Βικιπαίδεια

Γιαμούνα

μεγάλος ποταμός της Ινδίας, παραπόταμος του Γάγγη

Ο Γιαμούνα (Yamuna) ή Τζάμνα είναι μεγάλος ποταμός της Ινδίας, ο δεύτερος μεγαλύτερος σε όγκο νερού παραπόταμος του Γάγγη και ο μακρύτερος παραπόταμος ολόκληρης της Ινδίας, με μήκος 1.376 χιλιόμετρα.

Γιαμούνα
ΕκβολέςΓάγγης
ΧώραΙνδία
Μήκος1.376 χλμ
Μέση εκροή3.480 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο
ΠαραπόταμοιTons River, Giri, Chambal River, Betwa River, Ken River, Hindon River και Sindh River
Χάρτης
wikidata (π • σ • ε )

Πηγάζει από τον Παγετώνα Γιαμουνότρι, σε υψόμετρο 3.293 μέτρα, στις νοτιοδυτικές πλαγιές του όρους Μπανταρπούντς των Ιμαλαΐων στην Πολιτεία Ουταράχαντ της Ινδίας. Δέχεται όλα τα τρεχούμενα νερά από μία μεγάλη έκταση, καθώς η λεκάνη απορροής του έχει έκταση 366.223 τετρ. χιλιόμετρα, το 40,2% της λεκάνης ολόκληρου του Γάγγη, στον οποίο χύνεται στο «Τριβένι Σανγκάμ», στην πόλη Πραγιαγκράτζ (πρώην Αλλαχαμπάντ), όπου διεξάγεται και η μεγάλη εορτή Κούμπα Μέλα κάθε δώδεκα χρόνια.

Ο Γιαμούνα διασχίζει αρκετές πολιτείες της Ινδίας: Ουταράχαντ, Χαρυάνα, Ούταρ Πραντές, Χιμάτσαλ Πραντές, αλλά και τη Μητροπολιτική Περιοχή του Δελχίου, ενώ έχει με τη σειρά του μεγάλους παραποτάμους, όπως τον Τονς και τον Τσάμπαλ, τον μακρύτερο δικό του παραπόταμο, που έχει επίσης μεγάλη λεκάνη απορροής. Ο Γιαμούνα συνδημιούργησε την εξαιρετικά εύφορη προσχωσιγενή περιοχή Γιαμούνα-Γάγγη ανάμεσα στον ίδιο και στον Γάγγη. Σχεδόν 57 εκατομμύρια άνθρωποι εξαρτώνται από τα νερά του Γιαμούνα για την επιβίωσή τους. Το ποτάμι δίνει πάνω από το 70% της υδροδοτήσεως του Δελχίου και έχει ετήσια παροχή 97 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, από τα οποία καταναλώνονται περί τα 4 δισεκατομμύρια (εκ των οποίων το 96% για άρδευση).

Ο Γιαμούνα, όπως και ο Γάγγης, είναι αντικείμενο μεγάλου σεβασμού από τους Ινδουιστές και λατρεύεται ως η ομώνυμη θεά Γιαμούνα, κόρη της ηλιακής θεότητας Σούρυα και αδελφή του Γιάμα, του θεού του θανάτου, από τον οποίο είναι γνωστή και ως «Γιάμι». Σύμφωνα με δημοφιλείς ινδικές δοξασίες, το λουτρό στα ιερά νερά του ελευθερώνει τον λουόμενο από τα βάσανα μετά θάνατο.[1][2]

Στο φράγμα εκτροπής του Χάθνι Κουντ τα νερά του Γιαμούνα χωρίζονται, παροχετευόμενα σε δύο μεγάλα κανάλια: Το Δυτικό Κανάλι του Γιαμούνα, που ρέει προς τη Χαρυάνα, και το Ανατολικό Κανάλι του Γιαμούνα, που ρέει προς το Ούταρ Πραντές. Τα νερά του Γιαμούνα είναι «αρκετά καθαρά» από τις πηγές του ίσαμε το φράγμα Ουαζιραμπάντ στο Δελχί, μια διαδρομή περίπου 375 χιλιομέτρων. Παρακάτω, η προσθήκη λυμάτων από 15 εισροές μέχρι το φράγμα Όχλα καθιστά το ποτάμι πολύ ρυπασμένο. Ινδός αξιωματούχος έχει χαρακτηρίσει το ποτάμι από εκεί και κάτω ως «ανοικτό υπόνομο», με τιμές βιοχημικώς απαιτούμενου οξυγόνου (BOD) από 14 έως 28 mg/λίτρο και υψηλή περιεκτικότητα σε κολοβακτηρίδια.[3] Υπάρχουν τρεις βασικές πηγές ρυπάνσεως του ποταμού: οικιακά και δημοτικά απόβλητα, διάβρωση του εδάφους που προκαλείται από την αποδάσωση και τα υπολείμματα λιπασμάτων, ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων μαζί με βιομηχανικά απόβλητα. Ο Γιαμούνα από τις πηγές του μέχρι το Όχλα αποκαλείται και «Άνω Γιαμούνα».[4]

