Γρηγόρης Λαμπράκης

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης (Κερασίτσα Αρκαδίας, 3 Απριλίου 1912 – Θεσσαλονίκη, 27 Μαΐου 1963) ήταν ιατρός, αθλητής και πολιτικός που δολοφονήθηκε από παρακρατικούς. Η δολοφονία του προκάλεσε διεθνή κατακραυγή για τις αυταρχικές πρακτικές της κυβέρνησης Καραμανλή και των Σωμάτων Ασφαλείας, που αποδείχθηκε ότι όχι μόνο ανέχονταν, αλλά και εξέθρεψαν τον ανεξέλεγκτο παρακρατικό μηχανισμό. Η υπόθεση Λαμπράκη αναζωογόνησε τον Ανένδοτο Αγώνα του Γεωργίου Παπανδρέου και έπαιξε τον πιο σημαντικό ίσως ρόλο στην πτώση της κυβέρνησης Καραμανλή τον ίδιο χρόνο.

Γρηγόρης Λαμπράκης
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Γρηγόρης Λαμπράκης (Ελληνικά)
Γέννηση	3  Απριλίου 1912 Κερασίτσα Αρκαδίας
Θάνατος	27  Μαΐου 1963 Θεσσαλονίκη
Αιτία θανάτου	μη διεισδυτικός τραυματισμός
Συνθήκες θανάτου	ανθρωποκτονία
Τόπος ταφής	Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Θρησκεία	Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Μητρική γλώσσα	Ελληνικά
Ομιλούμενες γλώσσες	νέα ελληνική γλώσσα Ελληνικά
Σπουδές	Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	πολιτικός γυναικολόγος αθλητής του στίβου ακτιβιστής για την ειρήνη
Εργοδότης	Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πολιτική τοποθέτηση
Πολιτικό κόμμα/Κίνημα	Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά
Οικογένεια
Αδέλφια	Θεόδωρος Λαμπράκης
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	μέλος της Βουλής των Ελλήνων (1961–1963, εκλογική περιφέρεια Πειραιά, Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά)
Σχετικά πολυμέσα

Σύντομο βιογραφικό και ιστορικές συνθήκες

Ο πολυχώρος πολιτισμού "Γρηγόριος Λαμπράκης" στην Κερασίτσα, στο παλιό ξυλουργείο του πατέρα του.

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης γεννήθηκε στις 3 Απριλίου 1912 στην Κερασίτσα Αρκαδίας και ήταν το 14ο παιδί από τα συνολικά 18 που απέκτησαν οι γονείς του. Ο πατέρας του ήταν ξυλέμπορος και σήμερα το ξυλεμπορικό του έχει μετατραπεί σε πολιτιστικό χώρο. Αδερφός του ήταν ο Θεόδωρος Λαμπράκης, ιατρός και βουλευτής με την Εθνική Προοδευτική Ένωση Κέντρου (ΕΠΕΚ). Σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ειδικεύτηκε στη γυναικολογία. Υπήρξε αθλητής με πολλές πανελλήνιες και βαλκανικές νίκες και κατείχε για 23 χρόνια (έως το 1959) το πανελλήνιο ρεκόρ στο άλμα εις μήκος με επίδοση 7,37 μ. Στη διάρκεια της κατοχής διοργάνωνε με άλλους συναθλητές του αγώνες, διαθέτοντας τα έσοδα σε λαϊκά συσσίτια. Το 1950 κατέλαβε τη θέση του υφηγητή Μαιευτικής - Γυναικολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Απέκτησε τρεις γιους, τον Γιώργο, τον Θοδωρή και τον Γρηγόρη.

Στις εκλογές του Οκτωβρίου 1961 ο Λαμπράκης εξελέγη βουλευτής Πειραιά συνεργαζόμενος με την Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ). Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και αντιπρόεδρος της «Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη». Στις 21 Απριλίου 1963 αψηφώντας σχετική απαγόρευση της αστυνομίας, πραγματοποίησε την 1η Μαραθώνια πορεία Ειρήνης. Βάδισε το μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής μόνος του, εν μέσω απειλών, πριν τελικά συλληφθεί και κρατηθεί για μερικές ώρες.

