Αλέξανδρος Κ. Σούτσος

Για τον δραγουμάνο του στόλου (1758-1821), δείτε: Αλέξανδρος Ν. Σούτσος.

Ο Αλέξανδρος Σούτσος (Κωνσταντινούπολη 1803- Σμύρνη 1863) ήταν φαναριώτης ρομαντικός πεζογράφος, σατιρικός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας της Α’ Αθηναϊκής Σχολής. Ήταν αδελφός του συγγραφέα και πολιτικού Παναγιώτη Σούτσου και ξάδελφος του συγγραφέα και διπλωμάτη Αλέξανδρου Ρίζου-Ραγκαβή. Το σύνολο του λογοτεχνικού έργου του έχει σατιρικό χαρακτήρα. Με αυτό ήθελε όχι μόνο να θίξει τα κακώς κείμενα, αλλά και να «διδάξει», αναδεικνύοντας τα προβλήματα που αντιμετώπιζε το νεοσύστατο κράτος σε όλους τους τομείς. Στόχος της σάτιράς του ήταν κυρίως ο κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας, ο αδελφός του Αυγουστίνος και ο βασιλιάς Όθων, αλλά και οι πολιτικοί, οι βουλευτές, καθώς και καταστάσεις της κοινωνικής ζωής.

Αλέξανδρος Κ. Σούτσος
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Αλέξανδρος Σούτσος (Ελληνικά)
Γέννηση	1803 Κωνσταντινούπολη
Θάνατος	Ιουλίου 1863 Αθήνα
Εθνικότητα	Ελληνική
Χώρα πολιτογράφησης	Ρουμανία Ελλάδα
Ιδιότητα	συγγραφέας, ποιητής και δημοσιογράφος
Αδέλφια	Παναγιώτης Σούτσος
Κίνημα	Α΄ Αθηναϊκή Σχολή
Είδος τέχνης	Συγγραφέας, Λογοτέχνης, Ποιητής
Καλλιτεχνικά ρεύματα	Α΄ Αθηναϊκή Σχολή
Σημαντικά έργα	Ο εξόριστος του 1831 μυθιστόρημα Ο περιπλανώμενος ποίημα Η Τουρκομάχος Ελλάς ποίημα

Βίος

Η οικογένεια του Σούτσου ήταν επιφανής φαναριώτικη οικογένεια της Κωνσταντινούπολης και πολλοί συγγενείς τους ασχολήθηκαν με τα γράμματα: αδελφός της μητέρας του ήταν ο ποιητής Ιάκωβος Ρίζος-Νερουλός, ενώ και η αδελφή του, Αικατερίνη Σούτσου, ήταν ποιήτρια. Στην Κωνσταντινούπολη έκανε κατ’ οίκον μαθήματα με αξιόλογους λόγιους της εποχής, ενώ το από 1818 ως το 1820 ο Αλέξανδρος και ο Παναγιώτης Σούτσος φοίτησαν στη Σχολή της Χίου, όπου είχε φημισμένους δασκάλους, όπως ο Νεόφυτος Βάμβας και ο Κωνσταντίνος Βαρδαλάχος. Το 1820, εξ αιτίας του θανάτου του πατέρα τους Κωνσταντίνου Σούτσου, ο Αλέξανδρος και ο Παναγιώτης μετέβησαν στο Βουκουρέστι, όπου παρέμειναν για σύντομο χρονικό διάστημα κοντά στον θείο τους, Αλέξανδρο Σούτσο, ηγεμόνα της Βλαχίας. Τον Απρίλιο του [1820]] αναχώρησαν για το Παρίσι με συστατική επιστολή του θείου τους, για να συναντήσουν τον Κοραή.

Τα χρόνια της παραμονής στο Παρίσι ήταν αποφασιστικά για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του Αλέξανδρου Σούτσου, αλλά και για τη μελλοντική δράση του: επηρεάστηκε όχι μόνο από τη διδασκαλία του Κοραή, αλλά και από την πνευματική ατμόσφαιρα στη Γαλλία, ιδίως από το έργο ρομαντικών ποιητών όπως ο Λαμαρτίνος και ο Βερανζέρος. Το 1821 ο αδελφός του Δημήτριος σκοτώθηκε με τον Ιερό Λόχο στη Μάχη του Δραγατσανίου. Αυτό το γεγονός τον συγκλόνισε και άργησε πολύ να συνέλθει. Εκείνο το διάστημα μετέβη στην Ιταλία, ενδεχομένως για να αναρρώσει. Εκεί παρέμεινε τρία χρόνια και έγραψε τις τραγωδίες: Μάρκος Βότσαρης, Αναστάσιος Τσαμαδός, Ιωάννης Μαυρομιχάλης, Ορέστης, Βρούτος, από τις οποίες σώζεται μόνο ο Ορέστης Βρούτος.

