Ο ασιατικός γατόπαρδος (Acinonyx jubatus venaticus) είναι ένα κρισίμως απειλούμενο υποείδος του γατόπαρδου, που σήμερα επιβιώνει μόνο στο Ιράν. Προηγουμένως εξαπλωνόταν από την Αραβική Χερσόνησο και την Εγγύς Ανατολή μέχρι την Κασπία Θάλασσα, την έρημο Κιζίλ Κουμ και την Ινδία. Εξαφανίστηκε από αυτές τις περιοχές κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα.[3]

Ασιατικός γατόπαρδος
Ενήλικος γατόπαρδος
Ενήλικος γατόπαρδος
Κατάσταση διατήρησης
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Ζώα (Animalia)
Συνομοταξία: Χορδωτά (Chordata)
Ομοταξία: Θηλαστικά (Mammalia)
Τάξη: Σαρκοφάγα (Carnivora)
Οικογένεια: Αιλουρίδες (Felidae)
Υποοικογένεια: Αιλουρίνες (Felinae) (Fischer de Waldheim, 1817) [2]
Είδος: A. jubatus
Υποείδος: A. j. venaticus
Διώνυμο
Acinonyx jubatus venaticus
Griffith, 1821

Με πράσινο φαίνεται το εύρος του ασιατικού γατόπαρδου

Ο ασιατικός γατόπαρδος επιβιώνει σε προστατευόμενες, άνυδρες περιοχές στο ανατολικό και κεντρικό Ιράν, όπου η ανθρώπινη πληθυσμιακή πυκνότητα είναι πολύ χαμηλή.[4] Ανάμεσα στο 2011 και το 2013, 84 άτομα παρατηρήθηκαν σε 14 διαφορετικές προστατευόμενες περιοχές.[5] Τον Δεκέμβριο του 2017, υπολογίστηκε ότι παραμένουν λιγότερα από 50 άτομα, εξαπλωμένα σε μια περιοχή έκτασης 140,000 km2, στο κεντρικό οροπέδιο του Ιράν.[6] Τον Ιανουάριο του 2022, το Υπουργείο Περιβάλλοντος του Ιράν, ανακοίνωσε ότι μόνο 12 γατόπαρδοι, 9 αρσενικά και 3 θηλυκά, έχουν απομείνει στην χώρα.[7]

Το υποείδος διαφοροποιήθηκε από τους αφρικανικούς πληθυσμούς γατόπαρδου πριν από 32.000 με 67.000 χρόνια.[8] Κατά την διάρκεια της Βρετανικής κυριαρχίας στην Ινδία, το υποείδος αποκαλούνταν κυνηγετική λεοπάρδαλη, καθώς πολλοί Ινδοί ευγενείς κρατούσαν μεγάλους αριθμούς από γατόπαρδους στην αιχμαλωσία και τους χρησιμοποιούσαν για το κυνήγι αντιλόπης.[9]

Εξέλιξη Επεξεργασία

Τα αποτελέσματα μίας πενταετούς φυλογεωγραφικής μελέτης έδειξαν ότι οι αφρικανικοί και οι ασιατικοί πληθυσμοί του γατόπαρδου διαχωρίστηκαν πριν από 32.000 με 67.000 χρόνια και ότι είναι γενετικά διακριτοί. Κατά την διεξαγωγή της μελέτης λήφθηκαν δείγματα από 94 γατόπαρδους, από άγριους πληθυσμούς από 9 χώρες καθώς και από ζώα σε αιχμαλωσία και από μουσειακά δείγματα, από τα οποία εξήχθη και αναλύθηκε το Μιτοχονδριακό DNA. Ο πληθυσμός στο Ιράν θεωρείται αυτόχθων, μονοφυλετικός και ο τελευταίος αντιπρόσωπος του ασιατικού υποείδους.[8]

Χαρακτηριστικά Επεξεργασία

 
Γατόπαρδος στο Ιράν

Ο ασιατικός γατόπαρδος έχει γούνα καφέ χρώματος, η οποία είναι περισσότερο σκούρα στην ράχη και στο πάνω μέρος του κεφαλιού και ανοιχτότερης απόχρωσης στα υπόλοιπα μέρη του σώματος. Το τρίχωμα του είναι διάσπαρτο με μαύρες κηλίδες, οι οποίες είναι διατεταγμένες σε γραμμές στο κεφάλι και στον λαιμό του, αλλά διασπείρονται ακανόνιστα στο υπόλοιπο σώμα του. Το τρίχωμα και η χαίτη του είναι κοντύτερα από τα αφρικανικά υποείδη.[10] Το σώμα ενός ενήλικου ασιατικού γατόπαρδου έχει μήκος 112 - 115 εκατοστά και η ουρά του φτάνει τα 66 - 84 εκατοστά σε μήκος. Παρουσιάζει φυλετικό διμορφισμό, καθώς τα αρσενικά είναι ελαφρώς μεγαλύτερα σε μέγεθος από τα θηλυκά.[11]