Αμέσως μετά μετέβη στο Λονδίνο για να συμπαρασταθεί στους Έλληνες, Κύπριους και Άγγλους διαδηλωτές που ζητούσαν την απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων στην Ελλάδα, ανάμεσα στους οποίους ήταν και η Βρετανίδα σύζυγός του Αντώνη Αμπατιέλου, Μπέτυ Μπάρτλετ Αμπατιέλου. Στόχος των διαδηλωτών ήταν η βασίλισσα Φρειδερίκη, η οποία βρισκόταν στην αγγλική πρωτεύουσα προκειμένου να παραστεί σε βασιλικούς γάμους. Η σύζυγος του Αμπατιέλου ζήτησε ακρόαση από τη Φρειδερίκη, η οποία την αρνήθηκε, παρά τις πιέσεις του Λαμπράκη. Σχεδόν ένα μήνα μετά, στις 22 Μαΐου, καθώς εξερχόταν από συγκέντρωση για την ειρήνη και τον πυρηνικό αφοπλισμό στη Θεσσαλονίκη, δέχτηκε δολοφονική επίθεση από παρακρατικούς. Τραυματίστηκε βαριά και υπέκυψε στα τραύματά του λίγες μέρες μετά.

Η δολοφονία

Η διαδρομή που ακολούθησε το τρίκυκλο στις οδούς Ελ. Βενιζέλου και Τσιμισκή αμέσως μετά το δολοφονικό χτύπημα, μέχρι το σημείο της σύλληψης των δραστών, λίγο πριν τη διασταύρωση των οδών Τσιμισκή με Αγίας Σοφίας. Και οι δύο αυτοί δρόμοι είναι σήμερα μονόδρομοι, με φορά αντίθετη προς την πορεία του τρίκυκλου.

Το βράδυ της 22ας Μαΐου 1963 ο Λαμπράκης μίλησε σε εκδήλωση που διοργάνωσε στη Θεσσαλονίκη η «Επιτροπή για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη». Πριν ακόμα η εκδήλωση ξεκινήσει, πλήθος παρακρατικών και αστυνομικών με πολιτικά είχαν καταλάβει τα γειτονικά πεζοδρόμια, κραυγάζοντας συνθήματα και προπηλακίζοντας όσους προσέρχονταν στην αίθουσα για να πάρουν μέρος σε αυτή. Άλλοι αστυνομικοί, ένστολοι, αν και παρόντες σε μεγάλο αριθμό δεν λάμβαναν κανένα μέτρο για την απώθηση των παρακρατικών, παρά τις διαμαρτυρίες των οργανωτών και του ίδιου του Λαμπράκη, ενός μέλους δηλαδή του ελληνικού κοινοβουλίου. Μάλιστα, ένας παρακρατικός κατόρθωσε να χτυπήσει τον Λαμπράκη στο κεφάλι με ρόπαλο κατά την είσοδό του στην αίθουσα της εκδήλωσης, τραυματίζοντάς τον ελαφρά. Σοβαρά, αντίθετα, τραυματίστηκε από τους ανεξέλεγκτους διαδηλωτές ο έτερος παρών αριστερός βουλευτής, Γιώργος Τσαρουχάς.

Με την ολοκλήρωση της εκδήλωσης, ο Λαμπράκης εγκατέλειψε την αίθουσα με πρόθεση να κατευθυνθεί σε κοντινό ξενοδοχείο όπου είχε καταλύσει. Τον ακολούθησαν μόνο δύο σύντροφοί του, καθώς η αστυνομία απέκλεισε το κοινό της εκδήλωσης στο εσωτερικό της αίθουσας, απαγορεύοντας προσωρινά την έξοδο. Ακριβώς εκείνη τη στιγμή, στη διασταύρωση των οδών Ερμού και Ελ. Βενιζέλου και παρά το γεγονός ότι η αστυνομία είχε αποκλείσει όλους τους δρόμους, ένα τρίκυκλο εμφανίστηκε από το πουθενά, πλησίασε τον Λαμπράκη με ιλιγγιώδη ταχύτητα και τον έριξε στο έδαφος. Κανείς αστυνομικός δεν κινήθηκε για να εμποδίσει το τρίκυκλο πριν το χτύπημα, να συλλάβει τον οδηγό του μετά, ή ακόμα και να βοηθήσει τον αιμόφυρτο Λαμπράκη. Όπως αποδείχτηκε, το θύμα είχε δεχτεί ισχυρό χτύπημα στο κεφάλι από μεταλλικό αντικείμενο.