Ρους και λεκάνη Επεξεργασία

Παλαιοκοίτες Επεξεργασία

 
Οι κορυφές Μπανταρπούντς, όπου η πηγή του Γιαμούνα
 
Ο ναός Γιαμουνότρι στις απαρχές του ποταμού, αφιερωμένος στη θεά Γιαμούνα

Ο σημερινός ποταμός Σαρσούτι, που πηγάζει από τους λόφους Σιβαλίκ στα σύνορα των πολιτειών Χιμάτσαλ και Χαρυάνα, και συμβάλλει με τον ποταμό Γκάγκαρ, αποτελεί παλαιοκοίτη του Γιαμούνα.[5] Ο Γιαμούνα άλλαξε τον ρου του προς τα ανατολικά εξαιτίας μιας αλλαγής στην κλίση του φλοιού της Γης, που προκλήθηκε από την τεκτονική των πλακών.[5]

Πηγές Επεξεργασία

Η βασική πηγή του Γιαμούνα είναι ο Παγετώνας Γιαμουνότρι, που δημιουργεί τον ποταμό σε υψόμετρο 3.293 μέτρα, στις νοτιοδυτικές πλευρές του όρους Μπανταρπούντς των Ιμαλαΐων, στο διαμέρισμα Ουταρκάσι της Πολιτείας Ουταράχαντ, βορείως της πόλεως Χαριντουάρ.[1] Ο ναός Γιαμουνότρι λίγο πιο κάτω στον ρου του, αφιερωμένος στη θεά του ποταμού, τη Γιαμούνα, είναι ένα από τα πλέον σεβάσμια προσκυνήματα του Ινδουισμού, σε συνδυασμό με τα άλλα τρία του «κυκλώματος» Chota Char Dham. Στο μήκους 13 χιλιομέτρων μονοπάτι του ναού, που ακολουθεί τη δεξιά όχθη του ποταμού, υπάρχει και το Μαρκαντέγια Τίρθα, όπου ο σοφός Μαρκαντέγια έγραψε τη Μαρκεντέγια Πουράνα.[6][7]

Ρους Επεξεργασία

Ο ποταμός ρέει αρχικώς προς τα νότια επί 200 χιλιόμετρα περίπου, κατερχόμενος από τα Ελάσσονα Ιμαλάια και τους λόφους Σιβάλικ. Κατά μήκος του άνω ρου του είναι ορατές μοραινικές αποθέσεις και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά όπως κάθετοι βράχοι, φαράγγια και κοιλάδες με βαθμιδωτές πλαγιές. Σημαντικό μέρος, περί τα 2.320 τετρ. χιλιόμετρα, της ανώτερης λεκάνης απορροής του Γιαμούνα, βρίσκεται στην πολιτεία Χιμάτσαλ Πραντές. Ο μεγαλύτερος σε παροχή παραπόταμός του, ο Τονς, συγκεντρώνει μεγάλο μέρος των νερών αυτής της περιοχής και έτσι έχει περισσότερο νερό από τον Γιαμούνα όταν ενώνεται με αυτόν μετά το Κάλσι, κοντά στην πόλη Ντεχραντούν. Η κορυφή Καλανάγκ (= «Μαύρη Κορυφή»), σε υψόμετρο 6.387 μέτρα, είναι το υψηλότερο σημείο της λεκάνης του Γιαμούνα. Ανώτεροι παραπόταμοί του είναι επίσης οι Γκίρι, Ρίσι Γκάνγκα, Κούντα, Χανουμάν Γκάνγκα και Μπάτα.[8]