Κατανομή και ενδιαίτημα Επεξεργασία

Ο γατόπαρδος ευδοκιμεί σε ανοιχτές, ημι-άνυδρες εκτάσεις με αφθονία θηραμάτων. Σήμερα απαντά αποκλειστικά σε ερημικές εκτάσεις του ανατολικού Ιράν, οι οποίες αποτελούν τμήματα των επαρχιών Κερμάν, Χορασάν, Σεμνάν, Γιαζντ, Μαρκαζί και Τεχεράνης. Οι περισσότεροι γατόπαρδοι ζουν σε καταφύγια άγρια ζωής, όπως το Εθνικό Πάρκο Καβίρ και το Εθνικό Πάρκο Χαρ Τουράν.[4]

Την δεκαετία του 1970, ο πληθυσμός του ασιατικού γατόπαρδου στο Ιράν αριθμούσε 200 άτομα, που ζούσαν σε 11 προστατευόμενες περιοχές. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, είχε μειωθεί στα 50 με 100 άτομα.[12][13] Ανάμεσα στο 2001 με το 2012, 82 άτομα, που άνηκαν σε 15 με 17 οικογένειες καταγράφηκαν σε κάμερα. Μέσα σε αυτή την περίοδο 42 γατόπαρδοι πέθαναν από παράνομο κυνήγι, τροχαία ατυχήματα και από φυσικά αίτια. Το καλοκαίρι του 2018, ένα θηλυκό με τέσσερα νεογνά παρατηρήθηκε στο Εθνικό Πάρκο Χαρ Τουράν της επαρχίας Σεμνάν.

Ιστορικό εύρος Επεξεργασία

 
Ο Μαχαραγιάς Ραμανούτζ Πρατάπ Σινγκ, ποζάρει με τα πτώματα των τριών τελευταίων γατόπαρδων της Ινδίας, τους οποίους ο ίδιος σκότωσε.[14]

Το εύρος του ασιατικού γατόπαρδου κάποτε εκτεινόταν από την Αραβική Χερσόνησο και την Εγγύς Ανατολή στο Ιράν, τον Καύκασο, την Κεντρική Ασία, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν και την Ινδία.[15] Σήμερα ο μόνος πληθυσμός που παραμένει είναι αυτός του Ιράν.

Στο Ιράκ ζούσε στην έρημα δυτικά της Μπάσρα, τελευταία φορά παρατηρήθηκε στην χώρα το 1991, όταν ένα άτομο σκοτώθηκε σε σύγκρουση με αυτοκίνητο. Στην Χερσόνησο του Σινά τελευταία φορά δύο άτομα δύο γατόπαρδοι παρατηρήθηκαν το 1946. Στην Αραβική Χερσόνησο ζούσε σε ερημικές περιοχές της Σαουδικής Αραβίας, όπου οι τελευταίοι δύο γατόπαρδοι σκοτώθηκαν από κυνηγούς στην Επαρχία Χαΐλ και του Κουβέιτ, μέχρι το 1974.[16] Στην Υεμένη παρατηρήθηκε για τελευταία φορά το 1963, κοντά στα σύνορα με το Ομάν. Στο Ομάν ζούσε στα όρη Ντοφάρ, όπου ο τελευταίος γατόπαρδος της χώρας σκοτώθηκε από κυνηγούς το 1977.[16]

Στην Κεντρική Ασία, το ανεξέλεγκτο κυνήγι, οι ακραίες κλιματικές συνθήκες και η μετατροπή της στέπας σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις οδήγησαν στην ραγδαία πτώση του πληθυσμού του γατόπαρδου. Ήδη από την δεκαετία του 1930, το εύρος του είχε περιοριστεί στην Χερσόνησο Μανγκισλάκ, στις όχθες της Κασπίας Θάλασσας. Τελευταία φορά παρατηρήθηκε στην περιοχή το 1983, σε μια πεδιάδα ανάμεσα στους ποταμούς Χάρι και Μαργκάμπ, στο Τουρκμενιστάν. Ρόλο στην εξαφάνιση του από την περιοχή μπορεί να έπαιξε και ένας φράχτης που στήθηκε στα σύνορα Ιράν-Σοβιετικής Ένωσης, ο οποίος απομόνωσε τους δύο πληθυσμούς.[17]