Το πιθανότερο είναι ότι οι δράστες της επίθεσης θα είχαν διαφύγει ανενόχλητοι, αν ένας παριστάμενος Θεσσαλονικιός, ο Μανόλης Χατζηαποστόλου (με το παρατσούκλι «Τίγρης») δεν είχε πηδήσει αστραπιαία στην καρότσα του τρίκυκλου. Για ένα περίπου χιλιόμετρο το τρίκυκλο έτρεχε στους δρόμους της Θεσσαλονίκης χωρίς κανένα αστυνομικό ή άλλο όχημα να το καταδιώκει. Ο Χατζηαποστόλου εξουδετέρωσε μετά από σκληρή πάλη τον μοναδικό επιβάτη της καρότσας, Μανώλη Εμμανουηλίδη (ήταν αυτός που είχε καταφέρει το θανατηφόρο χτύπημα στον Λαμπράκη) και κατόπιν υποχρέωσε τον οδηγό Σπύρο Γκοτζαμάνη να σταματήσει. Ακολούθησε νέα πάλη αυτή τη φορά ανάμεσα στον Χατζηαποστόλου και τον Γκοτζαμάνη, έως ότου εμφανίστηκε ένας απλός τροχονόμος, ο οποίος μη γνωρίζοντας όσα είχαν προηγηθεί, συνέλαβε τον Γκοτζαμάνη κατόπιν υποδείξεων των περαστικών. Ο Λαμπράκης μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ σε κωματώδη κατάσταση από την οποία δεν εξήλθε ποτέ. Πέθανε τέσσερις μέρες αργότερα.

Σύμφωνα με τη μετέπειτα καταγγελία του Θ. Γρέβια, φοιτητή τότε και υποστηρικτή του Γ. Λαμπράκη, αφότου ο Λαμπράκης μεταφέρθηκε στο ΑΧΕΠΑ, αφέθηκε να πεθάνει. Μιλώντας στην εφημερίδα "Ελευθεροτυπία", ο Γρέβιας δηλώνει χαρακτηριστικά: "Τον άφησαν βαριά τραυματισμένο, χωρίς ορό στον νεκροθάλαμο του νοσοκομείου. Το σχέδιό τους πέτυχε".

Οι αντιδράσεις που προκλήθηκαν από το δολοφονικό χτύπημα και ενώ ο Γρηγόρης Λαμπράκης έπνεε τα λοίσθια.

Ο Θ. Γρέβιας περιέγραψε τις στιγμές που ακολούθησαν όταν ο Γρηγόρης Λαμπράκης μεταφέρθηκε σοβαρά τραυματισμένος στο νοσοκομείο.

Τα μεσάνυχτα βρισκόμασταν έξω από την κεντρική είσοδο του νοσοκομείου, όταν εξήλθε ένας γιατρός. Απευθύνθηκε σε μας, ρωτώντας αν ήμασταν εκεί για τον Λαμπράκη. Του απαντήσαμε 'ναι'. Είπε ότι χρειαζόταν ένας από μας, γιατί δεν επαρκούσε το νοσηλευτικό προσωπικό. Πήγα εγώ. Κατέβηκα με τον γιατρό στο πρώτο υπόγειο. Από ένα μακρόστενο διάδρομο μπήκαμε σε ένα κλειστό θάλαμο. Στην είσοδο βλέπω τη γραμματέα της οργάνωσής μας Καίτη Τσαρουχά, να κρατάει στα χέρια της τον βαρύτατα τραυματισμένο πατέρα της, Γιώργη Τσαρουχά (χτυπήθηκε το ίδιο βράδυ), βουλευτή Καβάλας της ΕΔΑ. Στο βάθος δεξιά ξαπλωμένο ανάσκελα, το σώμα του Γρηγόρη Λαμπράκη.