 
Ο Γιαμούνα ανάμεσα στη Σαχαρανπούρ και στη Γιαμουναναγκάρ

Ο ποταμός κατέρχεται πλέον οριστικά σε πεδινές περιοχές από την πλατιά κοιλάδα Ντουν. Συναντώντας τον υδατοφράκτη Ντακπαθάρ σε σημείο όπου έχει πια πλάτος 500 μέτρα, μέρος των νερών του εκτρέπεται σε ένα κανάλι για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας. Λίγο παρακάτω στη συνέχεια του ρου του, ο Γιαμούνα δέχεται τα νερά του ποταμού Ασάν στο ομώνυμο Φράγμα Ασάν, όπου και καταφύγιο πουλιών. Αφού περάσει και από τη μικρή πόλη Παόντα Σαχίμπ, τόπο προσκυνήματος των Σιχ σε υψόμετρο πλέον 389 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, ο Γιαμούνα φθάνει στο παλαιό (κατασκευής 1873), μη χρησιμοποιούμενο πια, Φράγμα Τατζαουάλα, στο διαμέρισμα Γιαμούνα-ναγκάρ της Χαρυάνα. Αμέσως μετά, στο φράγμα εκτροπής του Χάθνι Κουντ, χωρίζεται σε δύο μεγάλα κανάλια: Το Δυτικό Κανάλι του Γιαμούνα διασχίζει τα διαμερίσματα Καρνάλ, Πανίπατ και Σονίπατ προτού φθάσει στις εγκαταστάσεις καθαρισμού του Χαϊντερπούρ, που αντλεί και καθαρίζει νερό για την υδροδότηση του Δελχίου. Πέρα από αυτό το σημείο, ο Γιαμούνα δέχεται νερά μόνο από ρυάκια και πηγές. Την άνυδρη εποχή του έτους μεγάλο μέρος της κοίτης του ξηραίνεται μεταξύ του Φράγματος Τατζαουάλα και του Δελχίου.

Ο Γιαμούνα ορίζει τα σύνορα μεταξύ των πολιτειών Χιμάτσαλ Πραντές και Ουταράχαντ, όπως και μεταξύ Χαρυάνα, Περιφέρειας του Δελχίου και Ούταρ Πραντές. Κατά τον πεδινό ρου του, ο ποταμός ρέει σχεδόν παράλληλα με τον Γάγγη, οπότε οι δύο ποταμοί έχουν δημιουργήσει ανάμεσά τους την εξαιρετικά εύφορη προσχωσιγενή περιοχή (ντοάμπ) Γιαμούνα-Γάγγη, με έκταση 69.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, που είναι γνωστή για τη μεγάλη αγροτική παραγωγή της, ειδικότερα του ρυζιού μπασμάτι. Η αγροτική αυτή παραγωγή θρέφει το ένα τρίτο του πληθυσμού της Ινδίας.[9]

Στο τελευταίο τμήμα του ρου του Γιαμούνα βρίσκουμε αρκετές πόλεις κτισμένες στις όχθες του εκτός από το Δελχί, όπως τις Νόιντα, Ματούρα, Άγκρα, Φιροζαμπάντ, Εταβάχ, Κάλπι και Χαμιρπούρ. Στην Εταβάχ δέχεται τα νερά του μεγαλύτερου σε μήκος παραποτάμου του, του Τσάμπαλ, και μετά μια ομάδα μικρότερων παραποτάμων, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται οι Σιντ, Μπέτβα (ο αρχαίος Βετραβάτι) και Κεν.[2][10]

Τελικώς ο Γιαμούνα εκβάλλει στον Γάγγη σε μια ιερή για τους Ινδουιστές τοποθεσία γνωστή ως «Τριβένι Σανγκάμ», δίπλα στην πόλη Πραγιαγκράτζ (πρώην Αλλαχαμπάντ). Πολλοί προσκυνητές μεταβαίνουν πάνω σε βάρκες σε εξέδρες που έχουν στηθεί στο μέσο του ποταμού για να εκφωνήσουν προσευχές. Στη μεγάλη εορτή Κουμπ Μελά, που λαμβάνει χώρα μια φορά κάθε 12 χρόνια, πιστοί σε μεγάλες συγκεντρώσεις βυθίζουν για λίγο το σώμα τους στα ιερά νερά της συμβολής των ποταμών.[11]

Ιστορία και θρησκεία Επεξεργασία

 
Ο Βασουντέβα μεταφέρει τον Κρίσνα ως βρέφος μέσα από τον ποταμό Γιαμούνα: ένας σημαντικός θρύλος της Μπαγκαβάτα Πουράνα.

