Βίλα Ρομάνα ντελ Καζάλε

Η Villa Romana del Casale είναι μία μεγάλη και περίτεχνη ρωμαϊκή έπαυλη ή παλάτι που βρίσκεται περίπου 3 χλμ. από την πόλη Πιάτσα Αρμερίνα της Σικελίας. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν μία από τις πλουσιότερες, μεγαλύτερες βίλες στον κόσμο, με ένα μεγάλο σύνολο από ψηφιδωτά δάπεδα, για τα οποία η τοποθεσία έχει χαρακτηριστεί ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO . Η βίλα και τα έργα τέχνης που περιέχει, χρονολογούνται στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ.

Βίλα Ρομάνα ντελ Καζάλε

Τοποθεσία	Πιάτσα Αρμερίνα, Επαρχία της Έννα, Σικελία, Ιταλία
Είδος	Ρωμαϊκή έπαυλη
Ιστορία
Περίοδοι	Ύστερη Αρχαιότητα ως Πρώιμος Μεσαίωνας
Σημειώσεις
Ιδιοκτησία	Δημόσιο
Ιστοσελίδα	www.villaromanadelcasale.it
Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO
Επίσημη ονομασία	Villa Romana del Casale
Τύπος	Πολιτισμός, Τέχνη
Κριτήρια	i, ii, iii
Καταγραφή	1997 (21η συνεδρία)
Παραπομπή no.	832
Region	Ευρώπη και Βόρεια Αμερική

Τα ψηφιδωτά και τα μαρμαροθετημένα δάπεδα καλύπτουν περίπου 3.500 τετραγωνικά μέτρα και είναι σχεδόν μοναδικά για την εξαιρετική τους κατάσταση. Διατηρήθηκαν λόγω μίας κατολίσθησης και των πλημμυρών, που κάλυψαν τα ερείπια.

Αν και λιγότερο γνωστή, μια εξαιρετική συλλογή τοιχογραφιών καλύπτει όχι μόνο τα εσωτερικά δωμάτια, αλλά και τους εξωτερικούς τοίχους.

Ιστορία

Κάτοψη της βίλας

Το Περιστύλιο

Τα ορατά ερείπια της βίλας κατασκευάστηκαν το πρώτο τέταρτο του 4ου αιώνα μ.Χ. επάνω στα ερείπια μιας παλαιότερης αγροτικής έπαυλης (villa rustica), που είναι το κύριο μέρος (pars dominica), ή η κατοικία του κυρίου (αυθέντη), ενός μεγάλου αγροκτήματος (latifundium).

Η ταυτότητα του ιδιοκτήτη συζητιέται εδώ και πολύ καιρό και έχουν διατυπωθεί πολλές διαφορετικές υποθέσεις. Ορισμένα χαρακτηριστικά, όπως τα στρατιωτικά διακριτικά των Τετραρχών και η πιθανή ημερομηνία των μωσαϊκών στην εποχή της Τετραρχίας, οδήγησαν τους μελετητές να προτείνουν έναν αυτοκρατορικό ιδιοκτήτη, όπως τον Μαξιμιλιανό. Ωστόσο οι μελετητές τώρα (2011) πιστεύουν, ότι η βίλα ήταν το κέντρο μίας μεγάλης ιδιοκτησίας ενός υψηλού επιπέδου αριστοκράτη της Συγκλήτου.

Έχουν εντοπιστεί τρεις διαδοχικές φάσεις κατασκευής. Η πρώτη φάση αφορούσε το τετράγωνο περιστύλιο και τα βόρεια δωμάτια. Το συγκρότημα του ιδιωτικό λουτρού προστέθηκε στη συνέχεια στα βορειοδυτικά. Σε μια τρίτη φάση η βίλα πήρε έναν δημόσιο χαρακτήρα: στα λουτρά δόθηκε νέα είσοδος και μεγάλη τουαλέτα. Κατασκευάστηκε μια μεγάλη μνημειακή είσοδος (πεταλοειδές αίθριο και γραφείο), εκτός του άξονα του περιστύλιου, αλλά ευθυγραμμίστηκε με τη νέα είσοδο των λουτρών σε μια επίσημη διάταξη με την ελλειπτική (ωοειδή) στοά και τη μεγάλη με τρεις αψίδες αίθουσα στα νότια. Αυτή η αίθουσα χρησιμοποιήθηκε για διασκέδαση και χαλάρωση για ιδιαίτερους καλεσμένους και αντικατέστησε τις δύο επίσημες αίθουσες του περιστύλιου (την «αίθουσα του μικρού κυνηγιού» και τη «σκηνή του Ορφέα»). Η βασιλική επεκτάθηκε και διακοσμήθηκε με όμορφα και εξωτικά μάρμαρα.