Το 1825 ο Αλέξανδρος Σούτσος έφτασε στο Ναύπλιο μαζί με τον αδελφό του Παναγιώτη. Εκεί επεδίωξε να αναπτύξει αγωνιστική δράση (ήθελε να πάει στο πολιορκημένο Μεσολόγγι), ενώ παράλληλα έγραφε και τα πρώτα του σατιρικά ποιήματα. Η σάτιρά του ήταν αυστηρή και στρεφόταν εναντίον όλων των κακώς κειμένων της πολιτικής και κοινωνικής ζωής και συχνά έθετε τη ζωή του σε κίνδυνο: το 1826 του επιτέθηκαν οπαδοί του Ζαΐμη επειδή είχε σατιρίσει την κυβέρνησή του. Το 1827 αναχώρησε και πάλι για το Παρίσι, όπου συνέχισε τις σπουδές του και έγραψε την Ιστορία της Ελληνικής επανάστασης (Histoire de la Révolution grecque), χωρίς να παραμελήσει και την πατριωτική δράση: εξέδιδε φυλλάδια που απευθυνόνταν στους ξένους με σκοπό να ενημερώσουν για τον αγώνα των Ελλήνων. Στην Ελλάδα επέστρεψε στα τέλη του 1829 ή στις αρχές του 1830. Εγκαταστάθηκε πάλι στο Ναύπλιο, μαζί με τα άλλα μέλη της οικογένειάς του και αφοσιώθηκε στη συγγραφή σατιρικών ποιημάτων και σατιρικών έργων. Αν και αρχικά συνεργάστηκε με τον Καποδίστρια, τον οποίον θεωρούσε λυτρωτή του έθνους, γρήγορα απογοητεύτηκε από τη διακυβέρνησή του και άσκησε έντονη κριτική στο έργο του. Εξορίστηκε γι’ αυτόν τον λόγο τον Ιούνιο του 1831 και πήγε στην Ύδρα, όπου συγκεντρωνόταν οι διανοούμενοι και πολιτικοί που είχαν αντιπολιτευτική τοποθέτηση. Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια, ο Αλέξανδρος Σούτσος εξέφρασε την ικανοποίησή του με ένα θριαμβευτικό ποίημα, στο οποίο εξυμνούσε τους δολοφόνους του κυβερνήτη.

Χαιρέτησε με ενθουσιασμό τον ερχομό του Όθωνα, γράφοντας μάλιστα ποιήματα που απευθυνόταν στον νέο βασιλιά, αλλά σύντομα απογοητεύτηκε και από τη διακυβέρνηση της Αντιβασιλείας και εξέφρασε την απογοήτευσή του στα έργα του και στα φυλλάδια με την ονομασία Ελληνική πλάστιγξ που κατά καιρούς εξέδιδε, με αποτέλεσμα νέες διώξεις του, κατασχέσεις των έργων του και δίκες το 1840 και το 1858. Το ίδιο διάστημα όμως, όταν δεν διωκόταν ή δεν ήταν φυλακισμένος, περιόδευε σε όλη την Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό: στην Κωνσταντινούπολη, την Αίγυπτο, τη Ρωσία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ ταυτόχρονα σχολίαζε με τα έργα του οτιδήποτε θεωρούσε μεμπτό και αντίθετο με τα συμφέροντα του έθνους, αλλά και με τις φιλελεύθερες ιδέες με τις οποίες είχε γαλουχηθεί.

Πέθανε το 1863 στη Σμύρνη. Λίγες ημέρες πριν πεθάνει, έγραφε στον αδελφό του: «ὑπῆρξα, ὡς γράφεις, ἡ πέτρα τῆς σφενδόνης, ἥν ἔρριψεν ὁ ὕψιστος ἐπὶ τῆς κεφαλῆς δύο τυράννων». Τα οστά του μεταφέρθηκαν στην Αθήνα το 1875 με πρωτοβουλία του Αχιλλέα Παράσχου και του Συλλόγου Παρνασσός.

