|Κωνσταντίνο Κανάρη]], οι καταστροφές επεκτάθηκαν και στα Μαστιχοχώρια<ref>Ιεραπετρίτη, 2006, σελ. 142.</ref>.
 
▲ΠαλαιότεραΔιοικητικά, ήτανμετά την ενσωμάτωσή της από κοινού με την υπόλοιπη Χίο στην Ελλάδα, ορίστηκε ως έδρα κοινότητας, αργότερατης επαρχίας Χίου<ref name=":0" />. Από το 1997 αποτελούσε ένα από τα εννέα δημοτικά διαμερίσματα του [[Δήμος Μαστιχοχωρίων|Δήμουδήμου Μαστιχοχωρίων]] και σήμερααπό το 2011 ανήκει στον Δήμο [[ΧίοςΔήμος Χίου|δήμο Χίου]].
 
== Απογραφές πληθυσμού ==
Η εξέλιξη του πληθυσμού της Ελάτας στις επίσημες απογραφές είναι τυπικό δείγμα μαρασμού της ελληνικής επαρχίας:
 
{| border=1 cellpadding=4 cellspacing=0 style="font-size: 100%; border: black solid 1px; border-collapse: collapse; text-align: center;"
Γραμμή 78 ⟶ 80 :
Δυτικά και κάτω από το χωριό, πέρα από τον ελαιώνα, υπάρχει και μοναστήρι, έρημο σήμερα, η Παναγιά Φανερωμένη (το Γενέσιο της Θεοτόκου) με περίτεχνο σκαλιστό τέμπλο, άριστο δείγμα της Χιώτικης λαϊκής τέχνης. Στο πανηγύρι του κάθε χρόνο (8 Σεπτεμβρίου) οι Λατούσοι συγκεντρώνονται εκεί, τρώνε σύμφωνα με το έθιμο ''ροβιθοπίλαφο'' και διοργανώνουν την παραδοσιακή ''μουλαροδρομία'' με στολισμένα μουλάρια από τη μονή μέχρι το χωριό. Εξίσου σημαντικό είναι και το πανηγύρι του Αγίου Στεφάνου (2 Αυγούστου) που λαβαίνει χώρα τόσο στο νησάκι [[Άγιος Στέφανος Χίου|Άγιος Στέφανος]], όσο και στην πλατεία του χωριού.
 
Το φυσικό επίνειο της Ελάτας είναι ο όρμος '''Αγία Ειρήνη''' με το ομώνυμο ξωκλήσι, υποτυπώδη παλιότερο μώλο στην αριστερή πλευρά και μεγαλύτερο νέο μώλο στη δεξιά. Βρίσκεται σε απόσταση 3,5 χιλιόμετρα από το χωριό με ασφαλτοστρωμένο δρόμο, και πολύ λιγότερο σε ευθεία γραμμή. Η είσοδος του όρμου είναι προς τον βορρά, αλλά η ένταση των μελτεμιών ανακόπτεται κάπως από τα τρία νησάκια: την Πελαγόνησο (αριστερά), το Μικρό Νησί και τον [[Άγιος Στέφανος Χίου|Άγιο Στέφανο]] (δεξιά). Στη δεξιά πλευρά διακρίνεται λατομείο όπου παλιά εξορυσσόταν [[μάρμαρο]] με πρασινωπή απόχρωση, για το οποίο ήταν κάποτε γνωστή η Ελάτα. Λίγοι γνωρίζουν ότι παλιά σε σημείο του μυχού του όρμου υπήρχαν ιαματικές εγκαταστάσεις-λασπόλουτρα, που τώρα έχουν εγκαταλειφθεί.
 
Η Ελάτα είναι η γενέτειρα του ποιητή [[Αλέξανδρος Γκιάλας|Γ. Βερίτη]], το σπίτι του οποίου σώζεται αναπαλαιωμένο κατά την παραδοσιακή αρχιτεκτονική.
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/wiki/Ελάτα_Χίου"