Το συγκρότημα παρέμεινε κατοικημένο για τουλάχιστον 150 χρόνια. Ένα χωριό μεγάλωσε γύρω του, με το όνομα Πλατιά (προέρχεται από τη λέξη palatii (παλάτια).

Κυνηγοί στο ψηφιδωτό Μεγάλο Κυνήγι

Τον 5ο και τον 6ο αιώνα, η βίλα οχυρώθηκε για αμυντικούς σκοπούς, έτσι οι περιμετρικοί τοίχοι έγιναν με μεγαλύτερο πάχος και έκλεισαν τα τόξα του υδραγωγείου στα λουτρά. Η βίλα είχε πάθει ζημίες και ίσως καταστράφηκε κατά τη σύντομη κυριαρχία των Βανδάλων το διάστημα 469-78. Τα κτήρια παρέμειναν σε χρήση, τουλάχιστον εν μέρει, κατά τη βυζαντινή και την αραβική περίοδο. Ο οικισμός καταστράφηκε το 1160-01 κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Γουλιέλμου Α΄. Ο χώρος εγκαταλείφθηκε τον 12ο αιώνα μ.Χ. μετά από μία κατολίσθηση, που κάλυψε τη βίλα. Οι επιζώντες μετακόμισαν στην τωρινή θέση της Πιάτσα Αρμερίνα.

Η βίλα ήταν σχεδόν εντελώς ξεχασμένη και μόνο μερικά από τα υψηλότερα μέρη των ερειπίων ήταν πάντα ορατά επάνω από το έδαφος. Η περιοχή χρησιμοποιήθηκε για καλλιέργειες. Στις αρχές του 19ου αιώνα, βρέθηκαν τμήματα ψηφιδωτών και μερικοί κίονες. Οι πρώτες επίσημες αρχαιολογικές ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν αργότερα τον ίδιο αιώνα.

Οι πρώτες επαγγελματικές ανασκαφές έγιναν από τον Πάολο Όρσι το 1929, που ακολουθήθηκαν από το έργο του Τζιουζέπε Κουλτρέρα το 1935–39. Σημαντικές ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν την περίοδο 1950-60 με επικεφαλής τον Τζίνο Βινίτσιο Τζεντίλι, μετά τις οποίες χτίστηκε ένα προστατευτικό κάλυμμα επάνω από τα ψηφιδωτά. Στη δεκαετία του 1970 ο Αντρέα Καραντίνι πραγματοποίησε ανασκαφές στο χώρο. Οι εργασίες συνεχίστηκαν μέχρι σήμερα από το Πανεπιστήμιο της Ρώμης La Sapienza. Το 2004 βρέθηκε ένας μεγάλος μεσαιωνικός οικισμός του 10ου-12ου αιώνα. Από τότε έχουν αποκαλυφθεί και άλλα πολυτελή δωμάτια της βίλας.

Περίπατος με το ψηφιδωτό Μεγάλο Κυνηγέσιο

Στα τέλη της αρχαιότητας οι Ρωμαίοι χώρισαν το μεγαλύτερο μέρος της ενδοχώρας της Σικελίας σε τεράστια αγροκτήματα, τα λεγόμενα «latifundia». Το latifundium της βίλας αναφέρεται στα Δρομολόγια του Αντωνίνου (Itinerarium Antonini) και είναι γνωστό ως Filosofiana. Το αγροτικό τμήμα (pars rustica) της βίλας ανακαλύφθηκε βορειοδυτικά της περιοχής εισόδου: είναι ένα δωμάτιο, χωρισμένο σε τρία μέρη με κολώνες, για αποθήκευση γεωργικών προϊόντων. Το μέγεθος της βίλας και η ποιότητα των έργων τέχνης της δείχνουν ότι ήταν το κύριο μέρος (pars dominica) ενός τέτοιου αγροκτήματος (latifundium).

Η βίλα ήταν τόσο μεγάλη, ώστε να περιλαμβάνει πολλαπλές αίθουσες υποδοχής και επίσημες αίθουσες, γεγονός που αντικατοπτρίζει την ανάγκη ικανοποίησης ενός αριθμού διαφορετικών λειτουργιών και να περιλαμβάνει χώρους για τη διαχείριση του κτήματος και της βίλας. Αυτό μετέτρεψε τη βίλα σε μινιατούρα πόλης. Η βίλα θα ήταν πιθανώς η μόνιμη ή ημι-μόνιμη κατοικία του ιδιοκτήτη. Θα ήταν εκεί όπου ο ιδιοκτήτης, στο ρόλο του ως προστάτη, δεχόταν τους τοπικούς πελάτες του.

