Διαθήκη του Μπολέσλαφ Γ΄ του Στραβόστομου

Η τελευταία διαθήκη του δούκα Μπολέσλαφ Γ΄ του Στραβόστομου της Πολωνίας καθιέρωσε κανόνες για τη διακυβέρνηση του Βασιλείου της Πολωνίας από τους τέσσερις επιζώντες γιους του μετά τον θάνατό του. Με την έκδοση της, ο Μπολέσλαφ σχεδίαζε να εγγυηθεί ότι οι κληρονόμοι του δεν θα πολεμούσαν μεταξύ τους και ότι θα διατηρούσαν την ενότητα των εδαφών του υπό τη δυναστεία των Πιαστ. Ωστόσο, απέτυχε, καθώς λίγο μετά το θάνατό του, οι γιοι του πολέμησαν μεταξύ τους και η Πολωνία εισήλθε σε μια περίοδο κατακερματισμού που διήρκεσε περίπου 200 χρόνια.

Κατακερματισμός της Πολωνίας μεταξύ των γιων του Μπολέσλαφ Γ΄ το 1138:

  Κεντρική Επαρχία του Βλαντίσλαφ Β΄.

  Επαρχία Σιλεσίας του Βλαντίσλαφ Β΄.

  Επαρχία Μασοβίας του Μπολέσλαφ Δ΄.

  Επαρχία Μείζονος Πολωνίας του Μιέσκο Γ΄.

  Επαρχία Σαντόμιες του Ερρίκου.

---

  Επαρχία Γουεντσίτσα της Σαλώμης του Μπεργκ.

  Πομεράνιου υποτελείς υπό την κυριαρχία του Βλαντίσλαφ Β΄.

Επαρχίες

Ο Μπολέσλαφ Γ΄ εξέδωσε το έγγραφο γύρω στον Ιανουάριο του 1115 (μεταξύ της γέννησης του γιου του Λέσεκ και της εξέγερσης του Σκαρμπίμιρ), όπου θα ενεργοποιούταν με το θάνατό του το 1138.

Η Πολωνία υποδιαιρέθηκε σε πέντε επαρχίες μεταξύ των γιων του Μπολέσλαφ

Ο Μπολέσλαφ χώρισε τη χώρα σε πέντε πριγκιπάτα:

• Κεντρική Επαρχία (ή Δουκάτο της Κρακοβίας), που αποτελούνταν από τη δυτική Ελάσσων Πολωνία, τα ανατολικά τμήματα της Μείζονος Πολωνίας, τη δυτική Κουγιαβία και τα εδάφη του Σιέρατς, που ανατέθηκαν στον μεγαλύτερο γιο του Μπολέσλαφ και μελλοντικό Ύπατο Δούκα Βλαντίσλαφ Β΄, καθώς και τα εδάφη της Γουεντσίτσα τα οποία κρατήθηκαν από τη χήρα του Μπολέσλαφ, Σαλώμη του Μπεργκ, ισόβια και για να επιστρέψουν στην Κεντρική Επαρχία μετά το θάνατό της.
• Επαρχία Σιλεσίας (ή Δουκάτο της Σιλεσίας), που περιλάμβανε τη Σιλεσία, που επίσης έχει ανατεθεί στον Βλαντίσλαφ Β΄.
• Επαρχία Μασοβίας (ή Δουκάτο της Μασοβίας), που αποτελούνταν από την ίδια τη Μασοβία και την ανατολική Κουγιαβία, που ανατέθηκε στον τρίτο γιο του Μπολέσλαφ, Μπολέσλαφ Δ΄ το Σγουρό.
• Επαρχία Μείζονος Πολωνίας (ή Δουκάτο της Μείζονος Πολωνίας), που αποτελούνταν από τα υπόλοιπα δυτικά τμήματα της Μείζονος Πολωνίας, που ανατέθηκαν στον τρίτο γιο, Μιέσκο Γ΄ το Γηραιό,
• Επαρχία Σαντόμιες (ή Δουκάτο του Σαντόμιες), που αποτελούνταν από ανατολικά εδάφη της Ελάσσονος Πολωνίας, τα οποία επικεντρώνονταν γύρω από την πόλη Σαντόμιες, που ανατέθηκαν στον τέταρτο γιο, Ερρίκο του Σαντόμιες.

Ο νεότερος γιος, Καζίμιρ Β΄ ο Δίκαιος, δεν έλαβε καμία επαρχία. Εικάζεται ότι γεννήθηκε μετά το θάνατο του Μπολέσλαφ ή ότι προοριζόταν για θρησκευτική σταδιοδρομία.

Η ανώτερη αρχή που καθιερώθηκε στη διαθήκη δήλωνε ότι ανά πάσα στιγμή το γηραιότερο μέλος της δυναστείας (ο Ανώτερος Πρίγκιπας ή ο Ύπατος Δούκας) έπρεπε να έχει την υπέρτατη εξουσία επί των υπολοίπων (Δούκας) και επίσης να ελέγχει μια αδιαίρετη «ανώτερη επαρχία»: μια τεράστια λωρίδα γης που εκτείνεται βορρά-νότο στη μέση της Πολωνίας, με κύρια πόλη την Κρακοβία (πρωτεύουσα του Βασιλείου της Πολωνίας). Τα προνόμια του Αρχιδούκα περιελάμβαναν επίσης τον έλεγχο των Πομεράνιων υποτελών στην Πομερέλια, ως φέουδο. Ο Αρχιδούκας είχε επιφορτιστεί με την υπεράσπιση των συνόρων, το δικαίωμα να έχει στρατεύματα σε επαρχίες άλλων Δούκων, να ασκεί εξωτερική πολιτική, να εποπτεύει τον κλήρο (συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος διορισμού επισκόπων και αρχιεπισκόπων) και την κοπή νομισμάτων.

