Ήθος

To ήθος στη Φιλοσοφία

Το Ήθος κατά τον Αριστοτέλη αποδίδεται με αρνητικές ανθρώπινες εκφάνσεις που πρέπει ν΄ αποφεύγονται, όπως για παράδειγμα η κακία, η ακράτεια και η θηριωδία, ενώ η διαστροφή διακρίνεται σε τρία είδη που βρίσκονται σε σχέση μεταξύ τους. Ακράτεια υπάρχει, όταν λειτουργεί η λογική, αλλά διαστρέφεται η όρεξη. Όταν διαστρέφεται η λογική και τίθεται ως σκοπός το κακό, λέμε ότι υπάρχει κακία. Η θηριωδία είναι το αποτέλεσμα της διαστροφής τόσο της όρεξης όσο και της λογικής.

«μετὰ δὲ ταῦτα λεκτέον, ἄλλην ποιησαμένους ἀρχήν, ὅτι τῶν περὶ τὰ ἤθη φευκτῶν τρία ἐστὶν εἴδη, κακία ἀκρασία θηριότης. τὰ δ' ἐναντία τοῖς μὲν δυσὶ δῆλα· τὸ μὲν γὰρ ἀρετὴν τὸ δ' ἐγκράτειαν καλοῦμεν· πρὸς δὲ τὴν θηριότητα μάλιστ' ἂν ἁρμόττοι λέγειν τὴν ὑπὲρ ἡμᾶς ἀρετήν, ἡρωικήν τινα καὶ θείαν, ὥσπερ Ὅμηρος περὶ Ἕκτορος πεποίηκε λέγοντα τὸν Πρίαμον ὅτι σφόδρα ἦν ἀγαθός. ». Ηθικά Νικομάχεια Ζ 1145α

Ύστερα απ΄ αυτά πρέπει να πούμε, κάνοντας μια νέα αρχή, ότι τρία είναι τα είδη σχετικά με τα ήθη που πρέπει να αποφεύγονται, η κακία, η ακράτεια και η θηριωδία. Και είναι φανερό ποια είναι αντίθετα προς τις δυο πρώτες: Το ένα το ονομάζουμε αρετή και το άλλο εγκράτεια. Το αντίθετο εξάλλου προς τη θηριωδία θα ταίριαζε όλως ιδιαίτερα να το ονομάσουμε υπεράνθρωπη που πράγματι προσιδιάζει στους ήρωες και στον θεό, όπως ακριβώς η αρετή του Έκτορα, για τον οποίο, επειδή ήταν υπερβολικά ανδρείος, ο Όμηρος παρουσίασε τον Πρίαμο να λέει τα εξής:

«Ούτε καν έμοιαζε ότι είναι γιος θνητού ανθρώπου, αλλά κάποιου θεού».

Το ήθος στη Θεολογία

Στη Δυτική Θεολογία, το ήθος υποτάσσεται στη διάνοια, εκεί όπου γίνεται η προσέγγιση του απολύτου και τοιουτοτρόπως θεμελιώνεται η λογικοκρατία (rationalismus) και ο υποκειμενισμός (subjectivismus) του σημερινού ευρωπαϊκού πολιτισμού, Στην προσέγγιση αυτή ο άνθρωπος σχετίζεται αναγκαστικά με τον θεό, νοούμενο ως τιμωρό, ενώ η ηθική εκπίπτει σε ηθικισμό. Ωστόσο, κατά την Ορθόδοξη Πατερική Θεολογία, η έννοια του ήθους δεν αντιστοιχεί σε μια νοητική αναγωγή στο απόλυτο, αλλά σε ό,τι εκφράζει τον τρόπο υπάρξεως του ανθρώπου, "εν κοινωνία" μετά του Θεού, ο οποίος νοείται ως "εσταυρωμένη αγάπη", ενώ η ηθική υπάρχει σαν βίωση της δογματικής θεολογικής διδασκαλίας της Εκκλησίας.