Άγιος Μακάριος Νοταράς

Ο Άγιος Μακάριος Νοταράς (1731-1805) ήταν Έλληνας επίσκοπος, λόγιος συγγραφέας, ένας εκ των ηγετών του Κολλυβαδικού κινήματος και Άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η μνήμη του τιμάται από την Εκκλησία στις 17 Απριλίου.

Άγιος Μακάριος Νοταράς
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	1731 Κόρινθος
Θάνατος	17  Απριλίου 1805
Χώρα πολιτογράφησης	Οθωμανική Αυτοκρατορία
Θρησκεία	Ανατολικός Ορθόδοξος Χριστιανισμός
Eορτασμός αγίου	17 Απριλίου
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	νέα ελληνική γλώσσα
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	συγγραφέας
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	μητροπολίτης
Σχετικά πολυμέσα

Βίος

Το βαπτιστικό όνομα του Μακάριου Νοταρά ήταν Μιχαήλ και γεννήθηκε το 1731 στα Κορινθιακά Τρίκαλα. Ο πατέρας του ήταν ο Γεώργιος ή Γεωργαντάς Νοταράς, άρχοντας της περιοχής και η μητέρα του η Αναστασία. Καταγόταν από οικογένεια η οποία είχε προσφέρει στην Εκκλησία επώνυμους ιεράρχες, όπως ο Χρύσανθος Νοταράς. Το επίθετό του «Νοταράς» υποδηλώνει πως ο πρώτος ή οι πρώτοι γόνοι της οικογένειας ασκούσαν το επάγγελμα του νοτάριου. Αρχηγός της οικογένειας ήταν ο Νικόλαος Νοταράς ο οποίος δρούσε στο περιβάλλον του Μανουήλ Παλαιολόγου γύρω στα 1384 και εξής.

Αφού φοίτησε στα σχολεία της ιδιαίτερης πατρίδας του, σε ηλικία 15 ετών μετέβη στην Κεφαλονιά όπου μαθήτευσε κοντά στον διδάσκαλο Ευστάθιο (1746-1750) και στη συνέχεια μετέβη στη Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου, ενώ στα 1758-1764 επέστρεψε για να διδάξει στην ιδιαίτερη πατρίδα του χωρίς αμοιβή.

Το 1764 ο Μιχαήλ εξελέγη με ψήφο κλήρου και λαού και διαδέχθηκε, ως Μακάριος πλέον, τον Παρθένιο στη μητροπολιτική έδρα της Κορίνθου. Στα 1770 ξεσπούν τα Ορλωφικά με συνέπεια μετά την αποτυχία τους να φύγει για τη Ζάκυνθο. Αν και Ρωσικό προπαγανδιστικό φυλλάδιο της εποχής τον εγκωμιάζει για την ποιμαντική του δράση ως άλλος απόστολος Παύλος, όχι με το ξίφος αρματωμένος, αλλά με την αρετήν κεκοσμημένος, διοικεί και κρατύνει την εκκλησίαν, δεν πρέπει να έλαβε ενεργό συμμετοχή στις προετοιμασίες του κινήματος στην περιοχή. Με την οικογένειά του φεύγει για τη Ζάκυνθο όπου συναντά τον Νικηφόρο Θεοτόκη. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, πιεζόμενο από την Υψηλή Πύλη που ήθελε να αντικαταστήσει τους φυγάδες επισκόπους των επαναστατημένων περιοχών, του ζητά να παραιτηθεί αλλά εκείνος αρνείται και τελικά διατηρεί τον τίτλο του πρώην Κορίνθου.