Το όνομα «Γιαμούνα» φαίνεται ότι προέρχεται από τη σανσκριτική λέξη «γιάμα», που σημαίνει «δίδυμος» και μάλλον σχετίζεται με την παράλληλη πορεία του με τον Γάγγη. Ο Γιαμούνα αναφέρεται σε πολλά εδάφια της Ριγκ-Βέδα, δηλαδή του κλασικού υμνολόγιου του Ινδουισμού που συντέθηκε περί το 1700-1100 π.Χ., και αργότερα στην Αθάρβα-Βέδα, και τις Βραχμάνες.[12] Στη Ριγκ-Βέδα, η ιστορία της θεάς Γιαμούνα περιγράφει τον «υπερβολικό έρωτά» της για τον δίδυμο αδελφό της («Γιάμα»), που με τη σειρά του της ζητεί να βρει ένα κατάλληλο ταίρι για αυτή, κάτι το οποίο πράττει, ζευγαρώνοντας με τον Κρίσνα.[13]

Η ίδια αφήγηση δίνεται λεπτομερέστερα στον σανσκριτικό ύμνο του 16ου αιώνα μ.Χ. Γιαμουναστάκαμ, έργο του φιλοσόφου Βαλάμπα. Εδώ η ιστορία της καθόδου της θεάς Γιαμούνα στον κόσμο προκειμένου να συναντήσει τον Κρίσνα και να εξαγνίσει τον κόσμο είναι έμμετρη. Ο ύμνος εξυμνεί τη θεά του ποταμού ως την πηγή όλων των πνευματικών ικανοτήτων. Και ενώ ο Γάγγης θεωρείται η προσωποποίηση του ασκητισμού και της ανώτερης γνώσεως, που μπορεί να φέρει την εξωτερική απελευθέρωση (μόκσα), η Γιαμούνα είναι εκείνη που, ως κάτοχος της αγάπης και συμπάθειας, μπορεί να δώσει την ελευθερία ακόμα και από τον θάνατο. Ο Βαλάμπα γράφει ότι κατεβαίνει τρέχοντας το βουνό Καλίντα και πως είναι κόρη του Καλίντα, από όπου έχει και την επωνυμία Καλίντι. Τα νερά του ποταμού της, προσθέτει, έχουν το χρώμα του Κρίσνα, το σκούρο (Shyam).[14][15]

Σε κάποια ιστορικά κείμενα ο ποταμός αναφέρεται ως Ασίτα.[16] Αναφέρεται επίσης εξελληνισμένα ως Ιομάνης ή Ιοάμης στις επισκοπήσεις του Σελεύκου Α΄ Νικάτορα, αξιωματικού του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που επισκέφθηκε την Ινδία το 305 π.Χ.. Ο Έλληνας ταξιδευτής και γεωγράφος Μεγασθένης που έζησε στην Ινδία πριν από το 288 π.Χ. (το έτος θανάτου του Τσαντραγκούπτα Μαουρύα, στον οποίο ήταν πρέσβης του Σελεύκου Α΄) γράφει για τον ποταμό στα Ινδικά του, αναφέροντας ότι η περιοχή γύρω του είναι η «γη του Σουρασένα».[17] Στη Μαχαμπαράτα η πρωτεύουσα Ιντραπράσθα των Παντάβα βρισκόταν στις όχθες του Γιαμούνα και πολλοί την ταυτίζουν με το Δελχί.