Ο Θ. Γρέβιας σημειώνει ότι ο Λαμπράκης ήταν ζωντανός, αλλά σε κωματώδη κατάσταση. «Ο γιατρός μου ζήτησε να καθίσω σε μια καρέκλα, πίσω από το κεφάλι του, να τοποθετήσω τα χέρια μου στην κάτω σιαγόνα και να κρατώ συνεχώς το κεφάλι του προς τα πίσω και έφυγε. Του είχαν κάνει τραχειοστομία. Δεν ήταν διασωληνωμένος, δεν είχε ορό. Κατά διαστήματα το στήθος του τρανταζόταν από ακανόνιστες εισπνοές και εκπνοές», συνεχίζει ο Θ. Γρέβιας. Ερωτηθείς για τον θάλαμο και το αν υπήρχε άλλος ασθενής εκεί, ο Γρέβιας απάντησε:

«Ο χώρος όπου βρισκόμασταν δεν ήταν θάλαμος νοσηλείας. Ούτε τα κρεβάτια ήταν κρεβάτια νοσηλείας. Το κρεβάτι στο οποίο ήταν ο Λαμπράκης, αποτελούνταν από τρεις ξύλινες σανίδες πάνω σε δύο μεταλλικά 'Π', πιθανότατα νεκροκρέβατο. Μάλλον ήταν ο νεκροθάλαμος του νοσοκομείου».

Ανακρίσεις

Η κηδεία του Γρηγόρη Λαμπράκη

Το χτύπημα κατά του Λαμπράκη προκάλεσε μια άνευ προηγουμένου πολιτική κρίση, με τα κόμματα της αντιπολίτευσης και το σύνολο του κεντρώου και αριστερού Τύπου να κάνουν λόγο από την πρώτη στιγμή για οργανωμένο σχέδιο δολοφονίας. Η επίσημη αστυνομική εκδοχή αντίθετα, ήταν ότι επρόκειτο για τροχαίο ατύχημα και αυτήν υιοθέτησε αρχικά και η κυβέρνηση της χώρας.

Η σορός του Λαμπράκη μεταφέρθηκε στην Αθήνα, στον ναό του Αγίου Ελευθερίου και εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα, ενώ η νεκρώσιμη ακολουθία έλαβε χώρα στη Μητρόπολη, στις 4 το απόγευμα της 28ης Μαΐου. Την κηδεία παρακολούθησαν όλοι οι αρχηγοί και οι βουλευτές των κομμάτων της αντιπολίτευσης και δεκάδες χιλιάδες λαού.

Ήδη, στη Θεσσαλονίκη είχαν ξεκινήσει οι ανακρίσεις για το «ατύχημα», από τον ανακριτή Χρήστο Σαρτζετάκη και τους εισαγγελείς Δημήτριο Παπαντωνίου και Νίκο Αθανασόπουλο, υπό τη γενική εποπτεία του εισαγγελέα εφετών Παύλου Δελαπόρτα. Αργότερα ο Παπαντωνίου αντικαταστάθηκε από τον εισαγγελέα Στυλιανό Μπούτη. Αν και η ηγεσία της Χωροφυλακής Θεσσαλονίκης έκανε κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποκρύψει κρίσιμα στοιχεία και να εκφοβίσει τους μάρτυρες, η ανακριτική ομάδα (παρά τις απροκάλυπτες παρεμβάσεις και πιέσεις που δέχτηκε από τον τότε εισαγγελέα του Αρείου Πάγου και μετέπειτα -το 1967- πρωθυπουργό της χούντας Κωνσταντίνο Κόλλια) κατόρθωσε να στοιχειοθετήσει ότι επρόκειτο για προμελετημένο έγκλημα και να αποκαλύψει τους ηθικούς αυτουργούς του. Έτσι, τους Γκοτζαμάνη και Εμμανουηλίδη ακολούθησαν τρανταχτά ονόματα.

Τον Ιούλιο του 1963 ο ανακριτής Χρήστος Σαρτζετάκης απήγγειλε κατηγορίες για ηθική αυτουργία στην ανθρωποκτονία εκ προθέσεως του Γρ. Λαμπράκη εναντίον του υπομοίραρχου Εμμανουήλ Καπελώνη, διοικητή του αστυνομικού τμήματος Τριανδρίας, και του Ξενοφώντα Γιοσμά (που, λόγω της δράσης του στην Κατοχή, είχε καταδικαστεί ως δωσίλογος και, ακριβώς για τον λόγο αυτό, αποκαλούνταν συχνά κοροϊδευτικά Φον Γιοσμάς). Στις 14 Σεπτεμβρίου, με ομοφωνία ανακριτή και εισαγγελέως κρίθηκαν προφυλακιστέοι ο υποστράτηγος Κωνσταντίνος Μήτσου, επιθεωρητής Βορείου Ελλάδος, οι συνταγματάρχες Ευθύμιος Καμουτσής, διευθυντής αστυνομίας, και Μιχαήλ Διαμαντόπουλος και ο μοίραρχος Τρύφων Παπατριανταφύλλου.