Στο Αφγανιστάν, ο πληθυσμός των γατόπαρδων μειώθηκε ταχύτατα και το είδος εξαφανίστηκε από την περιοχή στις αρχές τις δεκαετίας του 1950.[18] Δύο γούνες γατόπαρδου παρατηρήθηκαν σε παζάρια της επαρχίας Σαμανγκάν, μία το 1971 και μία το 2006, γεγονός που υποδεικνύει ότι μερικά άτομα είχαν επιβιώσει τουλάχιστον μέχρι την δεκαετία του 2000.[19]

Στην Ινδία, ο γατόπαρδος απαντούσε στις επαρχίας Ρατζπουτάνα, Παντζάμπ και Σιντ στον βορρά και στο Οροπέδιο Ντέκκαν, στις όχθες του ποταμού Γάγγη, στον νότο. Επίσης απαντούσε σε ερημικές περιοχές του Γκουτζαράτ, στην κεντρική Ινδία.[10] Ο αυτοκράτορας Ακμπάρ ο Μέγας, ο οποίος έζησε τον 16ο αιώνα, ήταν λάτρης του κυνηγιού με γατόπαρδους, τους οποίους χρησιμοποιούσε για την καταδίωξη ινδικής αντιλόπης και ινδικής γαζέλας. Σε ιστορικές πηγές αναφέρεται ότι είχε υπό την ιδιοκτησία του 1000 γατόπαρδους, ωστόσο αυτός ο αριθμός πιθανότατα είναι υπερβολικός, καθώς δεν έχουν βρεθεί εγκαταστάσεις, οι οποίες μπορούσαν να φιλοξενήσουν τόσα πολλά ζώα.[20] Η παγίδευση ενήλικων γατόπαρδων, οι οποίοι είχαν ήδη αποκτήσει κυνηγετικές ικανότητες στην άγρια φύση, για να χρησιμοποιηθούν είναι άλλος ένας λόγος που συνέβαλε στην εξαφάνιση του είδους από την Ινδία. Αναπαραγωγή ασιατικών γατόπαρδων στην αιχμαλωσία έχει καταγραφεί μόνο μία φορά στην ιστορία. Στις αρχές του 20ου αιώνα, οι άγριοι ασιατικοί γατόπαρδοι ήταν ήδη τόσο σπάνιοι στην Ινδία, που οι Ινδοί πρίγκηπες εισήγαγαν γατόπαρδους από την Αφρική, ώστε να τους χρησιμοποιήσουν για κυνήγι. Τρεις από τους τελευταίους γατόπαρδους την Ινδίας σκοτώθηκαν από τον Μαχαραγιά της Σουργκούτζα το 1948. Ο τελευταίος γατόπαρδος που εθεάθη στην χώρα ήταν ένα θηλυκό, που παρατηρήθηκε στο βορειοδυτικό τμήμα της πολιτείας Τσατίσγκαρ το 1951.[14]

Οικολογία και συμπεριφορά Επεξεργασία

 
Ασιατικός γατόπαρδος με λαγό

Ο ασιατικός γατόπαρδος συναντάται συχνότερα κατά την διάρκεια της ημέρας και κοντά σε πηγές νερού. Πιστεύεται ότι είναι περισσότερο ενεργός την μέρα, όταν και το θήραμα του είναι δραστήριο. Φωτογραφικά δεδομένα που λήφθηκαν ανάμεσα 2009 και το 2011 υποδεικνύουν ότι οι γατόπαρδοι ταξιδεύουν μεγάλες αποστάσεις. Ένα θηλυκό καταγράφηκε σε δύο προστατευόμενες περιοχές, οι οποίες απέχουν 150 χιλιόμετρα μεταξύ τους, για να φτάσει από την μία στην άλλη έπρεπε να διασχίσει δύο αυτοκινητόδρομους και μια σιδηροδρομική γραμμή. Τα τρία αρσενικά αδέρφια της καταγράφηκαν σε τρεις προστατευόμενες περιοχές, γεγονός που υποδεικνύει ότι η επικράτεια του κάθε ζώου καταλαμβάνει πολλά τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Ο ασιατικός γατόπαρδος κυνηγά μεσαίου μεγέθους φυτοφάγα ζώα. Η λίστα με τα θηράματα του περιλαμβάνει την ινδική γαζέλα, το μουφλόν, το αγριοκάτσικο και τον λαγό.

