Βικιπαίδεια

Δυναστεία των Ζαντ

Η δυναστεία των Ζαντ ( περσικά: سلسله زندیه‎‎ Σελσελεγιέ Ζαντιγιέ) ήταν μία ιρανική δυναστεία, [1] που ιδρύθηκε από τον Kαρίμ Χαν Ζαντ (βασ. 1751–1779), που κυβέρνησε αρχικά το νότιο και κεντρικό Ιράν τον 18ο αι. Αργότερα επεκτάθηκε γρήγορα για να συμπεριλάβει μεγάλο μέρος τού υπόλοιπου σύγχρονου Ιράν (εκτός από τις επαρχίες τού Μπαλουχιστάν και τού Χορασάν), καθώς και τμήματα τού Ιράκ. Τα εδάφη της σημερινής Αρμενίας, τού Αζερμπαϊτζάν και της Γεωργίας ελέγχονταν από χανάτα, που αποτελούσαν de jure μέρος τού βασιλείου των Ζαντ, αλλά η περιοχή ήταν de facto αυτόνομη. [2] Το νησί τού Μπαχρέιν κρατήθηκε επίσης για τους Ζαντ από το αυτόνομο σεϊχάτο Aλ-Μαύκούρ του Μπουσίρε. [3]

Η βασιλεία τού σημαντικότερου ηγεμόνα της, Καρίμ Χαν, χαρακτηρίστηκε από ευημερία και ειρήνη. Με πρωτεύουσά του το Σιράζ, οι τέχνες και η αρχιτεκτονική άκμασαν υπό τη βασιλεία τού Καρίμ Χαν, με ορισμένα θέματα στην αρχιτεκτονική να αναβιώνουν από τις κοντινές τοποθεσίες της εποχής των Αχαιμενιδών (550–330 π.Χ.) και των Σασανιδών (224–651 μ.Χ.) τού προϊσλαμικού Ιράν. Οι τάφοι των μεσαιωνικών Περσών ποιητών Χαφέζ και Σααντί Σιραζί ανακαινίστηκαν επίσης από τον Kαρίμ Χαν. Η ξεχωριστή τέχνη των Ζαντ που παρήχθη με εντολή των ηγεμόνων των Ζαντ, έγινε το θεμέλιο των μεταγενέστερων τεχνών και χειροτεχνιών των Κατζάρ. Μετά το τέλος τού Καρίμ Χαν, το Ιράν των Ζαντ παρακμάζει λόγω εσωτερικών διαφωνιών μεταξύ των μελών της δυναστείας των Ζαντ. Ο τελευταίος κυβερνήτης του, Λοτφ Αλί Χαν Ζαντ (βασ. 1789–1794), τελικά εκτελέστηκε από τον Αγκά Μοχάμαντ Χαν Καζάρ (βασ. 1789–1797) το 1794.

Όπως σημειώνεται από το Λεξικό της Οξφόρδης για το Ισλάμ, «ο Kαρίμ Χαν Ζαντ κατέχει μία διαρκή φήμη, ως ο πιο ανθρώπινος Ιρανός ηγέτης της ισλαμικής εποχής». [4] Όταν μετά την Ισλαμική Επανάσταση τού 1979 τα ονόματα των περασμένων ηγεμόνων τού Ιράν έγιναν ταμπού, οι πολίτες τού Σιράζ αρνήθηκαν να μετονομάσουν τις οδούς Kαρίμ Χαν Ζαντ και Λοτφ Αλί Χαν Ζαντ, τους δύο κεντρικούς δρόμους τού Σιράζ. [5]

Ιστορία Επεξεργασία

Καρίμ Χαν Ζαντ Επεξεργασία

 
Πορτρέτο τού Καρίμ Χαν Ζαντ τού ιδρυτή της δυναστείας (1751). Το έργο είναι της εποχής εκείνου.