Και πέρα από τον μύθο, οι περισσότερες από τις μεγάλες αυτοκρατορίες που κυριάρχησαν στο μεγαλύτερο μερος της Ινδίας είχαν τη βάση τους στην εύφορη λεκάνη των Γάγγη-Γιαμούνα, όπως οι Μαγκάντα (περ. 600 π.Χ.), Μαουρύα (321-185 π.Χ.), Σούνγκα (185-73 π.Χ.), Κουσάν (1ος έως 3ος αι. μ.Χ.) και Γκούπτα (280-550 μ.Χ.), με πρωτεύουσες όπως η Παταλιπούτρα και η Mathura. Αμφότεροι οι ποταμοί αποτελούσαν αντικείμενο σεβασμού σε όλη την έκταση αυτών των βασιλείων. Από την περίοδο του Τσαντραγκούπτα Β΄ (375-415 μ.Χ.), αγάλματα του Γάγγη και της Γιαμούνα έγιναν συνηθισμένα σε όλη την αυτοκρατορία. Νοτιότερα, απεικονίσεις τους βρίσκονται σε ιερά των Τσαλούκγια και των Ραστρακούτα (753–982), όπως και στις βασιλικές σφραγίδες τους. Πριν από αυτούς, η Δυναστεία των Τσόλα προσέθεσε απεικονίσεις του ποταμού στα αρχιτεκτονικά μοτίβα της. Στο Ιερό των Τριών Ποτάμιων Θεοτήτων, δίπλα στον σκαλισμένο στον βράχο ναό Καϊλάς στην Ελόρα, παριστάνεται ο Γάγγης πλαισιωμένος από τη Γιαμούνα και τη Σαρασβάτι.[18]


Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ 1,0 1,1 Jain, Sharad K.· Pushpendra K. Agarwal· Vijay P. Singh (2007). Hydrology and water resources of India—Volume 57 of Water science and technology library. Springer. σελίδες 344–354. ISBN 978-1-4020-5179-1. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Hoiberg, Dale (2000). Students' Britannica India, Volumes 1-5. Popular Prakashan. σελίδες 290–291. ISBN 0-85229-760-2. 
  3. ↑ «Ganga is the most polluted river». The Hindu. 23 Νοεμβρίου 2003. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Σεπτεμβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 12 Φεβρουαρίου 2009. 
  4. ↑ 2015, INDIA 2015, New Media Wing.
  5. ↑ 5,0 5,1 PALAEOCHANNELS OF NORTH WEST INDIA, Central Ground Water Board, last page of prefce.
  6. ↑ Yamunotri Temple Uttarkashi district website. Αρχειοθετήθηκε 31 July 2009 στο Wayback Machine.
  7. ↑ Nand, Nitya· Kamlesh Kumar (1989). The holy Himalaya: a geographical interpretation of Garhwal - Yamuna Drainage System. Daya Books. σελ. 49. ISBN 81-7035-055-7. 
  8. ↑ General outline of rivers in Himachal @ webindia123
  9. ↑ Sharma, Deo Prakash (2006). Archaeology of Lower Ganga-Yamuna Doab (circa 1200 B.C. to 1200 A.D.). Bharatiya Kala Prakashan. σελίδες 10, 214. ISBN 81-8090-033-9. «Doab is a Persian word, from Do-Ab, literally meaning 'two rivers', or land between two rivers.» 
  10. ↑ «State of River Yamuna». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Απριλίου 2018. Ανακτήθηκε στις 5 Νοεμβρίου 2020. 
  11. ↑ «At the Three Rivers» Αρχειοθετήθηκε 2013-08-23 στο Wayback Machine., Time, 23 Φεβρουαρίου 1948.
  12. ↑ MacDonell, Arthur Anthony· Keith, Arthur Berriedale (1995). Vedic Index of Names and Subjects (V-208-1333-2. σελ. 186. ISBN 9788120813335. 
  13. ↑ Gary, Chamberlain (2008). Troubled Waters: Religion, Ethics, and the Global Water Crisis. Rowman & Littlefield, 2008. σελ. 18. ISBN 9780742552456. 
  14. ↑ Shiva, Vandana (2006). Earth democracy: justice, sustainability and peace-G - Reference, Information and Interdisciplinary Subjects Series. Zed Books. σελίδες 172–173. ISBN 1-84277-777-7. 
  15. ↑ Chamberlain, Gary (2008). Troubled waters: religion, ethics, and the global water crisis. Rowman & Littlefield. σελ. 18. ISBN 978-0-7425-5245-6. 
  16. ↑ Gopal, Madan (1990). K.S. Gautam, επιμ. India through the ages. Publication Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India. σελ. 72. 
  17. ↑ Dahlaquist, Allan (1996). Megasthenes and Indian Religion- Volume 11 of History and Culture Series. Motilal Banarsidass Publ. σελ. 386. ISBN 81-208-1323-5. 
  18. ↑ Davis, Richard H. (1999). Lives of Indian images. Princeton University Press. σελίδες 74–76. ISBN 0-691-00520-6. 

Βιβλιογραφία Επεξεργασία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία


Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Γιαμούνα&oldid=9821820"