Μετά τη Ζάκυνθο κινείται μέσα στον Ελληνικό χώρο μεταβαίνοντας διαδοχικά στην Κεφαλονιά, πίσω πάλι στη Ζάκυνθο, την Ύδρα -στα 1773-1774-όπου συναντά τον Νικόδημο τον Αγιορείτη, τη Χίο (1775-1776) και το Άγιον Όρος (το 1777 πριν το φθινόπωρο) Εκεί γίνεται ο ίδιος η αφορμή να εκδηλωθεί η Κολυβαδική κρίση, με το να αρνηθεί να τελέσει μνημόσυνο στη Μονή Κουτλουμουσίου ημέρα Κυριακή. Οι αντικολλυβάδες σπεύδουν να τον καταγγείλουν στον Πατριάρχη Σωφρόνιο. Φεύγει απογοητευμένος μετά τα μέσα του 1776 για τη Χίο, όπου λαμβάνει μια δριμύα επιστολή από τον Πατριάρχη, καταδικαστική για την όλη φατριαστική διαγωγή του στο Άγιον Όρος. Όμως ισχυροί Χιώτες, και ιδιαίτερα ο Χιώτης άρχοντας της Κωνσταντινούπολης Σκαναβής μεσολαβεί υπέρ του. Αναχωρεί εκ νέου και περιοδεύει σε Πάτμο, Ύδρα, την Κόρινθο. Θα επιστρέψει στην ιδιαίτερη πατρίδα του όταν θα κατασιγάσουν τα πράγματα εκεί αλλά θα φύγει σύντομα όταν ο ένας από τους τρεις αδελφούς του θα σκοτωθεί από τους Τούρκους.

Μετά τον θάνατο του πατέρα του και όταν περιήλθαν στην κατοχή του εκ κληρονομίας χρεόγραφα της οικογένειας τα κατέστρεψε απαλλάσσοντας από τα χρέη όσους χρωστούσαν στην οικογένειά του και έφυγε για το Άγιον Όρος.

Όταν ο Αδαμάντιος Κοραής άρχισε να αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες λόγω του θανάτου των γονέων του (το 1783 πέθανε ο πατέρας του και το 1784 η μητέρα του), κατάφερε χάρη στην οικονομική ενίσχυση του Μακάριου Νοταρά να ολοκληρώνει τις σπουδές του. Το 1786 ο Κοραής δημοσιεύει τη διπλωματική του εργασία στη λατινική γλώσσα με τίτλο Pyretologiae Synopsis αλλά και τη σύντομη διδακτορική διατριβή του, Medicus Hippocraticus (1787).

Ο Νοταράς διέμεινε για δέκα χρόνια στην Πάτμο όπου σύστησε το ησυχαστήριο των Αγίων Πάντων. Στη Χίο θα πάει στα 1790 όπου θα εγκατασταθεί σε ένα κάθισμα ασχολούμενος με την άσκηση, τη μελέτη και τη συγγραφή θρησκευτικών βιβλίων και με το ιεραποστολικό του έργο απέτρεψε εξισλαμισμούς. Πέθανε στις 17 Απριλίου 1805 στη Χίο.

Συγγραφικό-εκδοτικό έργο

• Εγχειρίδιον ανωνύμου τινός αποδεικτικόν περί του ότι χρεωστούσιν οι χριστιανοί συχνότερον να μεταλαμβάνωσι τα θεία μυστήρια,νυν πρώτον τύποις εκδοθέν δαπάνη του τιμιωτάτου και φιλοχρίστου κυρίου Δημητρίου προσκυνητού του εκ Δρύστρας, Ενετίησι 1777, παρά Νικολάω Γλυκεί τω εξ Ιωαννίνων. Εμπνεόταν από το Breve tratado de la comunion cotidiana, Ρώμη 1675, του Μιχαήλ ντε Μολίνος Το βιβλίο διασκευασμένο επανεκδόθηκε ανωνύμως το 1783 και προκάλεσε αντίδραση από το Πατριαρχείο Κων/πόλεως (Πατριάρχης Προκόπιος) επικρίθηκε συνοδικώς το 1785 αλλά αποκαταστάθηκε από τον Νεόφυτο Ζ' με επιστολή του). Σύμφωνα με τον Θεόκλητο (Διονυσιάτη), η πατρότητα του έργου ανήκει στον Νεόφυτο Καυσοκαλυβίτη.
• Φιλοκαλία των ιερών Νηπτικών συνερανισθείσα παρά των αγίων και θεοφόρων πατέρων ημών. εν η διά της κατά την πράξιν και θεωρίαν ηθικής φιλοσοφίας ο νους καθαίρεται, φωτίζεται, και τελειούται, Βενετία 1782, σε συνεργασία με τον Νικόδημο Αγιορείτη
• Πράφρασις του βίου του οσ. Χριστοδούλου Πάτμου
• Αποσπάσματα εκ πατερικών βιβλίων καταγεγραμμένα υπό του Μακαρίου το 1771 όταν βρισκόταν στη μονή του οσίου Γερασίμου στην Κεφαλονιά
• Πηδάλιον του Αγάπιου Λεονάρδου και Νικόδημου του Αγιορείτη-το έργο αυτό το επιθεώρησε ο Μακάριος
• Χριστιανική Απολογία Αθανάσιου Πάριου, 1798 έκδοση με δαπάνες του Μακάριου
• Συναγωγή θεοφθόγγων ρημάτων και διδασκαλιών των θεοφόρων και αγίων πατέρων παρά Παύλου μοναχού κτήτορος μονής Θεοτόκου της Ευεργέτιδος, ήτοι Ευεργετηνός, Ενετίησιν 1783-[επενεκδόσεις Κων/πόλη 1861, Αθήνα 1893, 1900/1901, 1957-1961] εκδοση με δαπάνες του Νικόδημου