Η βίλα ήταν ένα μονώροφο κτίριο, με επίκεντρο το περιστύλιο, γύρω από το οποίο οργανώθηκαν σχεδόν όλα τα κύρια δημόσια και ιδιωτικά δωμάτια. Η μνημειακή είσοδος είναι μέσω του πεταλοειδούς αιθρίου από τα δυτικά. Τα θερμά λουτρά βρίσκονται στα βορειοδυτικά, ενώ αίθουσες εξυπηρέτησης και πιθανώς ξενώνες βρισκόταν στα βόρεια. Τα ιδιωτικά διαμερίσματα και μια τεράστια βασιλική στα ανατολικά. Δωμάτια άγνωστου σκοπού στα νότια. Λίγο αποσπασμένο, και εμφανίζεται σχεδόν ως μεταγενέστερη κατασκευή, είναι η ξεχωριστή περιοχή πιο νότια, που περιέχει το ελλειπτικό περιστύλιο, τις αίθουσες εξυπηρέτησης εκατέρωθεν αυτού και ένα τεράστιο τρίκλινο (επίσημη τραπεζαρία).

Παλαίστρα - Επίμηκες δωμάτιο με δύο αψίδες στις άκρες του

Το συνολικό σχέδιο της βίλας υπαγορεύτηκε από διάφορους παράγοντες: παλαιότερες κατασκευές στο χώρο, μια μικρή κλίση του εδάφους, τη διαδρομή του ήλιου και τους επικρατούντες ανέμους. Το υψηλότερο έδαφος στα ανατολικά καταλαμβάνεται από τη Μεγάλη Βασιλική, τα ιδιωτικά διαμερίσματα και τον Διάδρομο του Μεγάλου Κυνηγιού. Το μεσαίο έδαφος από το Περιστύλιο, τους ξενώνες, την είσοδο, το Ελλειπτικό Περιστύλιο και το τρίκλινο Ιticlinium), ενώ το χαμηλότερο έδαφος στα βορειοδυτικά είναι αφιερωμένο στα θερμά λουτρά .

Το όλο συγκρότημα είναι κάπως ασυνήθιστο, καθώς είναι οργανωμένο κατά μήκος τριών μεγάλων αξόνων. Ο πρωταρχικός άξονας είναι η (ελαφρώς λυγισμένη) γραμμή που περνά από το αίθριο, το γραφείο (tablinum), το περιστύλιο και τη μεγάλη βασιλική (που συμπίπτει με το μονοπάτι που θα ακολουθούσαν οι επισκέπτες). Τα θερμά λουτρά και το ελλειπτικό περιστύλιο με το τρίκλινο επικεντρώνονται σε ξεχωριστούς άξονες. Όλοι οι άξονες έχουν κατεύθυνση δύση-ανατολή και μικρή απόκλιση μεταξύ τους.

Λίγα είναι γνωστά για την προγενέστερη βίλα, αλλά φαίνεται ότι ήταν μια μεγάλη εξοχική κατοικία, που πιθανότατα χτίστηκε γύρω στις αρχές του 2ου αιώνα.

Πρόσφατες ανασκαφές βρήκαν ένα δεύτερο συγκρότημα λουτρού κοντά στις αποθήκες στην είσοδο, που χρονολογείται από την ύστερη φάση της αρχαιότητας και δείχνουν σπάνια ψηφιδωτά τοίχου, που ανήκουν σε λεκάνη ή αναβρυτήριο.

Η μνημειακή είσοδος

Ψηφιδωτό πολυγωνικού γηπέδου

Η πρόσβαση στη βίλα γίνεται μέσω μιας με τρία τόξα πύλης, διακοσμημένης με αναβρυτήρια και με στρατιωτικά θέματα ζωγραφικές και μοιάζει πολύ με μία θριαμβευτική αψίδα. Ακολουθεί πεταλοειδής αυλή, που περιβάλλεται από μαρμάρινους κίονες με ιωνικά κιονόκρανα και μια τετράγωνη κρήνη στο κέντρο. Στη δυτική πλευρά της αυλής βρισκόταν μια τουαλέτα, καθώς και ξεχωριστή πρόσβαση στα λουτρά και στην υπόλοιπη βίλα.

Το περίστυλο αίθριο και τα νότια δωμάτια

Το δάπεδο με το ψηφιδωτό "η σκηνή του Ορφέα".