Στο απυρόβλητο της δικαιοσύνης έμεινε ο υπομοίραρχος της Ασφάλειας Δημήτριος Κατσούλης, του τμήματος «Δίωξης Κομμουνιστών». Όπως ισχυρίστηκε ο υπομοίραρχος Εμμανουήλ Καπελώνης, ο Κατσούλης της Ασφαλείας Θεσσαλονίκης ειδοποίησε όλα τα παραρτήματα να στείλουν τους άνδρες τους στον τόπο της συγκέντρωσης και να πάρουν μαζί τους «εθνικόφρονες πολίτες» για ν' αποδοκιμάσουν τους οπαδούς της ειρήνης. Επειδή όμως στο μεταξύ άλλαξε ο τόπος της συγκέντρωσης όπου θα μιλούσε ο βουλευτής, οι περί ων ο λόγος πολίτες εκλήθησαν να μαζευτούν στο Ε΄ Αστυνομικό Τμήμα. Εκεί τους έβγαλε λόγο ο υπομοίραρχος Κατσούλης, ο οποίος, μεταξύ άλλων, τους τόνισε ότι «στόχος μας είναι ο Λαμπράκης». Στο υπόμνημά του ο υπομοίραρχος Καπελώνης ισχυρίστηκε ότι προ των επεισοδίων και της συγκέντρωσης, ο Κατσούλης πέρασε από τα γραφεία της Γενικής Ασφαλείας και δήλωσε κομπορρημονών στους αξιωματικούς: «Σήμερα θα δείτε τι θα γίνει...».

Τελικά, για τον φόνο καταδικάστηκαν οι Γκοτζαμάνης και Εμμανουηλίδης, ενώ ο Γιοσμάς καταδικάστηκε μόνο για διατάραξη της κοινής ειρήνης.

Σημαντικό ρόλο στις αποκαλύψεις έπαιξε και η μαχητική έρευνα και αρθρογραφία τριών δημοσιογράφων που είχαν ανέβει στη Θεσσαλονίκη για να καλύψουν το θέμα: Του Γιώργου Ρωμαίου του Βήματος (μετέπειτα υπουργού του ΠΑΣΟΚ), Γιάννη Βούλτεψη της Αυγής και Γιώργου Μπέρτσου (της τότε μεγάλης σε κυκλοφορία Ελευθερίας των Αθηνών).

Πολιτικές επιπτώσεις

Η κατακραυγή για τη δολοφονία Λαμπράκη και τις αποκαλύψεις για την άμεση εμπλοκή της αστυνομίας, ήταν τόσο μεγάλη που οδήγησε σε παραίτηση της κυβέρνησης Καραμανλή μέσα σε λιγότερο από τρεις βδομάδες από το έγκλημα (11 Ιουνίου 1963), αν και οι ουσιαστικοί λόγοι ήταν η διαφωνία του παλατιού με τους χειρισμούς του Καραμανλή στο συνταγματικό ζήτημα. Σχηματίστηκε άμεσα νέα κυβέρνηση της ΕΡΕ υπό τον Παναγιώτη Πιπινέλη, μετέπειτα υπουργό εξωτερικών της χούντας. Τον Σεπτέμβριο ο ανακριτής Χρήστος Σαρτζετάκης σε συμφωνία με τον εισαγγελέα Δελαπόρτα διέταξε την προφυλάκιση των ανώτατων αξιωματικών της χωροφυλακής, διαλύοντας κάθε αμφιβολία στην κοινή γνώμη για την εμπλοκή κράτους και παρακρατικών στη δολοφονία Λαμπράκη. Τον Νοέμβριο διεξήχθησαν εθνικές εκλογές τις οποίες κέρδισε η Ένωση Κέντρου. Την ίδια χρονιά ιδρύθηκε η «Νεολαία Λαμπράκη», της οποίας πρώτος πρόεδρος εκλέχτηκε ο Μίκης Θεοδωράκης ενώ, μετά την εκλογική του ήττα, ο Κ. Καραμανλής αποχώρησε από την ενεργό πολιτική δράση αλλά και από τη χώρα, με προορισμό την Ελβετία, αρχικά, για να εγκατασταθεί τελικά στο Παρίσι, αφού προηγουμένως οι σχέσεις του με το παλάτι είχαν διαρραγεί οριστικά.[1][2]