Αποτίμηση του έργου του

Τα έργα του αποτέλεσαν οδηγό της πνευματικής ζωής πολλών γενεών μοναχών και κληρικών, ενώ μεταφράστηκαν στα σλαβικές γλώσσες. Συνέβαλε καίρια στην εκ νέου ανακάλυψη και διάδοση των Πατέρων της Εκκλησίας ως κλασικών της θεολογίας.

Πηγές

• Ανώνυμος, «Μακάριος ο Νοταράς», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τομ. 5 (1986), σελ. 371.
• Λέανδρος Βρανούσης, «Άγνωστα πατριωτικά φυλλάδια και ανέκδοτα κείμενα της εποχής του Ρήγα και του Κοραή. Η φιλογαλλική και αντιγαλλική προπαγάνδα», Επετηρίς του Μεσαιωνικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών, τομ. 15-16 (1965-1966), Αθήνα, 1997, σελ. 125-329.
• Χρήστος Γιανναράς, Ορθοδοξία και Δύση στη νεώτερη Ελλάδα, εκδ. Δόμος, Αθήνα, 1992.
• Τάσος Γριτσόπουλος, «Το αληθινό πρόσωπο του πρώην Κορίνθου Μακάριου Νοταρά», Πελοποννησιακά, τομ. ΚΗ΄ (2005-2006), σελ. 1-8.
• Τάσος Γριτσόπουλος, «Εκκλησιαστική Ιστορία Κορινθίας», Πελοποννησιακά, τομ. Θ΄ (1972), σελ. 284-293.
• Χρήστος Ιωαννίδης, Λόγιοι κληρικοί και Νεοελληνικός Διαφωτισμός: μια κρίσιμη σχέση, μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, Αθήνα: ΕΚΠΑ, τμήμα Ιστορίας & Αρχαιολογίας, 2017.
• Ιωάννης Μουτζούρης, «Μακάριος Νοταράς και το αναγεννητικόν του έργον», στο: Πρακτικά του Α΄τοπικού σὒνεδρίου Κορινθιακών ερευνών (Κόρινθος 27-28 Απριλίου 1974)-Παράρτημα περιοδικού Πελοποννησιακά, εν Αθήναις 1975, σέλ. 121-137.
• Gerhard Podskalsky, Η Ελληνική Θεολογία επί Τουρκοκρατίας: 1453-1821, μτφρ. πρωτ. Γεώργιος Μεταλληνός, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 2005.
• Μπακούρος Βασίλειος, Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Σαμουήλ Α΄ Χαντζερής ο βυζάντιος: ο βίος και το έργο του (1700-1775), Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) 1998

Βιβλιογραφία

• πρωτ. Κωνσταντίνος Καραϊσαρίδης, «Η ιερωσύνη καί η αντιμετώπιση των προβλημάτων των ιερέων κατά τόν άγιο Μακάριο Κορίνθου», τόμος Άγιος Μακάριος (Νοταράς) Γενάρχης του Φιλοκαλισμου - Μητροπολίτης Κορίνθου, Πρακτικά Συνεδρίου, Αθήνα 2006, σελ. 309-323.