Ο κομψός περίστυλος κήπος είναι διακοσμημένος με ένα αναβρυτήριο με τρεις λεκάνες, στο κέντρο του οποίου έχει διακόσμηση με ψάρια, που κολυμπούν ανάμεσα στα κύματα. Τα δωμάτια 33 και 34 ήταν αφιερωμένα σε λειτουργίες εξυπηρέτησης και έχουν ψηφιδωτά με γεωμετρικά μοτίβα, ενώ το δωμάτιο 34 διαθέτει επίσης ένα ψηφιδωτό, εγκατεστημένο πάνω από το αρχικό δάπεδο, με γυναικείες αθλητικές διοργανώσεις, που του έδωσαν το όνομα «το δωμάτιο με τις αθλήτριες».

Επίσης στη νότια πλευρά υπάρχει η λεγόμενη "σκηνή του Ορφέα", ένα δωμάτιο που είναι διακοσμημένο με ένα αξιοθαύμαστο ψηφιδωτό. Όπως ήταν συνηθισμένο, δείχνει τον Ορφέα να παίζει τη λύρα κάτω από ένα δέντρο και διάφορα ζώα γύρω του να ακούν τη μουσική του. Αυτό το δωμάτιο χρησιμοποιήθηκε πιθανώς ως καλοκαιρινή τραπεζαρία ή, λαμβάνοντας υπόψη το θέμα του δαπέδου, για την απόλαυση της μουσικής.

Η βασιλική

Η βασιλική έχει αψίδα στα ανατολικά.

Αυτή η μεγάλη αψιδωτή αίθουσα ήταν μία αίθουσα ακροάσεων και το πιο επίσημο δωμάτιο της βίλας. Η πρόσβαση σε αυτή γινόταν μέσω μίας μεγάλης μνημειακής εισόδου, που διαιρείτο από δύο κολώνες από ροζ αιγυπτιακό γρανίτη. Ένα εξαιρετικά περίτεχνο, πολύχρωμα δάπεδο με μαρμαροθετήματα (opus sectile), από μάρμαρα που προέρχονται από όλη τη Μεσόγειο βρίσκεται στην είσοδο και είναι η πιο πλούσια διακόσμηση της βίλας. Επίσης καλύπτει τους τοίχους. Αυτός ο τύπος δαπέδου, αντί για ψηφιδωτό, έχαιρε μεγαλύτερου κύρος στον Ρωμαϊκό κόσμο.

Οι ανασκαφές έδειξαν ότι το τόξο της αψίδας ήταν διακοσμημένο με γυάλινα ψηφιδωτά.

Στη βασιλική το δάπεδο είναι με μαρμαροθετήματα (opus sectile).

Τρίκλινο και ελλειπτικό περιστύλιο

Στη νότια πλευρά της βίλας βρίσκεται ένα ελλειπτικό περιστύλιο, ο Ξυστός (στεγασμένο γυμναστήριο, με λείο δάπεδο), με ημικυκλικό νυμφαίο στη δυτική πλευρά. Στην ανοικτή αυλή υπήρχαν βρύσες, που ανάβλυζαν από το ψηφιδωτό δάπεδο.

Ο Ξυστός αποτελεί μια θεαματική εισαγωγή στο πολυτελές με τρεις αψίδες τρίκλινο, τη μεγάλη αίθουσα που ανοίγεται στα ανατολικά. Αυτό περιέχει ένα υπέροχο σύνολο ψηφιδωτών, που κυριαρχούνται στο κέντρο από τους εχθρούς, που αντιμετώπισε ο Ηρακλής στους δώδεκα άθλους του. Στη βόρεια αψίδα είναι η αποθέωσή του, όπου ο ήρωας στέφεται από τον Δία, ενώ στα ανατολικά είναι οι με ερπετοειδή πόδια Γίγαντες στις επιθανάτιους πόνους τους, καθώς έχουν χτυπηθεί από τα βέλη του Ηρακλή. Στη νότια αψίδα βρίσκεται ο μύθος του Λυκούργου, που προσπάθησε να σκοτώσει τη νύμφη Αμβροσία, αλλά περικυκλώθηκε από αμπέλια και δέχτηκε επίθεση από πλήθος Μαινάδων .