Έργο

Το κυρίως σώμα του έργου του είναι το ποιητικό. Τα κυριότερο ποιήματά του είναι οι 4 Σάτυραι που εξέδωσε από το 1825 ως το 1827, κατά τη διάρκεια της πρώτης παραμονής του στην Ελλάδα, στις οποία σατίριζε την πολιτική και κοινωνική κατάσταση στο Ναύπλιο, το Πανόραμα της Ελλάδος, στο οποίο συγκέντρωσε τα ποιήματα με τα οποία σατίριζε τον Καποδίστρια, η Τουρκομάχος Ελλάς, επική περιγραφή της επανάστασης του '21 και η Επιστολή προς τον Βασιλέα της Ελλάδος Όθωνα, ένα από τα πιο γνωστά του ποιήματα, στο οποίο παρουσιάζει την πνευματική κατάσταση στην Ελλάδα. Αυτό το ποίημα είναι σημαντική πηγή για την άποψη των φαναριωτών συγγραφέων για την ελληνική λογοτεχνία. Δημοφιλές εκείνη την εποχή ήταν επίσης το εκτενές ποίημά του Ο Περιπλανώμενος, με πρότυπο το Childe Harold του Βύρωνα, που παρουσιάζει όλη την ιστορία της Ελλάδας και επικρίνει τη σύγχρονη κατάστασή της. Το μοναδικό μυθιστόρημά του, Ο Εξόριστος του 1831, που δημοσιεύτηκε μετά από πολλά εμπόδια το 1835 με τον υπότιτλο «κωμικοτραγικόν ιστόρημα», είναι ένα ρομαντικό μυθιστόρημα με πλοκή παρόμοια με αυτή των υπολοίπων αισθηματικών μυθιστορημάτων της περιόδου, αλλά με έντονο πολιτικό και σατιρικό χαρακτήρα. Το έργο αυτό ήταν το πρώτο νεοελληνικό μυθιστόρημα που μεταφράστηκε σε ξένη γλώσσα (το 1837 στα γερμανικά, με τον τίτλο Der Verbannte des Jahres 1831). Το θεατρικό του έργο, εκτός από τις τραγωδίες που έγραψε στην Ιταλία και δεν σώθηκαν, περιλαμβάνει και τρεις κωμωδίες (Άσωτος, Πρωθυπουργός, Ατίθασος ποιητής, έργα αδύναμα, χωρίς ενδιαφέρουσα δράση.

Εργογραφία

Παρακάτω παρουσιάζονται μερικά από τα έργα του:

Ποιήματα

• Σάτυραι (1827 σάτυραι)
• Πανόραμα της Ελλάδος (1833)
• Ο περιπλανώμενος (1839)
• Η Τουρκομάχος Ελλάς (1850)
• Ο επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί Ι. Καποδίστρια (1831)

Πεζά

• Histoire de la revolution grecque (1829) (Εκδόθηκε στο Παρίσι από τη Librairie Didot)
• Ο Εξόριστος του 1831, μυθιστόρημα (1835)

Θεατρικά

• Ορέστης (1823/4)
• Άσωτος (1830)
• Πρωθυπουργός (1843)
• Ατίθασος ποιητής (1843)

Πηγές

• Αλέξανδρου Σούτσου, Ο εξόριστος του 1831. Εισαγωγή και φιλολογική επιμέλεια Λουκία Δρούλια, Νεοελληνική βιβλιοθήκη. Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, Αθήνα 1994
• Κ.Θ.Δημαράς, «Ο Αλέξανδρος Σούτσος από τη σκοπιά της εποχής του», Ο Ελληνικός Ρωμαντισμός, Ερμής, Αθήνα 1994
• Mario Vitti, «Αλέξανδρος Σούτσος, στρατευμένος στην αντιπολίτευση», Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Οδυσσέας, Αθήνα 2003

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ο εξόριστος του 1831. Αθήνα: Νικόλαος Ρωμανίδης, Τύποι Τέκνων Δράκου. 1876. Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2010. 
• Ο Πρωθυπουργός και Ατίθασσος Ποιητής. Βρυξέλλες. 1843. Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2010. 
• Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Μοντέρνων Ελληνικών Σπουδών Ανέμη, έργα του Σούτσου