Η δυναστεία ιδρύθηκε από τον Kαρίμ Χαν Ζαντ, αρχηγό της φυλής Zαντ, η οποία είναι μία φυλή των Λακς, [6] [7] [8] ενός κλάδου των Λουρς [6] [9], που μπορεί να ήταν αρχικά Κούρδοι. [7] [8] Ο Nαντέρ Σαχ μετέφερε τη φυλή Zαντ από το σπίτι τους στα βουνά τού Zάγκρου στις ανατολικές στέπες τού Χορασάν. Μετά το τέλος τού Nαντέρ, η φυλή Zαντ, υπό την καθοδήγηση τού Kαρίμ Χαν, επέστρεψε στην αρχική τους γη. [10] Αφού ο Aντέλ Σαχ έγινε βασιλιάς, ο Kαρίμ Χαν και οι στρατιώτες του αυτομόλησαν από τον στρατό και μαζί με τον Aλί Μοράντ Χαν Μπαχτιαρί και τον Aμπόλ-Φαθ Χαν Χαφτ Λανγκ, δύο άλλους τοπικούς αρχηγούς, έγιναν κύριοι υποψήφιοι, αλλά αμφισβητήθηκαν από αρκετούς αντιπάλους. [11] Ο Aμπόλ-Φαθ Χαν ήταν ο βεζίρης, ο Kαρίμ Χαν έγινε ο αρχηγός τού στρατού και ο Aλί Μοράντ Χαν έγινε ο αντιβασιλιάς. [11]

 
Χάρτης του Ιράν τον Ιανουάριο τού 1756.

Ο Καρίμ Χαν ανακήρυξε τη Σιράζ πρωτεύουσά του και το 1778 η Τεχεράνη έγινε η δεύτερη πρωτεύουσα. Απέκτησε τον έλεγχο τού κεντρικού και τού νότιου τμήματος τού Ιράν. Για να προσθέσει νομιμότητα στον ισχυρισμό του, ο Καρίμ Χαν τοποθέτησε στο θρόνο τον νήπιο σάχη Ισμαήλ Γ΄, εγγονό τού τελευταίου βασιλιά των Σαφαβιδών, το 1757. Ο Ισμαήλ Γ΄ ήταν ένας πρωταγωνιστής βασιλιάς και η πραγματική εξουσία είχε ανατεθεί στον Καρίμ Χαν. Ο Kαρίμ Χαν επέλεξε να είναι ο στρατιωτικός διοικητής και ο Aλιμαρντάν Χαμ ήταν ο πολιτικός διαχειριστής. Σύντομα ο Καρίμ Χαν κατάφερε να εξαλείψει τον σύντροφό του καθώς και τον βασιλιά-μαριονέτα και το 1760 ίδρυσε τη δική του δυναστεία. Αρνήθηκε να δεχτεί τον τίτλο τού βασιλιά (σάχη) και αντ' αυτού ονόμασε τον εαυτό του Βακιλόλ Ροάγια (Δικηγόρο τού Λαού).

Μέχρι το 1760, ο Καρίμ Χαν είχε νικήσει όλους τους αντιπάλους του και έλεγχε όλο το Ιράν εκτός από το Χορασάν, στα βορειοανατολικά, το οποίο κυβερνούσε ο Σαχ Ρουχ. Οι ξένες εκστρατείες του εναντίον τού Αζάντ Χαν στο Αζερμπαϊτζάν και κατά των Οθωμανών στη Μεσοποταμία, έφεραν υπό τον έλεγχό του το Αζερμπαϊτζάν και την επαρχία της Βασόρας. Ποτέ όμως δεν σταμάτησε τις εκστρατείες του ενάντια στον αρχαίο εχθρό του, τον Μοχάμεντ Χασάν Χαν Κατζάρ, τον αρχηγό των Κουγιουνλού Κατζάρ. Ο τελευταίος τελικά ηττήθηκε από τον Καρίμ Χαν και οι γιοι του, Αγά Μοχάμαντ Χαν και Χοσεΐν Κολί Χαν Καζάρ, μεταφέρθηκαν στο Σιράζ ως όμηροι.

Τα μνημεία τού Καρίμ Χαν στο Σιράζ περιλαμβάνουν το περίφημο φρούριο τού Καρίμ Χαν, το Βακίλ Μπαζαάρ και πολλά τζαμιά και κήπους. Είναι επίσης υπεύθυνος για την κατασκευή ενός παλατιού στην πόλη της Τεχεράνης, τη μελλοντική πρωτεύουσα της δυναστείας των Κατζάρ.

Παρακμή και πτώση Επεξεργασία

Το τέλος τού Καρίμ Χαν το 1779 άφησε την επικράτειά του ευάλωτη στις απειλές από τους εχθρούς του. Ο γιος και διάδοχός του Aμπού αλ-Φαθ ήταν ένας ανίκανος ηγεμόνας, που επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τον ετεροθαλή θείο του (και διοικητή τού ΚΑρίμ Χαν), Zακί Χαν. Άλλοι ηγεμόνες όπως ο Αλί Μοράντ και ο Τζαφάρ Χαν επίσης απέτυχαν να ακολουθήσουν τις πολιτικές τού Καρίμ Χαν και σύντομα η χώρα δέχτηκε επίθεση από όλες τις πλευρές.