Τα θηλυκά γεννούν ένα με τέσσερα νεογνά, καθ' όλη την διάρκεια του έτους. Η επιτυχία της αναπαραγωγής εξαρτάται από την διαθεσιμότητα τροφής. Τον Οκτώβριο του 2013, ένα θηλυκό με τέσσερα νεογνά φωτογραφήθηκε στο Εθνικό Πάρκο Χαρ Τουράν. Τον Δεκέμβριο του 2015, πέντε ενήλικα και τρία νεογνά παρατηρήθηκαν στο ίδιο πάρκο.[21]

Απειλές Επεξεργασία

 
Νεογνά γατόπαρδου στο Νταρβάντ της Βρετανικής Ινδίας, 1897

Ο ασιατικός γατόπαρδος έχει χαρακτηριστεί ως κρισίμως απειλούμενο είδος από τον Κόκκινο κατάλογος της IUCN, από το 1996.[1] Με το ξέσπασμα της Ιρανικής Επανάστασης το 1979, η προσπάθειες διατήρησης της άγριας ζωής διακόπηκαν για πολλά έτη, με αποτέλεσμα οι ντόπιοι κάτοικοι να κυνηγούν τους γατόπαρδους και το θήραμα τους ανεξέλεγκτα. Ο πληθυσμός της γαζέλας μειώθηκε δραματικά σε πολλές περιοχές και οι γατόπαρδοι εξαναγκάστηκαν να καταφύγουν σε απομονωμένες ορεινές περιοχές.[4][22]

Η μείωση του αριθμού της γαζέλας, το κυνήγι, η αλλαγή χρήσεων γης, η υποβάθμιση και ο κατακερματισμός του ενδιαιτήματος και η ερημοποίηση συνέβαλλαν στην πτώση του πληθυσμού του γατόπαρδου.[12][23] Άλλη μια απειλή για το είδος είναι η υπερβόσκηση και οι συγκρούσεις με κτηνοτρόφους. Οι βοσκοί εκτόπισαν τον γατόπαρδο και τα θηράματα του από το φυσικό τους περιβάλλον καθώς μπήκαν σε καταφύγια άγριας ζωής με τα κοπάδια τους[24] Το 2008 ένας κτηνοτρόφος κυνήγησε ένα θηλυκό γατόπαρδο με δύο νεογνά με την μηχανή του, μέχρι που ένα από τα μικρά κατάρρευσε από την εξάντληση. Ο κτηνοτρόφος το αιχμαλώτισε και το κράτησε αλυσοδεμένο στο σπίτι του για δύο εβδομάδες, μέχρι που διασώθηκε από υπαλλήλους του Ιρανικού Υπουργείου Περιβάλλοντος.[25] Πολλοί κτηνοτρόφοι σκοτώνουν τους γατόπαρδους για να προστατεύσουν τα κοπάδια τους. Τα κοπάδια επίσης συνοδεύονται από μεγάλους ποιμενικούς σκύλους, οι οποίοι σκότωσαν πέντε γατόπαρδους ανάμεσα στο 2013 και το 2016.[26]

Η εξορυκτική δραστηριότητα και η κατασκευή δρόμων αποτελούν άλλη μια απειλή για την επιβίωση του είδους.[12] Ορυχεία γαιάνθρακα, χαλκού και σιδήρου έχουν αναπτυχθεί σε τρεις περιοχές εντός του εύρους του γατόπαρδου στο ανατολικό Ιράν. Η κατασκευή δρόμων και η υψηλή κίνηση απειλούν το είδος και το κάνουν ευκολότερα διαθέσιμο σε λαθροκυνηγούς. Οι συνοριακές περιοχές του Ιράν με το Πακιστάν και το Αφγανιστάν αποτελούν σημείο διέλευσης ενόπλων κακοποιών και λαθρεμπόρων οπίου, οι οποίοι περνούν μέσα από το ενδιαίτημα του γατόπαρδου. Η παρουσία εγκληματιών καθιστά δυσκολότερη την προστασία του είδους από την κυβέρνηση του Ιράν.[12] Ανάμεσα στο 2007 και το 2011, έξι γατόπαρδοι και δώδεκα γαζέλες σκοτώθηκαν στην Επαρχία Γιάζντ ύστερα από σύγκρουση με τροχοφόρα οχήματα.[27] Το οδικό δίκτυο αποτελεί μεγάλη απειλή για το είδος, καθώς κατακερματίζει το ενδιαίτημα του και εξαναγκάζει τους γατόπαρδους να διαβούν πολυσύχναστους δρόμους όταν αναζητούν τροφή. [28] Περιβαλλοντικές οργανώσεις προσπάθησαν τα σταματήσουν την διάνοιξη αυτοκινητόδρομου μέσα από μια προστατευόμενη περιοχή, αλλά χωρίς επιτυχία.[29]