Η δίκη

Στις 3 Οκτωβρίου του 1966 άρχισε στο Κακουργιοδικείο Θεσσαλονίκης η δίκη των κατηγορουμένων για τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη και τον βαρύ τραυματισμό του Γιώργου Τσαρουχά. Πρόεδρος του δικαστηρίου εκδίκασης της πολύκροτης υπόθεσης ήταν ο εφέτης Ιωάννης Γραφανάκης και εισαγγελέας ο αντεισαγγελέας Εφετών Παύλος Δελαπόρτας. Οκτώ μήνες νωρίτερα είχε εκδοθεί το βούλευμα του Συμβουλίου Εφετών, με το οποίο παραπέμφθηκαν ως φυσικοί αυτουργοί σε «ανθρωποκτονία εκ προθέσεως» οι Σπύρος Γκοτζαμάνης και Μανώλης Εμμανουηλίδης, ως ηθικοί αυτουργοί ο υπομοίραρχος Εμμανουήλ Καπελώνης και ο Ξενοφών Γιοσμάς, για επικίνδυνες σωματικές βλάβες σε βάρος του Γιώργου Τσαρουχά οι Αντώναρος Πιτσάκος και Χρήστος Φωκάς, για παράβαση καθήκοντος οι αξιωματικοί της Χωροφυλακής Κωνσταντίνος Μήτσου, αντιστράτηγος, Ε. Καμουτσής συνταγματάρχης, Μιχαήλ Διαμαντόπουλος αντισυνταγματάρχης, Κωνσταντίνος Δόλκας και Δημήτριος Σέττας ταγματάρχες και Τρύφων Παπατριανταφύλλου μοίραρχος. Και για διατάραξη της κοινής ησυχίας 23 άτομα, παρακρατικοί, χωροφύλακες κ.α. Το Συμβούλιο Εφετών, όπως το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών, σύμφωνα και με τις προτάσεις του ανακριτή (και πολύ αργότερα Προέδρου της Δημοκρατίας) Χρήστου Σαρτζετάκη και του εισαγγελέα Στυλιανού Μπούτη, είχε απορρίψει τις κατηγορίες που είχαν διατυπωθεί από την πολιτική αγωγή εναντίον πολιτικών προσώπων (Κωνσταντίνου Καραμανλή, Κωνσταντίνου Τσάτσου, Δημήτρη Μακρή, Τρύφωνος Τριανταφυλλάκου κ.α.).

Ο εισαγγελέας Παύλος Δελαπόρτας πρότεινε την ενοχή των 18 από τους 31 κατηγορούμενους (μεταξύ των οποίων τριών από τους έξι αξιωματικούς). Στην αγόρευσή του, είχε ζητήσει την ενοχή των ανώτατων αξιωματικών, λέγοντας:

Σήμερα, εδώ, ένα σύμφυρμα κλεφτών, βιαστών, δωσίλογων και κάθε είδους κακοποιών, εμφανίζεται -προς εθνοκαπηλεία και ανομολόγητους ιδιοτελείς σκοπούς- ως προστάτης κοινωνικών καθεστώτων, ως φύλακας ιερών και οσίων και ως Κέρβερος του νόμου και της τάξης. Τι άλλο έπρεπε να περιμένει κανείς απ' αυτό πλην του ότι θα εξελισσόταν σε κακοήθη νεοπλασία της κοινωνίας;

Στις 28 Δεκεμβρίου, έπειτα από 12ωρη σύσκεψη των 10 ενόρκων που διήρκεσε από τις 10:45 το πρωί ως τις 10:45 τη νύχτα, ο προϊστάμενος των ενόρκων Δ. Τούσας διάβασε την απόφασή τους:

Όχι. Δεν είναι ένοχοι οι Σπ. Γκοτζαμάνης και Εμμ. Εμμανουηλίδης ότι την 22αν Μαΐου 1963 εκ προθέσεως απέκτειναν τον βουλευτήν Γρ. Λαμπράκην, επιβαίνοντες τρικύκλου, με οδηγόν τον πρώτον, το οποίον επέπεσε κατ' αυτού και ότι δι' αμβλέος οργάνου έπληξαν τούτον εις την κεφαλήν. Δια παμψηφίας οι ένορκοι απεφάνθησαν ότι: Όχι. Δεν είναι ένοχοι οι Εμμ. Καπελώνης και Ξεν. Γιοσμάς δι' ηθικήν αυτουργίαν εις την προαναφερθείσαν πράξιν. Δια της νομίμου πλειοψηφίας εγένετο δεκτόν ότι: Ναι. Είναι ένοχος ο Σπ. Γκοτζαμάνης διότι εκ προθέσεως επροξένησε σωματικήν κάκωσιν δια τρικύκλου που ωδήγει ο ίδιος και επέπεσε κατά του Λαμπράκη και του επροξένησε τραύμα -ουχί δι' αμβλέος οργάνου, αλλά δια του τρικύκλου- εις την κεφαλήν, εκδοράς εις τους πόδας και εκχυμώσεις εις τους οφθαλμούς, τον περιήγαγεν εις πλήρη αφασίαν και του προεκάλεσε σωματικήν βλάβην, η οποία επέφερε τον θάνατον. Ναι. Εσκόπει ο Γκοτζαμάνης να προκαλέση βαρείαν σωματικήν βλάβην εις τον Λαμπράκην... Όχι. Οι αξιωματικοί Κ. Μήτσου, αντιστράτηγος ε.α., Ευθ. Καμουτσής, συνταγματάρχης ε.α., Μ. Διαμαντόπουλος, αντισυνταγματάρχης ε.α., Κ. Δόλκας, αντισυνταγματάρχης ε.α., Δ. Σέττας, ταγματάρχης και Τρ. Παπατριανταφύλλου, μοίραρχος, δεν είναι ένοχοι δια παράβασιν καθήκοντος...

«Η ετυμηγορία εις ωρισμένα σημεία ομοιάζει με φως που δίδει εξηντλημένη στήλη ηλεκτρικού φακού», χαρακτήρισε την απόφαση των ενόρκων ο εισαγγελέας Παύλος Δελαπόρτας.

Με βάση αυτή την ετυμηγορία των ενόρκων το δικαστήριο επέβαλε τις ακόλουθες ποινές: στον Γκοτζαμάνη κάθειρξη 11 ετών, στον Εμμανουηλίδη κάθειρξη 8½ ετών, στον Χρ. Φωκά φυλάκιση 15 μηνών, στον Ξ. Γιοσμά φυλάκιση ενός έτους. Μικρότερες ποινές -για «διατάραξιν οικιακής ειρήνης»- στους Γ. Λεονάρδο, Γ. Ντόγκα, Κ. Παραπάρα, Ο. Κοντουλέα και Ν. Παπαδόπουλο.

Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος σε μακρές δηλώσεις του, στις 30 Δεκεμβρίου του 1966, ανέφερε μεταξύ άλλων: «Επί τρία έτη και επτά μήνας διεσύρθη το όνομα της Ελλάδος. Και τώρα έρχεται, μάλιστα, η Ελληνική Δικαιοσύνη και αποκρούει, εις την περίπτωσιν του Λαμπράκη, τον εκ προθέσεως φόνον; Τι να είπω δια την ανίερον εκμετάλλευσιν του τραγικού τέλους ενός ατυχούς συναδέλφου (...) προς τον εθνικώς και ηθικώς απαράδεκτον σκοπόν της ενσταλάξεως εις τας αθώας ψυχάς ανίδεων Ελληνοπαίδων του δηλητηρίου του μίσους κατά του Κράτους, κατά των Σωμάτων Ασφαλείας και κατά παντός θεσμού;».