Οι μεγαλύτεροι εχθροί των Ζαντ, οι αρχηγοί των Κατζάρ, με επικεφαλής τον πρώην όμηρο, Αγκά Μοχάμαντ Χαν, προχωρούσαν γρήγορα εναντίον τού παρακμάζοντος βασιλείου. Τελικά το 1789 ο Λοτφ Αλί Χαν, εγγονός τού Καρίμ Χαν, αυτοανακηρύχθηκε νέος βασιλιάς. Η βασιλεία του (μέχρι το 1794) πέρασε ως επί το πλείστον σε πόλεμο με τον Κατζάρ Χαν. Τελικά αιχμαλωτίστηκε και σκοτώθηκε βάναυσα στο φρούριο τού Μπαμ, βάζοντας ουσιαστικό τέλος στη δυναστεία των Ζαντ.

Πολιτικά, είναι επίσης σημαντικό ότι οι Ζαντ, ειδικά ο Καρίμ Χαν, επέλεξαν να αυτοαποκαλούνται Βακιλόλ Ροάγια (συνήγοροι τού Λαού) αντί για βασιλείς. Εκτός από την προφανή προπαγανδιστική αξία τού τίτλου, μπορεί να είναι μία αντανάκλαση των λαϊκών απαιτήσεων της εποχής, περιμένοντας ηγεμόνες με λαϊκές τάσεις, αντί για απόλυτους μονάρχες που ήταν εντελώς αποκομμένοι από τον πληθυσμό, όπως οι προηγούμενοι Σαφαβίδες.

Εξωτερική πολιτική Επεξεργασία

Στην εξωτερική πολιτική, ο Καρίμ Χαν προσπάθησε να αναβιώσει το εμπόριο της εποχής των Σαφαβιδών επιτρέποντας στους Βρετανούς να δημιουργήσουν ένα εμπορικό σταθμό στο λιμάνι του Μπουσέρ. Αυτό άνοιξε τα χέρια της βρετανικής εταιρείας της Ανατολικής Ινδίας στο Ιράν και αύξησε την επιρροή της στη χώρα. [12] Το φορολογικό σύστημα αναδιοργανώθηκε, με τρόπο που οι φόροι επιβλήθηκαν δίκαια. Το δικαστικό σύστημα ήταν δίκαιο και γενικά ανθρώπινο. Η θανατική ποινή εφαρμόστηκε σπάνια.

Τέχνη Επεξεργασία

Η εποχή Zαντ ήταν μία εποχή σχετικής ειρήνης και οικονομικής ανάπτυξης για τη χώρα. Πολλά εδάφη, που κάποτε κατελήφθησαν από τους Οθωμανούς στα τέλη της εποχής των Σαφαβιδών, ανακαταλήφθηκαν και το Ιράν ήταν και πάλι μία συνεκτική και ευημερούσα χώρα. Από το 1765 και μετά ο Kαρίμ Χαν προώθησε την τέχνη και την αρχιτεκτονική στην πρωτεύουσά τού Σιράζ. [13] Αφού η ιρανική ζωγραφική έφτασε στο απόγειό της στα τέλη του 17ου αι., μία ειδική σχολή ζωγραφικής διαμορφώθηκε κατά την εποχή των Ζαντ τον 17ο και 18ο αι. [14] Η ζωγραφική άκμασε υπό τον Kαρίμ Χαν, και αξιόλογοι πίνακες αυτής της εποχής περιλαμβάνουν τον Μουχάμαντ Καρίμ Χαν Ζαντ και τον Oθωμανό πρέσβη, που δημιουργήθηκε περί το 1775 . [13] Ο σημαντικότερος ζωγράφος της εποχής των Ζαντ ήταν ο Μοχάμεντ Σαντίκ. [13] Η τέχνη αυτής της εποχής είναι αξιοσημείωτη και, παρά τη μικρή διάρκεια της δυναστείας, μία ξεχωριστή τέχνη των Ζαντ είχε τον χρόνο να αναδυθεί. Πολλά καλλιτεχνικά χαρακτηριστικά των Κατζάρ αντιγράφτηκαν από τα παραδείγματα των Ζαντ και η τέχνη των Ζαντ έγινε το θεμέλιο των τεχνών και των χειροτεχνιών των Κατζάρ. [5] Μετά το τέλος τού Καρίμ Χαν, η δυναστεία των Ζαντ ενεπλάκη σε διαμάχες για τη διαδοχή και άλλες ίντριγκες, που σταμάτησαν την περαιτέρω σημαντική προστασία των τεχνών. [13]