Προσπάθειες διατήρησης Επεξεργασία

 
Αιχμάλοτος γατόπαρδος

Τον Σεπτέμβριο του 2001, σε συνεργασία με το πρόγραμμα «Διατήρηση του Ασιατικού Γατόπαρδου και του Ενδιαιτήματος του» ξεκίνησε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος του Ιράν, σε συνεργασία με το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη και τη Διεθνή Ένωση Προστασίας της Φύσης (IUCN).[4] Το 2007, προσωπικό του Υπουργείου Περιβάλλοντος του Ιράν τοποθέτησαν κολλάρα με πομπό ανίχνευσης σε γατόπαρδους που παγίδευσαν, και οι κινήσεις τους παρακολουθήθηκαν με την χρήση GPS.[30] Ωστόσο, οι διεθνείς κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στο Ιράν, καθιστούν δύσκολη την εισαγωγή ηλεκτρονικού εξοπλισμού στην χώρα.[31]

Μερικά ορφανά νεογνά γατόπαρδου έχουν μεγαλώσει στην αιχμαλωσία, όπως ένα αρσενικό με το όνομα Μαρίτα, το οποίο πέθανε σε ηλικία 9 ετών το 2003. Ξεκινώντας από το 2006, Η ημέρα του θανάτου του, 31 Αυγούστου, ορίστηκε ως η εθνική ημέρα διατήρησης του γατόπαρδου, η οποία έχει ως στόχο την ενημέρωση του κοινού για τα προγράμματα διατήρησης.[32]

Το 2014, η εθνική ομάδα ποδοσφαίρου του Ιράν ανακοίνωσε ότι οι φανέλες που θα φορέσουν οι παίκτες της στο Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου του 2014 και στο Ασιατικό Κύπελλο του 2015 θα είναι αποτυπωμένα με εικόνες του ασιατικού γατόπαρδου προκειμένου να επιστήσουν την προσοχή του κοινού στις προσπάθειες διατήρησης του είδους. Τον Μάιο του 2015, το Υπουργείο Περιβάλλοντος του Ιράν ανακοίνωσε το σχέδιο του να πενταπλασιάσει το πρόστιμο που θα επιβάλλεται σε όσους σκοτώσουν παράνομα γατόπαρδο, το οποίο πλέον θα ορίζεται στα 100 εκατομμύρια τομάν, ποσό που αντιστοιχεί σε 2460 ευρώ.[34][35] Τον Σεπτέμβριο του 2015, η αεροπορική εταιρία Meraj Airlines ανακοίνωσε ότι θα διακοσμήσει τον στόλο της με εικόνες του ασιατικού γατόπαρδου, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει το κοινό σχετικά με τις προσπάθειες διατήρησης.[36] Ιρανοί αξιωματούχοι έχουν συζητήσει την κατασκευή σημείων διέλευσης άγριας ζωής σε αυτοκινητόδρομους, για τη μείωση του αριθμού των θανάτων από τροχαία ατυχήματα.[37]

Το 2014, επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο του Μποένος Άιρες προσπάθησαν να κλωνοποιήσουν τον ασιατικό γατόπαρδο, το έμβρυο δεν κατάφερε να επιβιώσει.[38][39]