Επακόλουθα

Η αρχή της κεντρικής επαρχίας έσπασε σύντομα, με τον Βλαντίσλαφ Β΄ να προσπαθεί να αυξήσει τη δύναμή του και τα νεότερα ετεροθαλή αδέρφια του να του αντιτίθενται. Μετά την αρχική επιτυχία (κατάληψη της Γης της Γουεντσίτσα μετά το θάνατο της Σαλώμης), τελικά ηττήθηκε και εκδιώχθηκε από την Πολωνία το 1146. Με τη βοήθεια του Αυτοκράτορα Φρειδερίκου Α΄ Βαρβαρόσσα, οι γιοι του κατάφεραν να διατηρήσουν την Επαρχία της Σιλεσίας το 1163, χάνοντας την Κεντρική Επαρχία, η οποία είχε περάσει στον θείο τους, Μπολέσλαφ Δ΄. Αυτό οδήγησε σε μια περίοδο σχεδόν 200 ετών φεουδαρχικού κατακερματισμού της Πολωνίας. Η αποξένωση των Σιλεσιανών Πιαστ βάθυνε μετά το θάνατο του Δούκα Ερρίκου Β΄ του Ευσεβούς στην καταστροφική Μάχη της Λεγκνίτσα το 1241.

Ο πολωνικός θρόνος στην Κρακοβία παρέμενε αμφισβητούμενος μεταξύ των απογόνων των γιων του Μπολέσλαφ Γ΄. Μόλις ο Δούκας Βλαδίσλαος Α΄ ο Βραχύς, απόγονος του Καζλιμιρ Γ΄ του Δίκαιου, στέφθηκε βασιλιάς της Πολωνίας το 1320, θα βασίλευε σε μια μικρότερη κυριαρχία, με την Πομερέλια να χάνεται από το Κράτος του Τευτονικού Τάγματος και τη Σιλεσία ως επί το πλείστον υποτελής από το Βασίλειο της Βοημίας.

Περαιτέρω ανάγνωση

• Bieniak J., Powstanie księstwa opolsko-raciborskiego jako wyraz przekształcania się Polski w dzielnicową poliarchię, στο: Sacra Silentii Provintia. 800 lat dziedzicznego księstwa opolskiego (1202-2002), Οπόλε 2003, σελ. 37-81.
• Bieniak J., Polska elita polityczna XII wieku, cz. I, (w:) Społeczeństwo Polski średniowiecznej t. II, Βαρσοβία 1982, σελ. 29-61,
• Buczek K., Jeszcze o testamencie Bolesława Krzywoustego, „Przegląd Historyczny” 60, 1969, z. 4, σελ. 621-637,
• Dowiat J., Polska – państwem średniowiecznej Europy, Βαρσοβία 1968, σελ. 225-229,
• Dalewski Z., Władza Przestrzeń Ceremoniał. Miejsce i uroczystość stanowienia władcy w Polsce średniowiecznej do końca XIV w, Βαρσοβία 1996, σελ. 72-85.
• Dworsatschek M., Władysław II Wygnaniec, Βρότσουαφ 1998, σελ. 13, 36-51.
• Gawlas S., O kształt zjednoczonego Królestwa. Niemieckie władztwo terytorialne a geneza społeczno-ustrojowej odrębności Polski, Βαρσοβία 2000, σελ. 78-79.
• Labuda G., Testament Bolesława Krzywoustego, (w:) Opuscula Casimiro Tymieniecki septuagenario dedicata, Πόζναν 1959, σελ. 171-194.
• Labuda G., Zabiegi o utrzymanie jedności państwa polskiego w latach 1138-1146, „Kwartalnik Historyczny” 66, 1959, z. 4, σελ. 1147-1167,
• Łowmiański H., Początki Polski, t. VI cz. I, Βαρσοβία 1985, σελ. 134-165,
• Maleczyński K., Testament Bolesława Krzywoustego (recenzja z: G. Labuda, Testament . . . ), «Sobótka» 16, 1961, z. 1, σελ. 109-110
• Natanson-Leski J., Nowy rzut oka na podziały według statutu Bolesława Krzywoustego, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 8, 1956, z. 2, σελ. 225-226.
• Rymar E., Primogenitura zasadą regulującą następstwo w pryncypat w ustawie sukcesyjnej Bolesława Krzywoustego, cz. I «Sobótka» 48, 1993, z. Είναι. 1-15, cz. II «Sobótka» 49, 1944, z. 1-2, σελ. 1-18,
• Sosnowska A., Tytulatura pierwszej generacji książąt dzielnicowych z dynastii Piastów (1138-1202), «Historia» 5, 1997, nr 1, σελ. 7-28.
• Spors J., Podział dzielnicowy Polski według statutu Bolesława Krzywoustego ze szczególnym uwzględnieniem dzielnicy seniorackiej, Słupsk 1978,
• Teterycz A., Rządy księcia Henryka, syna Bolesława Krzywoustego w ziemi Sandomierskiej, (w:) Mazowsze, Pomorze, Prusy. Gdańskie Studia Historyczne z Dziejów Średniowiecza t. 7, κόκκινο. B. Śliwiński, Γκντανσκ 2000, σελ. 245-269
• Wojciechowski T., Szkice historyczne jedenastego wieku, „Kwartalnik Historyczny” 31, 1917, σελ. 351 i następna.