Αρχιτεκτονική Επεξεργασία

Οι πρώτες αρχιτεκτονικές σκέψεις τού Καρίμ Χαν επικεντρώθηκαν στην άμυνα και ως εκ τούτου ανοικοδόμησε τα τείχη της πόλης τού Σιράζ το 1767. [13] Διακόσμησε το Σιράζ με νέα κτίρια, όπως το φρούριο τού Καρίμ Χαν, το Βακίλ Μπαζαάρ και το Κουλαχ-έ Φαράνγκι και τα συγκέντρωσε γύρω από μία δημόσια πλατεία (μαϊντάν στα περσικά). [5] [13] Η αρχιτεκτονική της εποχής τού Ζαντ είναι αξιοσημείωτη στην ιστορία τού Ιράν για «τις επενδύσεις σε λαξευμένο μάρμαρο και τα βαμμένα και εφυαλωμένα πλακάκια με λουλούδια, ζώα και ανθρώπους». [13] Η Εγκυκλοπαίδεια Γκρόουβ Ισλαμικής Τέχνης και Αρχιτεκτονικής σημειώνει, ότι ορισμένα θέματα που χρησιμοποιήθηκαν από την αρχιτεκτονική Zαντ, αναβίωσαν εν γνώσει τους θέματα από τις κοντινές αρχαίες τοποθεσίες των Αχαιμενιδών και των Σασανιδών, όπως η Περσέπολη και το Nασκ-ε Ροστάμ. [13]

Θρησκεία Επεξεργασία

Ο Καρίμ Χαν, παρόμοιος με πολλούς ηγέτες φυλών, ήταν μάλλον μετριοπαθής στις θρησκευτικές του δεσμεύσεις, αν και υποστήριζε τις σιιτικές παραδόσεις και έκοψε νομίσματα στο όνομα τού Χουτζάτ Αλλάχ αλ-Μαχντί, τού Μαχντί των σιιτών των 12 ιμάμηδων. [5] Τα θεατρικά έργα Tαζιγιέχ, προς τιμήν τού Χουσάιν ιμπν Αλί, εξελίχθηκαν επίσης κατά την περίοδο τού Ζαντ. [5]

 
Τζαμί Βακεέλ, Σιράζ.

Όπως σημειώνεται από το Λεξικό της Οξφόρδης για το Ισλάμ, «ο Kαρίμ Χαν Ζαντ κατέχει μία διαρκή φήμη ως ο πιο ανθρώπινος Ιρανός ηγέτης της ισλαμικής εποχής». [4] Ο Καρίμ Χαν είναι το θέμα πολλών ιστοριών για την «καλοσύνη, τη γενναιοδωρία και τη δικαιοσύνη» του. [5] Η Εγκυκλοπαίδεια της Οξφόρδης τού Ισλαμικού Κόσμου προσθέτει ότι περιγράφεται ως «ένα πρότυπο ηγεμόνα, που δεν πήρε ποτέ τον τίτλο του σάχη». [5] Η οντότητα Zαντ τού Kαρίμ Ζαντ ήταν σε ειρήνη και οι δρόμοι μέσα στο βασίλειο ήταν σύμφωνα με πληροφορίες απαλλαγμένοι από ληστές. [5] Ο Καρίμ Χαν ξαναέκτισε το Σιράζ, την πρωτεύουσά του, και το διακόσμησε με νέα κτίρια, όπως το Αργείο τού Καρίμ Χαν, το Βακίλ Παζάρ και το Κουλάχ-ε Φαράνγκι. [5] Αποκατέστησε επίσης τους τάφους των μεσαιωνικών Περσών ποιητών Χαφέζ και Σααντί Σιραζί. [5] Μέχρι σήμερα, οι κάτοικοι τού Σιράζ τιμούν τον Καρίμ Χαν. [5] Όταν μετά την Ισλαμική Επανάσταση τού 1979 τα ονόματα των περασμένων ηγεμόνων τού Ιράν έγιναν ταμπού, οι πολίτες τού Σιράζ αρνήθηκαν να μετονομάσουν την οδό Kαρίμ Χαν Ζαντ και την οδό Λοτφ-Αλί Χαν Ζαντ, τους δύο κεντρικούς δρόμους τού Σιράζ. [5]