Σχέδια επανεισαγωγής στην φύση Επεξεργασία

Η κυβέρνηση της Ινδίας σχεδιάζει την επανεισαγωγή του γατόπαρδου στην χώρα, 7 δεκαετίες μετά την εξαφάνιση τους. Η IUCN έχει εγκρίνει μια μελέτη βιωσιμότητας, η οποία θα επιτρέψει την επανεισαγωγή του είδους, υπό την επίβλεψη της IUCN, μόνο και εάν οι λόγοι που οδήγησαν στην εξαφάνιση του έχουν εξαλειφθεί.[40] Ο τότε υπουργών περιβάλλοντος και δασών της Ινδίας, Τζαιράμ Ραμές, σε ομιλία του στο Συμβούλιο των Κρατιδίων ανέφερε «Ο γατόπαρδος είναι το μοναδικό ζώο που έχει εξαφανιστεί από την Ινδία τα τελευταία 100 χρόνια, πρέπει να τους εισάγουμε από το εξωτερικό και τους επιτρέψουμε να πολλαπλασιαστούν ξανά».[41] Μέλη του Ινστιτούτου Άγριας Ζωής της Ινδίας πρότειναν την εισαγωγή αφρικανικών γατόπαρδων από την Ναμίμπια, την αναπαραγωγή τους στην αιχμαλωσία και την απελευθέρωση των απογόνων τους στην φύση.[42]

Τον Σεπτέμβριο του 2009, βιολόγοι, αντιπρόσωποι από το Ινστιτούτο Άγριας Ζωής της Ινδίας και Ινδοί πολιτικοί συμμετείχαν σε συνέδριο σχετικά με την επανεισαγωγή του γατόπαρδου στην Ινδία. Αποφασίστηκε η εκπόνηση μιας μελέτης βιωσιμότητας, η οποία θα διερευνήσει 10 πιθανές τοποθεσίες στα κρατίδια Ρατζαστάν, Γκουτζαράτ, Μαντία Πραντές, Ούταρ Πραντές και Τσατίσγκαρ, τα οποία θα μπορούσαν να αποτελέσουν πιθανά ενδιαιτήματα του ζώου. Προσδοκάται ότι τα έσοδα από τον τουρισμό στα καταφύγια άγρια ζωής που θα φιλοξενήσουν τους γατόπαρδου, μπορούν να ενισχύσουν την βιωσιμότητα του εγχειρήματος.[43] Το 2012, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ινδίας ανέστειλε όλες τις προσπάθειες εισαγωγής γατόπαρδων από την Αφρική, όταν προέκυψαν νέα γενετικά στοιχεία που υποδεικνύουν ότι το ασιατικό και αφρικανικό υποείδος διαχωρίστηκαν πριν από 32.000 με 67.000 χρόνια. Η κυβέρνηση προσπάθησε να αναβιώσει το πρόγραμμα το 2014, αλλά χωρίς επιτυχία.[44] Ωστόσο, τον Ιανουάριο του 2022, το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Δασών και Κλιματικής Αλλαγής της Ινδίας ανακοίνωσε ότι 50 αφρικανικοί γατόπαρδοι θα επανεισαχθούν στην Ινδία μέσα στα επόμενα 5 έτη.[45]