Ψηφιδωτά

Αθλητικός ανταγωνισμός

Λεπτομέρεια

Το 1959–60, ο Τζενίλι ανέσκαψε ένα ψηφιδωτό στο δάπεδο ενός δωματίου, που αναγνωρίστηκε ως "Δωμάτιο των γυμναζομένων" και ονομάστηκε επίσης "Αίθουσα των Δέκα Κορασίδων" (Sala delle Dieci Ragazze στα Ιταλικά). Άλλοι μελετητές το έχουν ονομάσει Η στεφάνωση του νικητή . Αρκετές γυναίκες αθλήτριες φαίνεται να ανταγωνίζονται σε αθλήματα, που περιλαμβάνουν άρση βαρών, ρίψη δίσκων, τρέξιμο και παιχνίδια με μπάλα. Κάτω αριστερά μία γυναίκα που φοράει τήβεννο (toga), κρατά τα τρόπαια της νίκης (ένα στεφάνι και ένα φύλλο φοίνικα), ενώ η νικήτρια εμφανίζεται στεφανομένη στο κέντρο του μωσαϊκού. Μεγάλη προσοχή δόθηκε στα ρούχα των συναγωνιστριών, τα οποία μοιάζουν πολύ με τα μοντέρνα μπικίνι .

Το Μικρό Κυνήγι

Ένα άλλο καλά διατηρημένο ψηφιδωτό δείχνει ένα κυνήγι, το οποίο περιλαμβάνει τους άνδρες να κυνηγούν με σκύλους και να συλλαμβάνουν μία ποικιλία θηραμάτων.

Λεπτομέρεια από το ψηφιδωτό του Μικρού Κυνηγίου.

Πινακοθήκη

• 
  Το ψηφιδωτό Μικρό Κυνηγέσιο
• 
  Το ψηφιδωτό Μεγάλο Κυνηγέσιο
• 
  Το ψηφιδωτό Μεγάλο Κυνηγέσιο απεικονίζει τη σύλληψη και μεταφορά ζώων
• 
  Κάρο που κουβαλά κλουβί
• 
  Ο ελέφαντας φορτώνεται στο πλοίο
• 
  Κυνηγώντας λέαινα που κρατά θήραμα
• 
  Επόπτες σε πλοίο
• 
  Ένα πλοίο στο ψηφιδωτό Μεγάλο Κυνήγι
• 
  Ένας κυνηγός στο ψηφιδωτό Μεγάλο Κυνήγι
• 
  Μία πληγωμένη λέαινα επιτίθεται σε έναν κυνηγό στο ψηφιδωτό του Μεγάλου Κυνηγιού
• 
  Το ψηφιδωτό με τους πληγωμένους Γίγαντες
• 
  Δύο νέοι σε κίνηση
• 
  Νεαρά αγόρια που κυνηγούν ένα κουνέλι
• 
  Ο Πολύφημος λαμβάνει ένα κύπελο κρασί από τον Οδυσσέα. Προθάλαμος (37) του βόρειου διαμερίσματος.
• 
  Οι γυναίκες αθλήτριες ανταγωνίζονται σε διάφορα αθλήματα
• 
  Νωπογραφία στο ημικυκλικό αίθριο

Πηγές

• Petra C. Baum-vom Felde, Die geometrischen Mosaiken der Villa bei Piazza Armerina, Αμβούργο 2003,(ISBN 3-8300-0940-2)
• Brigit Carnabuci: Sizilien - Kunstreiseführer, DuMont Buchverlag, Köln 1998,(ISBN 3-7701-4385-X)
• Luciano Catullo και Gail Mitchell, 2000. Η αρχαία ρωμαϊκή βίλα του Casale στην Piazza Armerina: Παρελθόν και παρόν
• RJA Wilson: Piazza Armerina, Granada Verlag: London 1983,(ISBN 0-246-11396-0) .
• A. Carandini - A. Ricci - M. de Vos, Filosofiana, Η βίλα της Piazza Armerina. Η εικόνα ενός Ρωμαίου αριστοκράτη την εποχή του Κωνσταντίνου, Παλέρμο: 1982.
• S. Settis, "Per l'interpretazione di Piazza Armerina", στο Mélanges de l'École française de Rome, Antiquité 87, 1975, 2, pp. 873–994.

Περαιτέρω ανάγνωση

• Unesco "Συμβουλευτική αξιολόγηση φορέα (ICOMOS)", 1997, με καλό λογαριασμό
• Weitzmann, Kurt, ed., Age of spirituality: ύστερη αντίκα και παλαιοχριστιανική τέχνη, τρίτος έως έβδομος αιώνας, αρ. 105, 1979, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Νέα Υόρκη,(ISBN 9780870991790) ; πλήρες κείμενο διαθέσιμο στο Διαδίκτυο από το The Metropolitan Museum of Art Library

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Επίσημη ιστοσελίδα
• Πολλές φωτογραφίες από τη βίλα