Κυβερνήτες/βασιλείς Επεξεργασία

Άλλα αξιόλογα μέλη Επεξεργασία

Οικογενειακό δέντρο της δυναστεία των Ζαντ Επεξεργασία

ΟΙΚΟΣ ΖΑΝΤ
Μπουντάκ Χαν
ΚΛΑΔΟΣ ΜΠΟΥΝΤΑΚ		Μπαγί Αγκά Μπεγκούμ
η πρεσβύτερη		Ινάκ Χαν
ΚΛΑΔΟΣ ΙΝΑΚ
Αλάχ Μοράντ Χαν
ΟΙΚΟΣ ΑΛΑΧ ΜΟΡΑΝΤ		Μπαγί Αγκά Αλίγια
η νεότερη		Ζακί Χαν ΖαντΚαρίμ Χαν ΖαντΣαντέκ Χαν Ζαντ
Κοντά Μοράντ ΧανΑλί-Μοράντ Χαν ΖαντΑκμπάρ Χαν ΖαντΑμπόλ-Φαθ Χαν ΖαντΜοχάμαντ Αλί Χαν ΖαντΤζαφάρ Χαν
Σαγιέντ Μοράντ ΧανΡοστάμ Χαν ΖαντΛοτφ Αλί Χαν

Δείτε επίσης Επεξεργασία

Βιβλιογραφικές αναφορές Επεξεργασία

  1. ↑ «Welcome to Encyclopaedia Iranica». 
  2. ↑ Perry, John R. (14 Μαΐου 2015). Karim Khan Zand: A History of Iran, 1747-1779 (στα Αγγλικά). University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-66102-5. 
  3. ↑ Floor, Willem M. (2007). The Persian Gulf: The Rise of the Gulf Arabs : the Politics of Trade on the Persian Littoral, 1747-1792 (στα Αγγλικά). Mage Publishers. ISBN 978-1-933823-18-8. 
  4. ↑ 4,0 4,1 «Zand Dynasty». The Oxford Dictionary of Islam. Oxford University Press. 2003. ISBN 978-0-19-512558-0. https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780195125580.001.0001/acref-9780195125580-e-2561?rskey=TzTir8&result=1. 
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 «Zand Dynasty». The Oxford Encyclopedia of the Islamic World. Oxford University Press. 2009. ISBN 978-0-19-530513-5. https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780195305135.001.0001/acref-9780195305135-e-0866?rskey=cM775u&result=14. 
  6. ↑ 6,0 6,1 «Karīm Khān Zand». Karīm Khān Zand. Brill Online. https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/*-COM_33039. «The Zands were a branch of the Laks, a subgroup of the northern Lurs, who spoke Luri, a Western Iranian language.». 
  7. ↑ 7,0 7,1 Perry, John. «ZAND DYNASTY». iranicaonline.org (στα Αγγλικά). Encyclopædia Iranica. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2017. The founder of the dynasty was Moḥammad Karim Khan b. Ināq Khan (...) of the Bagala branch of the Zand, a pastoral tribe of the Lak branch of Lors (perhaps originally Kurds; see Minorsky, p. 616) (...) 
  8. ↑ 8,0 8,1 ...the bulk of the evidence points to their being one of the northern Lur or Lak tribes, who may originally have been immigrants of Kurdish origin., Peter Avery, William Bayne Fisher, Gavin Hambly, Charles Melville (ed.), The Cambridge History of Iran: From Nadir Shah to the Islamic Republic, Cambridge University Press, 1991, (ISBN 978-0-521-20095-0), p. 64.
  9. ↑ Muhammad Karim Khan, of the Zand clan of the Lur tribe, succeeded in imposing his authority on parts of the defunct Safavid empire, David Yeroushalmi, The Jews of Iran in The Nineteenth Century: Aspects of History, Community, and Culture, BRILL, 2009, (ISBN 978-90-04-15288-5), p. xxxix.
  10. ↑ «Archived copy». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Φεβρουαρίου 2006. Ανακτήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 2006. 
  11. ↑ 11,0 11,1 «History of Iran». farhangsara.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 9 Μαΐου 2017. 
  12. ↑ «Afshar and Zand». 23 Φεβρουαρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 9 Μαΐου 2017. 
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 13,7 Bloom, Jonathan M., επιμ. (2009). «Zand». Grove Encyclopedia of Islamic Art & Architecture. Oxford University Press. ISBN 978-0195309911. 
  14. ↑ «New Page 1». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Οκτωβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 9 Μαΐου 2017. 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Δυναστεία_των_Ζαντ&oldid=9797518"