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. 1,0 1,1 Jowkar, H.; Hunter, L.; Ziaie, H.; Marker, L.; Breitenmoser-Würsten, C.; Durant, S. (2008). Acinonyx jubatus ssp. venaticus, σελ. e.T220A13035342. 
  2. http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?id=1400003
  3. Nowell, K.· Jackson, P. (1996). «Cheetah Acinonyx jubatus Schreber, 1776». Wild Cats. Status Survey and Conservation Action Plan. IUCN/SSC Cat Specialist Group, Gland. σελίδες 41−44. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Νοεμβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 16 Αυγούστου 2022.  Unknown parameter |name-list-style= ignored (βοήθεια)
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 Farhadinia, M.S. (2004). «The last stronghold: cheetah in Iran». Cat News 40: 11–14. http://www.wildlife.ir/Files/library/IranianCheetah_Farhadinia2004.pdf. 
  5. Farhadinia, M.S.; Hunter, L.T.; Jourabchian, A.; Hosseini-Zavarei, F.; Akbari, H.; Ziaie, H.; Schaller, G.B.; Jowkar, H. (2017). «The critically endangered Asiatic cheetah Acinonyx jubatus venaticus in Iran: a review of recent distribution, and conservation status». Biodiversity and Conservation 26 (5): 1–20. doi:10.1007/s10531-017-1298-8. 
  6. Khalatbari, L.; Jowkar, H.; Yusefi, G. H.; Brito, J. C.; Ostrowski, S. (2017). «The current status of Asiatic cheetah in Iran». Cat News 66: 10−13. 
  7. «Iran says only 12 Asiatic cheetahs left in the country». The Times of Israel. 10 Ιανουαρίου 2022. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Ιανουαρίου 2022. 
  8. 8,0 8,1 Charruau, P.; Fernandes, C.; Orozco-Terwengel, P.; Peters, J.; Hunter, L.; Ziaie, H.; Jourabchian, A.; Jowkar, H. και άλλοι. (2011). «Phylogeography, genetic structure and population divergence time of cheetahs in Africa and Asia: evidence for long-term geographic isolates». Molecular Ecology 20 (4): 706–724. doi:10.1111/j.1365-294X.2010.04986.x. PMID 21214655. 
  9. Lydekker, R. A. (1894). «The Hunting Leopard (Cynaelurus jubatus. The Royal Natural History. 1. London and New York: Frederick Warne & Co. σελίδες 442–446. 
  10. 10,0 10,1 Pocock, R. I. (1939). «Acinonyx jubatus». The Fauna of British India, including Ceylon and Burma. Mammalia. – Volume 1. London: Taylor and Francis Ltd. σελίδες 324–330. 
  11. Lehnert, Erin R. «Acinonyx jubatus (cheetah)». Animal Diversity Web (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Φεβρουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2022. 
  12. 12,0 12,1 12,2 12,3 Asadi, H. (1997). The environmental limitations and future of the Asiatic cheetah in Iran. Unpublished project progress report (PDF). IUCN Iran. 
  13. Jourabchian, A.R., Farhadinia, M.S. (2008). Final report on Conservation of the Asiatic cheetah, its natural habitats and associated biota in Iran. Project Number IRA/00/G35 (GEF/UNDP/DoE), Tehran, Iran.
  14. 14,0 14,1 Divyabhanusinh (1999). The End of a Trail: the Cheetah in India. Banyan Books, New Delhi. 
  15. Nowell, K., Jackson, P. (1996). «Asiatic cheetah» (PDF). Wild Cats: Status Survey and Conservation Action Plan. Gland, Switzerland: IUCN/SSC Cat Specialist Group. σελίδες 41–44. ISBN 978-2-8317-0045-8.  Unknown parameter |name-list-style= ignored (βοήθεια)
  16. 16,0 16,1 Harrison, D. L. (1968). «Genus Acinonyx Brookes, 1828» (PDF). The mammals of Arabia. Volume II: Carnivora, Artiodactyla, Hyracoidea. London: Ernest Benn Limited. σελίδες 308–313. 
  17. Kaczensky, P.· Linnell, J. D. C. (2014). Rapid assessment of the mammalian community of the Badhyz Ecosystem, Turkmenistan, October 2014. Trondheim, Norway: Norwegian Institute for Nature Research. 
  18. Habibi, K. (2003). Mammals of Afghanistan. Coimbatore, India: Zoo Outreach Organisation, USFWS. 
  19. Manati, A. R.; Nogge, G. (2008). «Cheetahs in Afghanistan». Cat News (49): 18. http://www.catsg.org/cheetah/01_information/1_3_periodical-reports/cat-news/Cat_News_49_2008_Cheetah_skin_in_Afghanistan.pdf. 
  20. Thapar, V.· Thapar, R.· Ansari, Y. (2013). Exotic Aliens: The Lion and the Cheetah in India. New Delhi: Aleph Book Company. 
  21. «8 Asiatic cheetahs spotted in Shahroud». mehrnews.com. 3 July 2015. http://en.mehrnews.com/news/108336/8-Asiatic-cheetahs-spotted-in-Shahroud. Ανακτήθηκε στις 3 July 2015. 
  22. Farhadinia, M.S. (2007). Ecology and conservation of the Asiatic cheetah in Miandasht Wildlife Refuge, Iran. Tehran: Iranian Cheetah Society. 
  23. Rastegar, H. (2009). «Biodiversity of last Asiatic Cheetahs (Acinonyx jubatus venaticus) in Bafgh and Ariz Protected Area, Iran». Journal of Environmental Research and Development 3 (3): 639–644. 