Οι συνήγοροι πολιτικής αγωγής εκτοπίστηκαν μετά το πραξικόπημα του 1967 στη Γυάρο ενώ και ο ανακριτής Χρήστος Σαρτζετάκης συνελήφθη και φυλακίστηκε για μήνες. Αργότερα, το 1985, ο Σαρτζετάκης εξελέγη Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Περισσότερες πληροφορίες

Το γράμμα "Ζ" ("Ζει") ως σύμβολο του μυθιστορήματος "Ζ" και της κινηματογραφικής ταινίας "Ζ"

• Η υπόθεση της δολοφονίας Λαμπράκη έχει καταγραφεί στο μυθιστορηματικό «Ζ» (από το «Ζει») του Βασίλη Βασιλικού. Το βιβλίο έγινε το 1969 ταινία Ζ από τον Κώστα Γαβρά, με τον Υβ Μοντάν στον ρόλο του Λαμπράκη, τον Ζαν Λουί Τρεντινιάν στον ρόλο του Σαρτζετάκη και την Ειρήνη Παππά στον ρόλο της συζύγου του Λαμπράκη.

• Μεταπολιτευτικά, διάφορα οικιστικά σημεία όπως τα δημοτικά στάδια της Καλλιθέας και του Ζωγράφου στην Αθήνα, ο Σταθμός Ηλιούπολη - Γρηγόρης Λαμπράκης (Μετρό Αθήνας), κεντρικές οδοί στη Θεσσαλονίκη, τον Πειραιά και σε πολλές άλλες πόλεις μετονομάστηκαν προς τιμήν του.

• Από το 1983 ο Κλασικός Μαραθώνιος Αθηνών διεξάγεται στη μνήμη του Γρηγόρη Λαμπράκη κάθε Νοέμβριο.

• Το 2010 οι δικηγόροι Θεσσαλονίκης Χρήστος Λαμπάκης και Γιώργος Σάρλης, έχοντας μάθει από δικαστικό υπάλληλο για την ύπαρξη στα υπόγεια του δικαστικού μεγάρου Θεσσαλονίκης δύο χαρτόκουτων με τα ματωμένα ρούχα των βουλευτών της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη και Γιώργη Τσαρουχά, που φθείρονταν ξεχασμένα από την εποχή που αποτελούσαν πειστήρια στις δίκες για τα δύο εγκλήματα και προορίζονταν να καταστραφούν ως ανενεργό αρχειακό υλικό, πήραν την πρωτοβουλία να τα απομακρύνουν και να τα παραδώσουν στην Εταιρεία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων στη Θεσσαλονίκη, συμβάλλοντας στη διάσωση και στη συντήρησή τους. Ήδη, από το 2019 τα ρούχα έχουν παραδοθεί στο εργαστήριο συντήρησης υφασμάτων του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου για να συντηρηθούν και να διασωθούν από τη φθορά.

• Χρονικά της δολοφονίας και των ενόχων μπορεί κανείς να βρει στα βιβλία:
  • Κώστα Παπαϊωάννου «Πολιτική δολοφονία. Θεσσαλονίκη '48 - Θεσσαλονίκη '63», 2 τόμοι, Αθήνα 1993, εκδ. Το Ποντίκι
  • Γιάννη Βούλτεψη «Υπόθεση Λαμπράκη», Αθήνα 1988, εκδ. Αλκυών
  • Παύλου Πετρίδη (επιμ), «Δολοφονία Λαμπράκη. Ανέκδοτα ντοκουμέντα (1963-1966)», Αθήνα 1995, εκδ. Προσκήνιο

Πλήθος στοιχείων έχουν καταγραφεί στην αρθρογραφία εφημερίδων.

Αθλητική βιβλιογραφία

• Ευάγγελος Ανδρέου, Το αστέρι του πρωταθλητή άναψε... Έκδ. Ευρωπαϊκό Κέντρο Τέχνης (EUARCE), 2011 - "Γρηγόρης Λαμπράκης" σ.167 (12 βιογραφικές αναφορές), ISBN 978-960-99566-0-4

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Υπόθεση Λαμπράκη, 40 χρόνια μετά από το Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων
• Γρηγόρης Λαμπράκης σελίδα σχετικά με τη δολοφονία του Λαμπράκη
• Δολοφονία Λαμπράκη 50 χρόνια μετά - η ιστορική συζήτηση