  24. Farhadinia, M.S.; Hosseini-Zavarei, F.; Nezami, B.; Harati, H.; Absalan, H.; Fabiano, E.; Marker, L. (2012). «Feeding ecology of the Asiatic cheetah Acinonyx jubatus venaticus in low prey habitats in northeastern Iran: Implications for effective conservation». Journal of Arid Environments 87: 206–211. doi:10.1016/j.jaridenv.2012.05.002. 
  25. Jowkar, H.; Ostrowski, S.; Hunter, L. (2008). «Asiatic Cheetah cub recovered from a poacher in Iran». Cat News (48): 13. https://www.researchgate.net/publication/303381959_Asiatic_Cheetah_Cub_Recovered_From_a_Poacher_in_Iran. 
  26. Croke, V. (2016). «Saving the desert Cheetahs of Iran». WBUR. http://thewildlife.wbur.org/2016/03/24/saving-the-desert-cheetahs-of-iran/. 
  27. Mohammadi, A.; Kaboli, M. (2016). «Evaluating Wildlife–Vehicle Collision Hotspots Using Kernel-Based Estimation: a Focus on the Endangered Asiatic Cheetah in Central Iran». Human–Wildlife Interactions 10 (1): 103–109. doi:10.26077/0xjd-az08. 
  28. Moqanaki, E.M.; Cushman, S.A. (2017). «All roads lead to Iran: predicting landscape connectivity of the last stronghold for the critically endangered Asiatic cheetah». Animal Conservation 20 (1): 29–41. doi:10.1111/acv.12281. 
  29. Niayesh, Umid (8 November 2013). «Iranian Cheetahs remain endangered – expert (PHOTO) (VIDEO)». trend.az. http://en.trend.az/regions/iran/2210234.html. 
  30. Hunter, L., Jowkar, H., Ziaie, H., Schaller, G., Balme, G., Walzer, C., Ostrowski, S., Zahler, P., Robert-Charrue, N., Kashiri, K. and Christie, S. (2007). Conserving the Asiatic cheetah in Iran: launching the first radio-telemetry study. Cat News 46: 8–11.
  31. Dehghan, S. K. (23 October 2013). «Cheetahs' Iranian revival cheers conservationists». TheGuardian.com. https://www.theguardian.com/environment/2013/oct/23/asiatic-cheetahs-iran-conservationists. 
  32. Karimi, Nasser (2014). «Iran tries to save Asiatic cheetah from extinction». Associated Press. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 December 2014. https://web.archive.org/web/20141211151258/http://bigstory.ap.org/article/iran-tries-save-asiatic-cheetah-extinction. 
  33. «FIFA confirms depiction of Asiatic Cheetah on Iran jersey». Persian Football. 1 February 2014. http://www.persianfootball.com/news/2014/02/01/fifa-confirms-the-symbol-of-persian-cheetah-on-team-melli-jersey/. 
  34. «Iran multiplies fines for poachers». Tehran Times. 25 May 2015. http://www.tehrantimes.com/index_View.asp?code=246941. 
  35. «100,000,000 IRR to USD - Iranian Rials to US Dollars Exchange Rate». XE. 3 Φεβρουαρίου 2022. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Φεβρουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2022. 
  36. «Efforts to save the Iranian cheetah take off!». euronews.com. 18 September 2015. http://www.euronews.com/2015/09/18/efforts-to-save-the-iranian-cheetah-take-off/. 
  37. Mostaghim, R.; Bengali, S. (29 September 2016). «The world's fastest animal is in a race for survival in Iran». Los Angeles Times. http://www.latimes.com/world/la-fg-iran-cheetah-snap-story.html. 
  38. Moro, L. N.; Veraguas, D.; Rodriguez-Alvarez, L.; Hiriart, M. I.; Buemo, C.; Sestelo, A.; Salamone, D. (2015). «212 Interspecific Cloning and Embryo Aggregation Influence the Expression of oct4, nanog, dox2, and cdx2 in Cheetah and Domestic Cat Blastocysts». Reproduction, Fertility and Development 27 (1): 196. doi:10.1071/RDv27n1Ab212. 
  39. Xiang, B. (2015). Argentine scientists clone endangered Asiatic Cheetahs for first time. Xinhua, english.news.cn
  40. Jackson, P.F.R. (1985). «Cheetah reintroduction—more to add». Oryx 19 (3): 167. doi:10.1017/s0030605300025357. https://archive.org/details/sim_oryx_1985-07_19_3/page/167. 
  41. «India hopes to reintroduce cheetah 60 years after extinction». Mongabay Environmental News (στα Αγγλικά). 9 Ιουλίου 2009. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Φεβρουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2022. 
  42. «Explained: To import cheetahs, or not to». The Indian Express (στα Αγγλικά). 3 Φεβρουαρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Φεβρουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2022. 
  43. Ranjitsinh, M.K. and Jhala, Y.V. (2010). Assessing the potential for reintroducing the cheetah in India. Wildlife Trust of India, Noida, and Wildlife Institute of India, Dehradun.
  44. Kazmi, R. (2016). Where the Wild Things Were. The Indian Express.
  45. «50 Cheetahs to be introduced in India in next 5 years: Environment Minister». The Hindu. 6 Ιανουαρίου 2022. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Ιανουαρίου 2022.